در اواخر دهه 1970 با در نظر گرفتن مشخص شده برنامه شوروی برای نسل جدید از جنگنده ها خود از جمله میگ 29 و سوخوی27 سوئد تصمیم به توسعه نسل اینده جنگنده ها خود گرفت که یک نسل چهارم بود. سوئد در اوائل دهه 1980 نسخه شکاری ویگن را عملیاتی کرد . این پرنده چالاکی کمی داشت و برد رادارش دست کم از میگ 23 ام ال دی که جنگنده خط مقدم روسها ویا میگ 25 کمتر بود . از طرفی ویگن یک جنگنده چند منظوره نبود نسخه های مختلفی از ان برای عملیات دفاع هوایی، تهاجمی شناسایی ضد کشتی و… توسعه یافته بود از این رو در سال 1982 تصمیم گرفت شد طرح جدید ساب که ساب 2110 نام داشت باید بتوان عملیات های کامل دفاع هوایی، تهاجمی، پشتبانی هوایی ، شناسایی ، ضد کشتی و … را انجام دهد و یک جنگنده چند منظوره باشد.JAS در واقع نشان دهنده توان چند منظوروگی این جنگنده است و در واقع مخفف این عبارت است Jakt ، Attack ،Spaning بود .جنگنده جدید با کمک امریکا ساخت شد و در سال 1980 وزارت دفاع امریکا اجازه فروش فناوری و تجهیزات لازم برای سوئد را تائید کرد.دولت سوئد در سال 1982 توافقی برای خرید 5 فروند پیش نمونه از این پرنده به امضا رساند.
در سال 1984 طرح کلی ساب2110 کامل بود که یک جنگنده تک سرنشینه با بال دلتا و مجهز به کانارد بود و از یک موتور بهره میبرد .جنگنده جدید که JAS39 گرپین نام داشت در 9 دسامبر سال 1988 اولین پرواز خود را انجام داد و نسخه دو سرنشینه با نام جاس 39 بی یک سال بعد اغاز شد.اولین پیش نمونه که 39-1 نامیده میشد در 2 فوریه سال 1989 بر اثر از دست رفتن کنترل به دلیل نقص در سامانه ها نرم افزاری کنترلی سقوط کرد که فیلم این حادثه پخش شد وباعث ناراحتی عمومی از جنگنده جدید در سوئد شد. با رفع مشکلات فنی و نرم افزاری و بهبود موتور دومین پیش نمونه که 39-2 نام داشت در 4 مه سال 1990 پرواز کرد . تا 23 اکتبر تمامی 5 پیش نمونه پرواز کرده بودند(که البته یکی از دست رفته بود) و جهت ازمایشات مختلف به کار رفت.
اگرچه برخی مشکلات در طول فرایند ازمایش وجود داشت (از جمله از دست رفتن یک فروند دیگر در سال 1993)ولی گرپین کارایی خوبی از خود نشان داد و در سال 1994 ارتش سوئد 110 فروند گرپین شامل 96 فروند جاس30 ای و 14 فروند نسخه دو سرنشینه اموزشی رزمی جاس39 بی را سفارش داد. اولین جنگنده عملیاتی در سال 1997 تحویل شد.
گرپین یک جنگنده چند منظوره تک سرنشینه و تک موتوره است.دارای بال دلتا و کانارد متحرک در کنار ورودی هوا بود. باعث افزایش نیروی بالا برنده مثبتی میشد اگرچه در ارتفاع کم باعث بی ثباتی میشد که البته با کمک سامانه هدایت دیجیتال با سیم و نرم افزارهای مربوطه این مشکلات کاملا حل و جنگنده پایداری کامل داشت .گرپین جنگنده چالاکی است اگرچه نمی توان گفت به اندازه تابفون و یا سوخوی30 ولی چالاکی خوب دارد برای 50 سال خدمت طراحی شده و تلاش شد تبدیل به یک جنگنده کن هزینه شد که موفق نیز بوده و کم هزینه تر از اف16 و یا میراز2000 است.
67 درصد جنگنده ساخت سوئد و کشورهای اروپایی و 33 % ساخت امریکا است.گرپین از یک موتور ار ام 12 بهره میبرد که نسخه تولید شده موتور جنرال الکتریک جی404 در سوئد است. موتور جی 404 موتور جنگنده اف18 هورنت(در مدلهای ای/ بی / سی و دی)این موتور در سوئد تغییراتی در زمینه نرم افزارهاتی دیجیتال و تلاش برای افزایش طول عمر و همچنین تعمیر و نگهداری اسانتر نیز انجام شد.سامانه های کنترول انالوگ جی404 در ار ام12 به دیجیتال تغییر کرده و همچنین سرامیک خروجی نیز برای کاهش بازتاب فروسرخ ارتقا یافته است.رانش به وزن گرپین از نسخه سی و دی عدد 0.97 اعلام شده که تقریبا برابر با اف16 و یا میگ29 اس ام است ولی کمتر از رافال ویا سوخوی35 است.بیشترین سرعت 2ماخ است که باز هم کمتر از رقیبان غربی و شرقی به غیر از اف18 و میراژ2000 بود.
گرپین از سامانه ارتباطی استاندارد MIL-STD 1553B بهره می برد و از زبان برنامه نویشی ADA بر روی تمامی نسخه های تولید بهره برده شده. تلاش شده تا بتوان به راحتی نرم افزار را ارتقا دهند و در خدمت حتی ماهی یک بار این نرم افزار ها ارتقا یافته اند.اطلاعات جنگنده ضبط میشود و میتوان انها را تجزیه و تحلیل کرد . از انجای که گرپین همانند ویگن جزء از یک شبکه ملی طراحی شده میتواند اطلاعات خود را با مراکز فرامانده ای به اشتراک بگذارد ویا اطلاعات مراکز زمینی را دریافت کند.
جنگنده از رادار پی اس 05 ای باند ایکس بهره میبرد که یک همکاری بین اریکسون سوئد و مارکونی انگلستان است. این رادار یک رادار پالاس داپلر است که بر روی نسخه های ای /بی /سی و دی نصب است .رادار با قدرت خروجی یک کیلوات اگرچه از استاندارد های دهه 1980 غربی برخورد است(برای نمونه خروجی ان معادل خروجی سوخوی27 و یا اف16 است) ولی در مجموع رادار قابل اعتماد و کاملا چند منظور است.
برد کشف این رادار بر ضد یک جنگنده به اندازه اف 16 عدد 100 کیلومتر است و بیشترین برد رادار 190 کیلومتر. گفته شده بر ضد هدفی به اندازه یک رافال بردش به 50 کیلومتر و برد ضد یک پاکفا عدد 30 کیلومتر است.توان رهگیری ده هدف را دارد و گفته شده توان درگیر با دو هدف را دارد. اگرچه از نظر خروجی رادار و برد ان عملا دارای استاندارد های دهه 1980 است(برای نمونه رادار ای پی جی 68 وی 9 اف16 بلوک 50 و 52 دارای برد کشف 190 کیلومتر توان درگیر با چهار هدف را دارد ) ولی کارایی کل رادار بسیار خوب است و توان رهگیر حین کاوش ویا نگاه به پایین مناسب ،همچنین نقشه برداری از سطح زمینی ، کشف اهداف زمینی و دریایی را دارد.تعمیر و نگهداری ان در سطح بالای قرار دارد و گفته شده در عرض 30 دقیقه تعویض میشود.در کل طراحان گرپین تلاش بسیاری برای کاهش هزینه تعمیرات ونگهداری گرپین کرده اند و مدعی هستند گرپین 50% کمتر از رقیبان غربیش هزینه تعمیراتی دارد.دست کم بر اساس مطالعاتی که در سال 2012 شد مشخص شد گرپین کمتر از رقیبان غربیش مانند تایفون و رافال هزینه نگهداری دارد.
جنگنده دارای استیک هدایت در وسط پای خلبان است و دارای سامانه هوتاس است. یک اچ یو دی بزرگ اطلاعات مورد نظر را جلوی چشم خلبان نمایش میگذارد.سه نمایشگر بزرگ رنگی چند کاره بزرگ وجود دارد که اطلاعات را بر روی ان نمایش در می اید و تعویض ان نیز بسیار اسان است .همچنین اطلاعات بر روی کلاه خلبان نیز به نمایش در می اید تلاش اینده هماهنگ سازی برخی از سامانه های تایفون با گرپین است از جمله سامانه فرامین صوتی تایفون که به خلبان اجازه میدهد برخی جنگ افزارها را با صدای خود فعال کند. جنگنده مجهز به سامانه هشدار دهنده فروسرخMAW-300 است مه تمامی 360 درجه را پوشش داده و میتواند از 20 کیلومتری نزدیک شدن موشک را هشدار دهد . همچنین دارای سامانه هشدار دهنده لیزری LWS-310 برای اختلال روی موشک های تصویر ساز حرارتی است
گرپین از نظر توان میزان حمل تسلیحات از جنگنده ها هم نوع خود عقبتر است. کمتر از پرنده های غربی چون اف16و یا اف18 ویا رافال و تایفون سلاح حمل میکند و در شرق نیز خانوده فلانگر به مراتب سلاح های بیشتری با خود حمل مکینند . گرپین دارای در نسخه ای /بی/سی و دی دارای هشت جایگاه جنگ افزاری است،یکی نوک هر بال، دو عدد زیر هر بال، یکی در زیر بنه و یکی در زیر یکی از ورودها . 8 عدد در قیاس به جنگنده های رافال (14 عدد)،تایفون(13 عدد)،میگ29 اس ام تی(8 عدد)،سوخوی30 (14 عدد) اف16 (11عدد).
میتوان در مجموع 6.5 تن سلاح حمل کند که در قیاس با رافال (9.5تن)،تایفون(7.5 تن)،میگ29 ام ام تی(5.5 تن) و سوخوی30 (8تن) و اف16(7.7 تن)قرار دارد . سلاح ثابت گرپین توپ 27 م م موزر بی کی 27 است که سرعت اتش 1000 تا 1700 گلوله را بر دقیقه دارد و قبلا بر روی تورنادو و تایفون نیز نصب است.میتواند به عنوان سلاح هوا به هوا طیف وسیعی از موشک ها هوا به هوا شامل موشک فروسرخ رزم هوایی نزدیک سایندوندر و یا IRIS(شش موشک ) و یا موشکهای رادار فعال میان برد امرام و میتور(شش موشک ) و یا ترکیبی از موشک هدایت رادار و فروسرخ را حمل کند. تسلیحات هوا به زمین شامل تا 8 بمب مارک 82 سقوط ازاد ، و یا تا چهار بمب هدایت لیزری جی بی یو12 ویا تا دو بمب هدایت لیزری 450 و یا 900 گیلویی، و یا تا چهار موشک ماوریک ویا دو موشک ضد کشتی ار بی ای 15 ویا تا دو موشک کروز تاروس با برد 500 کیلومتر. توان حمل تسلیحات گرپین محدود است. برای نمونه تنها توان حمل چهار ماوریک را دارد(قیاس با اف16 تا شش عدد و یا اف18 هشت عدد) و یا تنها هشت بمب مارک 82 (اف16 دوازده بمب)اگرچه توان حمل تسلیحاتی گرپین محدود است چه وزنی و چه تعداد ولی تسلیحات تاثیر گذاری حمل میکند برای نمونه موشک ضد کشتی سوئدی ار بی اس 15 یک موشک ضد کشتی با توان عملیات بر ضد اهداف زمینی است و از سامانه هدایت رادار فعال (در نقش ضد کشتی)و جی پی اس و اینرسی (برای تهاجم به زمین)بهره میبرد که بردش به 250 کیلومتر و کلاهکش 200 کیلوگرم است.
همچنین توان تهاجم با موشک تاروس را با برد 500 کیلومتر دارد که یک موشک با توان پرواز در ارتفاع پایین است و توان تهاجم غافلگیرانه کننده را دارد. برد انتقالی گرپین عدد 3200 کیلومتر است و برد رزمی ان به شش موشک هوا به هوا و یک مخزن سوخت خارجی عدد 700 کیلومتر ست . گرپین به شدت در زمینه توان تسلیحات از رقیبان خود عقب است و همچنین برد رزمی. چند مثل در این زمینه برای نمونه گرپین اگر بخواهد در برد بلند دست به گشت هوایی بزند باید سه مخزن سوخت و تنها دو موشک هوابه هوا حمل کند در حالی که اف16 میتواند شش موشک و سه مخزن خارجی، ویا رافال پنچ مخزن و شش موشک و سوخوی30 ده موشک بدون مخزن سوخت . برای مثال یک اف16 میتواند یک یک پرواز شش ماوریک سه مخزن سوخت، وچهار موشک هوا به هوا حمل کند در حالی که دو غلاف خارجی(چه جنگ الکترونیک و چه ناوبری را حمل کند)در حالی که در بهترین حالت گرپین توان حمل چهار ماوریک و دو موشک هوا به هوا و یک مخزن سوخت و یک غلاف را دارد و یا گرپین توان حمل چهار بمب لیزری 225 کیلویی یک غلاف نشان گذار لیزری و یک مخزن سوخت خارجی و دو موشک هوا به هوا را دارد ولی رافال توان حمل هشت بمب هدایت ایزری 225 کیلویی ، سه مخزن سوخت چهار موشک هوا به هوا و یک غلاف را دارد.در زمینه برد انتقالی نیز گرپین در رده پایین تری قرار دارد. برای نمونه برد انتقالی اف16 سی بلوک 40 عدد 3600 کیلومتر و رافال عدد 3700 کیلومتر است ولی گرپین 3200 کیلومتر.
گرپین یک نسل چهارم است. ساب تلاش در طراحی نسخه ای برای رقابت در بازار جهانی با جنگنده های نسل 4+ و حتی 4++کرده است. نسخه جدید که گرپین ان جی نام گرفت .نسخه توسعه یافته گرپین فعلی است.تلاش ساب جبران ضعف این جنگنده از جمله از ناحیه موتور و رادار بود.این نسخه که قرار داد توسعه ان در سال 2007 امضا شد دارای موتور جنرال الکتریک جی 414 است که بر روی سوپر هورنت نصب شده است(نسخه پیشرفته ار جی 404 جنگنده هورنت). این مدل توان رسیدن به قدرت 22000 پاند را با پس سور دارد که 4000 پاوند بیشتر از نسخه قبلی است. این قدرت بیشتر برای گرپین توان ابرکروز را به وجود میاورد که گرپین ان جی میتواند به سرعت 1.2 ماخ بدون استفاده از پس سوز دست یابد
گفته شده بدون پس سوز توان رسیدن به سرعت 1.1 ماخ را دارد.این مسئله در نسخه فعلی وجود ندارد ولی رافال ، تایفون ویا سوخوی35 چنین توانی دارند . همچنین از جمله تغییرات بزرگ دیگر ان جی نصب رادار ارایه فازی فعال است.قرار است بر روی این نمونه رادار اریه فازی ائی اس 05 نصب شود.مشخصات این نمونه رادار مشخص نیست ولی برد کشف ان را بر ضد یک جنگنده 200 کیلومتر برخی منابع ذکر کرده اند (اگرچه عدد 150 کیلومتر بیشتر امده)و گفته شده توان درگیر با شش هدف را دارد.رادار بدون تحرک رادار توان جستجوی یک زاویه 60 درجه ای را دارد و با تحرک دیش رادار این میزان90 و در بهترین حالت 100 درجه میشود .این رادار به گرپین ان جی توان درگیر همزمان با چندین هدف در زمین و هوا و دریایی را می دهد و تواند نقشه بردار دو بعدی را نیز دارد.توان جستجوی رهگیر اهداف را دارد و میتوان اهداف متحرک زمینی را تعقیب کند. رادار 215 کیلوگرم وزن دارد (البته این ویژگی ها را تمامی رادار های ارایه فازی دارند)
گرپین ان جی به شکل عملیاتی گرپین نسخه ایی و اف شناخته می شود
همچنین میتوان با هماهنگ رادار با غلاف نشان گذار لیزری هدف را که توسط رادار کشف شده با دوربین غلاف ست کرد.همچنین این مدل بر روی دماغه مجهز به یک کاونده تصویر ساز فروسرخ برای رهگیری غیر فعال هدف نیز خواهد بود همچنین نسخه جدید توان حمل دو جایگاه جنگ افزاری بیشتر در زیر بدنه است و در اینده تسلیحات سنگینتری را نیز حمل خواهد کرد.همچنین این نسخه با دوبرابر سوخت نسبت به نسخه قبلی برد انتقالی ان به 4050 کیلومتر رسیده است و برد رزمی ان از 700 در نسخه قبلی به 1300 کیلومتر در این مدل رسیده است و دو جایگاه تسلیحاتی به مجموع جایگاه های تسلیحاتی افزوده شده که شامل سه جایکاه به جای یک جایگاه زیر بدنه است
در نهایت گرپین ایی و اف با تجهیز به رادار اریه فازی فعال و موشک های چون میتئور و IRIS-T بدون شکل حتی در رزم هوایی میتواند جنگنده های چون سوخو30 و 35 را نیز زیر پا بگذارد زیرا مسلح به موشک های فوق العاده پیشرفته است و رادار ارایه ان نیز برد کافی و مناسب را نیز دارد و در عملیات تهاجم زمینی این نسخه هیچ چیز از جنگنده ای در سطح اف16 کم ندارد
مدلها
اولین نمونه تولید گرپین نسخه تک سرنشینه رزمی جاس 39 ای گرپین است که دارای نسخه دو سرنشنیه با توان رزمی مشابه با نام جاس 39 بی نیز بود.نسخه بعدی نسخه سی بود تفاوت چندانی با نسخه A نداشت تنها هماهنگ با سامانه های ناوبری و ارتباطی ناتو بود و دارای لوله سوختگیری هوایی بود و توان حمل تسلیحات متنوع تری را داشت . همچنین نسخه دی نسخه دو سرنشینه رزمی نسخه سی است . نسخه ائی و اف نیز نسخه تک و دو سرنشینه نسخه ان جی هستند که البته نسخه ان جی به صورت عملیاتی تا سال 2016 و یا 2017 عملیات نخواهد بود.البته تا کنون یک گرپین نو ساز ان جی پرواز نکرده است ولی نسخه ها تغییر یافته نسخه سی و دی جهت ازمایشات با تجهیزات جدید به پرواز در امده اند .
اولین مشتری گرپین سازنده ان یعنی سوئد بود که در مجموع 204 فروند از نسخه ای و بی و سی و دی را تحویل گرفت.تمامی نسخه ها تحویلی از نسخه ای و بی بودن ولی در سال 2007 تعدادی از این دو نسخه به دو نسخه سی و دی ارتقا یافتند.همچنین این ارتش از سال 2012 در مورد خرید یا ارتقاء 60 تا 80 فروند گرپین ائی و اف تصمیم گیری کرده است.
چک در سال 2004 دست به اجاره 14 فروند گرپین دست دوم سوئدی از نسخه سی و دی شامل 12 فروند نسخه تک و دو فروند نسخه دو سرنشینه کرد که برای ده سال اجاره 780 میلیون یورو پرداخت کرد .چک در سال 2014 برای 14 سال دیگر قرارداد را تمدید کرد اگرچه در نهایت قرارداد تا سال2026 تمدید شد. همکنون چک به دنبال خرید جنگنده نو است و از امریکا اطلاعات لازم برای خرید اف35 را درخواست کرده است تا با پس دادن گرپینها به سوئد بی جنگنده نماند.تصمیم اجاره گرپین در پی پیوستن چک به ناتو در سال1999 و جایگزینی میگ21 گرفته شد
مجارستان از دیگر مشتریان گرپین همانند چک 14 فروند گرپین را اجاره کرد . این قرار داد در سال 2003 بسته شد ولی در سال 2011 باز اجاره نامه تمدید شد.
افریقای جنوبی اولین مشتری بود که گریپن را خریدار کرد.افریقای جنوبی 26 فروند نسخه سی و دی را دریافت کرد ولی به دلیل مشکلات مالی و کمبود بودجه ارتش افریقای جنوبی نیمی از گرپین های را در انبار و ذخیره نگهداری میشوند و حتی احتمال فروش بخشی از ناوشگان گرپین های این کشور به کشور دیگری وجود دارد
تایلند نیز ازدیگر مشتریان گرپین است که شش فروند از نسخه سی و دی را سفارش داده و علاقه به سفارش شش فروند دیگر را دارد اگرچه تنها شش فروند گرپین تحویل گرفته است.
برزیل. برزیل برای جایگزین ناوگان اف5 و ای 4 اسکای هاوک خود مناقصه ای برگذار کرد که در ان سوپر هورنت بیشترین شانس انتخاب را داشت و قرار بود این جنگنده نیز انتخاب شود ولی بعد از رسوایی و جنجال بر سر گوش داده به مکالمات تلفنی مقامات برخی از کشورها از جمله رئیس جمهور برزیل توسط سازمان امنیت امریکا، برزیل تصمیم به سفارش 36 فروند گرپین از نسخه ائی و اف گرفت . نخستین فروند این جنگنده در سال 2019 برای برزیل تولید شد
سوئیس نیز خواهان خرید 22 فروند گرپین ائی و اف بود ولی بعد از یک رفراندوم در سال 2014 مردم این کشور به خرید گرپین رای منفی دادند
گرپین جنگنده کوچکی است دست کم وقتی به دیگر جنگنده ها شرقی غربی چون رافال سوپر هورنت، اف16 بلاک 60، تایفون و یا سوخوی30 و 35 نگاه میکنیم بیشتر شبیه برادر کوچک است ولی بسیار از مشکلات گرپین مشکل نیست شرایط طراحی است در واقع گرپین برای رفع نیاز سوئد و کشور های با همان سطح تحدیدات طراحی شده نه کشور های که همواره در حال جنگ و جدال هستند. مطمئن باشید گرپین برای کشورهای چون دارندگان فعلی این جنگنده بهترین گزینه است کشورهای که هزینه خرید سوپر هورنت اف35 و یا رافال را ندارد ولی جنگند چند منظوره کارامد می خواهند
(برای خواندن مقاله ای جایگاه گرپین در بین رقیبان اینجا را کلیک کنید)
. برخی از مشخصات ساب 39 جاس39 گرپین در نسخه سی عبارت اند از طول و ارتفاع 14.1 و 4.5 متر ،وزن خالی 6800 کیلوگرمی ،بیشترین سرعت 2204 کیلومتر در ساعت برابر با 2 ماخ ،برد 3200 کیلومتر با بیشترین سوخت خارجی و داخلی و 800 کیلومتر با شش موشک هوا به هوای ،سقف پرواز 15200 متر میباشد.این هواپیما از یک دستگاه موتور توربوفن ولو ار ام 12 بی با توان 12100 پاوند و 18100 پوند با پس سوز.تسلیحات ساب 39 گرپین عبارت است از یک توپ 27 م م در تمامی مدلهای به غیر از مدل شناسایی با 120 گلوله ،دارای هشت جایگاه خارجی شامل سه جایگاه زیر هر بال و دو جایگاه در زیر بدنه با توان حمل تا هشت بمب مارک82،یا دو بمب خوشه ای،ویا چهار بمب لیزری 225 کیلوگرمی جی بی یو 12،همچنین این جنگنده یمتواند چهار موشک ماوریک،یا دو موشکضد کشتی ار بی اس 15 ،موشک ضد رادار هارم،ویا تا چهار موشک امرام ویا شش موشک سایندوندر
گرداوری:عبدالحمید تارخ
