تاریخ

امپراتوری عثمانی از آغاز تا سقوط(قسمت سیزدهم)

پیروزی در کوت و گالی پولی نقاط درخشان ارتش عثمانی در جنگ جهانی اول

قسمت سیزدهم

برکناری آیلمر و اولین جنگ کوت
شکست های پیاپی ژنرال آیلمر در شکستن خط محاصره کوت باعث برکناری او در روز 12 مارس گردید. بلافاصله ژنرال جکسون با نیروهای تازه نفس جایگزین نیروهای آیلمر شد. ژنرال جکسون و ژنرال گورینگینگ بلافاصله عملیاتی را آغاز کردند که به جنگ اول کوت معروف شد. این عملیات در روز 5 آوریل 1916 آغاز شد. ارتش انگلستان تا روز 22 آوریل تلفات شدیدی را برای تصرف منطقه سانایات متحمل شد. در همان روزها نیروهای هوایی در اولین عملیات پشتیبانی هوایی تاریخ سعی کرد برای سربازان محاصره شده در کوت غذا و مهمات پرتاب کند.اما سربازان عثمانی با شلیک گلوله های توپ آسمان را نا امن کردند. در روز 19 آوریل ترکها دچار یک فاجعه جدی شدند و ژنرال فون گولتز در اثر بیماری تیفوس درگذشت. هیچ افسر آلمانی جایگزین او نشد. تلاش های ژنرال جکسون و نیروهایش نیز کاری از پیش نبرد.

نقشه شهر محاصره شده کوت. تلاش های ارتش انگلستان برای آزاد سازی آن به جایی نرسید
نقشه شهر محاصره شده کوت. تلاش های ارتش انگلستان برای آزاد سازی آن به جایی نرسید

ردپیشنهادات انگلستان توسط انورپاشا و تسلیم کوت

در روزهای آخر محاصره یک هیئت انگلیسی شامل اوبری هربرت و ادوارد لورنس(لورنس عربستان) راهی استانبول شدند و با انور پاشا به طور مخفیانه وارد مذاکره شدند. دولت انگلستان به انورپاشا پیشنهاد کرد در ازای دریافت دو میلیون پوند و آتش بس کامل دولت انگلستان با عثمانی محاصره کوت را پایان دهد. اما انورپاشا سرسختانه نپذیرفت. در نهایت انگلیسی ها دست به دامن متحد خود روسیه شدند. ارتش روسیه تزاری هزاران سرباز در خاک ایران مستقر کرده بود. بلافاصله بعد از درخواست دولت انگلستان ژنرال باراتوف با 20 هزار سرباز برای کمک به طرف عراق حرکت کردند. اما با شنیدن خبر تسلیم ژنرال تاوزند نیروهای باراتوف از نیمه راه بازگشتند.
در روز 29 آوریل 1916 ژنرال تاوزند بعد از 147 روز محاصره تسلیم شد. از مجموع 45 هزار سرباز تنها 13 هزار نفر باقی مانده بودند. از این تعداد 70 درصد نیروهای بریتانیایی و 50 درصد هندی ها در اثر شیوع بیماری ها مختلف یا شکنجه وآزار سربازان عثمانی کشته شدند. ارتش انگلستان سعی کرد این شکست خفت بار را با کمک تبلیغات رسانه ایی خود کم رنگ کند و نام این نبرد را دفاع ازکوت العماره گذاشت.

ژنرال تاوزند بعد از تسلیم در کنار خلیل پاشا. محاصره کوت یکی از بدترین شکست های عثمانی در جنگ جهانی اول بود
ژنرال تاوزند بعد از تسلیم در کنار خلیل پاشا. محاصره کوت یکی از بدترین شکست های عثمانی در جنگ جهانی اول بود

ژنرال تاوزند به جزایر پرنس در دریای مرمره تبعید شد. جان موریس مورخ نظامی انگلیسی محاصره کوت را بدترین شکست تاریخ نظامی انگلستان تعریف کرد. ژنرال گورینگینگ برکنار شد و ژنرال موده جای او را گرفت. همچنین در جریان این محاصره تعدادی از سربازان هندی تحت تاثیر تبلیغات ضد انگلیسی عثمانی و آلمان برضد انگلستان وارد عمل شدند.

پیش زمینه های عملیات نبرد گالی پولی
از هفته های آغازین جنگ جهانی اول در اول اوت 1914 متفقین همواره در فکر طراحی یک عملیات آبی خاکی گسترده برای ضربه زدن به امپراتوری عثمانی بودند. در مورد مکان اجرای این عملیات همواره بحث بین فرماندهان نظامی متفقین جریان داشت. در ابتدا بندراسکندرون(واقع در شمال سوریه فعلی) برای عملیات در نظر گرفته شد. چراکه این بندر جمعیتی مسیحی داشت و مرکز کلیدی خطوط راه آهن عثمانی در سرزمین های عربی محسوب می شد. اگر عملیات به صورت موفقیت آمیز اجرا می شد ارتباط عثمانی با مستعمره های عربی این کشور قطع می گردید.

آغاز عملیات گالی پولی و خوش خیالی های متفقین

دولت انگلستان هم نقشه های مفصلی برای آغاز یک شورش گسترده عربی برضد ترکها داشت. اما در نهایت این طرح رها شد چرا که بندر اسکندرون در حوزه نفوذ آینده فرانسه قرار داشت و دولت این کشور چندان راضی نبود که ارتش بریتانیا در مستعمره آینده این کشور نیرو پیاده کند.
در اواخر سال 1914 جنگ در جبهه اروپا خصوصا در کشور فرانسه به بن بست رسیده بود. نیروی دریایی امپراتوری آلمان مسیرهای تجاری انگلستان و فرانسه را مسدود کرده بود. آلمانی ها در دریای بالتیک و سیاه هم حضور فعالی داشتند. کنترل کامل دو تنگه استراتژیک بسفر و داردانل در دست عثمانی وآلمان بودو عملا راه کمک رسانی متفقین به روسیه تزاری هم بسته شده بود. دولت فرانسه برای اجرای هرچه سریعتر این عملیات برضد عثمانی اصرار داشت اما ارتش انگلستان دقیقا همان روزها در شهر کوت محاصره و دچار دردسرهای جدی شده بود. دولت این کشور امیدوار بود انورپاشا در مذاکره محرمانه ایی که برسر محاصره کوت در حال انجام بود دست از جنگ برضد متفقین بردارد. اما در نهایت انورپاشا پیشنهاد آتش بس را نپذیرفت. این بار وینستون چرچیل که در آن زمان وزیر دریاداری انگلستان بود پیشنهاد حمله به شبه جزیره گالیپولی را مطرح کرد. چرچیل معتقد بود با فتح این منطقه متفقین می توانند به راحتی به استانبول برسند و امپراتوری عثمانی را به زانو درآوردند.دولت انگلستان امیدوار بود در اجرای این عملیات بتواند پشتیبانی یونان و بلغارستان را نیز به دست آورد.

موقعیت جغرافیایی گالیپولی در خاک عثمانی
موقعیت جغرافیایی گالیپولی در خاک عثمانی

آغاز عملیات گالی پولی

چرچیل برای اجرای این عملیات تعداد زیادی از کشتی های جنگی قدیمی نیروی دریایی را برگزید. در 2 ژانویه 1915 انگلیسی ها از گراندوک نیکلای فرمانروای قفقاز خواستند ارتش عثمانی را در این منطقه مشغول کند. در 17 فوریه یک هواپیمای دریایی از کشتی ARK ROYAL برخاست و نقطه مناسب ورودی تنگه داردانل را شناسایی کرد.در 19 فوریه نیروی دریایی مشترک انگلستان و فرانسه گلوله باران مواضع ترکها را در منطقه گالی پولی آغاز کردند. انگلیسی ها قصد داشتند از 8 هواپیما برای بمباران منطقه استفاده کنند اما به دلیل بدی شرایط آب و هوا موفق نشدند. در روز 25 فوریه تفنگداران دریایی در منطقه کوم کالی و سدو لباجیر پیاده شدند و شروع به پاکسازی منطقه کردند. همزمان چرچیل برای روی نیروی دریایی برای سرعت بخشیدن به عملیات فشار وارد می کرد. در نهایت دریاسالار کاردن در روز 4 مارس اعلام کرد تا 14 روز دیگر ارتش متفقین می تواند در استانبول رژه برود. متفقین به پیروزی قریب الوقوع خود ایمان داشتند. دولت انگلستان ارتش عثمانی و ژنرال های آلمانی مستقر در منطقه را کاملا دستکم گرفته بود.

وینستون چرچیل وزیر وقت دریاداری بریتانیا و طراح اصلی عملیات گالیپولی. او امیدوار بود بتواند با اجرای این عملیات استانبول را تسخیر کند
وینستون چرچیل وزیر وقت دریاداری بریتانیا و طراح اصلی عملیات گالیپولی. او امیدوار بود بتواند با اجرای این عملیات استانبول را تسخیر کند

افسران آلمانی موفق به کشف رمز تلگراف های دریاسالارکاردن شدند. در روز 18 مارس هجوم نهایی نیروی متفقین به باریک ترین منطقه تنگه داردانل آغاز شد. اما ارتش عثمانی تنگه را مملو از مین های دریایی کرده بود. همچنین ارتش آلمان توپ خانه ساحلی مخوف دوربرد خود را در سواحل منطقه درگیری مستقر کرده بود.
در ساعت 2 بعد از ظهر کشتی فرانسوی BOUVET بشدت آسیب دید و 600 ملوان آن کشته شدند. آتش توپخانه ساحلی ارتش عثمانی بسیار سنگین بود و در نهایت یک ناو شکن دیگر انگلیسی ها را غرق کرد.

توپخانه ساحلی قدرتمند ارتش عثمانی که با کمک آلمانی ها ایجاد شده بود. دردسرهای زیادی برای کشتی های متفقین ایجاد کرد
توپخانه ساحلی قدرتمند ارتش عثمانی که با کمک آلمانی ها ایجاد شده بود. دردسرهای زیادی برای کشتی های متفقین ایجاد کرد

از تعلل نیروهای متفقین تا برنامه های مفصل دفاعی عثمانی در گالی پولی

دو ناوشکن فرانسوی دیگر هم آسیب جدی دیدند. این تلفات پی درپی باعث شد تا دریاسالار کاردن تقاضای نیروی نیروی کمکی برای حفاظت از نیروهای باقی مانده خود را کند.
با وجود مقاومت سرسختانه ترکها فرماندهان ارتش انگلستان عقیده داشتند مهمات ارتش عثمانی رو به پایان است و به زودی این مقاومت درهم شکسته می شود. اما ارتش عثمانی با کمک آلمانی ها همچنان به مقاومت ادامه داد. شرایط آب و هوا هم برای ادامه نبرد دریایی مناسب نبود. در نهایت ارتش انگلستان برنامه ریزی برای تهاجم زمینی به شبه جزیره گالی پولی را آغاز کرد.

دریاسالار کاردن . فرماندهی ضعیف او در نبرد دریایی باعث شد تا متفقین به فکر حمله زمینی به گالیپولی بیفتند
دریاسالار کاردن . فرماندهی ضعیف او در نبرد دریایی باعث شد تا متفقین به فکر حمله زمینی به گالیپولی بیفتند

آغاز تدارکات عملیات زمینی گالی پولی
ارتش انگلستان بلافاصله هزاران سرباز خود را از مستعمرات این کشور در سراسر جهان برای آغاز عملیات در گالی پولی فراخواند. علاوه بر ارتش انگلستان سربازان استرالیایی،هندی،ایرلندی و نیوزلندی نیز به مصر مقر اصلی تجمع و آموزش نیروها اعزام شدند. این نیروها بعدها به آنزاک معروف شدند. در نهایت 78 هزار سرباز تحت فرماندهی ژنرال همیلتون قرار گرفتند. ارتش فرانسه هم بتدریج سربازان لژیون خارجی و ارتش استعماری خود که به ارتش شرق معروف بود را راهی مصر کرد.همیلتون نقشه مفصلی برای نبرد زمینی داشت. او قصد داشت با پیاده شدن در قسمت جنوبی گالی پولی این منطقه را تصرف کند اما او توانایی های ارتش عثمانی را دستکم گرفته بود. برخی مورخان معتقدند نقشه های نظامی ژنرال همیلتون در مصر به دست جاسوسان آلمانی افتاد و به ارتش عثمانی رسید.
با این وجود ژنرال همیلتون به دلیل شکست های پیاپی ارتش عثمانی در جنگ با ایتالیا در سال 1911 و دو جنگ بالکان برآورد درستی از توان ارتش عثمانی نداشت. شرایط بد آب و هوایی و تاخیر سربازان فرانسوی در اعزام به مصر آغاز عملیات را به تاخیر انداخت.

ژنرال همیلتون فرمانده عملیات زمینی . اشتباهات متعدد او فاجعه گالیپولی را رقم زد
ژنرال همیلتون فرمانده عملیات زمینی . اشتباهات متعدد او فاجعه گالیپولی را رقم زد

این تاخیر 4 هفته ایی زمان کافی برای تحکیم مواضع دفاعی ارتش عثمانی در گالیپولی فراهم کرد. در روز 10 آوریل ژنرال همیلتون و نیروهای ستادش در جزیره لیمونس یونان پیاده شدند. در روز 17 آوریل یک زیردریایی انگلیسی وارد تنگه شد اما بلافاصله توسط نیروهای مدافع نابود شد 6 ملوان آن کشته وبقیه اسیرترکها شدند.
به دلیل بد بودن شرایط آب و هوایی انجام پروازهای شناسایی توسط نیروی هوایی متفقین انجام نشد.

برنامه های دفاعی عثمانی

فرماندهی ارتش 5 عثمانی که وظیفه دفاع از گالی پولی را به عهده داشت به عهده ژنرال ویکتور فون زاندرس آلمانی بود. او به همراه بسیاری از افسران آلمانی ستادش به دنبال انتخاب بهترین طرح دفاعی در برابر هجوم زمینی بود. سرهنگ دوم مصطفی کمال هم در ستاد ارتش پنجم حضور داشت. بین کمال و آلمانی ها در مورد نحوه دفاع از منطقه اختلاف نظر حاکم بود. مصطفی کمال که تجربه جنگ های بالکان را در کارنامه اش داشت معتقد بود ناحیه کیپ هلئس واقع در شمال شبه جزیره بهترین قابلیت دفاعی را دارد. او عقیده داشت نیروی دریایی انگلستان در ناحیه نیرو پیاده خواهد کرد.

سربازان فرانسوی در جزیره لیمونس یونان. تعلل فرانسوی ها باعث تاخیر در آغاز عملیات شد
سربازان فرانسوی در جزیره لیمونس یونان. تعلل فرانسوی ها باعث تاخیر در آغاز عملیات شد

اما فون زاندرس ناحیه بسیک بای را به عنوان محل پیاده شدن انگلیسی ها پیش بینی کرده بود. به همین خاطر بیشتر توپخانه ساحلی عثمانی و یک سوم از نفرات ارتش پنجم را در این منطقه مستقر کرد. در نهایت سرهنگ کمال با واحد نهم که تحت فرمان او بود در ناحیه کیپ هلئس مستقر شد.

از تقویت دفاعی نیروهای در گالی پولی عثمانی تا تلفات سنگین نیروهای آنزاک

فون زاندرس هم باقی مانده نیروها را در داخل شبه جزیره مستقر کرد. به نیروی دریایی عثمانی دستور داده شد حمل نقل سربازان کمکی به گالی پولی را تسریع کند. تعدادی از واحد های زرهی عثمانی هم در اوایل آوریل از استانبول به منطقه منتقل شدند. بیشتر این تدارکات در تاریکی شب انجام می شد و در نهایت ارتش عثمانی موفق شد 62 هزار سرباز کمکی راهی گالی پولی کند. با انجام موفقیت آمیز این نقل انتقال ترکها 206 هزار نیرو در گالی پولی مستقر کرده بودند. بسیاری از سربازان حاضر در گالی پولی در جنگهای 1911 با ایتالیا و دو جنگ بالکان حضور داشتند و تجربه فراوانی در نبرد داشتند. برای پشتیبانی از این نفرات ارتش سوم عثمانی هم به حالت آماده باش قرار گرفت.

مواضع ارتش پنجم در گالیپولی ژنرال فون زاندرس برنامه های مفصلی برای دفاع از شبه جزیره داشت
مواضع ارتش پنجم در گالیپولی ژنرال فون زاندرس برنامه های مفصلی برای دفاع از شبه جزیره داشت

فون زاندرس و کمال با استفاده گسترده از نیروها در ساحل برای دفاع مخالف بودند. تاخیر ارتش متفقین در انجام عملیات بهترین فرصت را برای نیروهای ترک و آلمانی فراهم کرده بود. فون زاندرس بعدها گفت : بریتانیایی ها 4 هفته بسیار خوب به ما زمان دادند و ما موفق شدیم اقدامات ضروری دفاعی را انجام دهیم.
جاده های فراوانی برای انتقال نیروها ساخته شد.سیم خاردار ،سنگر و توپ های دفاعی فراوانی در ساحل مستقر شدند. آلمانی ها حتی موفق به ایجاد یک نیروی هوایی کوچک هم شدند. 4 هواپیما در منطقه عجیبابات در نزدیکی میدان جنگ مستقر شدند. این هواپیماها وظیفه شناسایی از نیروهای دشمن را داشتند.

آغاز عملیات زمینی
فرماندهان متفقین قصد داشتند از طریق ساحل شمالی وارد شبه جزیره گالی پولی شوند(همان منطقه ایی که مصطفی کمال پیش بینی کرده بود)و به سرعت با نابود کردن مواضع دفاعی و گلوله باران نیروی دریایی شبه جزیره را تسخیر و به سمت استانبول پیشروی کنند. آغاز عملیات برای روز 23 آوریل برنامه ریزی شده بود اما تا روز 25 آوریل به علت بدی آب و هوا به تعویق افتاد.
طبق برنامه قرار بود ابتدا نیروی دریایی متفقین خط ساحلی را گلوله باران کند و سپس نیروها در آن پیاده شوند. اما به طور ناگهانی نقشه عوض شد و ابتکار عمل و انجام عملیات به ناخداهای کشتی ها واگذار شد. همین باعث بروز یک آشفتگی گردید و همین باعث شد تا نیروهای متفقین به محض پیاده شدن تلفات سنگینی را متحمل شوند.

مسیر پیاده شدن و هجوم نیروهای متفقین در منطقه کپ هلئس
مسیر پیاده شدن و هجوم نیروهای متفقین در منطقه کپ هلئس

همچنین نیروی هوایی متفقین سه اسکادران هواپیما در نزدیکی گالی پولی مستقر کرده بود که قرار بود این هواپیماها با انجام پروازهای شناسایی نقشه مناسب منطقه را تهیه کنند. به دلیل شرایط آب و هوایی و همچنین حضور نیروی هوایی عثمانی این پروازها چندان موفقیت آمیز نبود و تنها بخشی از خطوط دفاعی ترکها شناسایی شد. نیروهای استرالیایی ،نیوزلندی و ایرلندی موسوم به آنزاک با 25 هزار سرباز وظیفه داشتند مسیر ارتباطی ترکها را در جنوب شبه جزیره گالی پولی قطع کنند.

هواپیمای شناسایی متفقین. هر دو طرف درعملیات گالیپولی به طور گسترده ای از هواپیما استفاده کردند
هواپیمای شناسایی متفقین. هر دو طرف درعملیات گالیپولی به طور گسترده ای از هواپیما استفاده کردند

ورود نیروهای متفقین به ساحل گالی پولی

در ساعت 4 صبح روز 25 آوریل موج اول نیروها توسط کشتی های باری به سمت ساحل گالی پولی حرکت کردند. اما به دلیل اشتباه ناوبری دو کیلومتر دورتر از نقشه تعیین شده پیاده شدند. اگرچه تعداد نیروهای مدافع عثمانی در آن منطقه کم بود اما به دلیل موقعیت برتر آنها نسبت به نیروهای متفقین بسیاری از سربازان استرالیایی کشته شدند.
نیروهای استرالیایی با زمین های صخره ای و محیطی منطقه به هیچ وجه آشنایی نداشتند و در سواحل شیب دار گالی پولی به سرعت تماس خود با یکدیگر را از دست دادند و به گروه های کوچک تر تقسیم شدند. اگرچه برخی از آنها موفق به پیشروی شدند اما پشتیبانی درستی نداشتند. تیپ های 1و 2نیوزلندی هم در اطراف منطقه آری برنو پیاده شدند و آنها هم در بدو ورود به شبه جزیره دچار تلفات سنگینی شدند.

پیاده شدن نیروهای متفقین در سواحل گالیپولی. متفقین 29 سال بعد از نکات آموخته در این عملیات در ساحل نرماندی استفاده کردند
پیاده شدن نیروهای متفقین در سواحل گالیپولی. متفقین 29 سال بعد از نکات آموخته در این عملیات در
ساحل نرماندی استفاده کردند

مقاومت سرسختانه نیروهای مصطفی کمال در گالی پولی

طبق پیش بینی درست سرهنگ مصطفی کمال نیروهای متفقین از ساحل شمالی وارد شبه جزیره شده بودند. کمال تا ساعت 9 صبح همان روز یک گردان کمکی برای تقویت نیروهای دفاعی فرستاد. و این نیروهای کمکی موفق شدند به طور موقت جلوی پیشروی نیروهای آنزاک را بگیرند. گردان 57 از نیروهای مدافع مقاومت دلیرانه ای از خود نشان داد و بعدها به عنوان یک گردان قهرمان در سراسر عثمانی به شهرت رسید. با وجود موانع فراوان و تلفات سنگین ژنرال همیتلون به نیروهای آنزاک دستور ادامه پیشروی را داد . همزمان یک زیر دریایی استرالیایی هم وارد منطقه درگیری شد اما توسط یک کشتی جنگی عثمانی مورد اصابت قرار گرفت وآسیب دید. سربازان آنزاک زیر گلوله باران شدید ترکها به پیشروی خود ادامه دادند. به دلیل تلفات سنگین متفقین بسیاری از کشتی های جنگی شروع به انتقال نفرات زخمی از ساحل کردند. با این حال بسیاری از تجهیزات جنگی متقفین مانند توپ ها برای ترکها ناشناخته بود.

قایق های متفقین در سواحل گالیپولی
قایق های متفقین در سواحل گالیپولی

دفاع سرسختانه سربازان عثمانی و تلفات سنگین دو طرف

باوجود مقاومت سرسختانه سربازان ترک مصطفی کمال از نظر تعداد نیرو دچار کمبود هایی بود و سعی کرد از سربازان موجود بهترین استفاده ممکن را ببرد. در ساعت 13:00 کمال نزد اسات پاشا فرمانده مافوقش رفت و از او تقاضای نیروی کمکی کرد. در نهایت چهار واحد کمکی شامل ده تا دوازده هزار سرباز برای کمک به کمال فرستاده شدند. شرایط سخت ساحل همچنان برای نیروهای متفقین دردسر ساز بود. آنها نمی توانستند به راحتی از سلاح های سنگین خود استفاده کنند. عملیات در شب هم ادامه پیدا کرد و سربازان متفقین با کمک نورافکن های مستقر بر روی کشتی های جنگی به عملیات پرداختند.

ژنرال اسات پاشا در کنار توپخانه عثمانی مقاومت ترکها برای متفقین غافلگیر کننده بود
ژنرال اسات پاشا در کنار توپخانه عثمانی مقاومت ترکها برای متفقین غافلگیر کننده بود

تا پایان روز اول عملیات 16 هزار سرباز آنزاک در ساحل مستقر شده بودند و تا ساعات پایانی شب هم مواضع متفقین در ساحل تثبیت شد.
با وجود استقرار این نیروها در ساحل شبه جزیره وضعیت آنها بشدت شکننده بود. خستگی شدید و زیرآتش مداوم توپخانه ترکها کار را برای نیروهای متفقین سخت کرده بود. اما وضعیت نیروهای مدافع هم چندان جالب نبود . بعد از یک روز نبرد سخت از گردان 57 تنها 90 مرد و از گردان 77 تنها 400 سرباز باقی مانده بود. بخشی از گردان 72 برای کمک به این نیروها فرستاده شده بودند که آنها هم شامل سربازان ضعیف و آموزش ندیده عرب بودند. ارتش سوم هم نمی توانست کمک موثری برای آنها بفرستد. تا روز 27 آوریل دو واحد کمکی برای نیروهای مدافع ارسال شد. علی رغم تعداد کم نفرات سرهنگ کمال به خوبی از آنها برای پوشش خط مقدم نبرد استفاده کرد. فرماندهی مصطفی کمال تبدیل به یک افسانه شد. تا روز 27 آوریل هر دو طرف چند بار به یکدیگر حمله کردند که جز افزایش تلفات هیچ حاصلی نداشت. تلفات شاید برای متفقین مسئله چندان مهمی نبود اما برای کمال بسیار مهم بود.

سرهنگ کمال در گالیپولی. مقاومت او تبدیل در این عملیات در سرتاسر عثمانی تبدیل به یک افسانه شد
سرهنگ کمال در گالیپولی. مقاومت او تبدیل در این عملیات در سرتاسر عثمانی تبدیل به یک افسانه شد

در روز 27 آوریل یک فاجعه بزرگ برای نیروهای ارتش عثمانی رخ داد. در این روز ادوارد بویل فرمانده زیر دریایی HMS E 14 موفق به کشف موقعیت چهار کشتی عثمانی در دریای مرمره شد. این زیر دریایی انگلیسی در نهایت موفق به غرق کشتی گول جمال شد. این کشتی در حال حمل 6 هزار سرباز به سمت میدان نبرد گالی پولی بود . غرق این کشتی تاثیر بسیار بدی بر روی روحیه نیروهای مدافع گالی پولی گذاشت.

ادوارد بویل فرمانده زیر دریایی E14 . زیر دریایی های متفقین در گالی پولی کابوس نیروی دریایی عثمانی بودند
ادوارد بویل فرمانده زیر دریایی E14 . زیر دریایی های متفقین در گالی پولی کابوس نیروی دریایی عثمانی بودند

شکست نیروهای آنزاک در دو نبرد کریتیا

کار به جایی رسید که در روز 30 آوریل کمال تصور کرد که خط دفاعی او به دلیل کمبود نفرات به زودی شکسته خواهد شد. اما دقیقا در همان روز بالاخره 8 گردان نیروی کمکی به نیروهای کمال رسیدند. این سربازان موفق به کسب پیروزهایی در برابر نیروهای آنزاک شدند اما در برابر نیروهای فرانسوی کاری از پیش نبردند. مسلسل های سنگین متفقین تلفات زیادی از ترکها گرفت.در روز 31 آوریل سربازان آنزاک با پشتیبانی توپخانه دریایی قصد پیشروی به سمت مواضع نیروهای کمال را داشتند که در نهایت با کشته شدن هزار سرباز استرالیایی تلاش آنها ناکام ماند.
نبرد اول کریتیا
علاوه بر سواحل شمالی گالی پولی در روز 25 آوریل بخشی از نیروهای متفقین به فرماندهی ژنرال آیلمر هانتر وستون در جنوب شبه جزیره پیاده شده بودند. نیروهای آیلمر هم به محض پیاده شدن از طرف نیروهای مدافع در سواحل W و V متحمل تلفات سنگینی شدند. به همین خاطر فرماندهان متفقین تصمیم به طراحی یک عملیات برضد نیروهای مدافع گرفتند. این نبرد به دلیل اینکه در اطراف روستای کریتیا رخ داد به نبرد اول کریتیا معروف شد. نیروهای فرانسوی هم به کمک انگلیسی ها آمدند. در نهایت نبرد در روز 28 آوریل آغاز شد. نقشه جنگی انگلیسی ها بیش از حد پیچیده و سردرگم بود. اگرچه متفقین در ساعت های آغازین پیش روی کردند اما به سرعت خطوط دفاعی عثمانی شکل گرفت. 14 هزار سرباز متفقین در این عملیات حضور داشتند.

ژنرال آیلمر هانتروستون نبردهای سه گانه کریتیا با فرماندهی او انجام شد
ژنرال آیلمر هانتروستون نبردهای سه گانه کریتیا با فرماندهی او انجام شد

تا روز دوم آنها سه هزار نفر تلفات داده بودند و مشخص شد نیروهای متفق توان شکستن دفاع سربازان عثمانی را ندارند. با وجود شکست های مداوم نیروهای متفقین در برابر نیروهای ترک در گوشه و کنار گالی پولی فرماندهان خوش خیال آنها همچنان به دنبال تهیه تدارکات حمله به سمت استانبول و تسخیر این شهر بودند.

نبرد دوم کریتیا
بعد از شکست در عملیات اول نیروهای آنزاک بیشتری از مصر به گالی پولی فرستاده شدند. با تقویت نیروها مقدمات نبرد دوم کریتیا از 5 مه 1915 آغاز شد. در واقع متفقین قصد داشتند علاوه جبران شکست در عملیات اول راه خود را برای تسخیر تمام شبه جزیره باز کنند. جناح راست نبرد به نیروهای فرانسوی واگذار شد. نیروهای متفقین بعد از سه روز نبرد خونین تنها 550 متر پیشروی کردند. نکته عجیب این نبرد این بود که فرماندهان متفقین بازهم دفاع سرسختانه ارتش عثمانی را دست کم گرفته بودند و همان اشتباهات نبرد اول کریتیا را تکرار کردند. هیچ پرواز شناسایی برای بررسی مواضع دفاعی ترکها انجام نشده بود. در روز 6 مه نبرد به اوج خود رسید و تا 7 روز دیگر ادامه یافت. با وجود تلفات سنگین ژنرال هامیلتون دستور ادامه نبرد را صادر کرده بود.

سربازان متفقین از مصر به گالی پولی می روند.تلفات سنگین در روزهای آغازین باعث اعزام سربازان بیشتری شد
سربازان متفقین از مصر به گالی پولی می روند.تلفات سنگین در روزهای آغازین باعث اعزام سربازان بیشتری شد

در نهایت نیروهای فرانسوی مجبور به عقب نشینی شدند. یک سوم از سربازان انگلیسی حاضر در نبرد دوم کریتا کشته شدند. هیچ پشتیبانی مناسبی برای انتقال زخمی ها وجود نداشت و حتی کشتی بیمارستانی برای انتقال مجروحان از ساحل در دسترس نبود. 6300 سرباز انگلیسی کشته شدند. تلفات استرالیایی ها هم سنگین بود و تعداد زیادی از افسران استرالیایی در این جنگ کشته شدند. در نتیجه نبرد دوم کریتیا هم با شکست سنگین متفقین به پایان رسید.
تا روز 18 مه به دلیل نبرد سنگین مهمات نیروهای متفقین در حال اتمام بود که نیروهای عثمانی خود را برای انجام یک عملیات گسترده برضد آنها آماده کردند.

سربازان عثمانی با مسلسل های آلمانی معروف ماکسیم در گالی پولی
سربازان عثمانی با مسلسل های آلمانی معروف ماکسیم در گالی پولی

سومین ضد حمله ترکها به نیروهای آنزاک

بعد از عملیات های مداوم ارتش متفقین نیروهای ارتش عثمانی تصمیم گرفتند با انجام یک عملیات گسترده و سراسری نیروهای متفقین را تا ساحل عقب برانند. در روز 5 ماه مه سرفرماندهی ارتش عثمانی به ژنرال اتوفون سندرز فرمانده ارتش سوم دستور داد نیروهای خود را برای حمله احتمالی به نیروهای آنزاک آماده کند. در روزهای آخر ماه آوریل اولین حمله هوایی ترکها به نیروهای متفقین انجام شد. همچنین سرهنگ کمال چند ضد حمله موفق را برضد نیروهای آنزاک ترتیب داد.
آغاز ضدحمله سوم ارتش عثمانی
طبق برنامه قرار بود نیروهای اسات پاشا به صورت مخفیانه و در ساعات پایانی شب 18 مه شروع به شناسایی مواضع نیروهای آنزاک کنند و سپس حمله در ساعت 3:30 همان شب آغاز شود. قرار بود این ضد حمله تا عقب نشینی نیروهای آنزاک به ساحل گالی پولی ادامه پیدا کند.

سنگرهای نیروهای آنزاک قبل از سومین ضد حمله سراسری عثمانی
سنگرهای نیروهای آنزاک قبل از سومین ضد حمله سراسری عثمانی

. نیروهای آنزاک هیچ اطلاعی از این هجوم گسترده ترکها نداشتند اما در روز 18 مه یک هواپیمای شناسایی نیروی دریایی که برای کمک به کشتی های جنگی متفقین در منطقه گشت زنی می کرد به طور ناگهانی متوجه نقل انتقال نیروهای عثمانی وآرایش جنگی آنها شد و بلافاصله این موضوع را به فرماندهان متفقین اطلاع داد. طبق گزارش خلبان این هواپیما ترکها تعداد فراوانی از توپ ها و افراد خود را در کنار روستای کریتا مستقر کرده بودند. باوجود اطلاع از حمله قریب الوقوع عثمانی فرماندهان متفقین تنها به ایجاد موانعی مانند سیم خاردار و موانع فیزیکی برای تقویت خطوط خود بسنده کردند. در منطقه استقرار گردان 4 استرالیا این نیروها در ساعات پایانی شب 19 مه متوجه حرکات سربازان عثمانی و وانعکاس نور تجهیزات آنها شدند. در نهایت حمله با فرمان افسران آلمانی ارتش عثمانی آغازشد. سربازان ترک با سردادن آوازهای جنگی معروف خود سروصدای عجیبی در آن ساعات نیمه شب 19 مه به پا کردند که در ابتدا باعث وحشت نیروهای آنزاک شد. گردان 1 و 4 استرالیا دقیقا در خط مقدم نبرد قرار داشتند.هجوم سرسختانه ارتش عثمانی نیروهای استرالیایی را تا مرز فروپاشی پیش برد اما مقاومت هنگ 48 باعث یک شکاف در نیروهای تهاجمی ارتش عثمانی شد. اگرچه تعداد سربازان عثمانی در این عملیات بیش از 40 هزار نفر بود اما توپخانه خودی به دلیل نزدیکی بیش از حد نیروها به سربازان متفقین توان پشتیبانی را نداشت. نبرد تا ساعت 3 بعد از ظهر روز بعد ادامه پیدا کرد و در نهایت نیروهای استرالیایی مجبور به عقب نشینی شدند. کم کم نیروهای نیوزلندی هم تحت فشار قرار گرفتند و میزان تلفات نیروهای آنزاک بالا رفت. در ساعت 5 عصر روز 19 مه موج دوم حمله ارتش عثمانی با کمک توپخانه آغاز شد. اما این حمله برای نیروهای عثمانی دستاورد چندانی نداشت. یک ساعت بعد سر فرماندهی ارتش بریتانیا به نیروهای آنزاک دستور داد از فرصت به دست آمده برای ضد حمله استفاده کنند. در شمال خط مقدم ژنرال الکساندر گادلی فرمانده نیروهای استرالیا و نیوزلند فرمان حمله به خطوط عثمانی را صادر کرد.

نیروهای استرالیایی در سنگر. مقاومت سرسختانه آنها ضدحمله ترکها را بی اثرکرد
نیروهای استرالیایی در سنگر. مقاومت سرسختانه آنها ضدحمله ترکها را بی اثرکرد

در این ضد حمله ده هزار نفر از سربازان عثمانی کشته شدند و تلفات نیروهای آنزاک تنها 160 نفر بود. در روز 20 مه یک آتش بس موقت انجام شد و قرار بود دو طرف تحت پرچم صلیب سرخ و هلال احمر شروع به جمع آوری اجساد کشته های خود کنند. اما در زمان جمع آوری اجساد هم درگیری های پراکنده ای رخ داد. بعد از پایان این آتش بس ترکها سعی در ادامه عملیات داشتند که موفق نبودند و هرگز موفق به رسیدن به ساحل نشدند. تا آن روز 260 روز از عملیات گالی پولی می گذشت و ترکها 200 هزار نفر و نیروهای متفقین 213 هزار نفر تلفات داده بودند که 35 هزار نفر از آنها نیروهای آنزاک بودند.

گاری های امدادی در گالی پولی. شدت درگیری ها تاحدی زیاد بود که معمولا نیروهای صلیب سرخ و هلال احمر هم از آتش دشمن درامان نمی ماندند
گاری های امدادی در گالی پولی. شدت درگیری ها تاحدی زیاد بود که معمولا نیروهای صلیب سرخ و هلال احمر هم از آتش دشمن درامان نمی ماندند

نبرد بر روی دریا
نبرد گالیپ ولی تنها بر روز خشکی نبود و این جنگ بر روی دریا هم ادامه پیدا کرد. در روز 13 مه 1915 ناوشکن انگلیسی HMS گولیات توسط یک ناوشکن ترکها در سواحل کیپ هلئس غرق شد. همچنین حضور زیردریایی های آلمانی از 25 مه در منطقه باعث شد تا دو ناوشکن انگلیسی دیگر آن منطقه را ترک کنند. متفقین برای اجتناب از درگیری با زیر دریایی های آلمانی نیروهای دریایی خود را به جزیره ایمورس در بیرون تنگه داردانل منتقل کردند. این مسئله قدرت آتش و پشتیبانی متفقین را بشدت کاهش داد. اما در روز 18 مه یک زیردریایی انگلیسی به نام E 11 وارد تنگه داردانل شد و به سرعت تبدیل به کابوس نیروی دریایی عثمانی گردید.

ناوشکن گولیات که توسط نیروی دریایی عثمانی غرق شد
ناوشکن گولیات که توسط نیروی دریایی عثمانی غرق شد

اولین عملیات موفقیت آمیز این زیر دریایی در روز 23 مه رخ داد و موفق به غرق یک کشتی توپ دار کوچک و چند کشتی حمل نقل و ترابری عثمانی شد. این زیردریایی مسیر خود به سمت استانبول را ادامه داد و در 25 مه به نزدیکی سواحل این شهر رسید. هدف اصلی این زیردریایی یافتن دو رزم ناو آلمانی گوین و برسلو در خدمت ترکها بود. اما در نهایت یک کشتی تدارکاتی دیگر به نام استانبول را غرق کرد. توپخانه ساحلی استانبول سعی کرد با شلیک های بی هدف این زیر دریایی را نابود کند که فایده ای نداشت. حمله زیر دریایی E11 اولین حمله دریایی یک دشمن خارجی بعد از صد سال به استانبول بود و تاثیر منفی فراوانی بر روی روحیه مردم شهر و همچنین وجهه نیروی دریایی عثمانی گذاشت. فرماندهان نیروی دریایی بلافاصله دو رزم ناو گوین و برسلاو را به نقطه امنی فرستادند.

عملیات زیر دریایی E11 در سواحل استانبول. حضور این زیر دریایی در نزدیکی پایتخت عثمانی باعث وحشت ترکها شد
عملیات زیر دریایی E11 در سواحل استانبول. حضور این زیر دریایی در نزدیکی پایتخت عثمانی باعث وحشت ترکها شد

حملات مداوم این زیر دریایی به کشتی های عثمانی تا ماه ژوئن ادامه داشت تا جایی که دریاسالار ناسمت فرمانده زیر دریایی به دلیل انجام عملیات های جنگی موفق و متعدد صلیب افتخار ویکتوریا را از ارتش انگلستان دریافت کرد. ناوشکن خیرالدین بارباروس یکی دیگر از معروف ترین قربانیان زیر دریایی E11 بود. در شب 20 اوت یکی از افسران این زیر دریایی با نام لئو گای دیلی در سواحل نزدیک استانبول پیدا شد و در یک عملیات موفقیت آمیز بخشی از راه آهن استانبول – بغداد را منفجر کرد و از بین برد.اگرچه در همین روزها زیر دریایی های آلمانی هم بیکار نبودند و زیر دریایی U-21 در روز 25 مه موفق به غرق دو ناوشکن HMS Triumph و HMS Majestic را با شلیک اژدر غرق کرد .

غرق شدن ناوشکن HMS Majestic توسط زیر دریایی آلمانی
غرق شدن ناوشکن HMS Majestic توسط زیر دریایی آلمانی

E11 در نهایت 27 کشتی جنگی توپ دار و 58 قایق باری را غرق کرد و حضور آن دستکم نبود رزم ناو های متفقین در سواحل گالی پولی را جبران کرد. بعد شکست ارتش عثمانی در ضد حمله سوم نبردهای پراکنده تا ماه ژوئن ادامه داشت و توپخانه دو طرف 18 هزار گلوله به سمت یکدیگر شلیک کردند. در نهایت مواضع دو طرف تثبیت شد و سربازان تنها از درون سنگرها به سمت یکدیگر تیراندازی می کردند.
آغاز سومین نبرد کریتیا
بخش کیپ هلئس بازهم شاهد یک نبرد دیگر بین نیروهای متفقین و عثمانی بود. سومین نبرد کریتیا از روز 4 ژوئن آغاز شد. البته برنامه ریزی برای این عملیات از ماه مه آغازشده بود. قرار بود نیروهای انگلیسی ،هندی و فرانسوی تحت فرماندهی ژنرال آیلمر هانتر وستون(با ژنرال آیلمر حاضر در نبرد بین النهرین متفاوت است)یک عملیات دیگر برضد عثمانی را آغاز کنند. هدف این عملیات بازهم شکستن خطوط دفاعی ترکها و تسخیر کل گالی پولی بود. این بار حمله متفقین موفق آغاز شد. نیروهای فرانسوی در سمت راست و شرق خط مقدم قرار داشتند و دقیق در مقابل قوی ترین واحد های ارتش عثمانی می جنگیدند. بخشی از نیروهای متفقین حتی موفق به تصرف یکی از سنگرهای اصلی ترکها در اطراف کریتیا شدند اما بدون پشتیبانی مداوم توپخانه وضعیت خطرناکی داشتند.

توپ 60 پوندی متفقین در نبرد کریتیا. بخشی از ادوات توپخانه متفقین برای ارتش عثمانی ناشناخته بود
توپ 60 پوندی متفقین در نبرد کریتیا. بخشی از ادوات توپخانه متفقین برای ارتش عثمانی ناشناخته بود

نیروهای آنزاک تنها 78 توپ هویتزر در اختیار داشتند که بشدت برای این نبرد کم بود. با غرق کشتی TRUMPH توسط ترکها که حامل سلاح برای نیروهای درگیر در کریتیا بود وضعیت برای آنها بدتر هم شد. باوجود اینکه عملا پشتیبانی دریایی و تدراکاتی قطع شده بود اما ژنرال همیتلون همچنان به ادامه این عملیات اصرار داشت و معتقد بود تا شکست کامل نیروهای عثمانی در منطقه باید به این عملیات ادامه داد. در این عملیات برای اولین بار از 8 خودروی زره پوش متعلق به نیروی دریایی برای پشتیبانی از نیروهای زمینی استفاده شد.
حمله تا بعدازظهر روز 4 ژوئن ادامه پیدا کرد و نیروهای ترک به دلیل گلوله باران مداوم نیروهای متفقین 6 هزار نفر تلفات دادند. اما در سمتی که نیروهای هندی و گورخا حضور داشتند موفق به پیشروی نشدند و گردان 14 گورخا کاملا از بین رفت و 380 نفر از 514 نفر از اعضای گردان کشته شدند. گردان هنگ شایر هم اگرچه موفق به پیشروی شدند اما به دلیل نابود شدن این نیروهای هندی که کنار آنها می جنگیدند تلفات شدیدی به آنها وارد شد.

غرق کشتی TRUMPH باعث شد تا متفقین در نبرد سوم کریتیا با مشکل مواجه شوند
غرق کشتی TRUMPH باعث شد تا متفقین در نبرد سوم کریتیا با مشکل مواجه شوند

در بخشی دیگر از میدان نبرد تیپ 127 منچستر موفق به شکستن خطوط دفاعی سپاه 9 عثمانی شد و 217 سرباز ترک را اسیر کرد. اما نیروهای فرانسوی چندان موفقیتی نداشتند و از همان آغاز عملیات مدام به دنبال عقب نشینی بودند. در کل نبرد سوم کریتیا بیش از دو نبرد قبلی مشابه موفقیت به دست آورد اما در نهایت با شکست نیروهای متفقین به پایان رسید. در روز 6 ژوئن ترکها دست به ضد حمله زدند و ارتش بریتانیا تا مرز شکستن خطوط دفاعی پیش رفت. تنها مقاومت دلیرانه هنگ هامپ شایر بود که از شکست کامل متفقین جلوگیری کرد و در نهایت 4 نفر از اعضای این گردان نشان صلیب آهنین ویکتوریا دریافت کردند.

ادامه تحرکات جدید در کیپ هلئس

در ماه ژوئن کشتی جنگی HMS BENRCHREE وارد سواحل کیپ هلئس شد. یک اسکادران از نیروی هوایی هم برای پشتیبانی هوایی وارد منطقه گردید و بدین ترتیب مقدمان نبرد گالی رواینا فراهم شد. این نبرد بلافاصله در ادامه نبرد سوم کریتیا پیش از آغاز عملیات سربازان فرانسوی در 21 ژوئن یک حمله سراسری علیه خطوط ترکها انجام دادند که در نهایت منجر به کشته شدن کاپیتان کمال بی یکی از افسران کارآزموده عثمانی در منطقه شد. دو روز بعد قبل از آغاز نبرد یک بمباران گسترده برضد مواضع ترکها انجام شد. نبرد گالی راوینا از روز 28 ژوئن آغاز شد و از همان آغاز باعث نگرانی ترکها گردید. چرا که پیشروی نیروهای متفقین سریع بود و ممکن بود تمام خطوط دفاعی عثمانی در منطقه سقوط کند. ارتش عثمانی اگرچه سربازان فراوانی در اختیار داشت اما از نظر توپخانه و پشتیبانی بسیار ضعیف بود.تا روز 5 ژوییه تلفات ترکها به 14 تا 16 هزار نفر رسید. جنازه های فراوانی بر روی زمین مانده بود و و نیروهای متفقین از این جنازه ها به عنوان سنگر استفاده می کردند چرا که ترکها به سمت جنازه هم قطاران خود شلیک نمی کردند. این اتفاق باعث خشم ترکها شد. ضد حمله ترکها که از دو روز پیش آغاز شده بود به فرمان فایک پاشا فرمانده نیروهای ترک در صبح روز 30 ژوئن متوقف شد.اما اتو فن سندرز از این اتفاق خشمگین شد و دستور ادامه ضد حمله را صادر کرد. همین باعث اختلاف شدید بین فایک پاشا و لیمان پاشا(فون سندرز) گردید.

فایک پاشا. اختلافات او فون سندرز باعث شکست عثمانی در نبرد گالی راوینا شد
فایک پاشا. اختلافات او فون سندرز باعث شکست عثمانی در نبرد گالی راوینا شد

همین اختلافات در نهایت کار دست ترکها داد و باعث پیروزی متفقین در این نبرد شد. در نهایت یک گروه دیگر به فرماندهی سرهنگ دوم کیماکام در 2 ژوییه با اصرار فون سندرز ضد حمله دیگری را آغاز کرد اما به دلیل وجود مسلسل های مهیب متفقین افراد او نیز درو شدند و در نهایت فایک پاشا دستور عقب نشینی را صادر کرد. فون سندرز علی رغم این شکست از دست فایک پاشا عصبانی شد و او را برکنار کرد و مهمت علی پاشا را به جای او منصوب کرد.مهمت پاشا هم ترتیب یک ضد حمله دیگر را داد اما 24 ساعت قبل از آغاز این عملیات متفقین از طریق شناسایی هوایی متوجه این ضد حمله شدند و بلافاصله خطوط خود را تقویت کردند. مهمت پاشا که برکناری اش توسط فون سندرز می ترسید حمله را آغاز کرد اما بازهم تلفات شدید مانع از موفقیت شد . در نهایت دو طرف در سنگرهای خود موضع دفاعی گرفتند و آتش نبرد برای مدتی فروکش کرد.

مسیرهای پیشروی متفقین در شبه جزیره گالی پولی
مسیرهای پیشروی متفقین در شبه جزیره گالی پولی

نبرد کری ویزارد

در روز 12 جولای یک حمله دیگر از سوی متفقین آغاز شد. تیپ های 155 و 157 که از نبرد سوم کریتیا باقی مانده بودند دست به یک عملیات در بخش هلئس زدند. متفقین تصور می کردند ترکها به دلیل تلفات سنگین در ماه های گذشته روحیه چندانی ندارند. این عملیات یکی از اولین نبردهای نیروهای سه گانه هوایی ،دریایی و زمینی به طور همزمان است. عملیات در ساعت 4:30 صبح روز 12 جولای با بمباران هوایی آغازشد . 14 هواپیما مواضع ترکها را بمباران کردند. این حمله گسترده از زمین هوا و دریا بشدت ترکها را وحشت زده کرد و خاطرات پیروزی های متفقین در ماه های آوریل و مه را تکرار کرد. اما متفقین هم نتوانستند به دلیل عدم هماهنگی و ارتباط مناسب بین واحدها از این نبرد به سود خود استفاده کنند. درحالی که نبرد در روی زمین به بن بست رسیده بود زیر دریایی E11 در روز 8 اوت ناوشکن بارابارا حیدرین نیروی دریایی عثمانی با سیصد خدمه را غرق کرد.

سربازان فرانسوی در گالی پولی . ارتش فرانسه عملکرد ضعیف تری نسبت به نیروهای بریتانیایی داشت
سربازان فرانسوی در گالی پولی . ارتش فرانسه عملکرد ضعیف تری نسبت به نیروهای بریتانیایی داشت

پایان نبرد در منطقه کیپ هلئس

در اواخر ماه جولای ژنرال آیلمر هانتر وستون که فرمانده نیروهای بریتانیایی مستقر در منطقه بود به دلیل بیماری پست فرماندهی را ترک کرد و به کشور بازگشت. بازگشت ژنرال وستون باعث شد تا نبرد در منطقه کیپ هلئس واقع در شمال شبه جزیره گالیپولی تقریبا پایان یابد. ارگه نیروهای متفقین در ماه اوت دست به یک حمله ایذایی در این منطقه زدند اما در نهایت با ترک منطقه توسط افسران آلمانی ارتش عثمانی آتش نبرد در این منطقه خاموش شد و در نهایت متفقین این منطقه را در 8 ژانویه 1916 تخلیه کردند.

منطقه هلئس قبل از عقب نشینی
منطقه هلئس قبل از عقب نشینی

آغاز عملیات ساری بیر

شکست در نبرد سوم کریتیا و متوقف شدن نیروهای متفقین در هلئس باعث شد تا ژنرال همیلتون دست به طراحی یک طرح جنگی جدید بزند. نبردی که به ساری بیر معروف شد.
ژنرال همیلتون این بار منطقه ساوولا را برای انجام عملیات جدید انتخاب کرد. اولین اشتباه همیلتون انتخاب سرهنگ فردریک استاتفورد به عنوان فرماندهی عملیات لندینگ و پیاده شدن در ساحل بود. سرهنگ استاتفورد در سال 1909 بازنشسته شده بود اما با آغاز جنگ بار دیگر به خدمت فراخوانده شد. با این حال حتی استاتفورد هم برای انجام این عملیات تردید داشت. در نهایت ترکها پیش از آغاز این عملیات به خوبی از آن آگاه شدند.

ساحل ناحیه ساوولا. ژنرال همیلتون بدترین نقطه ممکن را برای اجرای عملیات جدید انتخاب کرده بود
ساحل ناحیه ساوولا. ژنرال همیلتون بدترین نقطه ممکن را برای اجرای عملیات جدید انتخاب کرده بود

. ارتش 5 عثمانی در فرصت به دست آمده استفاده کرده بود و به سرعت نیروهای خود را بازسازی کرده بود. این ارتش به 16 واحد تقسیم شد و در سرتاسر گالی پولی مستقر شد.ترکها اگرچه از نزدیک بودن عملیات متفقین آگاهی داشتند اما نمی دانستند این عملیات از کجا آغاز خواهد شد. در نهایت در منطقه ساوولا تنها 4 گردان نسبتا ضعیف مستقر شد چرا که به دلیل ناهمواری و شرایط نامناسب ساحل آن ترکها اصلا تصور نمی کردند نیروهای متفقین در این منطقه دست به آغاز عملیات بزنند. سرهنگ مصطفی کمال که فرمانده بخش 19 شبه جزیره بود بازهم درست پیش بینی کرد و احتمال حمله در این ناحیه را می داد اما نتوانست فرماندهان خود را برای اعزام نیروی بیشتر به این بخش از گالی پولی متقاعد کند و تنها یک هنگ دیگر به آنجا اعزام شد. حمله نیروهای آنزاک به منطقه ساری بیر از روز 6 اوت 1915 آغاز شد. برای برهم زدن تمرکز ترکها در همان روز و ساعت 5:30 صبح یک عملیات ایذایی توسط پیاده نظام استرالیا در ناحیه لووین پاین ترتیب داده شد.

سنگر نیروهای استرالیایی در لووین پاین. این عملیات ایذایی تبدیل به قتلگاه نیروهای آنزاک شد
سنگر نیروهای استرالیایی در لووین پاین. این عملیات ایذایی تبدیل به قتلگاه نیروهای آنزاک شد

. اگرچه این نبرد قرار بود حواس ترکها را پرت کند اما استرالیایی ها موفق به تسخیر برخی از سنگرهای نیروهای عثمانی شدند. اما این نبرد ایذایی در نهایت تبدیل به یک نبرد پرهزینه وبیهوده در منطقه هلئس شد. همان طور که انتظار می رفت حمله نیروهای متفقین به منطقه ساری بیر چندان موفقیت آمیز نبود. نیروهای استرالیایی در بدو ورود به ساحل ساوولا تلفات سنگینی دادند و نیوزلندی ها از همان ابتدا نتوانستند پیشروی کنند. اما بازهم نیروی دریایی به کمک نیروهای زمینی آمد و با گلوله باران سنگین از دریا زمینه پیشروی نیروهای آنزاک فراهم شد. شکست های نیروهای استرالیایی توسط نیروهای گورخا و هندی به فرماندهی ژنرال گودلی جبران شد و آنها موفق به تسخیر چندین تپه در ساحل شدند. اما مقاومت شدید ترکها باعث عقب نشینی آنها شد. در روز 10 اوت نیروهای عثمانی به فرماندهی مصطفی کمال دست به ضد حمله زدند و کنترل بیشتر منطقه ساری بیر را به دست گرفتند. همزمان با عملیات در این منطقه در این بخش در بقیه مناطق ساری بیر هم نبرد بین ترکها و متفقین در جریان بود. نیروهای انگلیسی به فرماندهی ژنرال ویلهلم ویلمر عملیات پیاده شدن در ساحل ساوولا را همزمان با حمله به ساری بیر در روز 6 اوت آغاز کردند.

انتقال زخمی های متفقین به پشت جبهه. بسیاری از سربازان دو طرف در اثر کمبود امکانات بهداشتی جان باختند
انتقال زخمی های متفقین به پشت جبهه. بسیاری از سربازان دو طرف در اثر کمبود امکانات بهداشتی جان باختند

همان طور که انتظار می رفت دو تیپ از نیروهای انگلیسی به محض پیاده شدن در ساحل به دلیل ناآشنایی با محیط دچار سردرگمی شدند. این دقیقا مشابه همان اتفاقی بود که در جریان پیاده شدن نیروهای متفقین در 25 آوریل همان ساحل در سواحل گالی پولی رخ داده بود. کمبود آب آشامیدنی نیروهای انگلیسی را آزار می داد و در نهایت تا روز 7 اوت 1700 نفر از نیروهای انگلیسی کشته شده بودند. در این ناحیه هم ضد حمله نیروهای ترک از روز 9 اوت آغاز شد و نیروها به عقب رانده شدند. در تسخیر تپه اسکیتار در 9 و 10 اوت بسیاری از سربازان متفقین کشته شدند . اما ژنرال همیلتون به سرعت نیروها را با اعزام نیروی کمکی تقویت کرد. اکنون استاتفورد 4 لشکر در اختیار داشت. اما ترکها هم با اعزام نیروهای کمکی مصطفی کمال را تقویت کرده بودند. با ادامه درجا زدن متفقین در ساوولا و ساری بیر ژنرال همیلتون سرهنگ استاتفورد و تعدادی دیگر از فرماندهان را برکنار کرد. در نهایت فرماندهی به سرلشکر بوهیر لیسل رسید.

پوستریادبود سربازان استرالیایی در نبرد تپه 60
پوستریادبود سربازان استرالیایی در نبرد تپه 60

کمبود آب شیرین،وجود پشه های بیماری زا و نبود سرپناه مناسب برای هر دو طرف آزار دهنده بود. البته ترکها به آب و هوای منطقه عادت داشتند و کمتر از متفقین اذیت شدند. با ناکامی در ساوولا همیلتون یک حمله دیگر برای کمک به نیروهایش ترتیب دادند که در نهایت منجر به دو نبرد اسکیتار و تپه 60 گردید. نبرد اسکیتار در همان روز 21 اوت با شکست ترکها به پایان رسید اما نبرد تپه 60 بعد از 8 روز خونین به نفع ترکها تمام شد.

گره خوردن نبرد در گالی پولی
بعد از ناکامی در ساوولا و ساری بیر ژنرال همیتلون از سرفرماندهی متفقین تقاضای صد هزار نیروی دیگر کرد. اما دولت فرانسه اعلام کرد تنها می تواند 25 هزار سرباز نیروی دریایی را برای ادامه نبرد در گالیپولی اعزام کند. در روز 23 اوت شرایط برای متفقین بدتر هم شد. بعد از شکست های پیاپی در ماه اوت بلغارستان به جبهه متحدین پیوست و اوضاع برای متفقین خطرناک تر شد. چرا که اکنون دولت آلمان می توانست به راحتی واز راه زمینی توپ خانه وسلاح های سنگین را به عثمانی بفرستد.

خلبانان نیروی هوایی عثمانی در گالی پولی. با کمک های فراوان آلمان ترکها یک نیروی هوایی کوچک اما موثر در این عملیات داشتند
خلبانان نیروی هوایی عثمانی در گالی پولی. با کمک های فراوان آلمان ترکها یک نیروی هوایی کوچک اما موثر در این عملیات داشتند

در روز 25 سپتامبر دو لشکر انگلیسی و یک لشکر فرانسوی برای اعزام به گالی پولی وارد یونان شدند. به نوشته آلن مورهد مورخ انگلیسی در آن زمان دو طرف جنگ در یک حالت بن بست به سر می بردند. وضعیت بهداشت و تغذیه سربازان هر دو طرف بسیار بد بود. گرمای تابستان و بهداشت ضعیف تلفات را چند برابر کرده بود و سربازان متفقین جای مناسبی برای استراحت ندارند. شیوع بیماری های واگیر دار در منطقه هلئس باعث مرگ هزاران سرباز متفقین و عثمانی در سنگرها شد. شکست های پیاپی متفقین در ماه اوت باعث نارضایتی شدید افکار عمومی در انگلستان و فرانسه گردید. شخص ژنرال همیلتون در آماج حملات رسانه ها قرار گرفته بود. حضور دو خبرنگار جنگی معروف آن روزها در گالی پولی یعنی کیت مرداک و الیس بارتلت بشدت به ضرر ژنرال همیلتون و نیروهای متفقین بود.اگرچه دولت انگلستان سعی می کرد با اعمال سانسور بر مطبوعات از رسیدن اخبار شکست های متعدد در گالی پولی به افکار عمومی جلوگیری کند اما این خبرنگاران همه تلاش خود را برای رساندن اخبار واقعی جنگ به مردم کردند.

کیث مرداک یکی از خبرنگاران جنگی حاضر در گالی پولی. با تلاش های شجاعانه او و همکارانش اخبار واقعی جنگ به گوش مردم اروپا رسید
کیث مرداک یکی از خبرنگاران جنگی حاضر در گالی پولی. با تلاش های شجاعانه او و همکارانش اخبار واقعی جنگ به گوش مردم اروپا رسید

برکناری افسرانی مانند سرهنگ استاتفورد هم تنها اوضاع را بدتر کرد. برای اولین بار بحث عقب نشینی از گالی پولی در 11 اکتبر 1915 مطرح شد. اما ژنرال هامیلتون به این بهانه که این کار شکوه و عظمت متفقین را زیر سوال خواهد برد با آن مخالفت کرد. شروع فصل سرما اگرچه بخشی از مشکلات را کمتر کرد اما به زودی با آغاز باران های شدید و سرما یخبندان بازهم اوضاع برای سربازان دو طرف بسیار سخت ترشد. بعد از شکست نیروهای صربستان در پاییز 1915 بخشی از نیروهای متفقین آغاز شدند و بلافاصله به منطقه وردار مقدونیه رفتند تا خود را برای حضور در گالی پولی آماده کنند.

نبرد زیر دریایی ها

نبرد گالی پولی به زمین محدود نماند و همچنان در زیر دریا هم ادامه یافت. در روز 3 سپتامبر زیردریایی E7 بالاخره در شبکه ضد زیر دریایی دفاعی عثمانی گرفتار شد و از بین رفت. متفقین ورودی های تنگه داردانل را برای جلوگیری از ورود زیر دریایی های آلمانی بسته بودند. در روز 13 سپتامبر زیر دریایی U-21 آلمان توسط متفقین شکار شد. در روز 30 اکتبر یک زیر دریایی فرانسوی به دست ترکها افتاد. خدمه آن اسیر شدند . در جستجوی این زیر دریایی ترکها به بخشی از اسناد عملیات متفقین دست پیدا کردند. طبق این اسناد قرار بود این زیر دریایی فرانسوی در روز 6 نوامبر با زیر دریایی E 20 انگلستان دیدار و سپس آماده یک عملیات برضد عثمانی شود. بلافاصله زیر دریایی U-14 آلمانی ها که در استانبول به سر می برد به طرف نقطه تعیین شده رفت و منتظر زیر دریایی انگلیسی باقی ماند و در نهایت در روز 6 نوامبر با شلیک اژدر این زیر دریایی انگلیسی را شکار کرد.

زیر دریایی E20 که در عملیات مشترک آلمان و عثمانی شکار شد

تقویت نیروهای عثمانی و آغاز عقب نشینی متفقین

با پیوستن بلغارستان به جبهه متحدین سیل سلاح های سبک و سنگین آلمان از مسیر زمینی راهی عثمانی شد. سلاح های سنگین ارسالی ارتش عثمانی را قادر به نابودی سنگرهای متفقین در گالیپولی می ساخت. تقویت ترکها تا جایی ادامه پیدا کرد که حتی واحدهای نیروی هوایی عثمانی در منطقه با هواپیماهای یونکرس آلمانی تقویت شدند و در اواخر ماه نوامبر یکی از همین هواپیماها یک هواپیمای فرانسوی را در گالیپولی سرنگون کرد. با رسیدن توپ های جدید به نیروهای عثمانی تلفات نیروهای متفقین بیشتر هم شد. در روز 26 نوامبر بارش شدید باران در منطقه ساوولا آغازشد و سه روز تمام ادامه داشت که باعث بروز سیل در سنگرها شد. این سیل بسیاری از سلاح های انفرادی نیروهای متفقین را از بین برد. این اتفاق باعث شد تا متفقین تصمیم به عقب نشینی از این منطقه بگیرند. خروج سربازان از ساوولا از روز 20 دسامبر و ساعات پایانی شب آغازشد. بلافاصله بعد از عقب نشینی متفقین سربازان ترک وارد سنگرهای آنها شدند. اگرچه در اثر انفجار یکی از تونل ها 70 سرباز ترک کشته شدند اما در نهایت غنائم زیادی به دست آنها افتاد.

ادامه دارد

تهیه و گرد آوری: زهرا صادقیان

منابع

فرمانروایان خلیج شاخ زرین نوشته نوئل باربر

کوت در محاصره و پس از آن نوشته چارلز باربر

راه طولانی بغداد نوشته ادموند کاندلر

آمار ارتش بریتانیا در جنگ جهانی اول

تاریخ جنگ های دریایی جنگ جهانی اول نوشته پل می هالپرن

ترکیه در جنگ جهانی اول نوشته اسمیت و میچل

اولین جنگ عراق 1918-1914 (عملیات بین النهرین) نوشته جی پارکر

تاریخچه ارتش عثمانی در جنگ اول نوشته ادوارد جریکو

عملیات نظامی در گالی پولی بر اساس اسناد رسمی کمیته دفاع بریتانیا نوشته میل فابر

تاریخچه کلی جنگ جهانی اول نوشته بالدوین هانسون

داستان آنزاک از فاجعه جنگ تا پایان عملیات گالی پولی (تاریخ استرالیا در جنگ)نوشته چارلز بین

حمله گالی پولی ساحل مرگ بار نوشته هاروی برتنبت

گالی پولی داستان ترکیه نوشته کوین فوستر و هتیچ مورموز

داستان نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا نوشته تام فارم

آتارتورک تولد دوباره یک ملت نوشته پاتریک کندیس

خدمات تاریخی ارتش فرانسه در جنگ بزرگ نوشته وینست لوپتی و آلن رینیری جلد هشتم

زیر دریایی های بریتانیا در جنگ جهانی اول نوشته ایان مک کارتی

مبارزه برای داردانل بر اساس خاطرات کارکنان آلمانی دولت عثمانی نوشته فیلیپ لانس

تاثیر زمین و جغرافیا در گالی پولی نوشته پیتر دایل و متیو بنت چاپ شده در مجله جغرافیایی سلطنتی لندن

نوشته های مشابه

دکمه بازگشت به بالا
بستن
بستن