تانک ام 60 تی ام در خدمت ارتش ترکیه

بررسی و نقدی بر تانک M60TM پروژه موسوم به فُرات

تالیف : سینا نوریخانی

پیش از اینکه به بررسی به روزرسانی یا استاندارد ارتقای مورد اشاره بپردازیم، بد نیست در ابتدا پیش زمینه های طرح و اساس کار را مورد بررسی قرار دهیم، آنچه که تحت نام برنامه ارتقای تانک های ام 60 ارتش ترکیه(ام60 در ایران نیز خدمت میکند) مطرح شد و بعد ها تحت توسعه قرار گرفته و مجددا در قالب یک استاندارد جدید، به روزرسانی شد.

تانک ام 60 تی موسوم به سابرا (Sabra) حاصل یک ارتقا سنگین بر روی تانک های ام 60 آ1 (M-60A1) نیروی زمینی ترکیه است (البته برخی منابع از اجرای این ارتقا بر روی مدل M-60A3 نیز صحبت به میان آورده اند).

تفکر ارتقای تانک های منسوخ در ارتش ترکیه زمانی در اوایل دهه اول قرن 21 شکل گرفت که ترکیه فاقد یک تانک اصلی میدان نبرد (MBT) مدرن متناسب با نیازهای روز بود. در آن زمان ترکیه در حال بررسی گزینه های غربی و شرقی برای تهیه هزار عراده تانک جدید بود که البته بعدها پس از کش و قوس های فراوان ، برنامه طراحی و ساخت تانک ملی ترکیه (در حال حاضر با نام آلتای شناخته میشود) در دستور کار قرار گرفت.

برای پر کردن خلا زمانی بین انتخاب، تولید و ورود به خدمت تانک جدید نیاز به ارتقا تعدادی از تانک های موجود در ارتش بود. از این رو از بین تانک های ام 48، ام 60 و در نهایت لئوپارد 1 ، تانک ام 60 بدین منظور انتخاب شد.

به همین منظور دو استاندارد به روزرسانی برای این تانک مد نظر قرار گرفته که نخستین آن استانداردی موسوم به 120 اس (120S) بود. این به روزرسانی مواردی همچون نصب پیشرانه 1200 اسب بخاری و برجک تانک آبرامز از مدل M1A1 بر روی شاسی تانک ام 60 را شامل میشد.

ام 60 ارتقا یافته با برجک آبرامز تحت نام تانک 120 اس

گزینه دوم، مدل مارک 1 تانک سابرا ساخت اسرائیل یا همان Sabra Mk.1 بود که تعویض توپ 105 م.م ام 68 با توپ 120 م.م ام جی 253 (توپ مورد استفاده در تانک مرکاوا مارک 4) ، نصب پیشرانه 900 اسب بخاری، تعویض سیستم انتقال قدر ، افزایش حفاظت با نصب زره چند لایه فولادی و نصب سیستم کنترل بر روی تانک ام 60 بود.

ترک ها به استاندارد ارتقای موسوم به 120 اس تمایل بیشتری داشتند ولی از آنجایی که آمریکایی ها با انتقال تکنولوژی اکثر قسمت ها موافقت نمی کردند ارتش ترکیه به سمت سابرایی رفت که اسراییل در برابر انتقال تکنولوژی اش مانع تراشی خاصی نمی کرد و همکاری قابل توجهی از خود نشان میداد.

اما از آنجایی که سابرا در نسخه اولیه موسوم به مارک 1 با الزامات نیروی زمینی ترکیه همخوانی چندانی نداشت ، توافق بر این شد که نسخه ای با توجه به نیازهای ترکیه طراحی و ساخته شود که این نسخه تحت نام سابرا مارک 2 نام گرفت.

تانک سابرا مارک 2

در تاریخ 29 مارس سال 2002 میلادی، قراردادی به ارزش 668.5 میلیون دلار بین معاونت صنایع دفاع ترکیه و صنایع نظامی اسراییل برای ارتقا 170 دستگاه تانک ام 60 نیروی زمینی ترکیه به استاندارد سابرا مارک 2 به امضا رسید. به موجب این قرارداد صنایع نظامی اسراییل با اعمال تغییرات مورد نظر یک دستگاه سابرا مارک 2 را به عنوان پیش نمونه تست و ارزیابی کرده و پس از تایید در سال 2005 به مرکز شماره 2 تعمیرات اساسی نیروی زمینی ترکیه واقع در شهر قیصریه ارسال کرد و کار به روزرسانی 169 دستگاه تانک دیگر توسط ارتش ترکیه در این مرکز انجام شد.

تغییرات سابرا مارک 2 نسبت به ام 60 در مدل A1 عبارت اند از :

• تعویض توپ 105 م.م M-68 با توپ 120 م.م M253 ( با تولید تحت لیسانس در صنایع MKE)
• نصب سیستم کنترل آتش کامپیوتری موسوم به شوالیه 3 یا Knight lll با برخورداری از سیستم های نظارت و هدفگیری تثبیت شده در دو محور (عمودی و افقی) و بهره گیری از سیستم پردازش تصویر با قابلیت رهگیری خودکار هدف و دقت بالا در هدفگیری اهداف متحرک (تولید تحت لیسانس توسط صنایع آسلسان)
• تعویض پیشرانه 750 اسب بخاری ADVS-1790-2 با بسته قدرت یکپارچه مجهز به پیشرانه MTU MT881 KA501 با قدرت 1000 اسب بخار
• تعویض سیستم انتقال قدرت و نصب نمونه ای متناسب با افزایش توان پیشرانه
• بهبود سیستم تعلیق
• افزایش حفاظت با افزودن بلوک های زره واکنشگر انفجاری ساخت اسرائیل موسوم به Blazer بر روی برجک و جلوی شاسی
• تعویض محرک هیدرولیکی برجک (مکانیزم گردش هیدرولیکی) با نوع الکتریکی
• نصب نمونه جدید و به روز از سیستم خودکار کشف و اطفا حریق.

یک نسخه دیگر از این تانک با نام سابرا مارک 3 یا Sabra Mk.3 نیز ارائه شد که همانند تانک ماگاچ 7 دی (از به روزرسانی های اسراییل بر روی ام 60) از برخی از تکنولوژی های به کار رفته در تانک مرکاوا مارک 4 از جمله تکنولوژی زره کامپوزیتی چند لایه آن بهره می برد که به خدمت گرفته نشد.

تانک سابرا مارک 3 با زره کامپوزیتی مرکاوا مارک 4

همچنین در سال 2009 دو شرکت صنایع نظامی اسرائیل و صنایع آسلسان ترکیه تفاهم نامه ای به منظور ارائه این بسته ارتقا به دیگر کشورهای کاربر تانک ام 60 امضا کردند که پس از حادثه حمله ارتش اسراییل به کشتی کمک رسانی به غزه با نام ماوی مرمره یا Mavi Marmara و بر هم خوردن روابط اسرائیل و ترکیه این توافقنامه به دست فراموشی سپرده شد.

ام 60 تی ارتش ترکیه در جریان نبرد در شمال سوریه

پس از تجربه حضور و عملیات ارتش ترکیه در الباب و مناطق شمالی سوریه که تحت نام عملیات سپر فرات شناخته میشود، به روزرسانی هایی جهت اجرا بر روی تانک ام 60 تی مد نظر قرار گرفت که حاصل شناخت دقیق از ضعف های عملیاتی این تانک ها بود. از جمله این به روزرسانی ها میتوان به موارد ذیل اشاره کرد :

• نصب سیستم حفاظت فعال Pulat
• ارتقای سیستم کنترل آتش با نمونه بومی موسوم به ولکان-ام (Volkan-M)
• نصب سیستم هشدار دهنده قفل لیزری (TLUS)
• سیستم نظارت فاصله نزدیک و آگاهی محیطی YAMGOZ
• نصب سیستم نظارتی دید وسیع یا پانورامیک دکل سوار برای فرمانده
• تعبیه جایگاه تسلیحاتی کنترل از راه دور SARP
• نصب واحد برق کمکی یا APU
• تعبیه سیستم تهویه مطبوع نسل جدید

نامی که پس از انجام به روزرسانی برای تانک های ام 60 تی ارتقا یافته در نظر گرفته شد، ام 60 تی ام (TM) بود که تحت پروژه ارتقای موسوم به فرات شناخته میشود. تا امروز بر روی حدود 40 دستگاه از تانک های ام 60 تی ارتش ترکیه اجرا شده و در نبرد های شمال سوریه نیز به کار گرفته شده اند.

از جهت قابلیت ها این تانک ها در حال حاضر بهترین گزینه عملیاتی ارتش ترکیه در بخش تانک های اصلی میدان نبرد محسوب میشوند و حتی نمونه ارتقا یافته لئوپارد 2 ترکیه که تنها حفاظت آن به روزرسانی شده نیز پس از آن ها قرار میگیرد.

تانک ام 60 تی ام از پروژه فرات

تانک ام 60 تی ام را میتوان از جهت مولفه های مختلفی بررسی کرد از جمله سه مولفه اصلی حفاظت، تحرک و قدرت آتش و در نهایت مولفه های دیگری که امروزه برای یک تانک اصلی میدان نبرد مهم، لحاظ میشوند که از جمله آن برخورداری از سیستم های حفاظتی نوین، تجهیزات نظارتی نسل جدید و ………. است.

حفاظت

همانگونه که پیشتر گفته شد، در تانک ام 60 تی ام از زره واکنشگر انفجاری (ERA) برای تقویت حفاظت استفاده شده که از سری زره های واکنشگر Blazer ساخت اسرائیل است. این زره واکنشگر در نسل های مختلفی از جمله در مدل بهبود یافته Super Blazer ارائه شده که قابلیت افزایش حفاظت در برابر هر دو نوع تهدیدات ضد زره یعنی تهدیدات انرژی جنبشی (مهمات موسوم به APFSDS) و تهدیدات انرژی شیمیایی (مهمات دارای خرج گود) را دارد.

زره اسرائیلی را میتوان به نوعی معادل یا رقیب زره واکنشگر روسی سری کنتاکت دانست که در نسل جدید آن حتی از عملکردی بهتر از کنتاکت برخوردار است (بهتر از کنتاکت 5). زره اصلی تانک ام 60 که در حقیقت سازنده ساختار بدنه است از نوع فولادی با ضخامت های متفاوت در بخش های مختلف بدنه است که در تانک ام 60 تی و ام 60 تی ام با افزودن زره واکنشگر به ترکیب زره فولادی-واکنشگر انفجاری تبدیل شده است.

بلوک های زره واکنشگر انفجاری بخش جلویی تانک ام 60 تی/تی ام

استفاده از زره واکنشگر در مرحله اول برای کاهش هزینه صورت گرفته اما در کنار مزایایی که دارد، معایبی هم برای آن مطرح است. ترکیب زرهی مورد استفاده در تانک ام 60 تی ام به ترکیب یا طراحی زرهی شرقی (روسی) نزدیک تر است (به دلیل استفاده از زره واکنشگر به عنوان عنصر اصلی تامین حفاظت).کشور های غربی زره ترکیبی یا کامپوزیتی را به عنوان بخش اصلی حفاظت تانک های خودشان انتخاب کرده اند در نقطه مقابل کشورهایی همچون روسیه هستند که ترکیب زرهی کامپوزیتی/واکنشگر را برای حفاظت تانک های خود برگزیده اند.

بلوک های زره واکنشگر انفجاری بر روی برجک تانک ام 60 تی/تی ام

البته غربی ها نیز از زره واکنشگر بر روی تانک های خود بهره گرفته اند و تفاوت این بهره گیری با نمونه روسی در این است که در تانک های غربی زره واکنشگر زره ثانویه و افزایش دهنده حفاظت است در حالی که در تانک های شرقی زره واکنشگر جزئی از حفاظت زرهی اصلی یا عنصر اصلی حفاظت تانک محسوب میگردد.

هر کدام از ترکیب های زرهی غربی و شرقی مزیت ها و معایبی دارد، به عنوان مثال زره کامپوزیتی غربی هزینه بالا و وزن زیادی دارد در کنار آن از امکان پوشش گسترده تر و ایضا اطمینان پذیری و ثبات بیشتری برخوردار استترکیب زرهی شرقی به دلیل برخورداری از ترکیب زره کامپوزیتی/واکنشگر از وزن کمتر و هزینه کمتری برخوردار است در نقطه مقابل به دلیل ویژگی واکنشگری ثبات کمتر و بقا پذیری پایین تری دارد.

هر چند زره های واکنشگر هر چه بیشتر به سمت افزایش ثبات به پیش میروند و ساخت نمونه هایی همچون نوژ ، کنتاکت 5 ، رلیکت و …….. گواه این قضیه است اما همچنان ویژگی ذاتی واکنشگری را به دلیل وجود عناصر فعال انفجاری در بردارند.

یکی از ضعف های زره واکنشگر حفاظت یکبار مصرف آن است و هر بلوک از زره واکنشگر تنها یکبار تهدید را دفع میکند و پس از ان حفاظت بر عهده زره کامپوزیتی تانک خواهد بود که در اینصورت حفاظت زرهی آن بخش در تانک های روسی نصف میگردد. مورد بعدی در بحث بقاپذیری مطرح است.

با توجه به افزایش ابعاد زره واکنشگر در نمونه های جدید و به تبع آن افزایش سطح پوشش در صورت از میان رفتن سطح فاقد پوشش نیز بیشتر خواهد شد.سطح بدون پوشش زره واکنشگر در میادین نبرد گسترده که سطح تهدید برای یک تانک شاید چندان شدید نباشد مشکل ساز نیست اما در میادین نبرد محدود همچون نبرد شهری که سطح گسترده ای از تهدیدات به صورت متمرکز متوجه تانک است مشکل حفاظتی ایجاد میکند.

مسئله دیگر بحث سطح پوشش است. در زره های کامپوزیتی سطح پوشش به صورت یک هسته زرهی با پوسته فولادی روی آن ایجاد میشود اما در زره واکنشگر عناصر زره بر روی پوسته زرهی تانک نصب میگردند. این مسئله محدودیت هایی به وجود می آورد که در تانک های روسی به خویب قابل رویت است.محدویدت اول عدم پوشش کامل سطوح تانک با زره واکنشگر در بسیاری از موارد است.

این محدودیت غالبا توسط اجزایی ایجاد میشود که بر روی برجک نصب میگردند مثلا نارنجک های دودزا. البته روس ها در مواردی برای این مشکل راه حلی اندیشه اند که استفاده از زره واکنشگر توکار یا Built-in و نصب اجزا بر روی بلوک ها به صورت روکار است. البته این مورد هم مشکلات خودش را دارد. تصور کنید نارنجک های دودزا همچون تانک T-80UM-1 بر روی زره های واکنشگر قرار گرفته اند ، در صورت واکنش این زره ها قطعا نارنجک های دودزا نیز آسیب میبینند و ما از بخشی از نارنجک های دودزا بر روی برجک که وظیفه استتار تانک و مقابله با تهدیدات لیزری را دارند محروم میشویم.

نصب نارنجک های دودزا به صورت روکار بر روی بلوک های زره واکنشگر در تانک ام 60 تی/تی ام

یکی از مزایای زره واکنشگر طراحی ماژولار یا قابل نصب و جداسازی آن است که این قابلیت در طراحی نوین زره های کامپوزیتی غربی نیز لحاظ شده است. به عنوان مثال تانک لئوپارد یا تانک فرانسوی لکلرک. در نهایت و به صورت خلاصه مزیت ها و معایب استفاده از زره واکنشگر در تانک ام 60 تی ام را اینگونه میتوان برشمرد:

مزیت ها

• کاهش هزینه (به مراتب ارزان تر از امثال زره کامپوزیتی)
• کاهش وزن
• فناوری ساخت در دسترس
• امکان تطبیق با انواع زره و طرح های حفاظتی (کامپوزیتی-واکنشگر/فولادی-واکنشگر و …..)

معایب

• تامین حفاظت به صورت یکبار مصرف
• مسئله پایداری انفجاری بلوک ها و امکان وقوع انفجار زنجیره ای و از دست رفتن بخش عمده حفاظت
• عدم وجود قابلیت تحمل اصابت های چندگانه یا Multi Hit
• مسئله سطح پوشش بلوک ها در بخش های مختلف بدنه و وجود بخش های متعدد فاقد پوشش
• وارد آمدن آسیب به اجزاء نصب شده و قسمت هایی از بدنه به دلیل انفجار بلوک ها

براساس انچه که عنوان شد تانک ام 60 تی یا استاندارد دوم سابرا یا سابرا مارک 2 در حوزه ارتقای حفاظت بر زره واکنشگر انفجاری متکی است و از همین جهت نسبت به استاندارد سوم سابرا یا سابرا مارک 3 که مجهز به زره کامپوزیتی (مشابه نمونه به کار رفته در مرکاوا مارک 4) است در بخش حفاظت امتیاز کمتری کسب میکند. برای تانکی همچون ام 60، نصب زره کامپوزیتی اطمینان پذیری حفاظتی بیشتری فراهم میکند و گزینه به کارگیری زره واکنشگر اولویت نخست نیست.

یک مسئله مهم در خصوص حفاظت تانک ام 60 تی ام، در ضعف حفاظت جانبی و عقبی شاسی است. در این تانک از تقویت کناره شاسی با بلوک های زره واکنشگر و بخش عقبی شاسی با شبکه زره قفسی خبری نیست و از این جهت پاشنه آشیل حفاظت زرهی تانک را میتوان حفاظت جانبی و عقبی شاسی در نظر گرفت. کناره های شاسی تحت زوایای مشخص از رو به روی تانک نیز میتوانند مورد اصابت قرار گیرند و از این جهت ارتقای حفاظت این بخش از تانک، یکی از مهمترین جنبه هایی است که باید در نظر گرفته شود.

بخش عقبی شاسی تانک ام 60 تی/تی ام

نکته دیگر حفاظت انفجاری تانک ام 60 تی ام است. این تانک فاقد صفحه یکپارچه تقویت کننده بخش تحتانی شاسی است و از این جهت در برابر تهدید مین و بمب های کنار جاده ای (IED) همچون مدل های قدیمی و منسوخ ام 60، آسیب پذیر و ضعیف است.

در استاندارد های به روزرسانی امروزی، صفحه یکپارچه ضد انفجار کف شاسی از مهمترین گزینه ها است که در ام 60 تی ام ترک وجود ندارد. به صورت قابل اطمینان، حداقل باید نیمه جلویی کف شاسی به صفحه تقویت کننده مجهز شود که البته این تغییر نیز منجر به افزایش هر چه بیشتر وزن تانک خواهد شد.

بخش زیرین شاسی تانک ام 60 تی/تی ام و عدم تقویت آن با صفحه یکپارچه محافظ ضد انفجار

سامانه حفاظت فعال Pulat

یکی از تجربیات مهم ارتش ترکیه در حوزه زرهی در نبرد های امروزی که البته در جریان عملیات در شمال سوریه کسب شد، اهمیت به کارگیری سامانه های حفاظت فعال با مکانیسم مقابله سخت یا اصطلاحا Hard Kill برای مقابله با تهدید روز افزون موشک های ضد زره بود. با وجود ارتقای حفاظت زرهی در تانک ام 60 تی، این تانک همچنان در برابر موشک های ضد زره با سر جنگی دو مرحله ای با قدرت نفوذ بالا نظیر سرجنگی موشک کورنت، آسیب پذیر نشان داد. یک مورد اصابت منجر به نفوذ از جلوی برجک در جریان عملیات شمال سوریه به ثبت رسید که هر چند باعث انهدام تانک نشد اما نفوذ به درون برجک و آسیب به خدمه رخ داد.

اصابت کورنت به جلوی برجک تانک ام 60 تی و نفوذ به داخل که البته با انهدام تانک همراه نبود

به منظور مقابله با تهدید موشک های ضد زره امروزی، دو راهکار ارائه میشود که مورد نخست آن افزایش سطح حفاظت زرهی است که به افزایش وزن تانک و بالا رفتن هزینه منجر میشود. با افزایش سطح حفاظت زرهی مسئله کاهش سطح تحرک تانک مطرح میشود و پیشرانه میبایست مورد به روزرسانی قرار گیرد.

راهکار دوم اما استفاده از سیستم های حفاظتی نوین نظیر سامانه حفاظت فعال است که در دو نمونه با مکانیسم مقابله نرم و سخت ارائه میشود. مکانیسم مقابله نرم همان ایجاد اخلال در هدایت است اما در مکانیسم مقابله سخت مسئله انهدام پرتابه پیش از اصابت مطرح میشود.

سامانه حفاظت فعال PULAT ارائه شده از سوی صنایع آسلسان ترکیه در حقیقت نمونه ای از سامانه حفاظت فعال اوکراینی Zaslon است که بنا بر توافقات انجام شده، به صورت تحت لیسانس توسط صنایع ترکیه ساخت میشود.

در سامانه Pulat سه جزء اصلی وجود دارد که عبارتند از :

1. ماژول ترکیبی مهمات دفاعی و سیستم کشف راداری
2. واحد پردازش و کنترل مرکزی
3. پنل کنترل خدمه

این سامانه به نسبت سامانه های حفاظت فعال موجود در بازار از قیمت کمتر و سادگی بیشتری برخوردار است اما در خصوص برخی قابلیت های آن نیز شک و تردید وجود دارد. برای اینکه سامانه مذکور در تانکی همچون M60T ترکیه پوشش 360 درجه ایجاد کند میبایست 6 ماژول یا واحد مهمات دفاعی و سیستم کشف راداری در اطراف تانک نصب شود که یک حفاظت نیم کروی برای سامانه ایجاد میکند اما براساس مکانیسم عمل مهمات دفاعی، تعداد ماژول های نصب شده بر روی تانک و زوایای پوشش هر ماژول سوالات و ابهاماتی در توانمندی سامانه در مقابله با برخی تهدیدات مطرح است.

ماژول مهمات دفاعی/رادار در سامانه حفاظت فعال Pulat و نحوه چینش آن در تانک ام 60 تی/تی ام

براساس آنچه که گفته شد بعید به نظر میرسد که سامانه Pulat در برابر موشک های ضد زره با مکانیسم حمله از بالا یا اصطلاحا Top Attack نظیر جاولین، اسپایک و موشک اروپایی MMP از قابلیت های لازم برخوردار باشد. مسئله دیگری که در خصوص این سامانه وجود دارد تعداد ماژول های دفاعی در مقابل تهدیدات متعدد است.

بنا بر ادعای سازنده این سامانه قابلیت مقابله با تهدیدات همزمان از جهات مختلف را دارد اما مسئله قابل طرح در این میان آن است که بخش جلویی و عقبی تانک یا ادوات زرهی توسط دو ماژول دفاعی محافظت میشود که هر کدام تنها دو مهمات دفاعی در خود دارند نتیجتا امکان مقابله با دو شلیک از ناحیه جلویی و عقبی تانک وجود نخواهد داشت که این یکی از محدودیت های احتمالی سامانه است.

سامانه مذکور از دسته سامانه های حفاظت فعال فاقد قابلیت انهدام دور ایستا (Stand Off) تهدید است و پرتابه تهدید را در فاصله بسیار نزدیک نسبت به خودروی زرهی منهدم میکند. این مسئله باعث میشود که انفجار نسبتا قوی در نزدیکی خودرو شکل بگیرد و از این جهت لازم است خودرویی که سامانه بر روی آن نصب میشود از سطح حفاظتی بالایی برخوردار باشد (همچون یک تانک) تا اثرات انفجاری بر روی آن اثر بخشی زیادی نداشته باشند. با این وجود حتی در صورت نصب بر روی تانکی همچون ام 60 تی/تی ام نیز امکان بروز آسیب به اجزای نصب شده بر روی تانک وجود دارد (به عنوان مثال اصابت ترکش به اجزای مختلف بر روی برجک).

در یک جمع بندی میتوان اینگونه گفت که سامانه ای نظیر Pulat در برابر موشک های ضد تانک معمول همچون تاو، کنکورس، کورنت و …….. قادر به تامین حفاظت در سطحی مطلوب خواهد بود اما از نظر قابلیت های کلی و با در نظر گرفتن قیمت آن، این سامانه گزینه ای در حد سامانه حفاظت فعال مشت آهنین (Iron Fist) یا تروفی ساخت اسرائیل نیست. در نهایت اما با وجود این سامانه، تانک های ام 60 تی ام ارتش ترکیه از محافظت شده ترین تانک های موجود در سطح منطقه محسوب میشوند.

سیستم هشدار دهنده قفل لیزری (TLUS)

سیستم هشدار لیزری تانک ساخت صنایع آسلسان از جمله تجهیزات دفاعی نصب شده بر روی تانک ام 60 تی ام است. این سامانه شامل چهار ماژول آشکار ساز پرتو لیزر است که در چهار طرف برجک تانک نصب شده و قابلیت آشکار سازی پرتو لیزر در چهار طول موج مختلف از 0.5 الی 12 میکرومتر را دارند.قابلیت های این سیستم را به صورت خلاصه به شرح ذیل میتوانم برشمرد :

• پوشش 360 درجه ای در جهت افقی
• احتمال بالای کشف تهدید (PoD)
• نرخ پایین اعلام هشدار نادرست (Far)
• قابلیت ردیابی تهدید
• قابلیت موقعیت یابی دقیق نقطه انتشار پرتو لیزر
• قابلیت کشف و موقعیت یابی همزمان تهدیدات از جهات مختلف
• امکان ثبت و ضبط اطلاعات به منظور پردازش و بررسی پس از نبرد
• قابلیت کار در شرایط دمایی منفی 40 الی مثبت 60 درجه سانتی گراد
• امکان دسته بندی تهدیدات (در چندین دسه از جمله لیزر مسافت یاب، لیزر هدایتگر تسلیحات ضد تانک و لیزر نشان گذار)

ضعف این سیستم در آسیب پذیری محفظه ماژول های آن است که در برابر اصابت ترکش و مهمات کالیبر پایین آسیب پذیر است اما نقطه قوت آن در عملکرد مستقل هر کدام از ماژول های آشکار ساز در چهار طرف برجک است به نحوی که اگر یکی از ماژول ها مورد اصابت قرار گیرد، صرفا بخشی از زاویه پوشش سامانه از دست میرود و سه ماژول دیگر همچنان فعال و کاربردی خواهند بود (در یک کلام عدم پرهیز از یکپارچه سازی آشکارسازها در سیستم و نصب آن به صورت چند نقطه ای به جای تک نقطه ای)

سیستم TLUS به هشت پرتابگر نارنجک دودزا که در جلوی برجک نصب شده اند متصل است و در حقیقت این سیستم فرمان پرتاب نارنجک های دودزا برای ایجاد پرده دود استتاری در جهت تهدید را صادر میکند. از جمله گزینه های قابل استفاده در پرتابگرها، نارنجک های دودزا با قابلیت تولید دود استتاری در محدوده انتشار فروسرخ است تا به این صورت تانک از دید سیستم های نظارت و هدفگیری حرارتی نیز محافظت شود.

کنترل آتش، نظارت و آگاهی محیطی

در جریان ارتقای تانک ام 60 از استاندارد T به استاندارد TM آنچه که برای سیستم کنترل آتش تانک به اجرا در آمده در دو گزینه خلاصه میشود :

1. بومی سازی سیستم کنترل آتش
2. ارتقای نمونه موجود و تبدیل آن به یک سیستم کنترل آتش دوکاناله

همانگونه که در ابتدای مطلب عنوان شد، تانک ام 60 تی از سیستم کنترل آتش موسوم به Knight lll یا نسل سوم سیستم کنترل آتش موسوم به شوالیه ساخت صنایع البیت سیستمز برخوردار است. این سیستم نمونه ای تعدیل شده از سیستم کنترل آتشی است که بر روی تانک های مرکاوای اسرائیل نصب شده و از این جهت لفظ تعدیل شده برای آن استفاده میشود که تغییراتی در سامانه نسبت به نمونه مورد استفاده ارتش اسرائیل صورت گرفته است.

یک بخش مهم از تغییر، ارائه سامانه به صورت تک کاناله است به این معنی که سیستم کنترل آتش فاقد سیستم نظارت دید وسیع فرمانده یا همان سایت پانورامیک فرمانده است. در تانک ام 60 تی سیستم نظارتی M36E1 بر روی گنبد فرمانده تعبیه شده که یک سیستم دید در شب/ روز با قابلیت های محدود است. کانال دید در شب این سیستم تنها مجهز به دید در شب نسل اول است که برد و قابلیت کشف هدف محدودی دارد.

در به روزرسانی صورت گرفته بر روی تانک ام 60 تی، سیستم کنترل آتش به دو کاناله ارتقا یافته و یک مجموعه نظارت و هدفگیری دید وسیع دکل سوار برای فرمانده تعبیه شده که امکان نظارت و هدفگیری موثر برای فرمانده و ایجاد قابلیت Hunter-Killer را فراهم میکند. آنچه که تحت عنوان قابلیت شکارچی-قاتل یا Hunter Killer Capability در ادوات زرهی شناخته میشود یکی از مهمترین مواردی است که باید در سیستم های کنترل آتش امروزی تامین شود. نکاتی که در این خصوص مطرح است عبارتند از :

• این قابلیت صرفا مختص و محدود به تانک های اصلی میدان نبرد نیست و در خودروهای رزمی پیاده نظام و ……. نیز کاربرد دارد.
• قابلیت شکارچی-قاتل یکی از ویژگی های سامانه کنترل آتش نسل سوم کامپیوتری و امروزی است
• این قابلیت در سیستم های کنترل آتش دو کاناله که از دو سیستم نظارت و هدفگیری مستقل برای فرمانده و توپچی برخوردار هستند وجود دارد.

مراحل چندگانه قابلیت Hunter-Killer عبارتند از :

1. نظارت یا Surveillance

در این مرحله فرمانده تانک و توپچی به صورت مستقل نسبت به نظارت و جستجوی محیط اطراف تانک یا خودروی زرهی اقدام میکنند

1. مرحه دوم : کشف هدف یا Detection

در این مرحله چندین حالت وجود دارد :

• توپچی هدفی را زود از فرمانده کشف و آن را هدف میگیرد.
• توپچی و فرمانده به صورت همزمان اهدافی را کشف میکنند که ممکن است ارزش هر هدف و اولویت مقابله با آن ها متفاوت باشد
• فرمانده زودتر از توپچی هدف را کشف میکند (با توجه به برخورداری از سیستم نظارت و هدفگیری دید وسیع یا پانورامیک که دید گسترده 360 درجه ای برای فرمانده تامین میکند)

1. انتخاب یا تعیین هدف یا Designation

در این مرحله چنانچه فرمانده هدفی با اولویت مقابله بالاتر ، با ارزش بیشتر یا با سطح تهدید بالاتر را کشف کند ، این هدف جهت مقابله انتخاب میشود.

1. نشانه روی روی هدف یا Pointing

در این مرحله فرمانده با قابلیت سلب اختیار (اصطلاحا override) که در اختیار دارد کنترل آتش را از توپچی سلب کرده ، برجک را به سمت هدفی که کشف و هدفگیری کرده میچرخاند.

1. اجرای آتش بر روی هدف

این مرحله بسته به طراحی سیستم کنترل آتش توسط توپچی یا فرمانده قابل انجام است. در برخی از سیستم های کنترل آتش دوکاناله فرمانده صرفا امکان سلب اختیار و چرخاندن برجک به سمت هدف را دارد و نه هدفگیری مجدد و اجرای آتش را و در برخی دیگر فرمانده از کنترل های لازم جهت هدفگیری مجدد و اجرای آتش بدون نیاز به توپچی برخوردار است

از طریق برخورداری از قابلیت مذکور، نرخ درگیری با اهداف توسط تانک افزایش خواهد یافت و سطح نظارت و هدفیابی توسط خدمه یک پله ارتقا میابد. در تانک ام 60 تی ام، با حذف سیستم نظارتی منسوخ فرمانده و تغییر در گنبد فرمانده، از سیستم دکل سوار استفاده شده که به دلیل قرار گرفتن در ارتفاع بیش از 5 متر، افق دید راننده را به شدت گسترش میدهد.

مزیت دیگر سیستم نظارتی دکل سوار این است که چنانچه تانک در پس مانع یا عوارض زمین قرار گیرد (فرضا در پشت یک تپه یا داخل یک خاکریز)، خدمه بدون اینکه تانک را در معرض دید و تیر دشمن قرار دهند، از امکان نظارت موثر برخوردار خواهند بود و این مسئله از جنبه حفاظتی اهمیت میابد.

سیستم نظارتی دکل سوار فرمانده در تانک ام 60 تی ام از نوع سه کاناله است به این معنی که این سیستم از کانال دید در روز تلویزیونی، دید در شب با تصوربردار حرارتی و در نهایت مسافت یاب لیزری برخوردار میباشد. در خصوص جزئیات ویژگی های این سامانه از جمله اینکه کانال دید در شب حرارتی آن از حسگر تصویربردار نسل دوم یا سوم خنک شونده یا غیر خنک شونده استفاده میکند، اطلاع دقیقی در دست نیست. برد کشف، شناسایی و هدفگیری این سامانه در کانال دید در روز و دید در شب نیز همچنان مجهول است.

سیستم نظارت و هدفگیری دکل سوار فرمانده در تانک ام 60 تی ام

در ابتدای مبحث سیستم کنترل آتش به گزینه بومی سازی سیستم اشاره شد که در قالب پروژه سیستم کنترل آتش ولکان ام (Volkan-M) توسط صنایع آسلسان ترکیه به اجرا در آمده و جایگزین سیستم اسرائیلی در تانک ام 60 تی ام شده. سیستم کنترل اتش سری ولکان در اصل ارتقای تانک های لئوپارد 1 طراحی شد و پس از آن نسل دوم با نام ولکان 2 یا Volkan II برای ارتقای تانک های لئوپارد 2 ترکیه و نصب بر روی تانک آلتای این کشور توسعه داده شد.

در نهایت آخرین نمونه ارائه شده از این سیستم با نام ولکان ام شناخته میشود که برای ارتقای تانک های سری ام 60 ارائه شده است. این سامانه بومی سازی شده نسبت به نمونه اسرائیلی تفاوت هایی دارد که عبارتند از :

• ارتقای حسگرهای تصویربردار در شب و روز و استفاده از حسگرهایی با قدرت تفکیک و فناوری بالاتر در نتیجه افزایش برد کشف و شناسایی اهداف در طول روز و شب
• افزودن فناوری های جدید و به روز از جمله ردیابی خودکار هدف در پس زمینه محیطی از طریق مکانیسم پردازش تصویر
• بهبود دقت در اجرای تیر اول در حالت ایستا یا حرکت
• ارتقا و افزایش دقت سیستم تثبیت کننده توپ
• بهبود رابط کاربری و تسهیل در کاربری سیستم
• مکانیسم های تمام الکتریکی محرک زاویه توپ و گردش برجک
• و …………

سیستم کنترل آتش ولکان ام احتمالا از حسگر تصویربردار حرارتی نسل سوم بهره میبرد که قابلیت نظارتی تانک ام 60 تی ام را به سطح تانک های روز میرساند و فاصله قابل توجهی به نمونه پایه ای تانک ام 60 ایجاد میکند. در کنار این مسئله، بهره گیری از مکانیسم هایی همچون پردازش تصویر و امکان ردیابی خودکار هدف، مقابله با هدف یا اهداف توسط خدمه را تا حد قابل توجهی تسهیل میکند.

تانک ام 60 تی ام مجهز به سیستم کنترل آتش ولکان ام

سیستم نظارت فاصله نزدیک و آگاهی محیطی YAMGOZ

یکی از مشکلات یا ضعف های ادوات زرهی، مسئله نظارت در فواصل نزدیک و بسیار نزدیک است، جایی که فرضا در نبرد شهری، پیاده نظام دشمن میتواند با استفاده از محدودیت فضا و موانع موجود به سرعت خود را به نزدیکی تانک برساند و خدمه به سختی قادر به شناسایی تهدید در چنین شرایطی خواهند بود. برای رفع این مشکل یا ضعف، در تانک ام 60 تی ام از سیستم نظارت 360 درجه در مسافت کوتاه یا فاصله نزدیک موسوم به YAMGOZ استفاده شده که از محصولات صنایع آسلسان ترکیه است. ویژگی های این سیستم به شرح ذیل میباشد :

• 12 عدد دوربین دید در روز با حسگر CCD یا CMOS
• 12 عدد دوربین دید در شب با حسگر تصویربردار حرارتی موج بلند LWIR از نوع غیر سرد شونده
• برخورداری از مکانیسم بهبود خودکار تصویر
• امکان یکپارچه سازی تصاویر دوربین ها و ارائه تصویر سه بعدی با امکان ارائه در عینک سه بعدی خدمه
• امکان کشف هدف از طریق اثرات حرارتی و حرکتی آن در پس زمینه محیطی
• قابلیت به کارگیری جهت کنترل آتش جایگاه تسلیحاتی کنترل از راه دور
• امکان تصویربرداری با کیفیت Full HD
• امکان تعیین موقعیت هدف بر روی تصویر با کمک سیستم گیرنده هشدار لیزری
• قابلیت انتخابی ثبت و ضبط رویداد ها در مدت زمان مشخص
• امکان ارائه با محفظه زرهی و شیشه ضد گلوله به منظور کاهش آسیب پذیری در صورت اصابت

سیستم نظارتی راننده (DSS)

در تانک ام 60 تی ام برای بهبود آگاهی محیطی و سطح نظارت راننده در زمان کنترل تانک از دو ماژول جلونگر و عقب نگر نظارتی ساخت صنایع آسلسان استفاده شده که هر کدام از این دو ماژول دارای یک سیستم تصویربرداری تلویزیونی با حسگر CCD و یک سیستم تصویربردار حرارتی برای دید در شب هستند. هر دو ماژول در قاب محافظ قرار میگیرند تا از اصابت ترکش و مهمات کالیبر پایین محفوظ بمانند.

نقطه ضعف این دو ماژول تصویربردار در نبود سیستم تمیز کننده اعم از یک برف پاک کن کوچک یا نازل آب پاش است. این مسئله در زمانی خود را نشان میدهد که تانک از میان گل و لای عبور کند و در نتیجه سیستم نظارتی جلونگر راننده گل آلود شده و قابلیت نظارتی خود را از دست بدهد و راننده یا دیگر خدمه مجبور خواهند شد برای تمیز کردن آن جایگاه خود را ترک کنند و در معرض دید و تیر دشمن قرار بگیرند.

قدرت آتش

تنها اقدامی که در جهت ارتقای قدرت آتش تانک ام 60 تی ام صورت گرفته، نصب جایگاه تسلیحاتی کنترل از راه دور موسوم به پلتفرم تسلیحاتی پیشرفته تثبیت شده اختصارا SARP ساخت صنایع آسلسان است. با توجه به حذف تیربار از روی گنبد فرمانده، جایگاه تسلیحاتی گزینه ای است که میتواند قدرت آتش لازم در بخش تسلیحات سبک با نواخت تیر بالا را به تانک بازگرداند. سامانه مورد اشاره از قابلیت هایی به شرح ذیل برخوردار است :

• امکان نصب سه نوع سلاح از جمله تیربار 12.7، 7.62 و در نهایت نارنجک انداز خودکار 40 میلیمتری
• پوشش آتش در زوایای عمودی از 30- ای 60+ درجه
• ذخیره مهمات به تعداد 400 فشنگ برای تیربار 12.7، به تعداد 1000 الی 1500 فشنگ برای تیربار 7.62 و به تعداد 96 نارنجک برای نارنجک انداز 40 میلیمتری
• قابلیت ردیابی خودکار هدف
• امکان شلیک در حال حرکت به اهداف ثابت و متحرک
• سیستم نظارتی دو کاناله با قابلیت نظارت و هدفگیری در طول شب و روز و شرایط آب و هوایی مختلف
• مکانیسم اعلام هشدار مهمات در حال اتمام
• وزن کمتر از 240 کیلوگرم
• امکان افزوده شدن گزینه های انتخابی توسط مشتری از جمله نشان گذار لیزری و کنترل از راه دور از خارج از زره پوش با استفاده از سیستم ارتباط رادیویی.
• برخورداری از سطوح حفاظتی برابر با سطح دوم استاندارد حفاظتی STANAG 4569

جایگاه تسلیحاتی مذکور دارای مزیت ها و معایبی است. به عنوان مثال ذخیره قابل قبول مهمات، وزن پایین، قابلیت های پیشرفته در حوزه کنترل آتش از جمله ردیابی خودکار هدف و در نهایت سطح حفاظت مطلوب جایگاه در برابر اصابت ترکش و مهمات کالیبر پایین. برای این جایگاه تسلیحاتی، قابلیت مقابله با تهدیدات هوایی از جمله پهپاد ها نیز ذکر شده که جای بحث دارد.

در نقطه مقابل اما ضعف هایی نیز وجود دارد که برخی از آن ها در عمل خود را نشان داده اند، از جمله لرزش شدید سیستم نظارت و هدفگیری به دلیل نقطه نصب آن در زیر پایه سلاح، نبود قابلیت نصب همزمان تسلیحاتی با کالیبر متفاوت به عنوان نمونه نصب همزمان تیربار و نارنجک انداز خودکار که در جایگاه های مدرن امروزی وجود دارد (اصطلاحا جایگاه های تسلیحاتی مولتی کالیبر ماژولار)، عدم برخورداری از قابلیت نصب پرتابگر موشک ضد زره با قابلیت شلیک کن-فراموش کن. این قابلیت در جایگاه های تسلیحاتی کنترل از راه دور مدرن، قدرت آتش جایگاه را تا حد قابل توجهی افزایش میدهد.

سیستم تهویه مطبوع

از ویژگی های این سیستم اطلاع دقیقی در دست نیست و تنها میتوان گفت یکی از محصولات صنایع آسلسان است که در محفظه عقبی برجک تعبیه شده و از گزینه های مطرح به منظور تامین راحتی خدمه به ویژه در تابستان های گرم منطقه است. از این جهت که گرما از عوامل مهم افت عملکرد خدمه زرهی است، نصب سیستم تهویه مطبوع از گزینه های مهم در تانک های مدرن امروزی است (ایضا از تجربیات خدمه زرهی ترکیه در جریان نبرد های شمال سوریه در فصل های گرم سال)

واحد قدرت کمکی (APU)

در تانک ام 60 تی ام سیستم های مختلفی اضافه شده که از جمله آن ها میتوان به تهویه مطبوع، حفاظت فعال، جایگاه تسلیحاتی کنترل از راه دور، هشدار دهنده لیزری و ……… اشاره کرد که هر یک از آن ها به سهم خود مصرف برق تانک را افزایش داده اند تا حدی که دیگر سیستم برق استاندارد تانک جوابگوی نیاز ها نبوده و یک واحد برق کمکی ساخت آسلسان بر روی تانک نصب شده است. اطلاعات دقیقی در خصوص این سیستم وجود ندارد اما میتوان به صورت تخمینی این سیستم را یک ژنراتور دیزلی با توانی در بازه 5 الی 15 کیلو وات در نظر گرفت که در درون یک محفظه از جنس فولاد زرهی نصب شده و در برابر اصابت مهمات کالیبر پایین مقاوم است.

در خصوص این سیستم چند نکته وجود دارد یکی اینکه بدون واحد قدرت کمکی، عملا تانک قادر به تامین پایدار برق مورد نیاز خود برای تمامی سیستم ها نخواهد بود و از طرفی با برخورداری از واحد برق کمکی در زمان خاموش بودن موتور و ایستا بودن تانک، برق سیستم های آن را میتوان از این طریق تامین کرد و مصرف سوخت تانک را کاهش داد که یک مزیت است.

مسئله دیگر این است که در نقطه ای که این سیستم قرار گرفته (انتهای سمت چپ شاسی) هیچگونه سطوح حفاظتی ثانویه وجود ندارد و حتی یک زره قفسی نیز در این بخش از شاسی تعبیه نشده در نتیجه تنها سطح حفاظتی برای واحد قدرت کمکی، محفظه فولادی است که در درون آن قرار گرفته و البته حفاظت محدودی دارد. هدف قرار گرفتن و آسیب دیدن واحد برق کمکی آن هم در تانکی که به سیستم های متعددی با مصرف برق بالا مجهز است، میتواند به یک پاشنه آشیل در میدان نبرد تبدیل شود هر چند که البته بخش عقبی شاسی به ندرت هدف قرار میگیرد (بخش عقبی شاسی عمدتا در جنگ های شهری مورد تهدید قرار میگیرد تا نبرد در فضای باز)

در پایان باید به این مسئله اشاره کنیم که تمامی سیستم های نصب شده بر روی تانک ام 60 تی ام از محصولات صنایع آسلسان هستند که به صورت مصداقی نیز مورد اشاره و بررسی قرار گرفتند. فعالیت این صنایع در ابتدا با تمرکز بر حوزه الکترونیک و اپتیک نظامی آغاز شد اما امروزه در حوزه های مختلف نظامی به فعالیت مشغول است و انواع سیستم ها و زیر سیستم های مورد نیاز ادوات زرهی را نیز ارائه میکند.

این مقاله به شکل اختصاصی برای جایت جنگاوران نوشته شده است و درج ان بدون ذکر منبع ممنوع است

عضویت در کانال تلگرامی جنگاوران برای آگاهی از آخرین مقالات و مطالب نظامی