رادارهای روسی در برابر هواگردهای پنهانکار (1)

تصویری از یک رادار Vostok E-5 بلاروسی. گفته می شود که این رادار قادر است تا یک بمب افکن پنهانکار اف-117 را در محیط های آلوده به جنگ الکترونیک از 74 کیلومتری و در محیط های عادی از فاصله 350 کیلومتری کشف کند.

رادارهای روسی در برابر هواگردهای پنهانکار (1)

روس ها از طوفان صحرا چه آموختند؟

در طی عملیات طوفان صحرا و با آشکار شدن ناکارآمدگی اغلب سامانه های روسی در برابر جنگ الکترونیک و موشک های ضد رادار, چند سناریو توسط روسیه برای مقابله با SEAD در پیش گرفته شد که می توان به موارد زیر اشاره کرد:

استقرار سامانه های برد کوتاه در کنار سامانه های برد بلند و همچنین توسعه جدی تر رادارهای آرایه فازی جهت مقابله با موشک های ضد رادار.
تغییر شیوه کشف اهداف به صورت Passive یا غیر فعال به جای استفاده از شیوه کشف فعال, و این به معنای آن بود که رادارها دیگر برای موشک های ضد رادار قابل کشف شدن نیستند و امواجی برای گردآوری جستجوگر موشک های ضد رادار از خود ساطع نمی کنند.
توسعه رادارهای پیشرفته تر جهت کشف پرنده های پنهانکار اف-117 که توانستند تا قلب پدافند عراق بدون هیچ زحمتی نفوذ کرده و شناسایی نشوند (لازم به ذکر است در آن زمان اف-22 هنوز به طور کامل عملیاتی نشده بود)
در بین سناریوهای بالا, توسعه رادارهای باند VHF جهت مقابله با هواگردهای رادارگریز از همه مهم تر بود البته شوروی پیش تر رادار 1L13 Nebo SV را در طی جنگ سرد در این زمینه توسعه داده بود اما نتایج حاصل از ساخت این رادار رضایت بخش نبود.

تصویری از رادار Nebo که از فرکانس VHF استفاده می کند.آمریکایی ها هرگز گمان نمی کردند که سامانه های پدافندی قدیمی روسی قادر به کشف و انهدام بمب افکن های پنهانکار اف-117 باشند

یکی از مشکلات رادارهای VHF این بود که نمی توانستند همانند دیگر رادارها در زمان کوتاهی راه اندازی و عملیاتی شوند. برای مثال راداری نظیر Spoon Rest در طی 2 ساعت راه اندازی می شود و راداری نظیر Tall King به مدت زمانی بین 24 الی 48 ساعت برای راه اندازی در میدان عملیات نیاز دارد!
البته علاوه بر این مشکل, این گونه رادارها ضعف عظیمی در کشف اهداف در ارتفاعات پایین داشتند و همچنین مشکلاتی که در بحث کلاتر در این گونه رادارها مطرح بود؛ روس ها را مجبور ساخته بود تا رادارهای بردبلند را که غالبا در باند S عمل می کردند در کنار این رادارها مستقر سازند. در اواخر جنگ سرد, پروژه های گوناگون آمریکا در زمینه پنهانکاری به ثمر نشست. و در آن زمان تقریبا هیچ یک از سامانه های پدافندی شوروی قادر به مقابله با این گونه هواگردها نبودند و به همین دلیل نیاز به توسعه رادارها و سامانه های نوین تر حس می شد.
در طی جنگ خلیج فارس هیچ یک از هواپیماهای F-117 A با وجود نفوذ به عمق خاک عراق آسیب جدی ندیدند و تنها مشکلی که بر سر راه این بمب افکن های پنهانکار قرار داشت, آتشبارهای ضد هوایی بودند. همانطور که گفته شد در طی این جنگ بسیاری از رادارهای عراق که در باند VHF و UHF کار می کردند نظیر P-15 و P-18 توسط بالگردهای آپاچی و موشک های هلفایر نابود شدند. اما دلیل نابودی مجموعه این رادارها در جنوب عراق چه بود؟ هنوز جواب این سوال مشخص نیست ولی یکی از دلایل منطقی که برای این نابودی عظیم بیان شده است؛ کمک به بمب افکن های اف-117 بوده است. احتمالا این رادارهای توانایی کشف مکان تقریبی این هواپیماها را داشته اند (البته همانطور که گفته شد تنها یک مکان تقریبی) و می توانستند باعث هوشیاری پدافند عراق و به خصوص آتشبار های ضدهوایی شوند.

بعد از جنگ جهانی دوم, شوروی با توسعه رادارهای مختلف در طی دهه های 50 و 60 و ایجاد یک شبکه عظیم راداری در سراسر این کشور سعی بر مقابله با پروژه های هوایی و حملات احتمالی غرب داشت. این در حالی بود که غرب بیشتر به دنبال برنامه هایی برای نفوذ به خاک این کشور بود. همواره راه های متعددی برای نفوذ به شوروی و ساخت هواپیماهای جدید توسط آمریکا امتحان می شدند. از جمله این برنامه ها می توان به پروژه هایی مربوط به هواپیماهای بلند پرواز و یا با سرعت پروازی بالا اشاره کرد. ولی خیلی زود مشخص شد که توسعه یک جنگنده پنهانکار بسیار می تواند مفیدتر از ساخت جنگنده هایی با معیارهای پیشین باشد. از طرفی با پیشرفت صنعت پدافندی شرق, شوروی تصمیم به جایگزینی رادارهای قدیمی و ناکارآمد پیشین با رادارهای جدیدتر را گرفت و اکثر این رادارهای قدیمی را به کشورهای جهان سوم نظیر کشورهای جنوب شرق آسیا و خاورمیانه فروخت.
ولی بهتر است بیشتر به عملکرد رادارهای قدیمی VHF بپردازیم:
آمریکایی ها بر این عقیده بودند که رادارهای VHF و سامانه های قدیمی نظیر سام-3 و 2 هرگز نخواهند توانست بمب افکن پنهانکاری را نظیر اف-117 کشف و منهدم کنند! البته آنها درست فکر می کردند. ولی چرا در جنگ کوزوو یکی از این هواپیماهای پنهانکار شکار شد؟

تصویری از یک رادار Spoon Rest , صرب ها توانستند با بکار گیری این رادار 3 بعدی که از فرکانس های VHF برای کشف اهداف استفاده می کرد؛ یک اف-117 آمریکایی را منهدم کنند.

شاید سوال پیچیده ای باشد ولی جوابی بسیار ساده در بر دارد. تنها دلیل شکار این اف-117 در اشتباهات خلبانان آمریکایی بوده است. طبق گفته منابع معتبر اسکادران مربوط به این بمب افکن ها همواره کوتاه ترین مسیر را برای رسیدن به اهداف انتخاب می کردند و همچنین در زمان آخرین پرواز اف-117 مذکور هیچ هواپیمای مختل کننده ای نظیر E-6B در منطقه برای ایجاد اختلال و محافظت از این پرنده ها وجود نداشته است. نتیجه آن شد که با هوشیاری صرب ها و با استقرار سامانه ها در مکان مناسب و با بهره گیری خوب از سامانه پدافندی سام-3 و از آن مهم تر رادار ارتقا یافته Spoon Rest موفق به کشف اف-117 و انهدام آن شدند. بعد از این شکار تاریخی مهم روس ها تصمیم به انجام ارتقاهای الکترونیکی بیشتر بر روی سامانه های سام-3 و این رادارها کردند.

—-

گردآوری و تالیف : مهدی زمانی

رادارهای روسی در برابر هواگردهای پنهانکار (1)

رادارهای روسی در برابر هواگردهای پنهانکار (2)