جنگنده ها

جنگنده تهاجمی سوخو 24 فنسر

جنگنده تهاجمی سوخو 24 فنسر

در این مقاله به معرفی جنگنده تهاجمی سوخو 24 فنسر که همچنان یکی از توانمند ترین جنگنده های تهاجمی جهان است می پردازیم که در خدمت نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران نیز است ساخت سوخوی24 به میانه دهه1960 میلادی بر میگردد.در ان زمان نیروی هوایی شوروی خواهان یک جنگنده تهاجمی با توان پشتیبانی هوایی کافی برای جایگزینی یاک 28 بود که توان حمل تسلیحات کمی داشت.جنگنده جدید باید می توانست با جنگنده تهاجمی اف111 ساخت جنرال دینامیک امریکا رقابت کند و توان نفوذ خودکار در ارتفاع پایین را به خاک دشمن داشته باشد.این در خواست که باعث اغاز رقابت بین میگ و سوخو شد شامل یک جنگنده با موتوری کم مصرف و قوی و با سامانه های ناوبری و تهاجمی پیشرفته و دوربرد بود.میگ به سرعت دست به توسعه میگ27 و سوخو دست به توسعه سوخوی17 زد ولی به سرعت معلوم شد هیچ کدام از این دو توان حمل مهمات مورد نظر ارتش سرخ را نداشته و قابلیت رقابت با اف111 از جمله در زمینه الکترونیکی را نیز ندارند .از این رو سوخو طرح جدید را اغاز کرد که تی6 نام داشت .تی6 در نمونه اول به شدت شبیه سوخوی15 بود.سوخوی15 یکی از پیشرفته ترین شکاری رهگیریهای ساخت سوخو تا ان زمان دارای بال دلتا و دو ورودی هوا در کنار بدنه بود.پیش نمونه تی6 نیز دقیقا مشابه سوخوی15 ولی با دو خدمه در کنار هم بود. این نمونه برای نشست و برخاست کوتاه که یکی از نیازهای اعلام شده ارتش برای جنگنده جدید بود از شش جاتو(راکت کمکی)برای برخاستن کمک میگرفت و دارای دو دستگاه موتور کیلیاموف ار27 بود.اولین نمونه که تی6-1 نام داشت در 2 ژنویه 1967 پرواز کرد.بلافاصله نشان داد استفاده از شش راکت کمکی و بال دلتا و این هواپیما را تبدیل به طرح خشن و غیر قابل انعطاف میکند و باید راه دیگری پیدا میشد. در سال 1967 برنامه بعد از این پرواز به سوی بال متغیر،تغییر کرد .عملکرد ان سال اف111 در نمایشگاه هوایی پاریس باعث تغییر برنامه شوروی شد.این پروژه که وی جی نام داشت به سرعت چند پیکر بندی پیشنهادی به خود دید.در سال 1970 دوم پیش نمونه با نام T6-2I به پرواز در امد که دارای تغییرات بسیار نسبت به پیش نمونه اول بود.دارای دو موتور لیولکا ای ال 21 بود و از همه مهمتر مجهز به بال متغیر شده بود.

اولین پیش نمونه سوخوی24 مجهز به بال دلتایی مشابه سوخوی15
اولین پیش نمونه سوخوی24 مجهز به بال دلتایی مشابه سوخوی15

راضایت از این پیش نمونه باعث تولید چهار پیش نمونه دیگر نیز شد که در سال 1973 پیش نمونه تی6-3 سقوط کرد ولی در کل برنامه بسیار راضی کننده بود.برنامه ازمون پروازی تا سال 1976 به طول انجامید ولی عملا در سال 1972 نیروی هوایی شوروی به دلیل عملکرد مناسب تی6 تصمیم به ورود به خدمت ان گرفته بود وبا ایجاد خط تولید نخستین گروه تولید در سال 1975 وارد خدمت شد.این هواپیما جدید سوخوی24 نامید شده و ناتو لقب فنسر یعنی شمشیر باز را به او داد اگرچه چند سال اول ورود به خدمت ناتو تصور میکرد اسم جنگنده جدید سوخوی19 است.

نخستین نمونه تولیدی ،سوخوی24 فنسر سی نام داشت. عمدتا از جنش الومینیوم ساخته شده بود دارای دو خدمه در کنار هم بالهای متغیر و اربه فرود جمع شوند در زیر بدنه بود. از دو دستگاه موتور توربوجت لیولکا ای ال 21 اف 3 بهره میبرد که 11250 پاوند بدون پس سوز و 24800 پاوند با پس سوز قدرت فراهم میکرد.بال در بیشترین بین زاویه 69 درجه قابل تغییر است. برای برخاست و فرود از زاویه 15 درجه،برای پیمایش با سرعت کروز بالا زاویه 45 درجه و زاویه 69 درجه نیز برای سرعت صوت به کار میرفت به عبارتی بال متغیر سوخوی24 همانند میگ23 در سه زاویه قابل تنظیم بود. دارای دو سرعت گیر بزرگ در زیر بدنه و جایگاه چتر ترمز در بالای دو خروحی موتور دارای سامانه های ناوبری و تهاجمی بسیاری پیچیده ای در زمان خود بود و اولین سامانه تهاجمی تمام دیجیتال شوروی بود .این سامانه ناوبری و تهاجمی که پی ان اس 24 تیگر نام داشت شامل یک دستگاه رادار پالس داپلر در دماغه برای تهاجم و ناوبری ،سامانه الکترواپتکی و رادویی چایکا که برای هدایت موشک های هدایت رادیویی خا 23 و خا 25 استفاده میشد.

در این مدل (فنسر سی)برای حمل سلاح لیزری باید غلاف هدفگیری لیزری در زیر بال حمل میکرد.یک رادار تعقیب کننده عوارض زمین در دماغه در زیر دماغه اصلی با یک خلبان خودکار که توان پرواز خودکار را در ارتفاع پایین به جنگنده میداد.سیستم هشدار دهنده فروسرخ ال او 82 برای هشدار در مورد نزدیک شدن موشک که در پشت کابین روی بدنه نصب است .سامانه دفاعی فیلین که شامل گیرنده هشدار رادار اس پی او 15 و هشدار دهنده رادار اس پی اس 10 ،سامانه جنگ الکترونیک اس پی اس 161 ،سامانه شناسایی دوست از دشمن، ابزار فرود خودکار دقیق از جمله سامانه های فنسر سی بود. فنسر سی دارای یک توپ 23 م م شش لول گاتیلینگ با سرعت اتش 9000 گلوله بر دقیقه در زیر بدنه کمی متمایل به راست بود و از خشاب  با 500 گلوله  بهره میبرد .برای هدفگیری توپ نیز از یک دوربین در دماغه بهره میبرد . دارای 8 جایگاه جنگ افزاری بود،یکی در زیر قسمت متحرک هر بال ، یکی در زیر قسمت ثابت هر بال و چهار عدد در زیر بدنه بود .جایگاه نصب شده زیر بال در قسمت متغیر ،متغیر بودند و با تغییر زاویه بال انها هم تغییر زاویه میدادند.میتوانست هشت تن سلاح با خود حمل که که شامل تا چهار موشک هوا به هوای فروسرخ ار 60 برای دفاع از خودش در جایگاه متغیر زیر بال ،انواع بمب های 100 ،250 ،500 و 1500 کیلویی برای نمونه تا 38 بمب 100 کیلویی وو یا تا 16  بمب 250 کیلویی و یا هفت بمب 500 کیلویی و یا سه عدد  بمب 1500 کیلویی ویا شش غلاف 32 تایی 57 م م ویا به همین میزان غلاف 20 تایی راکت 80 م م و یا همین میزان غلاف راکت 5 تایی 122 م م ،ویا شش راکت 240 م م ویا چهار راکت 370 م م .موشک رادویی خا 23،موشک هدایت لیزری خا 25 ام ال و خا 29 ال و نسخه هدایت اپتیکی خا 29 تی و موشک ضد رادار خا 58 یو در کنار غلاف پرتاب کننده ریز مهمات و مین و غلاف توپ دو لول 23م م .

سوخوی24 میتواند در جایگاه ثابت زیر بال تا دو مخزن سوخت خارجی(یک مخزن زیر هر بال) به میزان 2000 و 3000 لیتری را حمل کند و میتواند با حمل یک غلاف سوخت رسان شلنگی (قیفی)در زیر بدنه دست به سوخت رسانی یار به یار بزند.خلبان و افسر اسلحه هر دو بر روی دو صندلی صفر صفر کا 36 دی در کار هم قرار داشتند،خلبان در سمت چپ و افسر اسلحه در سمت راست. کابین همچنان دارای نشانگرهای انالوگ بود ولی افسر اسلحه دارای دو نمایشگر تک رنگ تک منظور برای استفاده از رادار و سامانه اپتیکی در پنل روبروی خود داشت.فنسر در سه مخزن سوخت داخلی 11860 لیتر سوخت داخلی حمل میکند

سوخوی 24 ام کا ارتش جمهوری اسلامی ایران
سوخوی 24 ام کا ارتش جمهوری اسلامی ایران

خلبان از صفحه اچ یو دی بهره میبرد سوخوی24 فنسر سی اولین نمونه تولیدی در چندین بلوک تولید شد که تغیراتی همچون جای چتر ترمز، بهبود صندلی پرتاب به نسخه کا 36 دی ام (نصب شده بر روی سوخوی27)،1000 لیتر سوخت بیشتر از بلوک 8 به بعد و در سری اخر تولید افزایش کارایی سامانه های هشدار دهنده . فنسر سی بین سالهای 1971 تا 1983 در خط تولید بود از سال 1975 کار بر روی یک نمونه ارتقاء یافته فنسر سی اغاز شد.این نمونه جدید که سوخوی24 ام فنسر دی نام گرفت در سال 1977 پرواز کرد و از سال 1983 وارد خدمت شد . این نمونه 76 سانتیمتر کشیده تر است و همچنین در تولید ان از فناوری پیشرفته تری برای اتصالات به کار رفته بود. سیستم تهاجمی و ناوبری ارتقاء یافته پی ان اس 24 ام با سامانه ارتفاع سنج رادویی و خلبان خودکار و سامانه هدفگیری کایرا 24 ام در زیر بدنه که توان نشانگذار لیزر را نیز به سوخو24 ام میداد.

در نسخه قبلی فنسر نیاز به حمل غلاف نشان گذاری لیزری داشت ولی در نسخه (ام) سامانه اپتیکی تهاجمی کیرا 24 ام خود نیز توان نشان گذاری لیزری را نیز داشت نصب دو مجموعه پرتاب پوشاله و شراره ای پی پی 50 در دو صوی بدنه بر روی بدنه . سوخوی 24 ام میتوانست یک غلاف سوختگری هوایی UPAZ-1Aزا زیر بدنه برای سوخت رسانی تاکتیکی به دیگر هواپیماهای جنگی بهره ببرد. بعد از یک دهه تولید سوخوی 24 در میانه دهه 1980 بود که اولین بار نسخه صادراتی سوخوی 24 ام با نام سوخوی24 ام کا فنسر دی تولید شد.این نمونه تفاوت چندانی با نسخه اصلی در خدمت ارتش شوروی نداشت و در واقع سوخوی24 ام کا در دورانی وارد خدمت شد که شوروی تصمیم به کاهش سطح تفاوت مدلهای موجود در خدمت خود و نسخه های صادراتی کرده بود.این نمونه توسط عراق، سوریه، لیبی و ایران به خدمت گرفته شد. اکثر کشورها تصمیم به خدمت گیری و خرید سوخوی22 (نسخه صادراتی سوخوی17)گرفتند تا سوخوی 24 که دلیلش گرانتر بودن و پیچیده تر بودن سوخوی 24 بود. از دیگر نسخه های سوخوی 24 نمونه شناسایی ان یعنی سوخوی 24 ام ار فنسر ائی است.

سوخوی24 ام
سوخوی24 ام

این نمونه برای جایگزینی ایلیوشن 28 ار و میگ 21 ار در دهه 1970 توسعه پیدا کرد.این نمونه بر اساس سوخوی24 ام توسعه پیدا کرد . در این نمونه توپ در زیر بدنه حذف شد و به جای ان سامانه شناسایی BKR-1 Shtykنصب شده است.این سامانه شامل دوربین تصویر برداری در زیر بدنه(در جای همان دوربین اپتیکی و نشان گذار لیزری سوخوی 24 ام)،رادار شناسایی اس ای ار برای اسکن کردن رادار منطقه روبرو ،غلاف شناسایی الکترونیکی Efir-1M از تجهیزات این مدل بود ،اطلاعات گرداوری شده از سوخوی 24 ام ار را میتوان به صورت مستقیم به یک ایستگاه زمین ارسال کند. این اطلاعات میشد تا فاصله 400 کیلومتری به پایگاه ارسال شود . دست کم 100 فروند از این مدل نیز ساخته شد. بر اساس سوخوی 24 ام ار نسخه جنگ الکتروینک و جاسوس الکترونیکی ان نیز با نام سوخوی 24 ام پی فنسر اف ساخته شد. این نسخه به جای توپ دارای سامانه های جنگ الکترونیک و سامانه های جمع اوری کننده علائم الکترونیک دشمن بود. 20 فروند از این نمونه ساخته شده است. خط تولید سوخوی 24 با تولید بیش از 1400 فروند در سال 1993 میلادی متوقف شد.

سوخوی24 ام 2 ارتش روسیه
سوخوی24 ام 2 ارتش روسیه

در روسیه برنامه ای برای ارتقاء سوخوی 24 ام موجود در خدمت به نسخه سوخوی24 ام 2 در حال انجام است. سوخوی24 ام2 نسخه ارتقاء یافته برای نیروی هوایی روسیه که دارای سامانه های ناوبری پیشرفته شامل جی پی اس و گلنوس ،سامانه اچ یو دی، نرم افزار پرتاب بمب سقوط ازاد ارتقاء یافته به صورتیکه دقت بمب باران را در سرعت و ارتفاع بالا به شدت افزایش داده است . همچنین این مدل توان حمل موشک ضد کشتی خا 31 ای ،خا 35 و نسخه دوبرد موشک خا59 با برد بیش از250 کیلومتررا دارد .تاکنون 40 فروند سوخوی24 ام2 تحویل ارتش روسیه شده است.

به غیر از ارتش روسیه که همکنون حدود 400 فروند سوخوی24 در مدلهای ام/ ام ار و ام پی در خدمت دارد(نیروی دریایی روسیه نیز حدود 80 فروند سوخوی24 ام در خدمت دارد)، نیروی هوایی اکرائین بین 95 تا 120 فروند سوخوی 24 ام و ام ار بازمانده از ارتش سرخ ،اذربایجان حدود 11 فروند سوخوی 24 ام بازمانده از ارتش شوروی، الجزیره 34 فروند سوخوی 24 ام کا نسخه صادراتی که در حال ارتقاء انها به نسخه ام 2 است، سوریه 20 فروند سوخوی 24 ام کا، عراق نیز 30 فروند سوخوی 24 ام کا از شوروی تحویل گرفت که در زمان جنگ خلیج فارس 1 ، 24 فروند انها را به ایران فرستاد.

سوخوی24 ام ار .در تصویر جای سامانه کایرا دوربین دیده میشود
سوخوی24 ام ار .در تصویر جای سامانه کایرا دوربین دیده میشود

عراق هرگز از سوخوی24 خود در هیچ جنگی بهره نبرد ،لیبی نیز تعدادی سوخوی24 ام کا در خدمت داشت که همکنون زمین گیر هستند،بلاروس نیز 34 فروند سوخوی24 ام را از شوروی به ارث برد که گفته شده انها را در سال جاری میلادی به سودان تحویل داده است. ایران خود در سالهای پایانی دهه 1980 دست کم 11 فروند سوخوی 24 ام کا را از شوروی تحویل گرفت و این ناوگان با فرار 24 فروند سوخوی24 از همین مدل از عراق به ایران تکمیل شد. تا مدتها ایران به دلیل عدم پشتبانی روسها از این هواپیما ، با فنسرهای پیجیده مشکل داشتند ولی در نهایت ایران بر این مشکلات قلبه کرد و توانست انها را به سطح بالای از عملیات برساند و انها را نیز به لوله سوختگری هوایی مجهز کند. فنسرهای ایرانی از طیف وسیعی از تسلیحات هدایت شونده بهره میبرد و حتی دست به سوختگیری هوای تاکتیکی در ارتفاع پایین زده اند و گفته شده اصلیترین بازوی نیرویی هوایی ایران در صورت نبرد با اسرائیل برای حملات دقیق به خاک این کشور است ( از جمله با در نظر گرفتن توان پرواز در ارتفاع پایین و توان سوختگیری هوایی تاکتیکی)

سوخوی24 از اوائل دهه 1980 در خدمت به عنوان اصلیترین و موثر ترین جنگنده تهاجمی ارتش شوروی در اروپای شرقی ومستقر بود حدود 100 فروند ان نیز به نیروی دریایی شوروی تحویل داده شد ،سوخوی 24 با شروع جنگ در افغانستان از پایگاه های در ازبکستان و قزاقستان به پرواز در می امد و معمولا حملات سنگین را بر علیه اهداف ثابت انجام میدادند.معمولا این عملیات با دو مخزن سوخت و 12 بمب 250 کیلویی مسلح میشدند اگرچه بارها با 4 بمب 1500 کیلویی نیز در افغانستان عملیات انجام داد.جندین مورد نیز از سلاح هدایت لیزری و اپتیکی استفاده کرد. بعد از این روسها دو بار در چچن از سوخوی 24 بهره بردند که یک فروند نیز بر اثر اتش موشک سام سرنگون شد.سوریه و لیبی نیز در درگیری ها داخلی از سوخوی 24 بر علیه نیروی های مخالف بهره بردند .در نبرد گرجستان سوخوی 24 ارتش روسیه خوش درخشید اگرچه دو فروند انها بر اثر اتش پدافند سرنگون شدند.

روسیه در سال 2015 از سوخو24 بر ضد نیروی های مخالف حکومت بشار اسد در سوریه استفاده کرد که یکی از انها در 24 نوامبر توسط یک اف16  ترکیه سرنگون شد.به گفته ستاد مشترک ارتش ترکیه این جنگنده چندین بار حریم هوایی ترکیه را نقض کرده و در پی نا دیده گرفتن هشدارها توسط جنگنده های اف16 سرنگون شده و جنگنده هدف قرار گرفته در داخل سوریه سقوط کرد

رادار تهاجم و رادار ناوبری سوخوی24 ام
رادار تهاجم و رادار ناوبری سوخوی24 ام

برخی از مشخصات سوخوی 24 ام بی عبارت اند از طول و ارتفاع 53 .22 و 6.19 متر ،وزن خالی 22300 کیلوگرمی ،بیشترین سرعت 1.8 ماخ ،برد با 3 تن سلاح در عملیات با پرواز حمله و برگشت در ارتفاع پایین با مخازن سوخت خارجی دارای شعاع رزمی 615 کیلومتر است ، سقف پرواز 11000 متر .این هواپیما از دو دستگاه موتور توربوجت لیولکا ای ال 21 اف 3 با توان 16600 پاوند بدون پس سوز و 24600 پاوند با پس سوز . سوخوی 24 یک جنگنده تهاجمی برای انجام عملیات در هر شراط اب هوایی و 24 ساعت شبانه روز با تسلیحات هدایت شونده دقیق است و با ارتقاع های انجام شده بر روی ان در روسیه میتوان ان را تا سالها به عنوان یک جنگنده موثر در خدمت نگه داشت

گرداوری:عبدالحمید تارخ

نوشته های مشابه

دکمه بازگشت به بالا
بستن
بستن