جنگنده های قابل تهیه در بازار جهانی

تهیه و تنظیم: رضا نوری (رنو)

چندی است که پس از بیانیه روسیه مبنی بر عدم فروش جنگنده به ایران مجددا بحث خرید جنگنده در بین افراد علاقه مند رونق گرفته است. گذشته از اینکه در شرایط سیاسی فعلی گزینه ای جز خرید از روسیه نداریم بد نیست جنگنده ها روز جهان را از لحاظ مشخصات اصلی فنی و اقتصادی بررسی کنیم در این میان محصولات چینی به لحاظ اینکه عمدتا کپی محصولات روسی است آورده نشده است. در این راستا اینجناب جدولی تهیه کرده ام و پارامترهای مختلف را در کنار هم قرارداده تا برای خوانندگان مقایسه آن آسانتر باشد و اگر اطلاعات دیگری غیر از اطلاعات درج شده در جدول دارند به راحتی بتوانند جدول را با دانسته های خود به روز و نتیجه گیری مورد نظر خود را مجددا انجام دهند. (اعداد جدول رند شده اند)

در این گفتار مولفه های قیمت تمام شده در عمر مفید، حداکثر سرعت و توانایی ابرکروز، میزان حمل سلاح، برد انتقالی و کیفیت رادار مورد بررسی قرار گرفته است.

مولفه های اقتصادی:

با دانستن هزینه خرید اولیه و هزینه هر ساعت پرواز هواپیما و با در نظر گرفتن 6000 ساعت عمر پروازی برای یک هواپیما می توان هزینه نهایی خرید و استفاده از یک جنگنده را در عمر مفید آن بر آورد کرد.

مولفه های فیزیکی:

خصوصیات فیزیکی یک هواپیما تحت تاثیر قدرت موتور و طراحی بدنه آن و قدرت اسکلت است. این خصوصیات را نهایتا در 3 مولفه حداکثر سرعت و ابر کروز، توان حمل تسلیحات و برد انتقالی یک جنگنده به عنوان فاکتور های اصلی فیزیکی می توان بررسی کرد.

مولفه راداری:

کیفیت سیستم راداری بسیار مهم است ولی در این گفتار فاصله کشف و درگیر شدن با اهداف مورد نظر در کنار نوع رادار مورد توجه قرار گرفته است. قدرت کشف رادار برای سطح مقطع های مختلف نیز عامل بسیار مهمی است ولی چون این بحث به تفصیل در مقاله ” گزینه های پیشنهادی جهت نوسازی ناوگان هوایی ایران”  آورده شده از تکرار آن خودداری می شود.

در خصوص امتیاز دهی به رادار ها موارد زیر در نظر گرفته شده است:

برد کشف رادار: 70 درصد

برای مقایسه عادلانه، برد کشف هر جنگنده در برابر هدفی با سطح مقطع راداری معادل 10 متر مربع ملاک برد کشف راداری قرار گرفته است.

قابلیت نقشه برداری 2 بعدی: 10 درصد

قابلیت نقشه برداری 3 بعدی: 20 درصد

ارزش فعال بودن آرایه فازی: 10 درصد (به علت کارایی بهتر و مقاومت بیشتر در برابر جنگ الکترونیک)

لازم به ذکر است که هرکدام از مولفه های ذکر شده علاوه بر کمیت شامل کیفیت نیز می باشد که از سطح تخصص من بالاتر و به درد کارشناسان  نظامی می خورد تا علاقه مندان غیر نظامی. برای مثال در توان نقشه برداری 2 بعدی اف16 ایی گفته می شود رزولوشن 60 سانتی متر است و برای سوخو35 این مقدار 3 متر است و یا این رزولوشن برای جنگنده های آمریکایی تا 3 برابر دقیق تر از نسخه های صادراتی همان جنگنده به کشورهای دیگر است.

یعنی اگر راداری بیشترین برد را در گروه خود داشته باشد ولی آرایه فازی فعال نباشد و توان نقشه برداری نیز نداشته باشد حداکثر 70 امتیاز میگیرد.

عواملی چون میزان سطح مقطع راداری جنگنده ها و قابلیت جنگ شبکه محور نیز با توجه به جدید بودن این سیستمها و عدم استفاده در شرایط واقعی بررسی نمی شود. در انتها باید اضافه کرد که برای شرایط مختلف و نیاز های مختلف کشورها ممکن است اهمیت 4 مولفه گفته شده یکسان نباشد ولی در این گفتار اهمیت همگی یکسان در نظر گرفته شده و درصد های گفته شده نسبت به بهترین حالت تناسب گرفته شده است.

برای بررسی، جنگنده ها را در 2 بلوک ارزان قیمت و گران قیمت دسته بندی می کنیم. و برای هر گروه با استفاده از سیستم امتیاز دهی بر مبنای 100  و میانگین گیری نهایی جایگاه هر کدام را مشخص می کنیم. امتیاز های هر گروه از گروه دیگر مجزا است مثلا اگر موتور گریپن در گروه اول نمره 100 گرفته و موتور سوخو35 در گروه دوم امتیاز 100 را به خود اختصاص داده به معنی کارایی یکسان این 2 موتور نیست بلکه به این معنی است که موتور گریپن از بین 5 هواپیمای گروه ارزان قیمت بهترین کارایی و موتور سوخو35 در گروه هواپیماهای گران قیمت بهترین کارایی را دارد.

*****

****

گروه ارزان قیمت شامل اف16 ایی، اف18 ایی ، گریپن ، سوخو30 و میگ 35 می باشد. هزینه کلی این هواپیما ها برای 30 سال بین 130 تا 190 میلیون دلار است. در این بین سوخو30 با هزینه خرید اولیه کمتر و گریپن با هزینه تعمیر و نگهداری بسیار پایین از سایر گزینه ها متمایز شده اند. اف16 نیز که به عنوان یک جنگنده ارزان قیمت طراحی شده بود با به روز کردن سیستمها دیگر نه به لحاظ کارایی و نه قیمت چیزی کمتر از اف18 ایی نیست. البته قسمت عمده افزایش قیمت در نسخه ایی (امارات) مربوط به هزینه های تحقیق و توسعه آن است که امارات پرداخت کرده و در کل قیمت جنگنده با توجه به تیراژ تولید محدود آن بسیار افزایش یافته (تقریبا 23 میلیون به ازای هر هواپیما).

در مورد موتور، میگ35 بیشترین حداکثر سرعت را دارد ولی این گریپن است که با توجه به توانایی ابرکروز بهترین قابلیت موتوری را دارد.

از لحاظ توانایی حمل تسلیحات، گریپن کمترین میزان و اف18 بیشترین میزان حمل سلاح را دارد.

از لحاظ برد انتقالی میگ35 کمترین مقدار و اف16 بیشترین مقدار را دارد.

تمامی این جنگنده ها بجز سوخو30 از رادار ارایه فازی فعال بهره مند بوده و کمابیش قدرت یکسانی در این زمینه دارند. رادار سوخو30 اگرچه بسیار کارا است ولی از نوع آرایه فازی غیر فعال است، البته با توجه به وجود رادار آرایه فازی فعال برای میگ35 و سوخو50 امکان به روز رسانی به این رادار وجود دارد.

با توجه به جدول فوق اف16 ایی  ایی بهترین انتخاب در بین هواپیماهای ارزان قیمت هستند ولی حداکثر اختلاف کارایی این گروه تقریبا 12 درصد است. هرچند امارات تقریبا مبلغ 3 میلیارد دلار بیشتر از قیمت واقعی جنگنده پرداخت کرده است ولی میتوان نتیجه گیری کرد که این هزینه به لحاظ اقتصادی بیشتر یک سرمایه گذاری در راستای خرید یک جنگنده با کارایی بهتر بوده است.

با در نظر گرفتن بودجه ثابت میتوان مشاهده کرد که با هزینه 150 فروند سوخو30 (تقریبا یک اسکادران 12 فروندی برای هر پایگاه هوایی) جهت خرید و تعمیر و نگهداری در مدت 30 سال می توان 197 فروند میگ35 خریداری کرد. در این صورت توان دفاعی از نظر تعداد (به لحاظ کیفیت میگ35 از لحاظ رادار و قدرت مانور برتر است ولی این موارد را به حساب نمی آوریم) 31 درصد بیشتر است در حالی که توان تهاجمی از نظر میزان حمل سلاح 10 درصد کمتر است ولی برد مسلح میگ35 بسیار کمتر از سوخو30 است. لذا گرچه به لحاظ اقتصادی صرفه با خرید میگ35 است ولی این کار با توجه به برد کمتر میگ35 به هیچ وجه توصیه نمی شود. گزینه بهتر تهیه هر 2 جنگنده است. با پول 150 فروند سوخو30 بهتر است 85 فروند سوخو30 برای 6 پایگاه و 85 فروند میگ35 برای 6 پایگاه دیگر تهیه کرد. در این صورت توان دفاعی 13 درصد بیشتر شده در حالی که توان تهاجمی 4 درصد کمتر می شود. در کل نیز تعداد 20 فروند هواپیمای بیشتر تهیه می شود. سناریو فوق برای حداقل نوسازی ناوگان هوایی است که ایران در حال حاضر به دنبال آن است. در صورتی که بودجه بیشتری در اختیار باشد میتوان از میگ35 و سوخو35 به صورت همزمان استفاده کرد.

گروه جنگنده های گران قیمت شامل سوخو35، تایفون3، رافال4 ، اف15 کا و اف35 ای می باشد. در این گروه سوخو35 ارزان ترین گزینه از لحاظ قیمت اولیه و هزینه کلی است و اف35 گران ترین گزینه.

از لحاظ موتور، سوخو35 بهترین کارکرد را دارد و اف35 ضعیف ترین کارکرد را به نمایش گذاشته است حتی توانایی ابرکروز اف35 نیز به 150 کیلومتر محدود می شود.

از نظر حمل تسلیحات، اف15 کا بهترین و تایفون کمترین قابلیت را دارد.

از لحاظ برد انتقالی، اف15 کا بهترین جایگاه و اف35 پایین ترین جایگاه را دارد.

از نظر رادار نیز سوخو35 رادار آرایه فازی غیر فعال و سایر جنگنده ها رادار آرایه فازی فعال داردند.

باتوجه به امتیازهای جدول بالا اف35 پایین ترین رتبه را دارد ولی با در نظر گرفتن این نکته که فاکتورهای بسیار زیادی در راستای پنهانکار بودن این جنگنده قربانی شده اند هیچ کدام از جنگنده های بالا در شرایط جنگی حتی اگر از سلاح های یکسان استفاده شود (و برتری سلاح های مخصوص اف35 در نظر گرفته نشوند)، رقیبی برای اف35 به حساب نمی آیند. از بین سایر جنگنده ها، کارا ترین جنگنده اف15 کا می باشد. این گروه نیز در کل اختلاف چندانی از نظر کارایی با یکدیگر ندارند (در حدود 6 درصد).

البته باید در نظر داشت که قیمت این جنگنده ها برای تولید کننده بسیار کمتر است و دلیل اینک تولید کنندگان تایفون یا فرانسه، اف15 کا را خریداری نمی کنند این است که جنگندهای تولیدی خودشان تقریبا با نصف قیمت ذکر شده در جدول تولید می شود و هزینه پرداختی صرف ایجاد اشتغال و گردش مالی در کشورهای خودشان می شود، در ضمن استقلال نظامی خود را حفظ می کنند وگرنه برای کشورهای دیگر چندان فرقی از لحاظ قیمت نهایی و کارایی وجود ندارد. در نهایت احتمالا با توجه به هزینه بالای اف35 کشور های متحد آمریکا به تعداد محدود از این جنگنده خریداری کرده و برای عملیاتهای تهاجمی استفاده خواهند کرد درحالی که برای گشت هوایی و تامین امنیت مرزها از جنگنده های ارزان تر استفاده می کنند این گزینه ای است که اخیرا استرالیا مد نظر قرار داده و بجای خرید 100 فروند اف35 در حال بررسی خرید 24 فروند اف35 و جایگزینی اف18 های قدیمی با اف18 سوپر هورنت است.

در انتها از تمامی دوستانی که قصد دارند نظرات خود را مطرح کنند تقاضا دارم چند نکته را رعایت کنند.

1: ابتدا نظرات قبلی را مطالعه کنید شاید سوال مد نظرشان قبلا پرسیده شده و جواب داده شده باشد.

2: مقاله مربوط به جنگنده ها است لطفا سوالات مربوط موشک، قایق های تندرو، هواپیماهای بی سرنشین و سایر سیستم ها را در مقاله های مربوطه مطرح کنید.

3: اطلاعات مربوط به هزینه های خرید با توجه به ورژن جنگنده ها و سفارش خریدار و همچنین زمان تحویل، متغیر است و ممکن است تا 20 درصد در منابع مختلف اختلاف دیده شود. این مورد در خصوص هزینه های هر ساعت پرواز با توجه به قیمت سوخت و هزینه نیروی انسانی تفاوت بیشتری دارد اگر اعداد دیگری در منابع مختلف که بیشتر مورد تایید شما است، در نظر دارید می توانید جدول مخصوص برای خودتان تهیه و نتیجه گیری کنید نهایتا خلاصه آن را در قالب نظر مطرح نمایید.