شکاری رهگیری: شکاری رهگیر در دهه 1950 با گسترش رادار و موشک های هوا به هوا توسعه یافت. یک شکاری رهگیر وظیفه کشف و درگیی با بمب افکن های دشمن را طی جنگ سرد داشت که حامل موشک های و بمب های اتمی بودند اگرچه بعدها شکار موشک های کروز دشمن نیز در دستور کار انها قرار گرفت. در واقع یک شکاری رهگیر وظیفه انهدام سلاح های راهبردی جون بمب افکن ها هواپیماهای شناسایی و یا موشک کروز دشمن را در اسمان داشت اگرچه انها به خوبی میتوانستند نقش برتری هوایی یعنی درگیر با جنگنده های دشمن را نیز بازی کنند . شکاری های چون اف14 تامکت میگ31، توپلوف128 از جمله شکاری رهگیر بودند که در جنگ سرد توسعه یافتند . معمولا شکار رهگیرهای دارای برد رادار و موشک دوربرد ولی با چالاکی کمتری
شکاری برتری هوایی: شکاری برتری هوایی وظیفه سرکوب توان هوایی دشمن را در اسمان دارد . وظیفه انها شکار و درگیری با یگانهای هوایی دشمن مانند جنگنده های تهاجی و یا شکاری بمب افکنها و حتی شکاری های برتری هوایی است. این گونه جنگنده چالاک بود و دارای سوخت زیاد برای پرواز های بلند برای گشت هوایی بلند مدت هستند. اکثر انها مستقل و دارای رادار و موشک با برد بالا هستند.اف15 ایگل، اف22 ، سوخو27 از جمله این گونه شکاری ها هستند
شکاری برتری هوایی نقطه ای: این رده شکاری که برای دفاع از یک منطقه محدود استفاده می شوند معمولا برای اسکرامبل و مقابل با حمله های دشمن به مناطق مهم استفاده می شود.انها برد کم و برد رادار کمتری نیست به دو نمونه شکاری در بالا گفته شده دارند. معمولا درون آشیانه و یا کنار باند اماده و مسلح هستند زمانی که دشمن از چندین لایه های پدافندی و دفاع هوایی رد شد و نزدیک پایگاه هوایی که از منطقه ای دفاع میکند می رسید ، انها به سرعت برخواست و دست به درگیر با دشمن میزنند. میگ29 و یا میگ21 از جمله این جنگنده های هستند که برد کم دارند و برای گشت هوایی بلند مدت موثر نیستند
جنگنده تهاجمی: جنگنده حمله به زمین برای انهدام اهداف زمینی دشمن با توان نفوذ به عمق خاک دشمن. نسخه های مدرن دارای سیستم ناوبری برای پرواز درشب و روز و رسیدن به عمق دشمن و پیدا کردن اهداف راهبردی ان هستند و میتوانند تسلیحات تهاجم زمینی هدایت شونده و حتی موشک های کروز دوربرد حمل کنند . البته سطح توانایی انها به شدت به سطح فناوری های به کار رفته در انها بستگی دارد. برای نمونه جنگنده های تهاجمی چون سوخو22 و یا ای4 توان چندانی برای پرواز در هر شرایط اب و هوایی و رسیدن به عمق دشمن ندارند ولی سوخو24، تورنادو و یا سوخو34 و اف15 استراک ایگل توانایی بالای دارند و دارای سامانه های الکترونیک پیشرفته و جنگ الکترونیک کافی را نیز دارند.در نهایت سطح توانایی انها به سطح فناوری انها بستگی دارد.اکثر مدلهای این رده اصلا توان دفاع هوایی و درگیر با جنگندهای دشمن را ندارند اگرچه برخی نیز توان کاملی در این زمینه دارند(برای نمونه اف15 استراک ایگل را حتی در نقش یک شکاری برتری هوایی نیز میتوان استفاده کرد)
جنگنده پشتیبانی هوایی نزدیک: جنگنده پشتیبانی هوای نزدیک برای حمله به نیروی زمین دشمن در خط مقدم و پشتیبانی از نیروی زمین خودی استفاده می شود و توان تهاجمی محدودی نیز دارند. این پرنده معمولا مادون صوت هستند حتی برخی دارای سرعت کمتر از هواپیماهای مسافربری هستند چالاکی کمی دارند وحتی فاقد رادار هستند بلکه دارای سامانه های اپتیکی برای کشف و درگیر با دشمن هستند. این پرنده معمولا تنها سلاح های هدایت شونده کوتاه برد مانند بمب و موشک های لیزری و اپتیکی حمل میکنند و سیستم جنگ الکترونیک چندانی ندارند. در انواع جت و توربوپراپ ساخته شده و باز سطح توانایی انها بسته به کلاس انها دارد. ای10، سوخو25 و ای37 و سوپر توکانو از جمله این هواپیماها هستند
جنگنده بمب افکن: این رده جنگنده در زمان جنگ دوم جهانی که در واقع شامل جنگنده ای می شد که هم توان برتری هوایی داشت و هم توان حمله به اهداف زمینی .این جنگنده بعد از جنگ دوم جهانی نیز ساخته شدند مانند اف4 فانتوم یا اف5 که توان حمله به زمین انها تا مدتها تنها شامل بمب و راکت بود
جنگنده چند منظوره: این رده جنگنده تکامل یافته جنگنده بمب افکن ها هستند وعملا از جنگنده های نسل 4 مانند اف16 و یا اف18 و حتی از نسل سومی چون میراژ اف1 نیز شروع شد.این جنگنده هر ماموریتی مانند دفاع هوایی، تهاجمی ، پشتیبانی هوایی نزدیک،سرکوب پدافند هوایی دشمن و یا ضد کشتی و شناسایی را میتواند انجام دهنده. اکثر جنگنده های مدرن امروزه چون اف35، سوپر هورنت،اف16، تایفون ، رافال سوخو35 و 30 از این رده هستند
گان شیب: گان شیپ ها به هواپیمای تهاجم زمین برای پشتیبانی هوایی نزدیک میگویند که از ارتقا یک هواپیما ترابری به سلاح توسعه یافته اند.این هواپیما مجهز به توپ حتی تا کالیبر 105 م م و یا موشک و حتی جدید بمب هستند که اگرچه بزرگ و کند هستند ولی دارای برد بالا و در نتیجه ساعت پروازی بسیار بالای هستند که در نبرد علیه گروهای تروریستی چون داعش که پدافند هوایی انچنانی ندارند و یا حتی در مناطقی که دارای پدافند هوایی کوتاه برد هستند بسیار موثر و کم هزینه هستند .این پرنده ها در نبرد بر ضد گروهای تروریستی بهترین گزینه هستند. ای سی130 و ای سی395 از جمله هوایپماهای گان شیپ هستند
بمب افکن: بمب افکنها از اواخر جنگ جهانی اول امدند . در واقع به دلیل اینکه انها توان حمل بمب بیشتری از دیگر هواپیماها هم دوره خود داشتند و برای نابود هدف تنها با پرتاب بمب اکتفا میکردند به بمب افکن مشهور شدند. بمب افکن ها به چندین رده تقسیم می شود . بمب افکها متوسط، سنگین و راهبردی. بمب افکنهای متوسط به هواپیمای چون ایلیوشین28 و یا اف111 گفته می شود هواپیماهای که از نظر ابعاد چندان از یک جنگنده بمب افکن بزرگتر نیستند ولی دست کم دو برابر انها بمب حمل میکنند . بمب افکتهای سنگین به بمب افکنها با توان حمل دست کم بیش از 8 تن بمب میگوند. انها ممکن است حتی برد فرا قاره ای نداشته باشند و بمب افکن های راهبردی به بمب افکنها با توان سلاح اتمی گفته می شود که دارای برد بیش از 5000 کیلومتر بدون سوختگیری و برد بیش از 8000 کیلومتر دست کم با یک بار سوختگیری هوایی می باشند .ب52 ، ب1 وب2 و یا توپولف 95 و 160 از جمله بمب افکنهای راهبردی هستند
هواپیمای جنگ الکترونیک: هوایپمای جنگ الکترونیک وظیفه ایجاد اختلال الکترونیکی روی رادار و مکالمات دشمن رادار . این گونه هواپیما با دریافت امواج راداری دشمن ، تجزیه تحلیل ان و ارسال امواج مشابه بر روی رادار دشمن ایجاد اختلال میکنند. برخی از این پرنده دارای نقش سرکوب پدافند نیز هستند و توان حمل سلاح ضد رادار برای نبودی رادار سامانه های پدافندی را دارند. این هواپیما به شکل مستقل و یا به با پرواز پشت سر دسته پروازی و ایجاد جنگ الکترونیک انها را از دید رادار محافظت میکند.گراولر نماد کامل چنین هواپیمای است
هواپیمای شناسایی: هواپیمای شناسایی به شکل سنتی برای تصویر برداری از اهداف دشمن به کار می روند که عموما با پسند و یا پیشوند R شناخته می شود. برخی از انها به غیر از دوربین دارای رادار روزنه ساختی با کیفیت بالا برای تصویربرداری سه بعدی رادار از هدف هستند که تصاویر به کیفیت یک تصویر دوربین ارائه می دهد . اگرچه امروزه ساخت یک هواپیمای شناسایی مختص شناسایی با ورود پهپادها دیگر معنی ندارد ولی غلاف های شناسایی با دوربین و رادار روزنه ساختگی وجود دارند که روی جنگنده های تهاجمی و یا چند منظوره نصب می شود. از جمله شناسایی های مشهور میتوان به ار اف4 ، یو 2 و اس ار71 یا میگ25 ار و یا ار اف18 اشاره کرد
هواپیما گشت دریایی: هواپیمای گشت دریایی وظیفه نظارت بر اب ها و تردد در دریا و یا اقیانوسها را دارد . این هواپیما معمولا دارای رادار با قابلیت جستجو 360 درجه و اپتیک برای کشف هدف هستند و برخی از انها دارای توان ضد کشتی با پرتاب موشک ضد کشتی است اگرچه حتی نمونه های غیر نظامی برای گارد های ساحلی نیز وجود دارد
هواپیمای گشت ضد زیر دریایی: این هواپیما دارای تجهیزات چون سونار و کاونده مغناطیسی برای کشف زیر دریایی ها هستند. این رده دارای رادار و تجهیزات برای کشف شناورهای دشمن هم هستند ولی به واسطه داشتن تجهیزات ضد زیر دریایی و سلاح ضد زیر دریایی از رده قبلی پیشرفته تر و گرانتر هستند .پی8 پوزایدون و یا پی3 اورین از این نوع هواپیماها هستند
هواپیماهای ترابری: به هواپیمای برای حمل بار و سرباز گفته می شود که در انواع جت و توربوپراپ موجود هستند. این هواپیما در دو رده تولید می شوند . ترابری تاکتیک و ترابری راهبردی. ترابری تاکتیکی دارای برد کمتر و توان حمل کمتر از 30 تن بار هستند و توان نشست و برخاست از روی باندهای نااماده خاکی و چمن را دارند .هواپیماهای چون سی130 و یا انتنوف26 از این دسته هستند ولی هواپیماهای ترابری راهبردی برای انجام عملیاتی بین قاره ای و فرود در فرودگاه های اماده طراحی شده اند و گهگاه تا 150 تن بار را دارد .هواپیماهای چون ایلیوشین76 و سی5 از این رده هستند. در این میان هواپیماهای هستند که میتوان انها را در این میان هم تاکتیکی دانست و هم راهبردی. هواپیماهای چون سی17 و یا اطلس از این رده هستند
اواکس: هواپیمای هشدار زودهنگام یا اواکس یک رادار پرنده است که شامل یک رادار با قابلیت جستجوی 360 است و مراکز فرماند ای و کنترل رادار درون هواپیما است. این هواپیما معمولا دو نوع رادار دارند …بخشی مانند اواکس ایی3 و یا ای50 دارای یک رادار با پوشش بشقابی مانند روی بدنه است که چرخیده و 360 درجه را پوشش میده و رده دوم انها که دارای رادار اریه فازی هستند که شامل دو انتن در دو طرف صفحه اصلی برای پوشش هر یک حدود 160 درجه در مجموع 320 درجه است(یکی فضای کمی بدون پوشش میماند البته همه انها اینگونه نیستند).این هواپیماها دارای کنسول برای کاربران رادار برای تجزیه و تحلیل رادار هستند. رادار انها میتواند اهداف هوایی دریایی و بسته به ارتفاع پروای اهداف زمینی را رصد کنند.
هواپیمای جاسوس الکترونیک: شناسایی و یا جاسوس الکترونیک دسته از هواپیماهای شناسایی هستند که دارای انتن های سامانه النت برای جمع اوری علائم رادار دشمن برای تجزیه و تحلیل انها و یا شنود و ایجاد اختلال روی ارتباط رادیویی نظامی و غیر نظامی دشمن هستند. برخی حتی توان ایجاد اختلال روی برنامه های تلویزیونی و اینترنت را داشته و میتوانند دست به پخش برنامه های تلویزیونی و رادیویی جهت جنگ روانی بزنند ار سی12، ار سی130 از جمله این هواپیماها هستند. برخی دارای رادار برای شناسایی اهداف زمینی نیز هستند که حتی به عنوان یک اواکس زمینی برای کنترل تحرک زمینی دشمن استفاده می شوند. هواپیما چون ار سی135 از این هواپیماها هستند
پست فرمانده ای:پست فرمانده ای هوابرد یک مرکز فرمانده ای پرنده برای کنترل میدان نبرد از اسمان است. این هواپیما دارای حمل فرمانده ای بر فرازمیدان نبرد بود و دارای سامانه ارتباطی پیشرفته ماهواره برای تماس با تمام واحدهای میدان جنگ هستند. هواپیمای چون ایلوشین80 روسی از جمله این هواپیماها هستند. برخی از انها حتی دارای رادار برای بازی نقش اواکس زمینی و جاسوس الکترونیکی هستند . ای8 جوینت استار پیشرفته ترین هواپیمای در این رده است که دارای رادار بزرگ ارایه فازی زیر بدن برای رصد تحرک دشمن رو زمین در کنار هدایت میدان جنگ نیز است
سوخت رسان: این هواپیما به سه شکل موجود هست یکی هواپیمای سوخت رسان تاکتیک که میتواند شامل یک جنگنده با غلاف سوخت رسانی باشد ویا یک هواپیما ترابری تاکتیکی همچون سی130 با غلاف سوخت رسان ولی نسخه راهبردی ان معمولا شامل هواپیماهای مسافربری و یا ترابری راهبردی است که مجهز به سه جایگاه و یا سه غلاف برای سوخت رسانی شده اند
عبدالحمید تارخ
مقالات مشابه
