ناوچه‌های کلاس جماران که بر اساس پروژه به نام پروژه موج ساخته شده سنگین‌ترین شناور جنگیست که در ایران ساخته می‌شود. این ناوچه‌ها بر اساس ناوچه‌های انگلیسی کلاس الوند ساخته شده که در زمان حکومت گذشته تحویل ایران شد .تاکنون ۵ فروند از این ناوچه با نام‌های جماران، دماوند، سهند، دنا و دیلمان ساخته و به آب انداخته شده که دو فروند از آنها در دریای خزر و سه فروند در جنوب وارد خدمت شدند. (ناو دماوند که دومین ناو این کلاس بود و در دریایی خزر به خدمت گرفته شد در دی سال1396 بر اثر برخورد به موج شکن غرق شد و همکنون در خدمت نیست)
کلاس جماران که در ایران ناوشکن نامیده می‌شود در واقع یک ناوچه ۱۵۰۰ تنی است و ناوشکن خواندن آن یک بحث تبلیغات داخلی است زیرا عملاً تا تناژ ۶۰۰۰ تن نیز ناوچه‌های سنگین نامیده می‌شوند و تناژ‌های بالاتر را میتوان به نوعی ناوشکن نامید. برای نمونه ناوشکن چینی تایپ ۵۲ دی دارای وزن ۷۵۰۰ تن است و یا ناوشکن آمریکای ارلی برگ دارای وزن ۸۳۰۰ تا ۹۷۰۰ تن بسته به مدل است و یا ناوشکن ژاپنی آتاگو دارای ۷۷۰۰ تن وزن است و حال از ظرفیت آتش آنها که تقریباً چند برابر کلاس جماران است بگذریم . برای نمونه تقریباً هر سه مدل بالای ۶۴ سیلوی پرتاب موشک دارند در حالی که عملاً کلاس جماران هیچ سیلویی برای پرتاب موشک عمود ندارد (اکثر ارتش ها تا شناوری با وزن بیش از 6000 تن نیز ناوچه می گویند)
کلاس جماران دارای تقریبا یک پلتفرم از نظر ظاهری در ساخت است که تفاوت‌ها در برخی از مدل‌ها به شدت آشکارتر است، ولی تمام آنها دارای محل فرود بالگرد بدون آشیانه هستند که از نقاط ضعف این کلاس می‌باشد زیرا در عملیات‌های برد و بلند نمی‌تواند بالگرد حمل کند زیرا در هوای طوفانی نمی‌توان بالگرد را بر روی پد فرود مهار کرد. همه آنها دارای توپ سینه در جلو و یک دکل رادار در مرکز بدنه و یک دودکش در پشت برجک رادار در میانه بدنه هستند که همانطور گفته شد تقریباً مشابه کلاس الوند می‌باشد
ناوچه دیلمان که در اذر سال 1402 رسما وارد خدمت در دریایی خزر شد.این ناوچه دارای 95 متر طول و 1500 تن وزن است و میتوان از ان با 80 نفر پرسنل به شکل کامل بهره برد
دیلمان با شماره بدنه ۷۸ دارای پلتفرم دیگر ناوهای کلاس جماران است ولی این نمونه که تا حدی شبیه ناوچه سهند از این کلاس است و برای نمونه مانند سهند تلاش شده با کمی بالاتر آوردن دیواره‌های دو طرف ناو و مخفی کردن برخی از تجهیزات در میان دو دیواره کناره ، سطح مقطعی ناو را کاهش داده تا دیرتر کشف شود
پیشرانه در نخستین نمونه کلاس جماران که به نام جماران شناخته میشد دو موتور دیزل فرانسوی بود که هر یک ۱۰ هزار اسب بخار قدرت فراهم می‌کردند .این پیشرانه برای شناورهای غیرنظامی ساخته شده بود و حتی ایران به اسم نصب بر روی شناورهای غیرنظامی آن را از فرانسه سفارش داده بود
بعد از نصب این موتور بر روی ناو جماران به دلیل مشکلاتی که فرانسوی‌ها برای تامین تعداد بیشتری موتور پیش آوردند ایران به سراغ کشور چین رفت و گفته می‌شود یک موتور دیزل احتمالاً آلمانی تولید شده در چین بر روی دماوند دومین نمونه از این کلاس نصب شد
ولی در ناو سهند و دنا و دیلمان از چهار موتور دیزل ایرانی از نوع بنیان ۴ استفاده شد که هر یک ۵ هزار اسب بخار قدرت فراهم می‌کردند (در مجموع 2000 اسب بخار) بنیان ۴ در واقع بر اساس یک موتور غیرنظامی ساخت MAN ساخته شده است که برای تولید برق و یا نصب روی لوکوموتیو تحت لیسانس در ایران تولید میشد ، ساخته شده است که می تواند ناو دیلمان را به بیشترین سرعت 64 کیلمتر بر ساعت برساند ولی البته با این موتور میتواند به سرعت 55 کیلومتر بر ساعت برسد اگرچه سرعت کروز حدود 32 کیلومتر بر ساعت است.
البته به طور معمول شناورهای جنگی امروزه دارای موتور توربین گازی هستند که دارای راندمان بالاتری می‌باشد ولی به هر حال در ایران به دلیل نبود موتور توربین گازی مناسب ایران رو به موتور دیزل آورده.اگرچه موتور دیزل قدرت کمتری را فراهم میکند و راندمان کمتری دارد(نسبت به توربین گازی) ولی در عوض هزینه عملیاتی کمتری نیز دارد و در نهایت همین که تولید داخل است و نیاز به پشتیبانی خارجی ندارد خود یک امتیاز بزرگ است
همچنین گفته شده ۴ موتور دیزل ژنراتور نیز هر یک با قدرت ۷۵۰ اسب بخار در این ناو نصب شده که وظیفه تامین برق این ناو را دارد
رادار
در نسخه‌های قبلی کلاس جماران در دو ناو جماران و سهند از رادار قدیمی انگلیسی با برد ۱۴۰ کیلومتر استفاده میشد که باقیمانده از ناوهای کلاس الوند در زمان حکومت قبلی بود. ولی در ناو دنا ، دماوند و بعد طی ارتقا جماران از رادار عصر استفاده شد .
رادار عصر یک رادار ارایه فازی سه بعدی باند اس است که دارای توان رهگیری همزمان ۱۰۰ هدف است و میتواند یک هدف ۴ متر مربعی را از ۲۰۰ کیلومتری کشف کند .یک نسخه از آن به نام عصر ۲ که در باند ایکس کار می‌کرد با برد ۳۰۰ کیلومتر در سال 1398 رونمایی شد.اگرچه به نظر می‌آید که رادار عصر از نظر مقدورات مشابه رادار چشم عقاب است که روی دیلمان نصب است ولی این رادار یک رادار چرخش کننده است که با چرخش به دور خود هدف‌ها را کسب میکند سرعت اسکن آن پایین‌تر است و سرعت پوشش ۳۶۰ درجه آن کمتر است.از طرفی ست کم عصر یک یک رادار جستجو است و برای هدایت اتش تسلیحات مختلف نیاز به رادار مختص خود ان موشک و سلاح است
یکی از بزرگترین نکات تفاوت‌های دیلمان با دیگر نمونه‌های ناو جماران نصب رادار چشم عقاب بر روی دکل اصلی در بالاترین بخش ناو است
چند سالی است که رادار چشم عقاب معرفی شده ولی تاکنون بر روی هیچ شناور جنگی ایرانی نصب نشده بود. رادار چشم عقاب یک رادار آرایه فازی با ۴ آنتن در چهار سمت دکل اصلی هست که هر آنتن دارای ۱۰۰۰ فرستنده و گیرنده است. گفته می‌شود این رادار آرایه فازی دارای توان کشف ۱۰۰ هدف دریایی و هوایی به شکل همزمان است میتواند یک هدف ۴ متر مربعی را در برد ۲۰۰ کیلومتری کشف کند و ارتفاع کشف آن به ۳۰ کیلومتر می‌رسد .هر آنتن توان درگیری با سه هدف در مجموع با ۱۲ هدف برای ۴ آنتن می‌رسد و میتواند در عرض یک ثانیه ۳۶۰ درجه را اسکن کند این رادار یک رادار چند منظوره است و به عنوان یک رادار کشف و درگیری از آن استفاده می‌شود
این نکته باعث شده تا دیلمان نیازی به رادار جدا برای هدایت موشک‌های ضد کشتی نداشته باشد و این رادار به تنهایی در نقش کشف و درگیری برای هدایت موشک‌ها استفاده شود
از سیستم های دفاع الکترونیک این ناو اطلاعی در دست نیست.نوع توانایی سیستم های جنگ الکترونیک ناو مشخص نیست و همچنین ارایش و تعداد سامانه های طعمه مانند چف و فلر
تسلیحات
دیلمان نیز دارای توپ ۷۶ کیلومتری سینه مانند تمام ناوهای این کلاس است. همان توپ فجر ۲۷
فجر ۲۷ نسخه ایرانی توپ ۷۶ میلیمتری اتو ملار ۷۶ ساخت ایتالیاست که یکی از مشهورترین توپ‌های سینه دریایی در جهان است .این توپ در ایران با قایق‌های تندرو موشک انداز فرانسوی کلاس کمان که بعدها به نام کلاس سینا در ایران تولید شد وارد شد.کارای بالای آن باعث شد ایران این توپ را برای ناوهای کلاس جماران انتخاب کند ، ولی از ز اونجا که خرید آن ممکن نبود دست به توسعه نسخه داخلی آن زد . این توپ که توان درگیری با اهداف دریایی، هوایی و آتش به طرف اهداف زمینی را دارد دارای سرعت آتش ۱۲۰ گلوله بر دقیقه است که با نرخ آتش متوالی ان بین 5 تا 20 گلوله قابل تنظیم است.
جزئیات زیادی از این توپ و اینکه در ایران چه نوع مهماتی برای آن تولید می‌شود وجود ندارد ولی برد ان بر ضد اهداف زمینی و دریایی 16 کیلومتر و برد ضد اهداف هوایی 6تا 7 کیلومتر است.اگر این توپ مجهز به مهمات انفجار مجاورتی باشد میتوان از آن به خوبی بر ضد اهداف هوایی نیز استفاده کرد در واقع استفاده از فیوز انفجار مجاورتی کمک میکند تا آن را در کنار اهداف هوایی منفجر کرد .این توپ به کمک سامانه اپتیکی که در جلوی پل فرماندهی نصب است هدایت می‌شود
یکی از بزرگترین تفاوت دیلمان در بحث تسلیحات با نسخه های قبلی جماران، دارا بودن ۸ موشک ضد کشتی نور و یا مدل‌های مشابه آن است. در حالی که در ناوهای قبلی باکس‌های دوتایی در مجموع دو باکس دوتایی در مجموع ۴ موشک نصب شده بود ولی دیلمان دارای دو باکس چهارتای در مجموع ۸ موشک ضد کشتی است تا قدرت ضد کشتی این شناور را به اندازه شناورهای دیگر در کلاس خود در جهان شود
این ناوچه نیز مانند بقیه کلاس‌های جماران میتواند موشک کشتی چون نور، قدر و قدیر را حمل کند که هر سه موشک‌های کروز ضد کشتی مادون صوت با توان پرواز در ارتفاع کم و پیشرانه جت هستند که از سیستم هدایت رادار فعال استفاده می‌کنند و ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر برد دارد . البته استفاده از بیشترین برد آنها برمی‌گردد به توان کشف رادار و مسائلی چون جنگ الکترونیک
در بحث دفاع هوایی، دیلمان دارای یک سامانه دفاع ضد موشک کوتاه برد کمند در پشت سر خود است که البته تنها نیمه پشتی و دو طرف ناو را پوشش میدهد. این یک عیب بزرگ برای این ناو به حساب می‌آید زیرا شناورهای پیشرفته در سطح جهان معمولا از جلو و عقب مجهز به سامانه‌های گاتلینگی چون کمند هستند(البته برخی هم فقط یک سمت مجهز هستند)
کمند یک سامانه پدافند ساخته شده بر اساس سامانه پدافندی روسی AK-630 است. کمند دارای یک توپ شش لول ۳۰ میلیمتری گاتلینگ است که اگر مشخصاتش مانند نسخه روسی باشد دارای سرعت آتش ۵۰۰۰ گلوله بر دقیقه برد آتش ۴۰۰۰ متر و میزان مهمات درونی ۲۰۰۰ گلوله است.. این سامانه دارای سیستم هدایت جدا است و مانند گلکیپر هلندی یا فلانکس آمریکایی که دارای رادار و آپتیک سر توپ نیست که خود از جمله معایب ان است زیرا اینگونه فضای نیز برای نصب رادار و اپتیک نیاز است .مورد بعد این است که خشاب مهمات این توپ درون خود سیستم قرار ندارد و در واقع درون سبد این توپ در زیر ناو قرار میرد که باز فضای را اشغال میکند
این توپ پیش از این بر روی ناو سهند و یکی از ناوهای کلاس الوند نصب شده ولی چیزی که در دیلمان جالب است این است که برخلاف دو ناو قبلی دیلمان فاقد سیستم هدایت برای این سامانه توپ است که احتمالاً برمی‌گردد به اینکه نسخه‌ای که هم اکنون در خدمت است هنوز کامل نشده (البته در ایران برای این توپ نه از رادار بلکه از یک سامانه هدایت اپتیک حرارتی برای هدایت استفاده شد )
بزرگترین ایراد دیلمان نداشتن موشک پدافندی است .هیچ موشک پدافندی وجود ندارد .البته ضعف سامانه کلاس جماران در بحث پدافند همواره مورد توجه بوده است. در بهترین حالت جماران دارای دو موشک پدافندی محراب نسخه بهبود یافته موشک استاندارد 1 در ایران بوده تنها در یک مورد ناو سهند که در مرحله اول مجهز به موشک پدافندی محراب بود طی ارتقا مجهز به سه موشک پدافندی صیاد شد در واقع کانکس پرتاب موشک صیاد ۲ و ۳ روی آن نصب شد .موشک‌ها در جلو پل فرمانده نصب شد و یک رادار هدایت برای موشک‌ها نیز در سقف پل فرمانده‌ای در ناو سهند نصب شد. موشک صیاد نسبت به محراب قدرت بالاتری داشت ولی همچنان به صورت چشمگیری داشتن تنها سه موشک پدافندی بسیار ناچیز است شما فکر بکنید در یک درگیری با یک یا چند شناور دشمن و یا در یک درگیری با هواپیماهای مهاجم دشمن در مقابل موجی از موشک‌های ضد کشتی قرار بگیرد آیا سه موشک کافیست؟ آن هم در زمانی که مثلاً ناوشکن کلاس ارلی برگ آمریکایی‌ها ۹۶ سیلوی پرتاب عمود دارد که دست کم نیمی از این تعداد را موشک‌های پدافندی پر می‌کنند
حتی در قیاس با ناوچه ساعر5 اسرائیلی ها که از سبکتر از کلاس جماران است که دارای سیلوی پرتاب عمود با 32 موشک پدافندی است. حالا از داشتن دو سامانه فلانکس یکی در عقب و دیگری در جلو بگذریم
ولی سه موشک صیاد مربوط به سهند است،دیلمان هیچ موشک پدافندی ندارد در این در حالیست که طیف وسیع از سامانه‌های پدافندی زمین پایه در کشور توسعه یافته
البته یکی از مشکلات کلاس جماران فضای کم است. مثلاً فضای زیادی برای قرارگیری سامانه‌های پدافند بزرگ وجود ندارد ، حتی فضای زیادی برای تعداد زیادی سیلو پرتاب عمود اگرچه مثلاً میتوان پشت توپ سینه را با ۱۲ یا ۸ سیلوی پرتاب عمود پر کرد
بحث سر این است که مثلاً سامانه چون زوبین که عمود پرتاب است فضای بسیار کمی می‌گیرد عملاً میتوان آن را در جایی در جماران جا داد. سامانه زوبین دارای موشکی با برد ۲۵ کیلومتر است و حتی سپاه پاسداران آن را بر روی قایق‌های کوچک تندرو نصب کرد
این در حالیست که در ایران بر روی شناور شهید سلیمانی سپاه پاسداران دست کم ۸ سیلوی عمود برای سامانه صیاد ۳ نصب شده .البته همانطور که گفته شد جماران برای نصب سیلوی پرتاب عمود فضای کمی دارد برای همین در سهند از باکس موشک صیاد استفاده شده ولی بدون شک فضای برای سامانه ای چون زوبین و یا نسخه دریا پرتاب 9 دی است(9 دی همکنون نسخه دریایی ندارد)
در حال حاضر به غیر از سامانه کمند و توپ ۷۶ میلیمتری دیلمان هیچ سامانه پدافندی در دسترس ندارد و در برابر حملات موشکی دشمن کاملا اسیب پذیر است
ناوچه دیلمان برای عملیات در جای که پدافند هوایی و یا نیروی هوایی پوشش میدهد خوب است و برای انجام عملیات در خارج از برد دفاع هوایی حالا به هر شکلی اصلا مناسب نیست
مقاله ای کامل در مورد کلاس جماران را اینجا بخوانید
عبدالحمید تارخ
مقالان مشابه
قایق موشک انداز کلاس کمان و سینا
