تفاوتهای تسلیحات نامتعارف با تسلیحات ممنوعه

نگارنده: مسعود رضائی

پیش گفتار: در این مقاله بدور از جنبه های سیاسی؛ به تعریف جداگانه تسلیحات نامتعارف و تفاوت ان با تسلیحات ممنوعه؛ معاهده های جهانی مربوط به آنها و تسلیحات ساخته شده ای که مشمول تسلیحات ممنوعه میگردد بهمراه مکانیزم عمل یک به یک پرداخته گردیده

پی نوشت: برای دیدن ویدئوها قبل از زدن دکمه پلی چند دقیقه ای صبر پیشه کنید تا اول لود گردد بعد پلی وسط را بزنید چون تعداد فیلمها زیاد است کمی طول میکشد (پنج دقیقه بگذارید از باز شدن کامل مقاله بگذرد بعد ببینید)
همچنین برای رعایت روحیه برخی خوانندگان مانند مقاله قبلی از تصاویر واقعی استفاده نگردیده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

در تعاریف عامیانه؛ تسلیحات نامتعارف و ممنوعه یکی فرض میشده؛ در حالی که این دو در تعاریف نظامی و حقوق بشری و جنگی تفاوت دارند.
در تعاریف کلی همه تسلیحات به دو دسته تقسیم میشوند: سلاح متعارف؛ سلاح نامتعارف. اما ممنوعه یا مجاز بودن ، یک تقسیم بندی یرای بکارگیری یا عدم بکارگیری سلاح های متعارف و نامتعارف میباشد.
از این رو؛ تمامی تسلیحات نامتعارف در هر حالت و زمان و مکانی (جنگی و شهری)؛ ممنوعه میباشد.
اما تسلیحات متعارف به دو گروه برچسب زده میشود که شامل: تسلیحات متعارف مجاز و تسلیحات متعارف ممنوعه تقسیم بندی میشوند. این نکته حائز اهمیت میباشد که تسلیحات متعارف؛ ممنوعه یا مجاز بودنشان ثابت نیست و در حالت و زمان های مختلف تعریف میگردد.

تسلیحات نامتعارف
در تعاریف کنوانسیون ها و قوانینی که در ژنو و لاهه برای تسلیحات نامتعارف تعیین شده؛ میتوان 4 ویژگی را برای دسته بندی تسلیحات نامتعارف بیان کرد که شامل:
تلفات بالا و تخریب (انسانی یا شیئی) بسیار بالا
خارج از کنترل بودن میزان خسارت و ناتوانی محاسباتی برای میزان اثر
قابل پاکسازی نبودن و یا مشکل بودن پاکسازی آنها بدلیل وسعت گسترش آثار تخریبی ثانویه
تاثیر مخرب وسیع بر روی محیط زیست و بوم شامل آب و هوا و اتمسفر و اقلیم و خاک و…

از این 4 ویژگی بالا؛ به انها تسلیحات کشتار جمعی هم اطلاق میگردد. درضمن تسلیحات نامتعارف در خود ویژگیهای تسلیحات متعارف ممنوعه را یکجا دارا میباشند که ممنوعیت انها را دوچندان میکند. (مانند ایجاد شکل نامناسب تلفات و درد و رنج مضاعف و متوحشانه)

فقط سه مدل از تسلیحات بعنوان تسلیحات نامتعارف در دنیا وجود دارد که برای همگان شناخته شده میباشد:

تسلیحات سمی و شیمیایی: بکارگیری مواد سمی و شیمیایی بعنوان عامل جنگی سراغاز در سال 1925 در ژنو ممنوع گردید ولی ساخت تولید ان ممنوع نشد. در نهایت سال 1993 تولید و انبار این مواد هم ممنوع گردید.
این مواد شامل همه مواد جامد؛ مایع و گاز میباشد که باعث مرگ و یا ضایعات در انسان و حیوان و گیاهان میشود.
(برای شناخت کامل این عوامل به مقاله شناخت و مقایسه عوامل شیمیایی و بیولوژیک مراجعه شود)

تسلیحات بیولوژیک: بکارگیری عوامل بیماریزا(پاتوژن ها) همراه مواد سمی در سال 1925 در ژنو امضا گردید.در نهایت سال 1972 حتی تحقیق بر روی ساخت و تولید این عوامل هم ممنوع گردید.
این تسلیحات شامل انواع انگل ها؛ویروس ها؛ باکتری و قارچ های انسانی و نباتی میباشند.

تسلیحات اتمی و رادیواکتیو: پایه اصلی این تسلیحات را استفاده از انرژی قابل استخراج از هسته اتمها و خاصیت پرتوزایی مواد رادیواکتیو تشکیل میدهد. این تسلیحات شامل:

تسلیحات با خاصیت پرتوزائی (سلاح نوترونی و سرجنگی های پرتوزا)
بمب اتمی حاصل از شکافت هسته ای
بمب اتمی حاصل از گداخت هسته ای

.

نکته: برخی به اشتباه فکر میکنند بمب هسته ای حاصل از همجوشی آلودگی ثانویه رادیواکتیویته و تشعشعات ندارد. در حقیقت بمب های گرما هسته ای برای تولید حرارت بالای 100 میلیون درجه از انفجار هسته ای شکافتی استفاده میکنند تا دمای لازم برای همجوشی را تامین کنند.
یعنی همان پرتوزایی و الودگی بمب های شکافتی را در شعاع مرکزی و نزدیک به انفجار را دارا میباشند.
طیق معاهده های بین المللی مانند NPT و  “قرارداد منع آزمایش‌های سلاح هسته‌ای در جو و فضای ماورای‌ جو و زیر آب” حتی آزمایش اتمی حتی زیر آب اقیانوس ها و زیر زمین هم ممنوع میباشد.

 

تسلیحات متعارف ممنوعه
تسلیحاتی که 4 ویژگی اصلی تسلیحات نامتعارف را در خود نداشته باشد؛ تسلیحات متعارف اطلاق میگردد. اما خود تسلیحات متعارف ، طبق قطعنامه ها و پیش نویس های بین المللی مانند کنوانسیون سلاحهای متعارف خاص در ژنو سال 1980 توسط بیشتر کشورها امضا گردید و یا پیمان های کوچکتر مانند پیمان اتاوا (مین ها) ؛ اعلامیه سن پترزبورگ (گلوله های انفجاری) و از این دست تعهدات ، به تسلیحات متعارف ممنوعه و تسلیحات متعارف مجاز تقسیم بندی میگردد.

ستون فقرات همه پروتکل و بند ها و تبصره های تقسیم و تفکیک سلاح های متعارف به ممنوعه بودنشان ؛ حول محور دو اصل میباشد:

1- امنیت و سلامت غیرنظامیان (افراد عادی؛ کسانی که نمیخواهند بجنگند؛ اسرای جنگی) یا همان اصل تفکیک

2- حفظ کرامت و حرمت حقوق بشر بعنوان یک انسان (حتی نظامیان با هر افکاری) در کمترین زجر کشیدن و به اشکال متوحشانه و نامناسب بقتل نرسیدن (اصل تناسب و ضرورت)

……………………………………………………………………………………………………………..

اصل تفکیک
طبق تعاریف و مفاد پروتکل 1977 که مربوط حمایت از غیرنظامیان و ممنوعیت حملات کور میباشد؛ هر سلاحی که قرار است در مناطق شهری و یا اطراف آن استفاده گردد؛ میبایست قابل کنترل و یا برنامه ریزی و محاسبه دقیق باشد تا بتوان افراد نظامی (ارتشی یا چریک های مبارز) را از افراد غیرنظامی تشخیص و برای حمله کردن ، تفکیک بین آنها قائل شود.
مثال: به همان میزان که تسلیحات قابل کنترل و محاسبه با کمترین میزان خطا هدف خود را دقیق نابود میسازند (بمب های هدایت ماهواره؛ بمب هدایت لیزری؛ موشک ها کروز؛ ضد تانک ها ؛ حتی گلوله های توپ و هویتزر و خمپاره ها با گرا محاسباتی) ، در نقطه مقابل؛ تسلیحات بدون قدرت تفکیک و تشخیص و غیرقابل کنترل توسط  نیروی بکارگیرنده؛ مانند مین ها که به نظامی و غیرنظامی و زن و کودک و حیوانات هم بدون تبعیض اسیب میزند و یا بمب های بشکه ای که با یک باد معمولی از روی هدف (پادگان) ده ها متر زاویه گرفته و بر سر بیمارستان و مدرسه فرود می اید.

اصل تناسب
بر مبنای حقوق بشری و چکیده آن؛ بدین معناست که هر سلاح مورد استفاده در نزاع؛ میبایست با نوع نابود ساختن هدف تناسب داشته باشد. در حقیقت باید برای هدف معین شده و نابودی آن؛ سلاح متناسب با آن بکارد برده شود نه بیشتر.

مثال: فرضا هدف مورد نظر یک ضدهوایی بر روی پشت بام ساختمان میباشد. حال میتوان برای انهدام آن؛ از یک موشک هلفایر و بریمستون و امثالهم استفاده نمود تا هم ضدهوایی منهدم شود و هم به ساختمان که ممکن است در آن غیرنظامیان ساکن باشد ، آسیب جدی وارد نگردد. این در حالیست که برای هدف قرار دادن ضدهوایی ؛ اگر با بمب سنگرشکن و یا بمب های ترموباریک سنگین استفاده گردد؛ دقیقا مصداق نقض اصل تناسب میباشد که هم ضدهوایی و هم کل ساختمان با مردم داخل آن یکجا از بین میروند. این یعنی تناسب نداشتن سلاح مورد استفاده برای هدف خاص
یا تک تیرانداز وقتی میتواند با یک گلوله معمولی هدف خود را از پای دراورد ، اینکار را با گلوله انفجاری یا گلوله های متلاشی کننده مکانیکی (شکفته شونده و امثالهم) انجام دهد که هدف با متلاشی شدن و زجرکش شدن تلف شود.

پروتکل های کنوانسیون 1980 ژنو (Convention on Certain Conventional Weapons) بر پایه این دو اصل (البته یک اصل دیگر به نام ضرورت هم وجود دارد) بنا شده


کنوانسیون سلاحهای متعارف خاص ccw) 1980) ژنو هرچند کامل نبوده و کاستی هایی دارد ولی بطور مطلوب تر نسبت به باقی کنوانسیون ها دسته بندی تسلیحات متعارف ممنوعه را بیان نموده. در سری متون معاهده برای ویژگی تسلیحات متعارف خاص و ممنوعه دو کلمه مورد تاکید Excessively Injurious و Indiscriminate Effects میباشد.

Excessively Injurious: معنای لغوی آن اسیب بیش از حد میباشد و منظور آن در این معاهده؛ ابزار الات و سلاح هایی میباشد که فقط بمنظور ایجاد مرگ همراه با درد و عذاب فراوان و یا تنها ایجاد جراحت غیرکشنده ولی وحشتناک و دردآور میباشد(پرتابه های تیغ دار و امثالهم).

Indiscriminate Effects: معنای لغوی آن اثر بدون تبعیض (همان اسیب زدن به نظامی و غیرنظامی) میباشد که بالا (اصل تفکیک) توضیح داده شد.

این کنوانسیون؛ در 5 پروتکل از تسلیحات متعارف ممنوعه نام برده:
پروتکل اول: تسلیحات با قطعات غیرقابل تشخیص
پروتکل دوم: تله های نظامی (انفجاری و غیرانفجاری) ؛ مین ها و سایر ادوات مشابه پنهانی
پروتکل سوم: تسلیحات آتش زا و شعله افکن
پروتکل چهارم: تسلیحات لیزری کور کننده (دائمی و غیردائمی)
پروتکل پنجم: تسلیحات منفجره باقی مانده در جنگ (عمل نکرده و نکننده)

نکته: ممنوعیت برخی از موارد این کنوانسیون ثابت نبوده و ممکن است در مکان و زمان مختلف با شروط ویژه مجاز باشد.
……………………………………………………………………………………………………………………….
پ.ن: تسلیحات با قطعات غیرقابل شناسایی؛ یعنی ادوات نظامی بایستی توسط وسایل شناسایی قابل ردیابی و تشخیص باشد تا بعدا برای پاکسازی مشکلی بوجود نیاید. مثلا صنایع نظامی سازنده مینها(مین های تمام پلاستیکی و یا بدنه پی وی سی دارند) مکلف میباشند تا درون انها بیش از 10 گرم فلز بکار برده شود. و یا در مواد منفجره خمیری میبایست اتیلن گلیگول بکار برده شود تا پس از اتمام جنگ شناسایی و پاکسازی گردد.
پی نوشت2: استفاده از هر سلاح حتی مجاز و معمولی برای حمله به بیمارستان ها ؛ اماکن مذهبی (کلیسا مسجد و..) ؛ امداد رسان مانند هلال احمر و صلیب سرخ و حتی اطراف انها ، بدون هیچگونه اغماض ممنوع میباشد.

مین ها
گلوله های ممنوعه
بمب ها و مواد اتش زننده و پرتابه مذاب دار
شیوه های عمدی و غیرعمدی عمل نکردن بمبها
بمب های کور و بدون هدایت (بشکه ای)
تله ها
پرتابه های جنبشی غیرهدایت شونده
استفاده از حیوان و انسان بعنوان حامل مواد منفجره
دیوار صوتی
سپر انسانی
استفاده از تسلیحات اخلالگر در سیستم برق در اطراف بیمارستانها
لیرزهای کورکننده

مین (LAND MINE)
نوع ممنوعیت: طی رعایت شروط خاص؛ مجاز است

مین ها به مواد منفجره درون پوسته (غالبا پلاستیکی) گفته میشود که یک صفحه در بالای چاشنی آن قرار داشته و با فشار بر روی آن؛ سوزن آزاد شده و به چاشنی برخورد کرده و ماده منفجره را شعله ور میسازد.

 

در حقیقت مین ها جزء خانواده تله های انفجاری محسوب میشوند ولی بدلیل تنوع بالای انها؛ خود دسته بندی جدا بیان میشود.
مین ها غالبا در زیر خاک بصورت پنهانی جاسازی میگردند. مینها انواع مختلفی دارند مانند مین ضد تانک و نفربر؛ مین ضد نفر؛ مین فسفری؛ مین دریایی؛ مین شیمیایی(سمی) و غیره
مین ها بر اساس نقض اصل تفکیک که در آسیب رسانی بین نظامیان و غیرنظامیان و حتی حیوانات هیچ تفاوتی قائل نمیشوند و بعد از سالها از اتمام جنگ در خاک بصورت پنهانی مانده تا روزی از یک رهگذر قربانی بگیرند؛ با قطعنامه ها و ممنوعیت های شدیدی همراه میباشند. البته این قوانین سختگیرانه روی مینهای ضد نفر متمرکز شده است

.

هیچ ارتشی حق استفاده از آن را ندارد مگر در شرایط خاص. شروط خاص که رعایت انها موجب استفاده محدود از مینها میشود شامل:
– مینهای مورد استفاده میبایست حتما درون آنها تکه فلز بکار برده شود (برای پاکسازی و شناسایی)
– مین ها میبایست دارای سیستم خودغیرفعال کننده داخلی و یا خودنابودگر باشند. یعنی پس از مدتی از کاشت انها ، درصورت استفاده نشدن؛ سیستماتیک منهدم گردد.
– مین گذاری باید با شهرها و روستا که ساکنان غیرنظامی دارند؛ فاصله بسیار زیادی داشته باشد (صدها کیلومتر دورتر). در مجموع هر مکان که احتمال عبور یک غیرنظامی یا حیوانات از آنجا باشد؛ کاشت آن ممنوع میگردد.
– در صورت مقدور بودن؛ بر علیه نیروهای پیاده استفاده نگردد (ضد نفر) و بیشتر بر علیه خودروهای زرهی کاشته شود
– نیروی بکارگیرنده مین؛ موظف است منطقه مین گذاری کرده خود را کاملا و دقیق نقشه برداری و نظارت کند تا بعدا پاکسازی با دقت صورت گیرد
– پس از اتمام جنگ و یا عملیات مذکور؛ خود نیروی بکارگیرنده مین؛ بدون فوت وقت و در اولویت باید سریعا منطقه ای را که مین گذاری نموده ، پاکسازی نماید
– همه موارد بالا شامل حال مین های دریایی هم میشود تا موجب اسیب به کشتی های غیرنظامی (حمل بیمار ؛ باری؛ غیرنظامی) نگردد

گلوله های ممنوعه 

نوع ممنوعیت: به کل ممنوعه . استفاده ان هم بر علیه نظامیان و هم غیرنظامیان ممنوع است.

غالبا گلوله هایی که موجب مرگ با رنج و درد زیاد همراه باشد و یا تاثیرات زننده بر روی بدن انسان داشته باشد را میگویند. اصلی ترین عضو این گروه؛ گلوله های انفجاری میباشد. گروه های دیگر، گلوله های سمی و گلوله های مکانیکی (شکل خاص) میباشند.

 

گلوله های انفجاری (Exploding bullet)

یکی از معاهده های مربوط به این گلوله ها؛ اعلامیه 1868 سن پترزبورگ میباشد که پرتابه های انفجاری زیر 400 گرم (گلوله) را در جنگ ممنوع میشمارد.

مکانیزم: هر پرتابه با سرعت بالا طبق قانون دوم نیوتن زمانی که به یک جسم برخورد کند؛ دچار یک ایست ناگهانی میشود ولی سوزن ریز درون مرمی همچنان میخواهد به حرکت خود ادامه دهد و به چاشنی روبرویش با قدرت برخورد و انرا مشتعل میسازد. مانند فردی که به یکباره با خودروی سرعت بالا ترمز کند، مانند همین سوزن با شتاب به جلو پرتاب میگردد.
اکثر گلوله های انفجاری از همین نیرو برای برخورد سوزن به چاشنی درون مرمی استفاده میکنند(حتی تعداد زیادی از فیوزهای انفجاری)

یکی از مدل های گلوله انفجاری که توسط المانها در جنگ جهانی دوم تولید گردید؛ درون مرمی از ماده منفجره پر شده؛ پشت ماده منفجره یک چاشنی حساس (مانند چاشتی ته فشنگ) و پشت چاشتی یک سوزن قرار داده شده.
پس از برخورد و نیروی وارده به مرمی؛ سوزن در صفحه نازک فلزی چاشنی فرومیرود و ماده حساس درون آن را مشتعل میکند. این اشتعال و شوک به ماده منفجره اصلی سرایت نموده و کل مرمی منفجر میشود. تمام این اعمال در هزارم ثانیه صورت میگیرد.

مواد منفجره درون مرمی ها مخلوطی از مواد منفجره ترکیبی و قسمتی پودر فلزات (الومینیوم یا باریم) برای بالا بردن چگالی و کمترکردن حساسیت آن تولید میگردد

 

گلوله های سمی
گلوله یی که مرمی با فلز سمی و یا روکش مواد سمی شیمیایی دارند. از این دست مرمی ها میتوان به گلوله سمی با روکش رایسین نام برد و یا گلوله های فلزات سنگین سمی که غبار حاصل از انها سرطان زا و سمی برای ریه و خون میباشد.

گلوله های بازشونده یا شکفتنی (Expanding bullet)
طبق بند سوم اعلامیه  1899 لاهه ، استفاده از گلوله هایی که در بدن براحتی شکفته و پهن میگردد؛ در تمامی جنگها ممنوع میباشد.

این گلوله ها که عموما انها را با نام مهمات توخالی (Hollow point) میشناسند؛ پس از شلیک و ورود به بدن در اثر نیروی وارده بدنه مرمی از هم باز شده و بصورت گل شکفته پهن در می اید. این افزایش سطح نسبت به گلوله های سرتیز معمولی بهمراه نیروی گشتاور در اثر چرخش گلوله موجب میشود که درون بدن جاندار یک نیروی گردابی پهن و وسیع در داخل ایجاد شده که اندام های تحت الشعاع را متلاشی میکند.
برخلاف گلوله های معمولی که بصورت نقطه ای و طی یک خط از بدن عبور میکند ؛ این گلوله با ایجاد حفره بزرگ در اطراف محل عبور ، در صورت خروج امحا و احشاء قربانی را از سوراخ بزرگ خروجی خارج میکند.

 

البته این هم از عجایب روزگار است که با وجود ممنوعیت این گلوله ها در جنگ؛ بصورت عادی توسط نیروهای پلیس و به افراد عادی فروخته میشود.
گلوله های R.I.P هم نمونه دیگر مرمی شکفتنده میباشد منتها با این تفاوت که در بدن پهن نمیشود و بصورت چندپر و خارهای پراکنده و پنجه ای درامده و فرد مورد اصابت دچار بریدگی های خورشیدی شکل میشود.

 

بمب ها و مواد اتش زننده و پرتابه مذاب (Incendiary weapons)

نوع ممنوعیت: فقط بر علیه غیرنظامیان ممنوع است. برای میدان نبرد و علیه نظامیان مجاز میباشد.

این دست از مهمات برای سوزاندن پوست و بافت انسان (فقط نظامیان) و گیاهان (مورد استتار دشمن) و اتش زدن انبارهای مهمات نظامی و مخفیگاه نظامیان مورد استفاده میگردد. عمدتا سه مورد از این تسلیحات در جنگها مورد استفاده قرار گرفته؛ آلومینوترمی ها (ترمایت) ، فسفر سفید ، ناپالم

آلومینوترمی ها
این دست از مواد در حقیقت واکنشی بر پایه احیای یک اکسید فلزی توسط آلومینیوم میباشد. مخلوطی که با یک دمای اولیه واکنش ساده شروع به واکنشی گرمازا تا 1000 درجه به بالا که تمام مواد درون واکنش در کسری از ثانیه به مذاب تبدیل میشود. اکسیدهای فلزی مانند اکسید آهن (زنگ آهن) و یا تنگستن و منیزیم و غیره از مواد رایج میباشند که اگر با پودر همگن آلومینیوم به نسبت مناسب مخلوط گردند میتوانند با شدت و گرمای بالا بسوزند و مذاب شوند و هرچه در سر راه باشد را از بین میبرند. فقط عنصر اکسید مس خاصیت پرتاب شوندگی دارد. یعنی ترکیب پودر الومینیوم و اکسید مس بهمراه یک مقدار مناسب کلرات ها موجب explosion همراه با پرتابه های مذاب مس ذوب شده میباشد.

ترمایت های نظامی از نانوپودرهای یکدست و همگن بهراه 30% باریم؛ کربن سیلیکات و پتاسیم کلرات برای تداوم سوزانندگی و بازدهی بیشتر ساخته میگردند. عمده مصرف کننده این تسلیحات روسیه میباشد(سری زاب) که امروزه در یکی از کشورهای منطقه در حضور چشم میلیاردها انسان و جوامع بین المللی ، به کرات و فراوانی از مواد ترمایت برای اتش زدن زمین های کشاورزی و منازل بهره میبرد. این بمبها که به زاب 500 معروفند؛ از سری بمبهای خوشه ای پرشده با نانوترمایت مس و آهن میباشند.

فیلم استفاده غیرقانونی روسیه از این سری بمبها در مناطق ممنوعه را در ویدئوی زیر مشاهده میفرمایید

.

در گزارش های پزشکان بدون مرز در کشور مورد نظر؛ آمده که درون زخمهای موجود بر روی بدن افراد زخمی، تکه های فلز مس درون بافت و گوشت دیده شده. در حقیقت همان پرتابه های مذاب مس میباشد که پس از برخورد با بدن افراد به درون نسوج انها رفته و خنک شده

 

فسفر سفید
فسفر سفید ماده ایست که در هوا و دمای عادی؛ به خودی خود مشتعل میشود. همچنین با برخورد با مواد سوختنی مانند چوب، پوست بدن و غیره… بشدت مشتعل شده و بافت بدن را از بین میبرد. دقت داشته باشید حتی غبار سفید حاصل اگر بر روی پوست بنشیند؛ به یکباره شروع به مشتعل شدن و سوختگی وسیع میکند.

چین یکی از بزرگترین تولیدکنندگان ماده فسفر سفید میباشد و ذخایر مهمات آتش زای فراوانی را در انبارهای خود نگهداری میکند.
 
ناپالم
اصطلاحا به مواد چسبنده اشتعالی طولانی مدت ناپالم گفته میشود. ریشه این اسم به جنگ جهانی دوم بازمیگردد.
ناپالم مخفف دو ماده:
نا= نافتنیک اسید
پالم= یک روغن کیاهی از درخت نخل گرفته میشود که اسید چرب زنجیره ای میباشد. در کشور ما امروزه بحث و جنجال بر سر استفاده از روغن پالم در صنایع لبنی بر سر زبان ها میباشد.

این دو ماده در جنگ جهانی باهم مخلوط و بعنوان یک سلاح اتشزا استفاده میگردید.
همچنین در برخی کشورهای بدون تکنولوژی وگروههای چریکی از مواد قابل دسترس تر مانند بنزین و پلی استیرن (یونولیت) استفاده میکردند.
اما در تسلیحات نظامی امروزی؛ از ماده آتش زای تری اتیل آلومینیوم استفاده میگردد. این ماده که یکی از اجزای سوخت موشکهاست، بسیار فعال و آتش زا میباشد بصورتی که حتی در هوای آزاد اتش میگیرد و انرا در موادی مانند سیکوهگزان ها نگهداری میکنند. این ماده یکی از مواد مکمل سوخت موشکهای بالستیک میباشد که جایگزین هیدرازین سمی شده.

.

ناپالم های نظامی امروزی ساخت ایالات متحده؛ مقدار مناسبی از پلی ایزو بوتیلن را در تری اتیل  آلومینیوم حل میگردد تا ماده چسبناک غلیظ بدست آید. محصول این فرایند؛ ماده ایست بشدت وحشتناک و آتش زا که قابلیت سوختن بمدت 30 دقیقه مداوم را دارد.
نمونه بمبی که در آن از این ماده استفاده شده مارک 77 (mk77) را میتوان نام برد.

مهماتی که ممکن است بصورت عمل نکرده باقی بمانند (unexploded ordance)

مقصود مهماتی میباشد که پس از استفاده ممکن است عمل نکند و نرخ عمل نکردن آنها (احتمالی) بیش از 20% باشد؛ بعدها موجب خسارت و آسیب به غیرنظامیان شود.
یکی از مهمترین تسلیحات این گروه ؛ بمبهای خوشه ای است. این مهمات بعضا حتی باوجود پیشرفته بودن(نمونه های غربی) دیده شده چند عدد از آنها منفجر نخواهد شد و در روی زمین و خاک باقی خواهد ماند چه برسد نمونه های ساخت بلوک شرق

مانند تصاویری که مشاهده میفرمائید هر کدام از ریز بمب ها میتواند مانند یک قاتل خاموش در خاک تا سالها منتظر قربانی بماند

ممنوعیت این تسلیحات همانند مین ها که ناقض بند اثر بدون تفکیک میباشند و بعنوان یک بمب فعال عمل نکرده در زمین باقی خواهند ماند؛ در مناطقی که ساکنان غیرنظامی احتمال گذر دارند استفاده از انها ممنوع میباشد. با وجود منع شدید استفاده از مهمات خوشه ای در مناطق شهری و خطر برای کودکان و غیره… امروزه شاهد استفاده روزانه و گسترده در اقصا نقاط شهرهای پرجمعیت کشورهای خاورمیانه میباشیم.

 

از کار انداختن عامدانه سیستم عمل انفجار
هرگونه اختلال عمدی در سیستم آتش و انفجار تسلیحات پرتابی (نارانجکهای تفگی؛ خمپاره و توپ ها) که موجب عمل نکردن بمب و باقی ماندن بشکل تله انفجاری و یا مهمات عمل نکرده در خاک، گفته میشود.
هرپرتابه انفجاری دارای ضامن (برخی 1 ضامن و برخی 2 ضامن) میباشند تا از انفجار پرتابه در حمل و نقل آن جلوگیری گردد. ضامن ها قاعدتا درون بدنه سوزن ضربه زن به چاشنی فرو میروند. اگر هم پرتابه دو ضامنه باشد (مانند نارنجک تفنگی)؛ ضامن دوم در عقب نگهدارنده سوزن قرار میگیرد تا از عقب رفتن سوزن (بدلیل نیروی پرتاب اولیه مانند شتاب اولیه حرکت یک اتوموبیل که به سرنشینان نیروی رو به عقب وارد میشود) گردد. زیرا عقب رفتن قالب سوزن موجب پرت شدن ساچمه نگهدارنده سوزن به عقب بدنه گردیده و راه سوزن باز میگردد (ساچمه نگهدارنده سوزن مانع حرت کل قالب سوزن میگردد)

 

همه پرتابه ها دارای فیوز به انواع مختلف میباشند (تاخیری؛ مجاورتی و ضربه ای و…) اما فیوز های ضربه ای از نظر حرکت سوزن خود به دو مدل تقسیم میگردند:
1- فیوز های ضربه ای که سوزن با فشار مستقیم روی فیوز؛ سوزن به عقب رفته و بر روی چاشنی فشار میاورد و انفجار..
2- فیوزهای ضربه ای که با نیروی حاصل از ایست یکباره گلوله یا راکت؛ سوزن به جلو پرتاب میشود و به چاشنی ضربه وارد میسازد
انتخاب نوع فیوز برای تسلیحات هم به سلیقه و تفکرات کارخانه سازنده ان برمیگردد و فرمول خاصی ندارد. مثلا در یکجا یک بمب از فیوز سوزن عقب رونده استفاده میشود و در یک برند کارخانه دیگر از سوزن جلورونده.

در جنگها اگر نیرویی محل دشمن را نشناسد ممکن است با نکشیدن ضامن فیوز آنرا بصورت کور پرتاب کند تا بعد از افتادن بر روی زمین؛ خود قربانی با پای خود به سراغ آن امده و با کشیدن ضامن فیوز ، موجبات مرگ خود را فراهم کند. بگونه ای که با تکانه نسبتا معمولی و یا افتادن از دست و یا استفاده مجدد از آن بر علیه خود، درون وسیله پرتاب کننده منفجر گردد (چون با شتاب اولیه پرتاب ، ساچمه های نگهدارنده سوزن پرت شده و دیگر نیست و تنها ضامن خود فیوز است که مانع حرکت سوزن میباشد که انهم توسط خود قربانی کشیده میشود)

این عمل بدلیل اینکه مانند مین و تله های انفجاری ممکن از باعث اسیب و مرگ غیرنظامیان گردد، ممنوع میباشد.

 

بمب های کور و بدون هدایت (Improvised unguided bomb)

به همان اندازه که تسلیحات شیمیایی و میکروبی بدون قائل شدن تمایز بین نظامیان و غیرنظامیان و انسان و حیوان؛ پخش شده و بدون کنترل  میباشند وهرچه در سر راه خورد بیابند از بین میبرند، بمب های کور و بدون هدایت هم همچین ذاتی دارد.
این مدل بمبهای بدون کنترل و هدایت بدون اینکه تفاوتی بین بیمارستان و منازل با پادگان و زاغه های نظامی قایل شوند؛ بر سر هر موجودی که تقدیر برایش رقم زده فرودمیاید و آن مکان را نابود میسازد.
در ویدیوی زیر فرود یک بمب بشکه ای به جایی را مشاهده میفرمایید که از نظر جهانی و حقوق بشری جزء خط قرمزهای عدم حمله میباشد

.

بمبهای قدرمتندی که اجزای آن شامل یک پوسته فلزی یا به اصطلاح بشکه بزرگ؛ که درون آن از مواد منفجره ارزان قیمت (نیترات آمونیوم یا آنفو) با چند خرج کمکی مانند چند نیم پوندی تی ان تی ؛ مقداری زیادی ضایعات فلزی (میلگرد ؛ میخ؛ بلوکه های ریزتر فلزی و تکه ریز تیرآهن ها) بمنظور ایجاد ترکش های کشنده؛ یک فیوز معمولی حساس به ضربه تشکیل شده.

اصولا با وجود پیشرفت علم الکترونیک و غیره و ابزارهای بسیار هدایت و کنترل بمبها ؛ دیگر توجیهی برای استفاده از بمبهای کور وجود ندارد.
تنها دلیل استفاده از این تسلیحات کم هزینه بودن تولید آن (هر بمب نهایتا 50 تا 100 دلار در عین قدرت بسیار بالا) درکنار بی ارزش بودن جان غیرنظامیان برای فرد و یا افراد مهاجم میباشد. همچنین نبود نقشه و هدف دقیق برای حمله و زهرچشم گرفتن از غیرنظامیان از عوامل عمده استفاده میباشد.

این بمبها بدلیل عدم سیستم کنترل و هدایت؛ توسط باد حتی زاویه میگیرد و به کل مشخص نیست که بکجا اصابت میکند.

تله ها (Booby traps)
نوع ممنوعیت: بدلیل مدل تروریستی بودن آن و اینکه ذاتا این وسایل بدلیل اصل استتارشان میبایست در بین غیرنظامیان و افراد عادی و مکان هایی استفاده شوند که شک و شبهه ای به انها برده نشود (مثل کنار جاده؛ جنگها؛ درون عروسک و یا زیر اجساد و زیر آب) کاملا ممنوع و موجب پیگرد غذایی بین المللی میباشد. (منافی اصل تفکیک و دیگر مفاد حقوق بشری)

مقصود از تله، وسایلی میباشد که بصورت پنهانی جاساز شده تا به پیاده نظام دشمن و ادوات نظامی انها که از محل کاشت تله عبور کنند؛ اسیب بزند. (در کنار اسیب به هدف مورد نظر؛ احتمال صدمه به افراد عادی هم وجود دارد)
تله ها به دو دسته تله های انفجاری و تله های غیرانفجاری تقسیم میشوند

تله های غیرانفجاری

شامل وسایل ساده و دست ساز از میخ و چوب و سنگ و تیغ های برنده و یا قیرهای داغ که همگی بوسیله عوارض طبیعی مانند خاک و برگ و درخت و اب استتاد شده اند. بزرگترین قربانی این تله ها امریکایی ها میباشند که طیف گسترده این دست تله ها در جنگ ویتنام بر علیه سربازان امریکایی استفاده شد.

تله های انفجاری
این دست از تله ها یا مکانیکی هستن مثل نارنجک های بین درختی که با سیم نازک به چاشنی اتصال دارند و تله های الکتریکی که اکثرا بر پایه تشکیل مدار عمل میکنند.

مدار: منظور از یک مدار الکتریکی ؛ حرکت بستهء ولتاژ الکتریکی است که از قطب مثبت باتری خارج شده و باید به قطب منفی باتری باز گردد. این فاصله بین دو قطب را مواد رسانا مانند سیم یا آب و الکترولیت ها و…. پر میکنند. این حرکت بسته الکترون ها را مدار میگویند.

 

حال اگر الکترون ها در سر راه خود از یک سیم گداخت شونده مانند المنت یا همان سیم تنگستن (مشابه سیم درون لامپ) عبور کند؛ باعث روشن شدن و داغ شدن ان میگردد. حال اگر این المنت داغ در بین ماده مشتعله حساس مانند فلومینات ها قرار داشته باشه میشود یک دتوناتور قدرتمند.

نمونه های پراستفاده از این دست تله ها بمب های کنار جاده میباشد. این بمب های عمدتا توسط گروههای تروریستی بکار برده میشود. بطور مرسوم خمپاره های و توپ ها را فیوزشان را از سر جدا کرده و یک چاشنی دست ساز که به یک مدار فشار یا لرزش و یا از راه دور متصل است داخل حفره پوکه خمپاره قرار میدهند و آنرا در کنار جاده و یا به زیر اسفالت و یا خاکی جاده قرار میدهند تا به محض رسیدن هدف مورد نظر به آنجا؛ منفجر شود.
البته میتوان از بشکه های انفجاری و گونی های بزرگ مملو از مواد منفجرهء اسستار شده با خاک و چاله استفاده نمود.

 

.

دیگر تله ها میتوان از عروسک هایی که داخلشان مدار و مقدار کمی ماده منفجره استفاده کرد. یا زیر اجساد تله پرش فنر نصب نمود بگونه ای که وقتی جسد نیروی خودیشان را میخواهد بردارند فشار از روی فنر برداشته شده؛ دو صفحه فلزی(که هر کدام به ته سیم وصل است و هر سیم به قطب های مختلف باتری) بهم چسبیده؛ مدار تکمیل شده.

 

پرتابه های جنبشی غیرهدایت شونده (ترکش زا) (Unguided kinetic projectile)
برخی از ارتش ها درون پرتابه های خود (توپ ها و راکت) را بجز مواد منفجره؛ با یکسری از فلزات غیراصولی مانند فلکت ها (میخ های دارتی شکل ریز) ، تیغ های فولادی برنده و تیز و یا انواع فلزات با سطوح برجسته نامنظم پر میکنند تا پس از انفجار؛ این فلزات ناهمگون بصورت ترکش های کشنده به اطراف پرت شده و موجب آسیب های دردناک (قطع عضو و سوراخ شدن بدن و شکستگی) گردد.

عمدتا سه مدل مهمات از این گروه ساخته شده و استفاده گردیده: مهمات انفجاری میخ دار و ساچمه دار ؛ مهمات ترکشی یکپارچه ؛ مهمات فلز سنگین

مهمات دارت دار (flechette) و ساچمه دار: درون این مدل از بمبها؛ در کنار مواد منفجره (خرج اصلی) بصورت بلوکه های استوانه ای بطور منظم دوکی از میخ های دارت شکل و یا ساچمه های گرد و ریز و یا از دارت های قطور گلوله ای شکل (LAZY DOG) استفاده گردیده.

پس از انفجار این توپها و یا بمبها؛ این تیغ ها و میخ ها با سرعتی حتی بالاتر از فشنگ ها تا شعاع موثر 100 متری (بسته به بالستیک و آئرودینامیک دارت) قابلیت سوراخ کردن؛ شکستگی های استخوان؛ بریدن و قطع اعضای بدن و… را دارند.

عمده استفاده از این تسلیحات در جنگ ویتنام بود که توسط بمبهای lazy dog دارت های گلوله ای شکل با پره های تیز عقبی؛ درر تعداد بالا پس از انفجار به قبل از رسیدن به زمین (فیوزمجاورتی) موجب تلفات بسیار بالای افراد منطقه بمباران شده میشد.

مهمات ترکشی زای یکپارچه:
از منظر اخلاقی استفاده انها در مناطق پرجمعیت غیرنظامی صحیح نمیباشد
این مهمات از ترکش های بیرونی استفاده نمیکنند و در حقیقت از بدنه خود گلوله توپ یا بمب بعنوان ترکش استفاده میشود. بدین صورت که سطح درونی یا بیرونی بدنه مهمات؛ بصورت مربع مربع شیار عمقی زده میگردد تا پس از انفجار به تکه های ریز تبدیل شود.
نمونه ای که اکثرا انرا مشاهده کرده اید ؛ نارنجکهای به اصطلاح 40 تکه نظامی میباشد.

 

 

 

مهمات فلز سنگین
نوع ممنوعیت: در منطق جنگی مجاز میباشد. در مناطق پرجمعیت شهری از نظر اخلاقی صحیح نمیباشد
همانطور که از اسم آن پیداست؛ در این مهمات مقدار 20 درصد از مواد منفجره را پودرهای ناهمگن(بزرگ و کوچک که هم اندازه نباشند) فلزات سنگین (تنگستن و کبالت) تشکیل میدهد که پس از انفجار؛ بدلیل چگالی بالای فلزات و واکنش ناپذیری آنها؛ یک کره در حال انبساط حاوی پودر فلزی سنگین با سرعت بالا در می آید.
شعاع کشندگی این بمب نهایتا 15 متر میباشد زیرا با افزایش فاصله؛ ذرات از هم دور میگردند و تجمع و تراکم آنها کم و کمتر میشود. در فواصل بیش از 30 متر احتمال برخورد ترکشی فقط وجود دارد.
از معروفترین این بمبها میتوان به کلاهک DIME بمب های کم قطر ساخت ایالات متحده مانند GBU-39 را نام برد.

استفاده از جانداران بعنوان حامل مواد منفجره (Human bomb)

هر گونه استفاده از موجودات جاندار و زنده بعنوان حامل مواد منفجره طبق تمام اصول حقوق بشری ممنوع و دارای پیگردهای شدید بین المللی برای استفاده کنندگان از این موارد را در پی خواهد داشت.
بدون شک ام القراي این حرکات گروه در ابتدا از گروه تروریستی ارتش جمهوری خواه ایرلند (IRA) میباشد. متاسفانه در برخی از گروه ها مانند داعش و القاعده و برخی گروه ها که خود را مبارز میدانند، دیده شده به کودکان بمب و کمربند انفجاری بسته و برای انفجار به داخل نیروهای روبرو میفرستند. این در حالیست که استفاده از غیرنظامیان در جنگ حتی برای حامل پیام خبری بودن هم ممنوع میباشد.

از جمله این موارد شامل:
Proxy bomb (بستن موارد منفجره ریموت دار به بدن گروگان و اسرای جنگی) تا نیروهای نجات دهنده را از بین ببرند (شیوه رایج گروه تروریستی IRA )
انتحاری (افرادی که با اختیار خود کمربند انفجاری میبندد و یا با وسیله ای خود را به جایی میکوبد)
بستن بمب به دامها و حیوانات مانند پرندگان؛ موش و سگ و خر و غیره

دیوار صوتی (Breaking the sound Barrier)

از توضیح علمی این پدیده به دلیل طولانی نشدن مقاله میگذریم و به این توضیح کوتاه بسنده کرده که برخی از ارتشها برای ایجاد رعب و وحشت؛ در ارتفاع بسیار پایین بالای شهرها بوسیله هواپیماهای جنگنده مبادرت به حرکت با سرعت فراصوت میکنند که این امر طبق پدیده فیزکی اثر تشدید ؛ امواج صورتی موتور جنگنده را تشدید و به امواج ضربه ای قدرتمند تبدیل میکند که صدایی شبیه به انفجار بمب ایجاد مینماید.

این امواج گاها موجب شکستن شیشه ها ؛ اسیب به پرده گوش کودکان و نوزادان و سالخوردگان میگردد.

سپر انسانی (Human shield)

نوع ممنوعیت: طبق بند چهارم کنوانسیون ژنو؛ استفاده از هر شکل وهر طیف سپر انسانی ممنوع میباشد

استفاده از افراد عادی و غیرنظامی بعنوان یک حائل برای ممانعت از حمله دشمن به خود و منصرف کردن آنها؛ عنوان کلی سپر انسانی میباشد که طیف وسیعی را شمل میشود. از گروگانگیری و همراه قراردادن اسرای جنگی در بین اردوگاه و یا تجمعات خودی تا پنهان شدن و سنگرگرفتن نیروها در میان منازل و خانه های شهری غیرنظامیان…
استفاده از سپر انسانی بیشتر مورد استفاده گروه های تروریستی و مبارز چریکی میباشد. چون این گروه ها توان مبارزه مستقیم با ارتش ها را ندارند (بدلیل نداشتن تجهیزات رزمی) و این خلاء تسلیحاتی خود را با پنهان شدن میان زن و بچه ها جبران میکنند تا دشمن هم از استفاده از تسلیحات (جنگنده و بالگردها و موشکها) منصرف گردد و کمی موازنه برقرار شود.
از نمونه های اخیر این موارد میتوان به جنگ 2008  غزه و 2006 لبنان  اشاره نمود.
از دیگر نمونه ها میتوان به نزاع در حال انجام موصل عراق اشاره نمود که گروه داعش با پنهان شدن و سنگر گرفتن بین مردم قصد توقف حملات هوایی امریکا و ائتلاف را دارد.
در کل از نظر اخلاقی نباید پای غیرنظامیان را به جنگ کشید (حتی درصورت رضایت خودشان) و اگر نمیتواند حریف دشمنش شود؛ یا صلح کند و زیر هرشروطی میگذارند برود یا اگر تاب نمی اورند؛ مردانه به بیرون از شهر بروند و با دشمن رودر رو  و سرافرازانه بجنگند.

استفاده از تسلیحات اخلالگر در سیستم برق در اطراف بیمارستانها

این گروه تسلیحات که شامل بمب های الیاف کربنی هستند و با انفجار و پخش این الیاف (قوی ترین رسانای طبیعت کربن میباشد) موجب اتصال جریان برق از کابل ها و سیستم های الکترونیک به زمین میگردند و به اصطلاح اتصالی و از کار افتادن سیستم های الکترونیک و خاموشی را در پی دارند.
گونه دیگر این بمبها حامل یک ژنراتور تولید پالس های قدرتمند آنی میباشد پالسهای الکتریکی قدرتمندی برای از بین بردن سیستم های خازنی بردهای الکتریکی القا میکند.
استفاده از این بمب ها در حاشیه و محدوده ای که موجب قطع برق بیمارستانها گردد؛ ممنوع میباشد.

لیزرها و پرتوهای کورکننده (Blinding Laser weapons)

ممنوعیت این دسته از تسلیحات؛ به موجب نقض اصل ضرورت صورت گرفته که در پروتکل چهارم کنوانسیون ژنو اختصاصا به این موارد پرداخته شده. هدف اصلی از منع این تسلیحات این است که درد و رنج کوری حتی پس از اتمام جنگ و نزاع گریبان سربازان را خواهد گرفت و این یعنی درد اضافی و بدون ضرورت

مقصود از این تسلیحات؛ همه سلاح های لیزری میباشد که پرتوهای مضر و اسیب زننده به شبکه چشمی انسان تولید کند (Duzzler) که طیف گسترده ای را در برمیگیرد.
اولین استفاده مستقیم برای کور کردن توسط ناوهای انگلستان در جنگ فالکلند برای کور کردن خلبانان آرژانتینی بکار گرفته شد.
توضیح مکانیسم لیزرها بسیار گسترده و مفصل میباشد که از حوصله مقاله خارج است و فقط به دو نکته بسنده میکنم که این لیزرها به دو گونه شیمیایی و دیودی میباشد که نوع شیمیایی آن بر پایهء ترکیب هیدروژن و گاز کلر میباشد که با برانگیختگی مولکول هیدروژن؛ طیفی از فوتون ها و الکترونهای هم راستا آزاد میشود. در لیزرهای اپتیکال- الکترونیکی (Dazzler) هم بر پایه انرژی یک باتری نسبتا قوی و خازنها و یک عدسی پرتاب لیزر متناسب با ولتاژ باتری تعبیه میگردد
نمونه اسلحه هجومی سبک لیزری اختلال در بینایی SMU-100 Non Lethal Laser Rifle میباشد

منبع کمکی

https://en.wikipedia.org/wiki/Convention_on_Certain_Conventional_Weapons