معرفی سرداران نامی ایران(الله وردی خان اولین سپهسالار ارتش ایران)

معرفی سرداران نامی ایران(الله وردی خان اولین سپهسالار ارتش ایران)

زهرا صادقیان
ایران سرزمینی باستانی و یکی از قدیمی ترین کشورهای دنیا در طول تاریخ خود بارها مورد تهاجم و تعرض دشمنان خارجی قرار گرفته، از آشوری ها گرفته تا اسکندر مقدونی و امپراتوری روم در دوران پیش از اسلام تا تهاجم مغول ها ، تیمورلنگ ، امپراتوری عثمانی ،روسیه و استعمارگران انگلیسی و پرتغالی . همه این مهاجمان هدفی جز تاراج منابع و آب و خاک این سرزمین نداشتند. اگرچه بسیاری از این مهاجمان موفق به تسخیر ایران می شدند اما بسیاری از این لشکرکشی های بی پایان به خاطر حضور سردارانی دلاور، شایسته و البته کمتر شناخته شده در تاریخ مانع از بروز شکست های بیشتر در تاریخ این سرزمین شدند. سردارانی که علی رغم عملکرد فوق العاده شان بیشتر افتخاراتشان به پای پادشاهان وقت نوشته شده است. یکی از حساس ترین دوره های تاریخی ایران دوران سلسله صفویه است. دورانی که بعد از قرن ها ایران تحت حکومت یک سلسله دوباره از نو متحد شد.

در دوره صفوی هم تهاجم مهاجمان خارجی از ازبکان گرفته تا عثمانی ها و پرتغالی ها به ایران تازه متحد شده آغاز شد. اگرچه ارتش وقت ایران مقابل شورش های داخلی و همین طور ازبکان نیمه بیابان گرد کارسختی چندان سختی را پیش رو نداشت اما در مقابل ارتش مجهز به توپ تفنگ و به سبک اروپایی آموزش دیده عثمانی و همین طور سربازان ورزیده پرتغالی به همراه کشتی های عظیم شان کاری از پیش نمی برد. یکی از تلخ ترین شکست های تاریخ ایران در سال 893 شمسی در دشت چالدران رقم خورد . جایی که ارتش قزلباش شاه اسماعیل اول علی رغم شجاعت فراوان مقابل سربازان ینی چری و ارتش مجهز به توپ تفنگ عثمانی به شکست سختی را متحمل شد و درفش ارتش ایران به همراه تبریز پایتخت وقت ایران به دست ارتش عثمانی افتاد. تلخی و سنگینی این شکست تا حدی سنگین بود که خلق خو و روحیات بنیان گذار سلسله صفوی بعد از این نبرد شوم وتلخ به کلی تغییر کرد و به بنا به شهادت برخی مورخان در نهایت ده سال بعد از غم همین شکست در حالی هنوز به سنین پیری نرسیده بود در سن 36 سالگی درگذشت.بعد از شکست چالدران دوران طولانی سلطنت شاه تهماسب اول آغاز شد.

. اگرچه ارتش مقتدر سلطان سلیمان سه بار به ایران حمله کرد اما هر بار بنا به هوشمندی شاه تهماسب و سیاست مناسب ارتش ایران که شامل عقب نشینی تاکتیکی، اجرای شیوه جنگ و گریز و همچنین اجرای سیاست زمین سوخته( که شامل آتش زدن روستا و منابع غذایی بر سر راه ارتش عثمانی بود) موفق شد هر بار ارتش تا دندان مسلح عثمانی را عقب براند. دوران سلطنت 54 ساله شاه تهماسب به همین شیوه گذشت و پادشاه وقت صفوی اگرچه توپ و تفنگ به شکل محدود در ارتش ایران وجود داشت اما هیچ گاه اقدامی برای آموزش مداوم، ساخت سلاح های آتشین ، تمرین مداوم نیروها با این تجهیزات نشد

در دوران دو پادشاه بعدی یعنی شاه اسماعیل دوم و شاه محمد خدابنده اوضاع کشور آشفته تر از آن بود که کسی به فکر تجهیز ارتش ایران به توپ و تفنگ باشد و به همین خاطر نوسازی ارتش ایران تا شروع دوران شاه عباس اول به تعویق افتاد. شروع دوران سلطنت شاه عباس اول در سال 967 شمسی سرآغازی بود بر تشکیل ارتش مدرن ایران و شروع پیروزی های نظامی در مقابل مهاجمان و استعمارگران اروپایی.
یکی از بزرگترین و اصلی ترین سرداران دوران صفوی الله وردی خان غلام گرجی مسلمان شده دربار صفویه بود. کسی که بعد از تشکیل ارتش مدرن ایران که به شاهسون معروف بود به عنوان اولین سپهسالار ارتش ایران انتخاب شد.

الله وردی خان چگونه وارد دربار صفوی شد
الله وردی خان از معروفترین سرداران دلیر ایران در دوره صفوی است. او به همراه پسرش امام قلی خان از معروف ترین سرداران تاریخ ایران و قهرمان مبارزه با عثمانی و استعمارگران پرتغالی در دوره صفویه هستند. تاریخ تولد این دلاور نام آور ایران که تباری گرجی و مسیحی داشت چندان دقیق مشخص نیست اما بر اساس برخی منابع تاریخی در سال 1560 میلادی مطابق با 938 شمسی متولد شده است. براساس کتاب سفرنامه پیترودلاواله و همچنین دانشنامه ایرانیکا الله وردی خان متعلق به خاندان گرجی اوندیلادزه از خانواده های معروف گرجستان بوده است. دوران کودکی این سردار بزرگ صفوی مصادف با 15 سال پایانی سلطنت شاه طهماسب صفوی بود. پادشاهی که در کمال قدرت و اقتدار 54 سال بر ایران آن روزگارسلطنت کرد. الله وردی خان در همان سال های کودکی به دلیل اتفاقی که رخ داد به عنوان غلام به اسیری گرفته شد. و به این ترتیب به دربار صفوی راه یافت. ( توضیح ضروری: در آن سال در هر دو امپراتوری ایران صفوی و عثمانی به اسیری گرفتن پسران جوان مسیحی یک اتفاق عادی محسوب می شد و در هر دو کشور بسیاری از این غلام های مسیحی با گرویدن به دین اسلام به سرداران و فاتحان بزرگی در هر دوکشور همسایه تبدیل شدند).
الله وردی خان بعد از ورود به دربار صفوی به دین اسلام گروید و نام الله وردی خان را برای خود انتخاب کرد. به دلیل لیاقت فراوان در همان سال های جوانی به سمت قوللر آغاسی یا ریاست غلامان خاصه شاه طهماسب رسید. از دوره شاه طهاسب تا پایان سلطنت سلطان محمد خدابنده ایران دچار آشوب و هرج و مرج بود. نبود دولت مرکزی مقتدر باعث شد تا بخش های زیادی از ایران از خراسان گرفته تا آذربایجان و جزایر جنوبی ایران به دست دشمنان این مرز و بوم بیفتد.در نهایت با به سلطنت رسیدن شاه عباس جوان دوره قدرت نمایی سلسله صفوی فرا رسید و ستاره اقبال الله وردی خان هم درخشیدن گرفت. الله وردی خان از همان سال های آغازین شروع سلطنت شاه عباس در سرکوب دشمنان و مخالفان داخلی او نقش زیادی داشت. الله وردی خان در این سال ها علاوه بر سمت قوللر آغاسی در 967 شمسی به سمت حاکم گلپایگان هم انتخاب شد.در سال 973 شمسی شاه عباس که از عملکرد فرهاد خان قراخانلو حاکم وقت استان پهناور فارس ناراحت بود الله وری خان را به سمت حاکم کل فارس و جزایر جنوبی ایران منسوب کرد

شروع دلاوری های الله وردی خان
در آغاز سلطنت شاه عباس بخش های زیادی شرق کشور از جمله تقریبا تمام استان پهناور خراسان در دست متجاوزان ازبک بود. شاه عباس در سال 971 شمسی تصمیم به نبرد با ازبکان و حمله به خراسان گرفت. الله وردی خان در همین سال موفق به تسخیر نیشابور و شکست ازبکان شد. اگرچه ارتش ایران بیش از این به نبرد در آن سال ادامه نداد و به دلیل زمستان بسیار سخت و بارش برف به پایتخت آن زمان یعنی قزوین بازگشت. اما در سال 977 شمسی و بعد از مرگ عبدالله خان ازبک نبرد بین ایران و ازبکان دوباره آغاز شد و این بار الله وردی خان در نبرد معروف رباط پریان ازبکان را به سختی شکست داد. همین پیروزی های پی در پی الله وردی خان را به یکی از نیرومند ترین افراد ایران تبدیل کرد. پیروزی قاطع الله وردی خان مقابل ازبکان همیشه متجاوز تا سال ها مردم شرق ایران را از شر تهاجم آنها آسوده کرد.
مقدمه شروع تشکیل ارتش مدرن ایران
شکست های پیاپی ارتش ایران از زمان شاه اسماعیل صفوی و شاه محمد خدابنده مقابل ارتش عثمانی باعث شد تا شاه عباس به فکر تجهیز تغییر سازمان ارتش ایران بیفتند. در واقع تا پیش از تشکیل ارتش جدید به سبک اروپایی که بعدها به شاهسون یا فدایی شاه معروف شد ارتش ایران از ترکیب نیروها آموزش ندیده محلی و همین طور سواران کاران ایلات و عشایر بود این سبک یعنی فرستادن نیرو از شهرهای تابع حکومت و همین طور استفاده از سواران عشایر برای قرن ها تنها شیوه تشکیل ارتش در ایران بود. برای قرن ها ارتش دائمی و مدام در حال آموزشی در ایران وجود نداشت و همین موضوع باعث بروزشکست های گاه وبیگاه مقابل مهاجمان خارجی می شد. البته شکست های سنگین مقابل عثمانی باعث شد تا موضوع تجهیز ارتش ایران به توپ و تفنگ به مخیله شاه عباس خطور کند. عشایر قزلباش اصلی ترین نیروی نظامی عهد صفوی تا دوره شاه عباس بودند اگرچه قزلباش ها به شجاعت دلیری و شرافت در دنیای آن روز معروف بودند اما این خصایص در مقابل ارتش آموزش دیده و مجهز به توپ و تفنگ عثمانی معمولا کاری از پیش نمی برد. قزلباش ها و سرداران ایرانی استفاده از توپ و تفنگ را برخلاف جوانمردی می دانستند و به همین خاطر از استفاده و حتی آموزش با این تجهیزات گریزان بودند. به همین منظورشاه عباس دست به تشکیل یک ارتش منظم 120 هزار نفره به سبک جدید و اروپایی زد. ارتشی که به هیچ ایل یا طایفه ایی وابستگی نداشت و تنها به شخص شاه وفادار بود که به همین خاطر به شاهسون معروف شد. براساس دستور شاه عباس اعضای این ارتش جدید از بین طایفه ها وقبایل مختلفی انتخاب شدند.

اما خرید توپ و تفنگ و حتی ساخت آن در داخل کشور اصلی ترین مشکل در سر راه تشکیل این ارتش جدید بود. در آن سال های قرن شانزدهم میلادی در کل منطقه غرب آسیا تنها امپراتوری عثمانی مجهز به این تجهیزات جدید جنگی بود و مسلما شاه عباس نمی توانست برای تهیه این تجهیزات روی اصلی ترین دشمن ایران حسابی باز کند. تنها گزینه باقی مانده خرید از کشورهای اروپایی آن روز بود. به دلیل فاصله طولانی (قاصدان ایرانی و کشورهای اروپایی به دلیل حضور عثمانی اجازه عبور از خاک آسیای صغیر را نداشتند و برای رسیدن به مقصد خود مجبور به طی مسیرهای طولانی دریایی و زمینی بودند که گاهی مدت سفر را تا یکسال افزایش می داد) امکان خرید توپ و تفنگ به صورت آماده از کارخانه های اسلحه سازی اروپا بسیار سخت و حتی نشدنی به نظر می رسید و تنها راه باقی مانده استخدام مهندسان زبده نظامی از قاره اروپابود. به دلیل فتوحات پی درپی ارتش عثمانی در نبرد با کشورهای اروپایی کشورهای این قاره از انگلستان گرفته تا لهستان و اتریش و حتی اسپانیا به شدت مشتاق برقراری رابطه با دولت صفوی و تشویق شاه عباس به ادامه نبرد با عثمانی بودند. در واقع جمله معروف بین ما ونابودی فقط ایرانیان قرار گرفته اند به سرلوحه سیاست خارجی تمام دربارهای اروپایی تبدیل شده بود. در نهایت این دولت وقت انگلستان بود که به پیام های شاه عباس مبنی بر فرستادن مهندسان زبده ساخت تجهیزات نظامی پاسخ داد. رابرت درورکس معروف به لرد اسکس که از فرماندهان نظامی بزرگ دوران ملکه الیزابت اول بود به برداران شرلی ماموریت داد برای کمک به تجهیز ارتش جدید شاه عباس به ایران بروند. در نهایت آنتونی و رابرت شرلی در 10 آذر سال 978 شمسی به ایران رسیدند و برنامه ساخت توپ و تفنگ در ایران آغاز شد.

. البته برادران شرلی تنها نبودند و عده ای از متخصصان نظامی ، فنی و توپ ریز هم به همراه آنها به ایران آمدند.
الله وردی خان از طرف شاه عباس مامور بود همزمان سازمان جدید ارتش ایران را پی ریزی کند. الله وردی خان که به خوبی متوجه شده بود فناوری ساخت سلاح های آتشین تا چه حدی اهمیت دارد فورا همین منظور مهندسان وصنعتگران ایرانی را در کنار برادران شرلی به کار گرفت و آنها موفق به آموختن طریقه ساختن توپ و تفنگ شدند بدین ترتیب اولین کارخانه های اسلحه سازی نوین ایران در شهر اصفهان تشکیل شد. ارتش صدوبیست هزار نفره قرار بود به 500 توپ و 60 هزار قبضه تفنگ مجهز شود.از این یک واحد تفنگچی بیست هزار نفره تشکیل شد که زیر نظر مستقیم دربار خدمت می کرد. همچنین برای اولین بار شاه عباس در ارتش جدید خود از افراد گرجی،چرکسی، ارمنی و سایر اتباع غیر مسلمان ایران به همراه رعایای تاجیک یا ایرانیان اصیلی که تا آن زمان از حضور در ارتش محروم بودند را وارد نیروهای مسلح تازه ایران کرد. شاه عباس قصد داشت با تشکیل این نیروهای جدید خطر سرکشی نیروهای شجاع اما سرکش قزلباش را نیز مهار کند. در کنار این نیروهای تازه تعلیم دیده ارتش ایران کماکان از حضور 70 هزار سواره نظام شجاع قزلباش هم بهره می برد. به دلیل انجام موفقیت آمیز این ماموریت الله وردی خان ملقب به اولین سپهسالار ارتش ایران در طول تاریخ شد.

سلاح های گرم ایران چگونه ساخته می شد
یکی از سلاح‌های مورد استفاده در آن زمان، تفنگ‌های سرپر قلعه‌ای با لوله هشت ضلعی بود که توسط صنعتگران ایرانی ساخته شده بود که نسخه اصلی آن از تفنگ‌های انگلیسی برداشته شده بود و بسیار سنگین، بلند و با لوله‌های ضخیم ساخته می‌شد و جنس باروتدان آن از فلز یا پوست آهو بود. تفنگ‌های قلعه‌ای روی دیوار قلعه نصب می‌شد و هنگام شلیک تعداد زیادی ساچمه درشت به‌طرف دشمن پرتاب می‌کرد. همچنین تفنگ بزرگ و سنگینی به نام شمخال وجود داشت که قطر دهانه لوله آن حدود 25 میلی‌متر بود و به سبب سنگینی‌اش، دو شمخالچی آن را حمل می‌کردند. از شمخال‌ها بیشتر در دژها و برج و باروی شهرها استفاده می‌کردند. شخص استفاده‌کننده از این سلاح می‌توانست آن را به خوبی در مقابل شانه‌اش نگه داشته و شلیک کند. در همان حال او می‌توانست به موازات لوله تفنگ نشانه‌گیری کند. دلیل نامگذاری این تفنگ به شمخال، خمیده بودن قنداقش بود. به‌طور کلی بعد از احداث نخستین کارخانه اسلحه‌سازی در ایران، صنعتگران تلاش کردند تا استادی خود را در ساختن تفنگ‌های سرپر فتیله‌ای به نمایش بگذارند. ساس کار این سلاح ها، انفجار باروت در لوله و پرتاب گلوله یا ساچمه به سمت هدف بود. در این زمان لوله تفنگ را از فلز برنج می‌ساختند که به دلیل مقاومت کم این فلز، مجبور بودند ضخامت لوله را زیاد در نظر بگیرند که این امر به نوبه خود موجب سنگینی بیش از حد سلاح می‌شد. در تفنگ‌های سرپر فتیله‌ای، باروت سیاه را با پیمانه به داخل لوله می‌ریختند، سپس روی آن را پارچه یا نمد گذاشته و با میله فلزی (سنبه) می‌کوبیدند، سپس گلوله یا ساچمه ریخته و روی آن نیز پارچه یا نمد می‌گذاشتند و با کمک شعله یا فتیله‌سوزان از سوراخ ته لوله، باروت را منفجر می‌کردند.

فتح لار
بعد از انتخاب الله وردی خان به عنوان حاکم ایالات فارس مسوولیت کل شهرهای جنوبی ایران هم به او واگذارشد. یکی از شهرهای مشکل ساز در دوره شاه عباس شهر لار بود. لار برخلاف بسیاری از شهرهای ایران تحت حکومت خاندانی بود که خود نسب خود را به 4 هزار سال پیش و گرگین میلاد پهلوان افسانه ای شاهنامه منسوب می کردند. این خاندان برای قرن ها زمام حکومت در لار را به عهده داشتند. این. در دوره الله وردی خان حکومت لار به عهده فردی به نام ابراهیم خان بود. او به بهانه مختلف بارها از مسافران و کاروان های عبوری از لار باج می گرفت و به همین دلیل شاه عباس به الله وردی خان ماموریت تنبیه حاکم لار را داد. به محض نزدیک شدن نیروهای حاکم مقتدر فارس به لار ابراهیم خان به دستبوسی الله وردی خان رفت و با معذرت خواهی قول داد اشتباهات گذشته اش را تکرار نکند به همین خاطر جنگی در نگرفت. اما دوسال بعد و در سال 979 شمسی کاروان یک تاجر ونیزی به نام سانتوفونته توسط نیروهای ابراهیم خان مورد قتل و غارت قرار گرفت و خبر این اتفاق به گوش شاه عباس رسید. بلافاصله بار دیگر الله وردی خان مامور تنبیه حاکم یاغی لار شد ابراهیم خان این بار هم سعی کرد با فریب حاکم فارس از بروز جنگ جلوگیری کند اما الله وردی خان فریب نخورد و به قلعه معروف این شهر حمله کرد. در نهایت و بعد از چند روز مقاومت شهر لار تسخیر شد و حاکم آن به دست قاضی سپرده شد.
حمله به بغداد
به دلیل حضور الله وردی خان در استان فارس مسوولیت کل لشکرهای جنوبی ایران به عهده او بود. در سال 982 شاه عباس تبریز را از اشغال عثمانی آزاد کرد و بعد از آن راهی تسخیر ایروان شد. در همین حال به الله وردی خان دستور داد با جمع آوری قوای شهرهای مرکزی و جنوبی برای تصرف بغداد حرکت کند. الله وردی خان در 6 آذر 982 به همراه نیروهای از شوشتر،لرستان و همدان راهی فتح بغداد شد. ارتش ایران بلافاصله تمامی روستاها و شهرهای اطراف بغداد را تصرف کرد و نیروهای همدان ولرستان هم در یک نوبت شکست سختی به نیروهای عثمانی وارد کردند. بلافاصله شهر بغداد توسط نیروهای الله وردی خان محاصره شد اما در همین حین شاه عباس با فرستادن پیامی به الله وردی خان به او دستور داد بلافاصله با نیروهای خود به ارتش ایران در آذربایجان و گرجستان بپیوندد به همین خاطر محاصره بغداد نیمه کاره رها شد.
زمان انتقام از عثمانی فرا می رسد
شاه عباس بعد از مدتها از ضعف امپراتوری عثمانی استفاده کرد و شهر تبریز را از علی پاشا حاکم آن بازپس گرفت ضعف نیروهای عثمانی آنچنان شدید بود که این کشور طی معاهده استانبول متهعد شد از تمامی سرزمین های اشغالی ایران عقب نشینی کند. بعد از تسخیر تبریز به قصد حمله به ایروان حرکت کرد و الله وردی خان هم به همراه نیروهای خود از بغداد به شاه عباس پیوست. الله وردی خان بلافاصله قلعه ایروان را تسخیر کرد. همزمان در عثمانی سلطان محمد سوم درگذشت و پسر سیزده ساله اش احمد بر تخت نشست . سلطان جدید عثمانی بلافاصله با امپراتوری هاپسبورگ که سلطنت در اتریش را به عهده داشتند صلح کرد و دوباره متوجه ایران شد.

نبرد ارومیه
در سال 981 شمسی ارتش صد هزار نفره ایران به فرماندهی چغال اوغلی به منظور تسخیر شهر تبریز به سمت این شهر حرکت کردند. به دستور شاه عباس تمامی نیروهای محلی و عشایر مدافع از برابر سیل ارتش عثمانی کنار رفتند و چغالی اوغلی به تصور اینکه کار سختی مقابل نیروهای ایرانی در پیش ندارد با خیال آسوده به سمت تبریز حرکت کرد. اما فرمانده ارتش عثمانی تصوری از ارتش جدید ایران نداشت. علاوه بر 60 هزار سوار قزلباش ، ده هزار سوار کار مخصوص و آموزش دیده شاه، به اضافه 120 هزار پیاده که با تلاش های فراوان الله وردی خان مجهز به 500 عراده توپ و 60 هزار قبضه تفنگ شده بودند و با آموختن فنون نبرد اروپایی نیرویی مخوف در برابر هر مهاجمی بودند. شاه عباس با جمع آوری کل نیروهایش در حوالی دریاچه ارومیه رودرروی ارتش عثمانی قرار گرفت. اگرچه کل ارتش ایران در این زمان بیشتر از 70 هزار نفر نبود اما شاه عباس و فرماندهان ارتش با هوشمندی پیاده نظام زبده ایران را از چشمان جاسوسان ارتش عثمانی مخفی نگه داشتند. در ابتدا 20 هزار سواره نظام ارتش ایران به سمت ارتش عثمانی تاختند. فرماندهان عثمانی به سبک نبردهای پشین قصد هدف قرار دادن سواره نظام با توپ خانه سنگین خود را داشتند که متوجه تغییر عجیب مانور سواره نظام ایران شدند. نیروهای ایرانی به جای اینکه مثل نبرد های قبلی مستقیم به سمت دشمن بتازند از عرض میدان نبرد حمله ور شدند و به عقبه ارتش عثمانی حمله کردند. چغال اوغلی به خیال این که سواره نظام ایران قصد محاصره ارتش عثمانی را دارد بلافاصله توپ های خود را به سمت عقبه ارتش خود منتقل کرد تا جلوی آن ها را بگیرد اما این حرکت تنها یک تاکتیک هوشمندانه ازطرف ارتش ایران بود چرا که بلافاصله بعد از انتقال توپ های دشمن به عقب جبهه 50 هزار پیاده نظام مخفی شده ارتش ایران از روبه رو به سمت ارتش عثمانی حمله ور شدند. همزمان با حرکت پیاده نظام بلافاصله سواره نظام ایران هم تغییر جهت دادند و بلافاصله به کمک نیروهای پیاده ایرانی آمدند. به دلیل این اتفاقات رشته میدان نبرد به طور کلی از دست فرماندهان ارتش عثمانی خارج شد. به دلیل نزدیکی نیروهای دو طرف ارتش عثمانی فرصت استفاده از توپخانه خود را پیدا نکرد. در نهایت بعد از یک روز نبرد سنگین ارتش عثمانی با دادن تلفات بیش از 20 هزار نفر شکست خورده به سمت غرب گریخت. با این شکست ایالات آذربایجان،کردستان،گنجه،تفلیس و باکو یکی یکی به تصرف ارتش ایران درآمد.

بازگشت مجدد ترکان عثمانی
از آنجا که هضم چنین شکستی برای امپراتوری عثمانی بسیارسخت بود بلافاصله دو سال احمد پاشا سردار معروف عثمانی دوباره با نیروهای فراوان به سمت ایران حرکت کرد و بلافاصله شاه عباس و الله وردی خان به مقابله با او رفتند. در ناحیه ارجیش نیروهای الله وردی خان و احمد پاشا بهم رسیدند بلافاصله ارتش عثمانی شکست خورد و احمد پاشا گریخت و الله وردی خان در 29 مرداد 983 فاتحانه از میدان نبرد مراجعت کرد. نبرد با عثمانی به این راحتی تمام نشد در سال بعد وزیر جدید سلطان یعنی چغال اوغلی دست به تجهیز نیروهای تازه نفس برای حمله به ایران زد. شاه عباس که درگیر مشکلات داخلی بود نیرویی برای مقابله نداشت دستور داد ارمنی و گرجی های حوالی ایروان و نخجوان به اصفهان کوچانده شوند تا از کشتار احتمالی ترکان عثمانی مصون بمانند. شاه عباس برای مقابله با هجوم احتمالی زمستان سال 984 را در تبریز گذراند تلاش کرد با دیپلماسی جلوی بروز جنگ را بگیرد. اما در همین حال جمع آوری نیروهای ایرانی بار دیگر آغاز شد. الله وردی خان به همراه ذوالفقار خان قرامانلو حاکم آذربایجان، گنجعلی خان حاکم کرمان، حسن خان حاکم همدان با جمع آوری سی هزار نیرو راهی شهر وان شدند. شاه عباس قبل از حرکت نیروهای الله وردی خان به او گفت: با آن همه تجربه و احتیاط و فداکاری و جرأتی که در تو سراغ دارم، نیازی به سفارش خاصی نیست، اما یادآور می‌شوم که این مأموریت اهمیت بسیار دارد و از همهٔ مأموریت‌هایی که تا کنون انجام داده‌ای مهم تر است. زیرا شکست و یا پیروزی امپراتوری ما بسته به نتیجهٔ آن است. اگر مغلوب شوی آنچه را که در این مدت از دشمن باز گرفته‌ایم از دست خواهیم داد. ارتش ایران در تیرماه ماه سال 984 شمسی به سمت شهر وان حرکت کرد. بیست روز بعد ارتش ایران به وان رسید. رسیدن ارتش ایران به شهر وان آنقدر غیر منتظره بود که چغال اوغلی غافلگیر شد و به قلعه وان پناه برد.در اولین یورش ارتش عثمانی به ایران تعداد زیادی از بزرگان ارتش عثمانی اسیر شدند. در همین حال جاسوسان ایرانی خبر از حرکت دو هزار سوار به فرماندهی محمد پاشا رسید. الله وردی خان بلافاصله خان قرچقای را به مقابله فرستاد که موفق به شکست سواره نظام عثمانی شد. در نهایت ارتش عثمانی باردیگر شکست خورد و از ایران گریخت. شاه عباس در چالدران که محل وقوع شکست تلخ جدش شاه اسماعیل بود به شخصا به همراه بزرگان به استقبال الله وردی خان رفت و از نیروهای الله وردی خان و غنائم به دست آمده بازدید کرد. اما چغال اوغلی از پای نشست و چهار بعد سپاه عظیمی به کمک ایلات و عشایر منطقه تشکیل داد.شاه عباس تصمیم گرفت شخصا به مقابله با ارتش عثمانی بپردازد اما الله وردی خان با اشاره به اینکه امپراتور عثمانی در میدان نبرد حضور ندارد پس نیازی به حضورشاه درمیدان نبرد نیست اورا از حضور درمیدان جنگ منصرف کرد. به همین خاطر بلافاصله پیربوداق حاکم تبریز را مامور مقابله با او عثمانی شد ، قرار بود ارتش ایران با کمک سیاست زمین سوخته به رودرروی ارتش عثمانی قرار گیرد.الله وردی خان به منظور تشویق مرز نشینان برای پیوستن به ارتش ایران برای هر سرباز ترک کشته یک جایزه تعیین کرد. بدین وسیله چند صد نفر به عنوان نیروی داوطلب به ایران پیوستند. نیروهای دو کشور در 15 آبان سال 984 باردیگر رودرروی یکدیگر قرار گرفتند. ارتش ایران به فرماندهی الله وردی خان رودرروی ارتش عثمانی قرار گرفت. جنگ بسیار سختی بود اما در نهایت ارتش عثمانی با دادن تلفات 15 هزار نفری که بسیاری از سرداران و بزرگان معروف عثمانی هم جزو آنان بودند از صحنه نبرد عقب نشینی کرد. غنایم فراوانی نصیب ایران شد. چغال اوغلی صدراعظم عثمانی هم ازفرط اندوه شکست های پی در پی از ایران درگذشت. الله وردی خان زمستان به شیراز بازگشت اما در بهار سال 985 شمسی به اردوی شاه عباس پیوست و به همران سربازان راهی تسخیر گنجه، قراباغ و همین طور شماخی شدند. این شهرها در اختیار احمد پاشا فرماندار ترک عثمانی بود که در نهایت این سه شهر هم به دست ایران افتاد.

آغاز شکست پرتغالی ها با فتح بحرین
ماجرای تسخیر بحرین از جمله اقدامات کارنامه زندگی الله وردی خان است. البته این ماجرا قبل از وقوع جنگ های ایران عثمانی و در سال رخ داد.پرتغالی ها که به تازگی با دور زدن دماغه امیدنیک در سال 1488 میلادی مصادف با 866 شمسی در جنوب آفریقا راه جدیدی برای رسیدن به آسیا و استعمار کشورها و ملل آسیایی پیدا کرده بودند.استعمارگران پرتغالی در سال 885 شمسی به جزیره هرمز رسیدند و با استفاده از ضعف دولت مرکزی وقت ایران این جزیره به همراه عمان مسقط و دیگر جزایر ایران را اشغال کردند. در سال 892 شاه اسماعیل پادشاه وقت ایران سفیری نزد آلبوکرک حاکم پرتغالی هند فرستاد . اما به محض اینکه آلبوکرک شنید امیر وقت هرمز به اطاعت از شاه عباس درآمده نیروهای پرتغالی راهی خلیج فارس شدند. در نهایت کار به امضای معاده ایی رسید که بر اساس آن پرتغالی ها در ازای تصرف جزیره هرمز در فرونشاندن شورش بلوچستان ، لشکر کشی به بحرین و همین طور نبرد بر ضد عثمانی به ایران کمک کنند. اما با وجود این معاهده پرتغالی ها در سال 898 به بحرین و جزایر مجاور آن نیز حمله و آنجا را نیز تصرف کردند. شاه اسماعیل به دلیل گرفتاری های داخلی و نداشتن نیروی دریایی هیچ گاه نتوانست واکنش مناسبی در مقابل پرتغالی ها انجام دهد. ضعف دولت وقت ایران تا آنجا بود که شاه اسماعیل حتی نتوانست در جریان شورش عظیمی که در طی سال های 897 تا 900 شمسی در تمام جزایر و سواحل خلیج فارس بر ضد پرتغالی ها رخ داد به مردم آنجا کمک موثری بکند. اما اوضاع در دوران حکومت الله وردی خان در فارس به طور کلی تغییر کرد. او در سال 979 با از بین بردن حاکمان خود رای شهر لار که به پرتغالی ها کمک می کردند یکی از اصلی ترین پشتیبانان آنان را در جنوب از بین برد و به دنبال بازگرداندن جزیره بحرین به خاک ایران رفت.
در سال 980 شمسی فرخشاد حاکم وقت جزیره بحرین درگذشت. و رکن الدین مسعود برادر وزیر حاکم درگذشته علم استقلال را در جزیره بحرین برافراشت. خبر قیام بلافاصله به گوش الله وردی خان حاکم مقتدر فارس رسید. الله وردی خان علاوه بر استان فارس حاکم جزایر جنوبی ایران هم بود. بلافاصله خواجه معین الدین فالی که از سرداران شجاعش بود با تعدادی تفنگچی زبده به صورت مخفیانه برای سرکوب شورش به بحرین فرستاد. خواجه معین الدین در کارش موفق بود و توانست رکن الدین مسعود و اطرافیانش را از سر راه بردارد. اگرچه این بار نوبت مردم بومی جزیره بود که برای استقلال رودروی نیروهای ایرانی قرار بگیرند. مردم بحرین در تدارک یک شورش گسترده بودند که امیر یوسف شاه با تعدادی از نیروهای زبده به کمک خواجه معین الدین به بحرین آمدند و جزیره بحرین باردیگر به طور کامل در اختیار ایران قرار گرفت. خبر تسخیر مجدد بحرین به گوش فیروز شاه حاکم دست نشانده جزیره هرمز رسید. بلافاصله نیروهای حاکم هرمز به همراه پرتغالی ها به جزیره بحرین حمله کردند. نبرد آبی و خاکی سختی در جزیره بحرین درگرفت. اگرچه خواجه معین الدین و یوسف شاه در این نبرد سخت شجاعانه کشته شدند اما در نهایت جزیره بحرین جزو ایران باقی ماند. بازپس گیری بحرین و شکست پرتغالی ها زمینه ساز نبردهای بعدی ایران با پرتغالی ها در خلیج فارس شد.الله وردی خان به غیر نبرد با عثمانی ،ازبکان و همین طور اعزام نیرو برای فتح بحرین در سرکوب شورش های بسیاری مثل سرکوب شورش شاه وردی خان حاکم قراچه داغ، سرکوب شورش طایفه افشار در کهگیلویه در سال 975 شمسی، دفع فتنه شاه وردی درکردستان در سال 976، دفع شورش حسین خان بختیاری در سال 979 نقش زیادی در تحکیم قدرت داخلی شاه عباس داشت.

اقدامات عمرانی
اما خدمات الله وردی خان تنها منحصر به اقدامات نظامی و تعلیم ارتش جدید ایران نبود. این سپهسالار شایسته ایران بانی ساختمان فراوانی در سراسر ایران بود که شاید معروفترین آن ساخت پل الله وردی خان یا سی و سه پل معروف باشد. ایده ساخت این پل در سال 978 شمسی و در دوازدهمین سال سلطنت شاه عباس مطرح شد. شاه الله وردی خان را مامور ساخت این پل کرد او با سرمایه شخصی و ساخت این پل را به پایان رساند. این پل به منظور برگزاری جشن آب پاشان که تیرماه برگزار می شد و همین طور مراسم خاج شویان ارامنه اصفهان مورد بهره برداری قرارگرفت و شکوه و عظمت آن در آثار جهانگردان اروپایی به خوبی منعکس شده است.
ساخت مدرسه خان در زمان حکومت در شیراز از جمله خدمات دیگر الله وردی خان بود. مدرسه ایی که بعدها پذیرای افرادی مانند ملاصدرا شد. البته این مدرسه در زمان امام قلی خان فرزند شایسته الله وردی خان به پایان رسید. از جمله کارهای عمرانی دیگر الله وردی خان احداث نهری عظیم به نام نهر عباسی در شیراز جهت تأمین آب شهر در سال 980 شمسی، هموار ساختن شکاف‌ها و گذرگاه‌های موجود در مسیر راه اصفهان – شیراز،ساخت پل‌های عظیم در راه اصفهان – شیراز، ساخت کاروانسرایی بسیار بزرگ و محکم در مسیر راه اصفهان – شیراز ،ساخت بازار عظیم لار که به گفتهٔ دن گارسیا: «بدون شک یکی از زیباترین و فاخرترین بناهای سراسر قارهٔ آسیاست و می‌تواند با مجلل‌ترین فروشگاه‌های اروپا برابری کند. از جمله خدمات بی شمار الله وردی خان بود.
این سردار شایسته تاحدی مورد احترام شاه عباس بود که همواره از سوی شاه پدر نامیده می شد.
این سردار شایسته ایران زمین بعد از یک عمر خدمت صادقانه به میهن در سال 992 شمسی در سن 54 سالگی درگذشت و در مقبره ای که به دست خودش در مشهد ساخته شده بود دفن شد.

منابع
شاه عباس کبیر مرد هزار چهره نوشته محمد پناهی سمنانی
تاریخ ایران از آغاز تا انقراض قاجاریه نوشته حسن پیرنیا و عباس اقبال آشتیانی