کره شمالی و لیبی: دوستی از طریق توپخانه
اقای سینا نوریخانی
در زمانی نه چندان دور، همسایگان لیبی از توانایی های نا مشخص و مبهم ارتش این کشور در نگرانی و هراس قرار داشتند. پس از وقوع انقلاب سال 2011 در لیبی که به جنگ داخلی ختم شد، جریان رسانه ای ایجاد شده پیرامون جنگ لیبی بینش خاصی از توانایی های این کشور پیشتر منزوی در حوزه نظامی ارائه کرد که از جمله آن درک این مسئله بود که حضور کره شمالی در بازار سلاح لیبی بیش از آن چیزی بوده که پیشتر تصور میشد (بیش از همکاری های حوزه موشکی). تسلیحات ساخت کره شمالی که بعد از وقوع جنگ داخلی و گشوده شدن انبارهای سلاح ارتش لیبی در اختیار گروه های مختلف قرار گرفتند، ایضا شامل مواردی بود که پیشتر دیده نشده بودند یا حداقل اطلاع مشخص و دقیقی در خصوص وجود آن ها در لیبی در دست نبود.
کودتای سال 1969 به رهبری سرهنگ معمر قذافی که منجر به سرنگونی نظام پادشاهی این کشور و تاسیس جمهوری عربی لیبی شد، انتقال سریع قدرت و تشکیل یک سیستم سیاسی کاملا جدید را به دنبال داشت که در نتیجه آن تغییر سریع جبهه سیاسی لیبی در جهان از یک کشور غربگرا به کشوری با سیاست خارجی بعضا ضد غربی صورت گرفت. پس از دستیابی به قدرت، قذافی برنامه های بلند پروازنه خود نظیر تاسیس کشور عربی متحد و بعدتر تاسیس دولت اسلامی در منطقه ساحل را دنبال کرد و جهت تحقق و حمایت از این بلندپروازی ها، برنامه های تسلیحاتی قابل توجهی را جهت افزایش توانمندی ارتش لیبی به اجرا گذاشت.
هر چند عمده تسلیحات خریداری شده از سوی لیبی در دوره قذافی، به شوروی و فرانسه تعلق داشتند اما در نهایت لیبی برای تامین بخشی از تسلیحات خود به کره شمالی نیز متوسل شد. در دهه 70 و 80 میلادی با سفر قذافی به پیونگ یانگ که با دیدار وی با رهبر وقت کره شمالی و حضور در جشنواره بازی های آریرانگ همراه بود، روابط بین دو کشور به نقطه اوج خود رسید. اسناد محرمانه منتشر شده از سفارت رومانی در لیبی، از ارتباط خاص لیبی با کره شمالی در حوزه تسلیحاتی پرده بر میدارد. در بخشی از سند انتشار یافته، عنوان شده است که :
“سرگرد عبدالسلام جلود از کره ای ها خواست که حجم ساخت و ساز مسکونی و همچنین تاسیسات نظامی (پادگان ها، مراکز آموزش، میادین تیر و ……) در شرق لیبی را افزایش دهد. علاوه بر این در جریان این دیدار در خصوص همکاری های نظامی در سطوح مختلف صحبت شد که شامل درخواست حضور مستشاران و مشاوران نظامی و ابراز تمایل برای دستیابی به تجهیزات و تسلیحات ساخت کره شمالی بود.”
لازم به ذکر است که عبدالسلام جلود از نظامیان همراه یا قذافی در کودتا بر علیه نظام سلطنتی لیبی بود و برای مدت ها به عنوان دومین شخص رژیم قذافی شناخته میشد که در دوران حکومت وی به نخست وزیری نیز دست یافت اما در نهایت در دهه دهه 90 به دلیل اختلاف با قذافی از سپهر سیاست لیبی حذف شد. حاصل مذاکراتی که امثال جلود با نمایندگان کره شمالی انجام دادند و ایضا نتیجه تلاش های قذافی برای نزدیکی لیبی به کره شمالی، ورود سیل تجهیزات ساخت این کشور از جمله راکت انداز های چندگانه، توپخانه صحرایی، تسلیحات ضد هوایی و انواع مهمات به ارتش لیبی بود که در کنار آن کمک های فنی و کارشناسی کره شمالی به لیبی در حوزه تسلیحاتی را نیز باید اضافه نمود.
وقوع انقلاب لیبی در سال 2011 و به دنبال آن شروع جنگ داخلی در این کشور که از سال 2011 تا امروز ادامه دارد، میزان تسلیحات خریداری شده از کره شمالی توسط رژیم قذافی را به خوبی نشان داد. به عنوان نمونه مجموعه ای از عکس های منتشر شده در صفحه کمیسیون عالی امنیت وزارت کشور لیبی در فیسبوک (که در حال حاضر حذف شده است) وجود تعداد زیادی راکت انداز های چندگانه 122 میلیمتری ساخت کره شمالی را در انبار بزرگ توپخانه ارتش لیبی در جنوب طرابلس نشان میداد. راکت انداز های مورد اشاره که با نام BM-11 شناخته میشوند دارای 30 تیوب پرتاب 122 میلیمتری هستند و شاسی مورد استفاده برای آن ها نمونه تولیدی فاقد لیسانس کره شمالی از کامیون های Isuzu ژاپن است.
دو نمونه اوراقی از راکت انداز های چندگانه BM-11 ارتش لیبی/ عکس از صفحه فیسبوک وزارت کشور لیبی
کامیون های مورد اشاره بعضا در کاربری های دیگری از جمله به عنوان تانکر سوخت رسان جهت ادوات زرهی و توپخانه ارتش لیبی نیز مورد استفاده قرار گرفتند. از این جهت که شماری از حامل ها فاقد قابلیت تعمیر و به کارگیری مجدد بودند، تعدادی از پرتابگر های 122 میلیمتری آن ها باز شده و بر روی پلتفرم های دیگر از جمله زره پوش های برزیلی EE-11 نصب گردید که تصاویر آن ها موجود است، هر چند که از آتشباری این راکت انداز ها در طول جنگ داخلی لیبی همچنان سند و مدرک تصویری وجود ندارد (تا سال 2015 که نگارش مطلب صورت گرفته است)
نصب پرتابگر BM-11 کره شمالی بر روی زره پوش برزیلی EE-11 در لیبی در جریان جنگ داخلی این کشور
عکس از صفحه غیر رسمی ارتش لیبی در فیسبوک
در حالی که به جهت نام گذاری مشابه با استاندارد نام گذاری راکت انداز های شوروی، بسیاری افراد به اشتباه راکت انداز BM-11 را سلف مدل BM-21 در نظر میگیرند اما در نهایت این راکت انداز به صورت بومی و براساس الگوبرداری از راکت انداز گراد شوروی ساخته شده و دارای تفاوت های مشخصی با نمونه روسی است. این راکت انداز ها در کنار صادرات به چندین کشور مختلف، در ایران با نام HM-20 و در مصر با نام شاهین به تولید رسیده اند.
یک نمونه از راکت انداز BM-11 لیبی که در جریان انتقال، هدف کمین قرار گرفته و شاسی آن منهدم شده است
اگرچه اعتقاد بر این است که آتشباری راکت انداز های BM-11 در جنگ داخلی لیبی صورت نگرفته (تا زمان نگارش مطلب در سال 2015) در نهایت اما حضور این راکت انداز در جنگ داخلی با مواردی از به غنیمت رفتن آن به اثبات میرسد. علاوه بر این راکت های 122 میلیمتری این راکت انداز ها که در راکت انداز های BM-21 شوروی و RM-70 ساخت چکسلواکی نیز قابل استفاده است در طول جنگ داخلی لیبی بارها مورد استفاده بوده اند. نکته جالب توجه اینجاست که راکت های مذکور براساس اسناد تصویری توسط کره شمالی به عنوان قطعات یدکی ادوات راه سازی (به صورت ویژه بولدوزر) به لیبی قاچاق شده اند، مسئله ای که در خصوص صادرات تسلیحات کره شمالی بارها تکرار شده است.
مورد دیگری که به وفور در جنگ داخلی لیبی رویت شده، نمونه کره ای از ضد هوایی ZPU-4 است که با کدنام 64 از نمونه ساخت شوروی متمایز میشود. این سیستم همچنان در چندین نقش از پدافند ارتفاع پست در برابر اهداف کم سرعت پروازی (نظیر بالگرد ها) تا اجرای اتش بر علیه اهداف زمینی و پشتیبانی آتش در جنگ داخلی لیبی مورد استفاده قرار دارد. در یک نمونه دیگر، با تصرف انبارهای اسلحه ارتش لیبی در بنغازی توسط شبه نظامیان شورای انقلابیون بنغازی، شماری از تسلیحات ارتش این کشور از جمله راکت اندازهای چندگانه و موشک های پدافندی به غنیمت گروه مذکور در آمد اما نکته جالب توجه به غنیمت رفتن تعداد قابل توجهی توپ کششی ایضا از انواع ساخت کره شمالی در این ماجرا بود.
توپ های 122 میلیمتری ساخت کره شمالی که در جریان تصرف انبارهای ارتش در بنغازی به غنیمت رفتند
عکس از کانال تلگرامی شبه نظامیان شورای انقلابیون بنغازی
اگرچه تشخیص هویتزر های 122 میلیمتری D-30 و توپ های صحرایی 130 میلیمتری M-46 ساخت شوروی از نمونه های تولید کره شمالی برای عموم چندان آسان نیست اما در نهایت براساس اسناد تصویری به دست آمده از انبارهای سلاح ارتش لیبی در بنغازی، در حدود 12 قبضه یا بیشتر از توپ های 122 میلیمتری تولید کره شمالی به غنیمت مخالفین رژیم قذافی در آمده که ممکن است در مناطق دیگر نیز این مسئله تکرار شده باشد. توپ های 122 میلیمتری ساخت کره شمالی ترکیبی از قطعات و طرح های بخش های مختلف توپ ها و هویتزر های ساخت شوروی هستند. به عنوان مثال ترمز دهانه با الگوبرداری از توپ 122 میلیمتری D-25 (مورد استفاده در تانک های استالین) و سپر محافظ با الگو برداری از سپر توپ/هویتزر 152 میلیمتری D-20 ساخته شده است.
قطعات توپخانه ای به غنیمت رفته ساخت شوروی و کره شمالی در کنار هم در انبار ارتش لیبی در بنغازی
تعدادی از راکت انداز های کششی 107 میلیمتری تایپ 63 نیز به خرید های لیبی از کره شمالی نسبت داده میشوند اما از این جهت که این نوع از راکت انداز توسط کشورهای مختلفی به تولید رسیده و امکان ارائه آن به لیبی از منابع متفاوتی وجود داشته، در عنوان کره شمالی به عنوان منبع تامین آن ها شک و تردید وجود دارد. این راکت انداز ها را در کنار شماری از تسلیحات سبک میتوان به عنوان گزینه هایی مطرح کرد که احتمالا در گذشته از سوی کره شمالی تحویل شده اند اما اکنون با گذشت زمان منبع تامین آن ها به فراموشی سپرده شده و به صورت دقیق مشخص نیست. بخش مهمی از تسلیحاتی که توسط لیبی از کره شمالی خریداری شده را میتوان در قالب برنامه تجهیز و تسلیح لژیون اسلامی و شبه نظامیان خلق توسط قذافی در نظر گرفت. لژیون اسلامی اصلی ترین نیرویی بود که توسط معمر قذافی در قالب ایده آزادسازی کشورهای عربی و آفریقایی ایجاد گردید در حالی که شبه نظامیان خلق وظیفه حفظ لیبی (ایضا از درگیری های داخلی و سرکوب مخالفین) در کنار ارتش این کشور را بر عهده داشتند.
یکی از جنبه های آشکار همکاری کره شمالی و لیبی که بار ها مورد اشاره قرار گرفته، همکاری در حوزه موشکی و تحویل سامانه های موشکی بالستیک نظیر هواسونگ 5 و 6 است. تحریم تسلیحاتی تحمیل شده بر لیبی که مانع از دسترسی این کشور به تسلیحات مدرن بود، معمر قذافی را به سمت انتخاب گزینه های خاص نظیر موشک های بالستیک از تامین کنندگان خاص (به طور ویژه کره شمالی) سوق داد تا بدین صورت امکان حفظ رژیم خود در برابر کسانی که خواهان حذف وی از قدرت بودند را پیدا کند (از جمله در برابر کشورهای غربی که در نهایت زمینه های سقوط قذافی را فراهم آوردند).
با این وجود روابط لیبی و کره شمالی در حوزه تسلیحات موشکی چندان آسان و بدون مشکل نبود. مقادیر قابل توجهی از خرید های موشکی لیبی در جریان انتقال دریایی کشف و توقیف شدند و در یک نمونه شاخص، شناوری که یک خط منتاژ کامل جهت تولید موشک های سری هواسونگ را به مقصد لیبی حمل میکرد توقیف شد که این مسئله، مشکل بزرگی در مسیر برنامه های لیبی در توسعه نیروی موشکی خود ایجاد نمود (از جهت عدم دستیابی به زیر ساخت های مناسب تولید که قرار بود در قالب تجهیزات یک کارخانه کامل از کره شمالی وارد شوند)
در حالی که نظامیان و شبه نظامیان در خاورمیانه و شمال آفریقا در گردابی از درگیری های خشونت بار ناشی از بهار عربی گرفتار شده اند، اما در نهایت این درگیری ها موجبات کنار رفتن پرده و آشکار شدن هر چه بیشتر نکات مبهم از جمله حضور تسلیحاتی کره شمالی در منازعات منطقه ای در خاورمیانه و شمال آفریقا را فراهم کرده است. هر چند کره شمالی تنها یکی از حامیان و دوستان متعدد رژیم قذافی بود اما جایگاه ویژه این کشور در تسلیح لیبی غیر قابل انکار است.
بر گرفته از : منبع
