پدافند هوایی

سامانه پدافند هوایی سام-2

سامانه پدافند هوایی سام-2

سامانه پدافند هوایی سام-2 

ترجمه و گردآوری: نوید میرباقری

مقدمه:
در سال 1950 آمریکایی ها پروژه ساخت یک بمب افکن دوربرد با توانایی حمل بمب اتم را شتاب بخشیدند. ساخت این بمب افکن به بوئینگ واگذار شد و نتیجه آن B-47 اولین بمب افکن مجهز به موتور جت در جهان بود.این بمب افکن میتوانست با برد زیادی که داشت ، سوختگیری هوایی و همچنین پرواز در ارتفاع بالا تا عمق آسمان شوروی نفوذ کرده و خاک شوروی را هدف قرار دهد. مقامات شوروی که میدانستند بوسیله توپخانه های ضد هوایی نمیتوانند در برابر این دژ پرنده از خود دفاع کنند درصدد ساخت یک سامانه ضد هواگرد بر آمدند که نتیجه آن سیستم پدافند هوایی S-75 Dvina با اسم و کد ناتو SA-2 Guideline  بود .

سام2 یک سامانه پدافندی برد متوسط برای درگیری در ارتفاع بالا است که که یک سیستم غیر متحرک است. تمام اجزای ان روی زمین نصب می شود و فاقد چرخ و یا خودکششی بود و روی هر لانچر موشک نیز تنها یک موشک قرار میگرد.

سامانه پدافندی دوینا از چند نوع رادار جهت کشف و بعد از آن استخراج سمت و ارتفاع جهت شلیک موشک استفاده میکند. مهمترین و اصلی ترین راداری که در گایدلاین استفاده میشد ، SNR-75 Fan Song  بود. این رادار که وظیفه درگیری را برای سام- 2را یدک میکشد و اولین بار در طول جنگ ویتنام مورد استفاده قرار گرفت ، بعدا به طور بسیار گسترده ای در بین کشور های خاورمینه و آفریقایی گسترش یافت.از این رادار حداقل 6 نوع شناخته شده وجود دارد که یکی از آنها ساخت ارتش آزادی بخش چین است. نوع چینی Fan Song گرچه بر پایه نوع A ساخته شد اما تفاوت زیادی با مشتقات دیگر داشته و اطلاعات زیادی از آن منتشر نشده است.

رادار فوق الذکر از 4 آنتن P-12 ، P-13 ، P-14 و P-15 استفاده میکند که در این بین در حالی که P-13 وظیفه بدست آوردن ارتفاع هدف مورد نظر را دارد و از اسکن الکترونیکی در یک کمان 16 درجه ای به پهنای 7.5 در 1.1 درجه ای استفاده میکند ، آنتن های P-13 و P-14 مسئول بدست آوردن زاویه رادار از هدف را دارند.این آنتن ها در مدل های بعدی جهت بی اثر کردن کارایی جمر هایی که سعی در جلوگیری از بدست آوردن زاویه هدف توسط رادار را داشتند استفاده شدند ، بطور ساده این آنتن ها در مدل های بعدی علاوه بر نقش بدست آوردن زاویه ، نقش ECCM در برابر جمینگ را نیز بر عهده داشتند. آنتن P-15 نیز جهت ارسال اطلاعات به موشک استفاده میشد ، بدین صورت که یک دریافت کننده در پشت موشک نصب شده است و باعث میشود که موشک بعد از دریافت اطلاعات خود را به سمت هدف هدایت کند.

 

رادار Fan Song



فن سانگ مانند هر رادار دیگر از چند مود راداری بهره میبرد که یکی از آنها مود سرچ یا جستجو است و جهت پیدا کردن اهداف استفاده میشود.بدین صورت که خدمه با استفاده از راداری جستجوگر با نامD   P-18 Spoon Rest با پشتیبانی راداری دیگر که وظیفه پیدا کردن ارتفاع را داشت سعی در پیدا کردن اهداف خود میکردند. همچنین در این مود آنتن های P-12 و P-11 فن سانگ نیز در یک بازه 7.5 در 16 درجه شروع به جستجو میکردند که باعث میشد رادار بیشترین قدرت کشف اما در عین حال کمترین دقت زاویه ای را داشته باشد.

ارسال امواج نیز در بسامد تکرار پالس ( PRF ) پایین در حدود 828 تا 1440  هرتز و مدت زمان پالس نیز در حالت حداکثری انرژی خود نگهداشته میشد.به محض کشف هدف ، Fan Song به یکی از مود های تعقیب هدف سوئیچ میکرد و با انتشار امواج از آنتن های P-13 و P-14 به صورت قائم بر هم در یک PRF بالا ( در حدود 1,656-2,880 هرتز ) و پالسی با مدت زمان کوتاهتر هدف را مورد تعقیب خود قرار میداد.

یک مود دستی با نام RS نیز برای فن سانگ طراحی شد که کاربر را قادر میکرد با استفاده از اسکوپ رادار در محیط های آلوده به جمینگ که مود تعقیب خودکار بکار نمی آید نیز بتواند به کار خود ادامه دهد. در مود تعقیب خودکار یا AS از آنتن های P-11 و P-12 جهت بدست آوردن زاویه و ارتفاع هدف استفاده میشد.بعد از تعقیب هدف ، آنتن P-15 با ارسال امواج هدایت کننده شروع بکار کرده و بعد از آن موشک شلیک میشد.آنتن دایره ای شکل P-15 شروع به ارسال اطلاعات در چهار نوع پالس با کد های k1 ، k2 ، k3 و k4 میکرد سپس موشک با استفاده از دریافت کننده خود این اطلاعات ( زاویه و ارتفاع ) را که از آنتن های P-13 و P-14 بدست آمده بودند دریافت کرده و با قرار دادن خود در خط سیر امواج منتشر شده از آنتن P-15 به طرف هدف هدایت میشد.

همانطور که در توضیحات رادار Fan Song  گفته شد یکی از رادار هایی که جهت کشف اهداف استفاده میگردید رادار P-12 با نام ناتو Spoon Rest است.P-12 یک رادار VHF اولیه بود که بر پایه رادار P-10 در بین سال های 1954 تا 1956  توسعه یافت. از مزیت های اصلی این رادار نسبت P-10 رنج فرکانسی بالاتر و همچنین انتخاب خودکار آن بود. P-12 همچنین اولین رادار اتحاد جماهیر شوروی بود که متد MTI جهت تمیز دادن اهداف از موانع زمینی بهره میبرد و با قدرت و کارایی بیشتری که نسبت به P-10 داشت میتوانست به دقت بالاتر و برد 250 کیلومتری دست پیدا کند.این رادار که معمولا در کنار پایگاه های S-75 جهت کشف اهداف و اخطار زود هنگام ( EW ) استفاده میشد برای اولین بار بر روی کامیون های زیل (  Zil) نصب شد اما در مدل بعدی یعنی P-12NP Spoon Rest B دکل آنتن رادار بر روی یک کامیون جدا از جایگاه خدمه نصب شد تا خدمه را از رادار جهت امنیت بیشتر دور نگهدارند گرچه در مدل بعدی یعنی P-12NA طراحی باز به صورت قبل برگشت.

این رادار از یک دکل آنتن متشکل از 12 آنتن یاگی که به صورت 2 ردیف شش تایی بر روی یکدیگر قرار گرفته بودند و وظیفه ارسال و دریافت امواج را داشتند استفاده مینمود. P-12 برای بدست آوردن زاویه هدف از خود از چرخش مکانیکی 10 دور در دقیقه و همزمان اسکن آسمان استفاده میکرد و از مقایسه فاز شش آنتن ردیف بالا و شش آنتن ردیف آنتن ردیف پایین به ارتفاع هدف دست پیدا میکرد. اوپراتور نیز از از 2 اسکوپ که یکی جهت نشان دادن مکان هدف و دیگری یک اسکوپ نوع E جهت نشان دادن ارتفاع هدف بود استفاده میکرد همچنین گاهی اوقات یک سیستم اولیه تشخیص دوست از دشمن ( IFF ) با نام NRS-12 نیز در کنار این رادار استفاده میشد تا کار اوپراتور را در امر تمیز دادن پرنده های خودی از از پرنده های دشمن تسهیل ببخشد.

در نهایت رادار جستجو این سامانه معمولا رادار پی12 با برد 200 و ارتفاع 25 کیلومتر است و رادار هدایت نیز یعنی رادار Fan Song با برد 120 کیلومتر در حالت جستجو و 60 کیلومتر در حالت درگیری و هدایت اتش است

رادار پی-18
بالا:رادار فاصله یاب RD-75 از دیگر رادار های مورد استفاده در آخرین سامانه پدافندی SA-2 بود.وظیفه این رادار که گاها در SA-2 استفاده میشود بدست آوردن فاصله دقیق هدف در مواقع بلاک شدن چنل فاصله یاب در محیط های آلوده به جنگ الکترونیک بود.

موشک مورد استفاده سامانه SA-2:
سامانه  S-75 تا کنون در طول خدمت عملیاتی خود از حدود 10 نوع موشک مختلف برای هدف قراردادن هواگرد های دشمن در خاوردور و خاورمیانه استفاده کرد. این موشک ها همگی تنها ارتقائی نسبت به مدل قبلی خود در قسمت هایی مانند فیوز مجاورتی ، سر جنگی ترکش شونده ، کامپیوتر هدایت و سیستم پیشران جهت استارت سریعتر بودند. در طراحی SA-2 تمام سعی طراح بر این سبب بوده است که بیشترین سادگی سامانه  در موشک و بیشترین پیچدگی در رادار فنگ سانگ باشد تا کمترین هزینه را بر دوش ارتش استفاده کنند سامانه تحمیل شود.

دماغه موشک محل جایگذاری فیوز مجاورتی رادیو میباشد. گایدلاین در مدل های اولیه دارای فیوز 5E11 از سری shmel بعدا نوع Ovod و در انواع پیشرفته تر از 5E29 بهره میبرد. همچنین قابل ذکر است که مدل های پیشرفته تر دارای مد های ECCM (ضد اخلالگر) با قابلیت برنامه ریزی نیز بودند.

دقیقا پشت فیوز ، سر ترکش شونده V-88 با وزن بین 190 تا 250 کیلوگرم قرار دارد. در واقع دلیل استفاده چنین سرجنگی بزرگی در این موشک دقت پایین فیوز مجاورتی و سیستم هدایت موشک بود تا گایدلاین بتوانید با پوشش یک محدوده وسیع بوسیله ترکش ، سرپوشی بر روی این دقت کم بگذارد. قدرت سرترکش شونده نیز ماننده دیگر سیستم های این موشک ، در طول زمان دارای بروزرسانی های بسیاری گردید. در اولین سری ها ، سر ترکش شونده قابلیت پرتاب 8000 ترکش را داشت اما با بروزرسانی های انجام گرفته این مقدار در سری های آخر به 29000 ترکش رسید. قابل ذکر است که این ترکش ها میتوانستند با سرعت اولیه 2500 متر در ثانیه پرتاب و اهدافی که در شعاع 60 متری قرار داشتند را مورد حمله قرار دهند.موشک دارای برد 45 کیلومتر و ارتفاع عمل 25000 متر است

پس از این سه قسمت ، بیشتر حجم باقی مانده موشک را سیستم پیشران و تانک های سوخت تشکیل میدهند. این سیستم طوری طراحی شده بود تا بتواند سوخت موشک را بسته به پروفایل پروازی بین 25 تا 60 ثانیه تامین کند.
از آنجایی که سیستم های پیشران در آن زمان هنوز به بلوغ خود نرسیده بودند و همچنین جهت تقسیم نیروی پیشران ( Thrust ) در طول مراحل پروازی موشک، گایدلاین از دو موتور جداگانه بهره میبرد. بعد از صدور دستور پرتاب توسط اوپراتور ، اولین مرحله که یک موتور سوخت جامد PRD-18 بود روشن شده و پس از 2 تا 4 ثانیه از موشک رها میشد. پس از رهاسازی پیشران اولیه ، موتور دومی که وظیفه نگهداری موشک در بقیه مراحل پرواز را داشت شروع به کار کرده و بسته به پروفایل پروازی بین 25 تا 60 ثانیه موشک را تامین میکرد.

نحوه چیدمان سایت موشکی سام-2 در جریان بحران کوبا
موشک مورد استفاده در سامانه سام-2 (هر دو مرحله پیشران موشک قابل مشاهده است)
سام2 در اسمان…مرحله اول موشک جدا شده و موشک با مرحله دوم ادامه مسیر میدهد

سیستم هدایت موشک نیز با بکار گیری یک سیستم خلبان خودکار (Auto Pilot) ، رسیور لینک داده و یک آنتن در ته موشک جهت تسهیل هدایت توسط رادار Fan Song ، نسبتا ساده است. لینک داده ، در چهار موج K1 تا K4 به موشک را هدایت میکرد. بدین صورت که K1 وظیفه انتقال دستور صعود/شیرجه و چرخش چپ/راست ، K2 جهت انتقال دستورات فعال سازی فیوزمجاورتی و K4 برای تنظیم تاخیر فعال سازی فیوز وابسته به مسیر حرکت موشک جهت درگیری با هدف بود. در حین عملیات، اوپراتور سام-2 میتوانست از دو روش Treokh Tochek)  ) TT و PS (Treokh Tochek) جهت هدایت موشک استفاده کند. در روش TT موشک یک خط راست از پرتابگر تا هدف را طی میکند ، گرچه این مسیر کوتاهترین مسیر است اما باعث نمیشود که موشک به کمترین مصرف سوخت خود برسد. از طرف دیگر این روش بیشتر در برابر اهداف کم تحرک کارایی داشته و اگر هدف شروع به مانور با G بالا میکرد میتوانست از موشک فرار کند. در طرف دیگر تکنیک PS که بیشترین استفاده را نیز داشت ، در کنار کارایی بیشتر در مقابل اهداف پر تحرک ، دارای قابلیت تشخیص زمین جهت جلوگیری از فعال سازی فیوز مجاورتی نزدیک زمین یا جلوگیری از برخورد موشک با زمین تحت تاثیر دستورات خلبان خودکار نیز بود.

طریقه کنترل موشک ، استفاده از رادار و انتخاب تکنیک های هدایت موشک باعث میشد که سام-2 سواد و مهارت بالای اوپراتور را بطلبد. تاثیر این مسئله را میتوان در مقایسه جنگ های ویتنام با خاورمیانه دید که کاربر های ویتنامی با داشتن مهارت و علم کاری بیشتر توانستند عملکرد بهتری از گایدلاین دریافت کنند.

چین نیز این سیستم را در اواخر دهه 1950 به دست اورد.این کشور دست به توسعه نسخه بومی این موشک با نام اچ کیو1 زد  ولی نسخه پرتعداد تولید اچ کیو2 بود.این موشک از اواخر دهه 1960 در چین عملیاتی شد.چندین سنخه دیگر از این موشک با نام های اچ کیو3 و 4 که بیشتر هدفش مقابله با هواپیمای چون اس ار 71 بوذ ساخته شد.چین همچنین بر اساس این موشک یک نسخه زمین به زمین با نام دانگ فنگ7 نیز ساخت  که 200 کیلومتر برد دارد. هر دو نسخه پدافندی و زمین به زمین چینی در ایران نیز طی جنگ و سالهای بعد جنگ خریداری شد

تاریخچه عملیاتی:
در سال 1953 پروژه KB-2 که بعدا منجر به ساخت S-75 گردید زیر نظر ” پیوتر گروشین ” شروع شد. این پروژه بر روی یک موشک که میتوانست یک هواگرد بزرگ جثه و کم مانور را در ارتفاع بالا به سرعت به زیر کشیده و بتواند در برابر واکنش های دشمن مانند چف و اختلال الکترونیک نیز مقاومت کند تمرکز پیدا کرد. برنامه ساخت چنین موشکی به سرعت شروع شد و نتیجه آن چهار سال بعد در رژه 1957 به نمایش عموم در آمد.

اولین موفقیت این سامانه پدافند هوایی در ماه اکتبر سال 1959 توسط چینی ها بدست آمد . چنین شد که پس از قفل شدن رادار ، یک تیر موشک V-750  به طرف یک هواپیمای شناسایی RB-75D Canberra  نیرو هوایی تایوان شلیک شد و این در حالی بود که هواپیمای مذبور در ارتفاع 65 هزار و 600 فوتی ( 20 کیلومتری ) در حال پرواز در حوالی بیجینگ بود . البته این شکار به صورت یک راز نگاه داشته شد و اعلام کردند که کانبرا فوق الذکر بوسیله جنگنده های نیرو هوایی چین ساقط گشته است. در سال های بعد نیز تعداد بیشتری از کانبرا های نیرو هوایی تایوان توسط چینی ها بوسیله سامانه SA-2  از بین رفتند.

گایدلاین شکار 2 هواپیمای شناسایی-جاسوسی آمریکایی را نیز در کارنامه خود دارد. اولین شکار U-2 در 1 مِی سال 1960 بدست آمد. خلبانی U-2 مذبور را ” فرانسیس گری پاورز ” بر عهده داشت و وقتی که در حال پرواز بر فراز یک پایگاه آزمایشی در نزدیکی Sverdlovsk بود توسط یک تیر موشک V-750VN مورد هدف قرار گرفت.
دومین U-2 شکار شده توسط SA-2 در جریان بحران کوبا اتفاق افتاد و باعث شد که این بحران شتاب گرفته و تا مرز جنگ اتمی پیش برود.

یکی از کشور هایی که به طور بسیار گسترده از این سامانه پدافندی استفاده کرد ویتنام شمالی بود. در سال 1965 ویتنامی ها برای خرید سامانه ای که بتواند هواگرد هایی را که در ارتفاع بالا پرواز میکردند مورد هدف قرار دهد دست به دامان روس ها شدند ، گرچه این احتمال که S-75 به دست آمریکایی ها افتاده و مورد ارزیابی و آزمایش قرار گیرد بسیار بالا بود ، شوروی با فروش این سامانه به ویتنامی ها موافقت کرد. ساخت و آماده سازی سایت ها و پایگاه ها در همان سال شروع شد و به سرعت توسط آمریکایی ها در 5 آپریل 1965 شناسایی گردید. در جولای همان سال یک فروند جنگنده F-4C نیروهوایی آمریکا توسط SA-2 از بین رفت و موجب شد که 3 روز بعد یعنی در 27 جولای 1965 آمریکایی ها در عملیات Iron Hand پاسخ داده و به پایگاه هایی که هنوز در حال ساخت بودند و عملیاتی نشده بودند حمله کند.

بالا: جنگنده RF-4 هدف قرارگرفته توسط SA-2 در جریان جنگ ویتنام

بین سال های 1965 تا 1966 آمریکایی ها راه حلی را برای مشکلی به نام دوینا پیدا کردند. نیرو دریایی به زودی تعدادی موشک ضد رادار AGM-45 ملقب به شرایک را دریافت کرد تا در سال 1965 اولین عملیات خود را علیه این سامانه ضد هواگرد انجام دهد.نیرو هوایی نیز با تجهیز بمب افکن های B-66 خود به جمر ها و پاد های اختلال الکترونیک قدرتمندی که توانایی کور کردن رادار های هشدار زود هنگام را داشتند ومجهز کردن جنگنده های خود به پاد های اختلال اکترونیک پاسخ داد.

در اوایل ، جنگنده های نیرو هوایی از غلاف های QRC-160 استفاده میکرند که میتوانست رادار های دشمن را در بدست آوردن فاصله دچار اختلال کند. اما ویتنامی ها هم دست روی دست نگذاشته و برای پاسخ به این غلاف راه کار خود را داشتند. بدین گونه که وقتی دشمن شروع به اخلال بوسیله این پاد میکرد ، اوپراتور یک نوار را بر روی اسکوپ خود میدید اما از آنجایی که هنوز میتوانست زاویه و جهت را از هدف استخراج کند بوسیله سیستم های شنود و اطلاعاتی که از منابع دیگر بدست می آورد فاصله حدودی خود تا هدف را تشخیص داده و به موقع اقدام به شلیک موشک میکرد. به همین دلیل جنگنده های آمریکایی در فورمیشن های چند فروندی در حالی که هر هواپیما مجهز به پاد QRC-160 بود به رادار نزدیک میشدند تا چندین نوار را بر روی اسکوپ رادار بوجود آورده و آنرا بکل بپوشانند و باعث شوند که اوپراتور نتواند زاویه و سمت هدف را بدست آورد البته لازم به ذکر است که این روش همیشه موثر نبود.

شوروی نیز چندبار اقدام به بروز کردن رادار های این سامانه جهت مقاومت در برابر اختلالات الکترونیک نمود همچنین یک مود غیر فعال هدایتی جدید برای S-75  ساخته شد که SA-2 را قادر کرد منبع اخلال را کشف کرده و به سمت آن شلیک کند ، بدین معنی که رادار تعقیب هدف میتوانست در این مدت خاموش باشد تا از گزند موشک های ضد تشعشع مثل AGM-45 در امان بماند.

از دیگر تاکتیک هایی که اوپراتور های گایدلاین از آن بهره میبردند تکنیک ” شلیک دروغین ” بود. در این تکنیک بدون این که موشکی شلیک شود موجی که برای هدایت موشک به سمت هدف استفاده میشد به جنگنده یا بمب افکن دشمن میتاباندند در نتیجه خلبان بوسیله هشدار دهنده راداری خود شلیک شدن موشکی را که وجود نداشت دریافت نموده و سعی در فرار از آن میکرد که نتیجه آن گمراهی و سردرگمی خلبان یا متوقف شدن عملیات بود.

سام2 در جنگ ویتنام بیشتری شکار را داشت ان زمان بهترین سامانه دفاع هوایی شوروی بود ولی بعدها در جنگ های دیگری نیز به کار رفت. در جنگ سال 1967، 197 و 1982 اعراب و اسرائیل به کار رفت  در جنگ سال 1973 دست کم سرنگونی20 جنگنده اسرائیل به پایش نوشته شد ولی در دو جنگ دیگر انگشت  شمار شکار داشت.طی 8 سال در جنگ ایران و عراق برای عراق خدمت کرد ولی مشخص نیست چند جنگنده ایرانی را سرنگون کرد ولی در سال 1991  یک اف14 نیروی دریایی امریکا را به زیر کشید ولی اخرین شکار ثبت شده سام2 در سال 1992 سرنگونی یک سوخو27 روسها توسط سام2 گرجستانیها در نبرد ابخازی بود

اگرچه سام2 فراگیر ترین سامانه پدافندی بود که شوروی ساخت و به کشورهای زیادی صادر شد ولی امروزه دیگر عملا هیچ تاثیری ندارد.روش ایجاد اختلال روی این موشک  بسیار ساده است  تنها کافی است با ایجاد جنگ الکترونیک از رسیدن امواج هدایت از مرکز اتش به موشک جلوگیری شود تا موشک در اسمان گم شود. گفته شد ت طی چندین  جنگ بیش از 12000سام2 شلیک شده ولی کمتر از 350 جنگنده را به زیر کشیده است

نوشته شده برای سایت جنگاوران(http://jangaavaran.ir)

نوشته های مشابه

دکمه بازگشت به بالا
بستن
بستن