بررسی توان رزمی نیرو های دریایی همسایه دریای خزر

دریایی خزر و یا دریایی کاسپین یک  دریاچه است و البته بزرگترین دریاچه جهان. طول آن حدود ۱۰۳۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر است. سطح دریای خزر در حدود ۲۸ متر پائین‌تر از سطح دریاهای آزاد است.

قسمت شمالی این دریا بسیار کم‌عمق است. به‌طوری‌که تنها نیم درصد آب دریا در یک‌چهارم شمالی دریا قرار دارد و عمق آن به‌طور میانگین کمتر از ۵ متر است. حدود ۱۳۰ رودخانه به این دریا می‌ریزند که اکثر آن‌ها از شمال غربی به دریا می‌پیوندند. بزرگترین آن‌ها رود ولگا است که هر سال به‌طور میانگین ۲۴۱ کیلومتر مکعب آب را وارد دریای خزر می‌کند. رودهای کورا ۱۳، اترک ۸٫۵، اورال ۸٫۱ و سولاک ۴ کیلومتر مکعب آب را سالانه وارد دریا می‌کنند.

از انجای که خزر یک دریاچه است و تا قبل از کشف شدن منابع گازی و نفتی در همین چند دهه گذشته ارزش زیادی از نظر نظامی و یا سیاسی نداشت. برای مدتها تنها ایران و شوروی همسایه این دریا بودن که با هم کنار می امد (در واقع ایران مجبور بود با شوروی کنار بیاید)ولی مشکل از انجا شروع شد که شوروی فروپاشید و تبدیل به 4 کشور همسایه خزر شد.با کشف منابع نفتی و گازی در دریای خزر در دهه1990 پای شرکتهای چند ملیتی نیز به ان باز شد. البته اکثر بخش های پر منابع در اختیار اذربایجان و روسیه قرار دارد ولی این مسئله باعث شد حضور نظامی در این منطقه اهمیت بیشتر پیدا کرد .نیروهای دریایی مستقر در خزر دست کم در کشورهای جدا شده از شوروی توسط ناوگان دریایی شوروی بازمانده  بعد از فروپاشی تشکیل شده اند اگرچه جدید انها دست به توسعه ناوگان خود زده اند. یکی از مشکلات بزرگی خزر این است که تنها رودی که میتوان از طریق ان شناور جنگی وارد خزر کرد ولگا  است که دست روسها است وانها اجازه عبور شناور جنگی به این منطقه را نمیدهند  برای همین کشورهای حاشیه این دریاچه باید یا با روسها رابطه  بسیار قوی داشته باشند مانند قزاقستان و یا باید مانند ایران و آذربایجان  خود صنایع کشتی سازی  برای ساخت شناور انجا  بنا کنند

در این مقاله نگاهی به توان دریایی کشورهای حاشیه دریای خزر می اندازیم

نیروی دریایی اذربایجان

نیروی دریایی اذربایجان در عمل یک  نیروی گشت ساحلی است البته همان طورکه گفته شد دریایی خزر خود یک منطقه بسته است و عملا در ان یک نیروی دریایی بزرگ با شناورهای  بزرگ ندارد .این نیرو اکثر تجهیزات بازمانده از  نیروی دریایی شوروی است اگرچه جدیدا دست به خریدهای از اسرائیل زده است ولی اذربایجان نیز مانند اکثر  ارتشهای خزر باید شناورهای خود را درون این دریاچه تولید کند و از این رو همکاریهای با ترکیه برای ساخت ناوچه در داخل خزر اغاز کرده است

بزرگترین شناور موجود ارتش اذربایجان یک ناوچه پتیا است.پتیا یک ناوچه سبک 950 تنی است که از دوران شوروی در خزر به اذربایجان رسیده. پتیا ناوچه گشتی است و فاقد موشک ضد کشتی دارای اژدر و راکت ضد زیر دریایی است و از 4 توپ 76 م م در دو برجک یکی در عقب و دیگری در جلو استفاده میکند.این شناور البته از سال 2019 دیگر ماموریت دریایی نرفته  و احتمالا استفاده رزمی ندارد

تنها شناور اذربایجان که دارای موشک ضد کشتی است 3 شنار تندرو کلاس اوسا است. اوسا از قدیمیترین شناورهای تندرو موشک انداز ساخت شوروی است که دارای چهار موشک ضد کشتی پی15 است.این شناور الکترونیک و رادار قدیمی دارد و البته برای سامانه های ضد کشتی و یا جنگ الکترونیک مدرن هم موشک پی15 تهدید جدی به حساب نمیاید..البته همین  ناوچه نیز چند سالی است چندان ماموریت نمیروند

استینکا   یک قایق گشتی مسلح دیگر است که 5 فروند ان در خدمت اذربایجان است. این شناور پر تعداد ترین شناور اذری ها است اگرچه در حال حاظر دو تا سه فروند انها عملیاتی میباشد   که ان نیز فاقد موشک است  و از اژدر و دو توپ 30 م م دو لول ای کی230 استفاده میکند.طی ارتقا مجهز به یک توپ30 م م ریموت کنترل با سیستم هدایت اتش اپتیکی  ساخت ترکیه به جای توپ روسی  ای کی230 در جلو شناور نصب  شده است

دیگر نشاورهای اذری همگی مسلح به توپ های سبک 40 و یا 23 م م هستند . چند سالی است اذربایجان به دنبال جایگزینی بخشی از ناوگان قدیمی دوران شوروی خود با ناوچه سبک ترکی کلاس کیلچ است. این ناوچه دارای موشک هارپون  توپ 76 و 40 م م است و دارای الکترونیک بسیار مدرنی  است. اگرچه چندین بار در مورد تولید دست کم  5 فروند از این ناوچه در خزر صحبت شده ولی تاکنون خبری  از تولید نیست ولی بدون شک نیروی دریایی اذربایجان برای تقویت ناوگان دریایی قدیمی و فرسوده خود که عملا در هیچ درگیر دریایی موثر نیست باید به سراغ ناوچه و شناور تندرو موشک انداز جدید برود.

اذربایجان در باکو دارای صنایع کشتی سازی است. این صنایع تاکنون چندین شناور گشتی اسرائیلی برای خود اذربایجان  و همچنین قزاقستان تولید کرده است. نسخه که برای آذربایجان تولید شده ساعر 6.2 بود که  یک شناور تندرو مجهز به موشک ضد تانک اسپایک نولس با برد25 کیلومتر است که البته برای گارد ساحلی تولید شده  نه نیروی دریایی

قزاقستان

قزاقستان  با وجود اینکه 27 درصد ساحل خزر را دارند که به عبارتی از ایران  بیشتر است  ولی نیروی دریایی ان اصلا حضور پر رنگی ندارد. عملا این نیروی هیچ شناور موشک اندازی ندارد  و پر تعداد ترین شناور رزمی ان نیز 4 شناور 240 تنی با نام کلاس قزاقستان است که درون این کشور تولید شده و دارای یک گاتیلینک 30 م م  ای کی630  و یک راکت انداز 122 م م گراد است و عملا یک شناور گشت ساحلی است. باقی تجهیزات این  نیرو نیز که شامل 8 شناور است همگی شناورهای گشتی مجهز به توپ و مسلسل سبک هستند.تنها برنامه اعلام شده قزاقستان  برای نیروی دریایی نصب موشک ضد کشتی روی  ناوچه های کلاس  قزاقستان  است که از قرار شامل خرید و نصب موشک ضد کشتی رادار فعال روس خا35 است که تا کنون نیز این مهم انجام نشده

ترکمنستان

نیروی دریایی ترکمنستان تنها دارای 2000 نفر پرسنل است

نیرو دریایی ترکمنستان از دو نیروی قبلی مسلح تر است. البته این تجهیز از سال 2010 اغاز شد تا پیش از این تنها دارای شناور گشت ساحلی بود.در سال 2011 این نیروی موفق به دریافت  دو ناوچه موشک انداز کلاس ترانتل شد. این ناوچه ها برای لیبی ساخته شد ولی با رفتن قزافی به ترکمنستان رسید. نسخه تحویلی از نسخه ارتقای یافته  پروژه 1241.8 ناوچه ترانتل است که ارتقاء یافته و مجهز به رادار ارایه فازی، توپ 76 م م سینه، یک گاتلینگ  ای کی630 در عقب  و 16 موشک ضد کشتی خا35 است.ترکمنستان برای این ناوچه  40 موشک خا 35 دریافت کرد.بدون شک این شناور از جمله پیشرفته ترین شناور های موجود در خزر است و البته پیشرفته ترین شناور ترکمن ها . هشت  ناوچه کشتی دیگر از کلاس توزلا نیز از سال2013 سفارش داد  که  در واقع ساخت ترکیه است که در ترکمنستان تولید شده است .این شناور کشتی داریا وزن 400 تن است و از یک توپ57 م م سینه در جلو با سیستم هدایت راداری  و موشک  فرانسوی میتسرال برای دفاع هوایی است..قرار است تحویل تمامی هشت ناوچه تا سال 2024 تمام شود . ایتالیا طی قراردادی میخواهد این شناورها  را به موشک ضد کشتی رادار فعال اتومات تجهیز کند اگرچه فعلا هنوز خبری از تجهیز انها نیست

روسیه

خوب روسیه دومین  قدرت نظامی بزرگ جهان بعد از  امریکا است از این رو انتظار نداشته باشید با نیروی های دریایی سه کشور بالا در خزر روبرو باشید. شوروی در زمان حیاتش عملا تنها نیروی دریایی خزر بود و در ان زمان ایران نیز حضور نظامی در خزر نداشت در واقع اولین حضور نظامی در خزر برمیگردد به  دهه  1370 دست کم به شکل جدی.روسها البته در همان زمان  شوروی نیز به غیر چند شناور کلاس اوسا  و یا شناورهای  گشتی مسلح به توپ و اژدر شناور دیگری در منطقه نداشتند زیرا عملا تهدیدی  برای انها در این دریاچه وجود نداشت

این نیرو بیشترین تعداد شناورهای مسلح  را در خزر دارد که از نظر تعداد و تناژ حتی بیشتر از مجموعه چهار کشور دیگر در خزر است.

دو ناوچه1500 تنی گیپارد  مسلح به توپ سینه 76 م م، هشت موشک ضد کشتی خا35، یک پرتابگر تکی موشک دفاع هوایی اوسا با 20 موشک ذخیره که به سرعت به شکل خودکار از زیر عرشه روی لانچر پرتاب لود می شود ، دو گاتلینگ ضد موشک  ای کی630  و اژدر و راکت است.

سه ناوچه سبک بویان-ام مجهز به یک  توپ سینه 100 م م،دو ای کی 630، هشت موشک ضد کشتی یاخونت و یا موشک موشک تهاجم زمینی کروز کالیبر با برد 2500 کیلومترو سامانه دفاع هوایی گیبکا.. بویان  ام طی نبرد سوریه در سال 2015 میلادی از دریای خزر چندین موشک را بطرف  اهدافی در سوریه شلیک کرد که این موشکها از فراز ایران و عراق گشته و به سوریه رسیدند

سه ناوچه سبک بویان . این نسخه بر خلاف  برادر بزرگترش فاقد موشک ضد کشتی و یا کروز است و تنها دارای توپ100 م م، راکت انداز 122 م م گراد، دو سامانه ای کی 630 و یک سامانه دفاع هوایی گیبکا است

دو ناوچه کلاس ترانتل که البته نسخه موجود در خزر مجهز به موشک  مافوق صوت بسیار خطر ناک ضد کشتی خا41  است

سه شناور تندرو موشک ماتکا  که مجهز به یک توپ سینه 76  م م، دو موشک ضد کشتی پی15 ، یک گاتلینگ ای کی630  است

روسها در خزر دست کم 10 شناور توپ دار دیگر مجهز به توپ های متوسط و کوچک در نقش گشتی نیز دارند. همان طور که دیدید روسها یک ناوگان کامل در خزر دارند و عملا دست بالا در هر نبردی را در دریایی خزر دارد و میتوان انها را قدرت بی چون و چرای  دریایی در خزر دانست

همچنین این نکته لازم به ذکر است که روسها دارای تعداد زیادی شناور جنگی در خدمت هستند که لازم باشد میتواند تعداد بیشتری را به سرعت وارد خزر بکنند

ایران

ایران از اوائل دهه 1370 شمسی دست به استقرار شناور جنگی در خزر زد. در مرحله اول تلاش کرد شناور جنگی را از طریق رود ولگا از روسیه وارد  خزر کند که روسها مخالفت کردند  از این رو دست به ساخت تاسیسات ساخت شناور جنگی در شمال زد. تا کنون این تاسیسات با موفقیت 5 شناور جنگی را بیرون داده .

چهار تایی انها که پر تعداد ترین شناور جنگی  ما است از کلاس سینا می باشد  که با نام های  پیکان،سپرو جوشن و درفش میباشند که در واقع نسخه ایرانی ناوچه فرانسوی کلاس کمان است که در جنوب خدمت میکند. ایران تا کنون به شکل رسمی چهار کلاس سینا ساخته که همگی در شمال خدمت میکند . این کلاس دارای توپ سینه76 م م، یک توپ  دفاعی 40 م م و چهار موشک ضد کشتی نور است

ناوچه دماوند دیگر ناوچه ایرانی است که در شمال به اب اندوخته شده و سنگین ترین ناوچه در شمال است (با وزن1500 تن).این ناوچه از کلاس موج است که تاکنون چهار  فروند ان یکی جماران و سهند و دنا  (در جنوب) و دیگری دماوند در شمال به اب انداخته  شده. دماوند دارای یک توپ 76 م م، یک توپ40 م م ، دو موشک دفاع هوایی استاندارد و چهار موشک ضد کشتی نور در کنار اژدر افکن است.

اما دماوند مدت زمان کمی خدمت می کند به شکل غم انگیزی از دست می رود  !ناو دماوند در 20 دی 1396 در هنگام ورود به محوطه بندر انزلی ، به دلیل نقص فنی ( که اعلام نشد چه بوده ) و طوفانی بودن  دریا به موج شکن بندر انزلی بر خورد کرده و در آنجا گرفتار می شود .موج دریای طوفانی ناو را مدام به موج شکن می کوباند تا در هفته دوم دماوند به 2 تکه تقسیم می شود و سرانجام در 8 بهمن 1396 در همان محل برخورد به زیر آب می رود و به طور کامل از دست می رود ، در حالی که به  پایان سه سالگی خدمت خود نیز نرسیده بوده

دیگر شناور رزمی  ایران در شامل کلاس حمزه است. شناور کلاس  حمزه اصلا یک شناور جنگی نبود در واقع کشتی تفریحی شاه پهلوی در دریایی خزر بود که با نام شهسوار  در اب های خزر حضور داشت و از دهه 1370 مسلح شد. این شناور مجهز به دو موشک نور یک توپ20 م م و لوله پرتاب اژدر شد.

ایران بعد از روسیه فعلا از نظر تعداد شناور رزمی مسلح  برتری دارد.البته یک مسئله نیز در اینجا مهم است و ان  نیز این است که هر پنچ کشور برای درگیر با توان دریایی طرف مقابل از اتش هوایی نیز استفاده کند. البته در این میان غیر قزاقستان  و روسیه باقی کشورها توان هوایی انچنانی ندارند  .در بین کشورهای منطقه ترکمسنان تلاش در گسترش  توان دریایی خود دارد، آذربایجان هم با گسترش دسترسی به منافع نفتی در این دریاچه دنبال این برنامه است اگرچه هنوز گام های اساسی در این زمینه بر نداشت. ایران نیز به سرعت به دنبال این مسئله است اگرچه منافع اقتصادی کمتر به دلیل دوری منابع جدید نفت و گاز در خزر از ایران دارد ولی همچنان به دنبال گسترش توان دریایی خود است

عبدالحمید تارخ

برای عضویت در اینستاگرام جنگاوران اینجا را کلیک کنید