جنگنده چند منظوره تجاس

در سال 1969 نیروی هوایی هند خواهان ساخت یک جنگنده چند منظوره در داخل شد . این کار بر  عهده صنایع  اچ ال ای نهاده شد ولی این پروژه در سال 1975 به مشکل روبرو شده بود زیرا از نیازهای اولیه طراحی موتور در داخل بود چیزی که برای هند ممکن نبود و از این رو باید دست به تامین موتور در خارج از هند زده میشد

این طرح تا مدتها جدی گرفته نشد شاید دلیل  ان تولید تحت امتیاز میگ21 در هند بود و در ان روزگار دو رقیب ارتش هند یعنی چین و پاکستان نیز جنگنده ای برتر از میگ21 نداشتند و البته در همان زمان نیز هند شکاری میگ23 را نیز در خدمت داشت

در سال 1980 هند با در نظر گرفتن اینکه تا میانه دهه 1990 بخشی از ناوگان میگ21 خود را از خدمت باید خارج میکرد که متعلق به دهه 1960 و 1970 بودند و یک خلا 40% در ناوگان پیش می امد  از این رو هند خواهان یک جنگنده برای جایگزینی  میگ21 تا اواخر دهه 1990 بود

در سال 1981 هند برنامه جنگنده چند منظوره جدید را ال سی ای (LCA) نامید که قرار  بود در هند توسعه یابد ولی این کار بدین راحتی ها نبود زیرا هند زیربنای لازم را در ان زمان نداشت و هندی ها با اعتماد به نفس بالا تصمیم داشتند با توسعه ال سی ای ، صنعت هوافضای خود را نیز در بخشهای مختلف توسعه دهند.

شرکت اچ ای ال هند با سه چالش بزرگ روبرو بود که شامل  ساخت رادار پالس داپلر، ساخت سامانه کنترل پرواز دیجیتال با سیم  و در نهایت ساخت موتور توربوفن بود چیزی که در هند  در دهه 80 میلادی  هیچ زیر بنایی  برای ساخت ان وجود نداشت

ولی دو چالش دیگر نیز وجود داشت که دست کم هند از پس ان دو بر امد یکی ساخت مواد کامپوزیت برای ساخت بدنه و دیگری  تجهیزات دیجیتال و نرم افزارهای لازم در کابین. در سال 1985 قرار بود جنگنده در سال 1990 پرواز کرده و در سال 1995 رسما عملیاتی شود. در این سال گفته شده که از 35 اجزاء مهم برای ساخت تجاس تنها ساخت سه بخش به خارج وابسته بود که شامل نمایشگر های  رنگی ساخت فرانسه،غلاف نشانه گذار  لیزری و نابری ساخت اسرائیل  و همچنین کلاه پروازی  ساخت اسرائیل  . ولی به زودی مشخص شد این تنها یک رویا است

در سال 1988 طرح به تصویب رسید که شامل جنگنده ای با بال دلتا و بدون کانارد بود و شرکت داسا فرانسه  نیز به عنوان پیمانکار فرعی مورد پذیرش قرار گرفت.در همان سال مشخص  شد زیر ساختهای لازم برای  توسعه بسیاری از  فناوریها تا اواخر دهه 1990 در دستراس نخواهد شد از این رو ورود به خدمت جنگنده در نسخه پاییه تک سرنشینه به سال 2004 مکول شد.

یکی از چالش برانگیز ترین بخش کار ساخت سامانه کنترل پرواز دیجیتال بود. این سامانه برای اولین  بار روی اف16 نصب شد که پایداری هواپیما در هنگام پرواز توسط رایانه انجام میشد.  ولی هند تصمیم داشت با کمک لاکهید مارتین این فناوری را به دست اورد ولی ازمایشات اتمی سال 1998 هند و تحریم تسلیحاتی این کشور برنامه را  با مشکل روبرو کرد اگرچه هند در سال 2001 این برنامه را پیش برد و  به نسخه بومی این سیستم دست یافت

اولین نسخه ال دی ای که تجاس نامیده شده در 4ژانویه سال 2001 پرواز کرد  و در سال 2003 به سرعت صوت دست یافت.

 جنگنده 11 سال بعد از پیش بینی اولیه پرواز کرد  و 24 سال بعد از پیش بین  اول و 11 سال بعد از پیش بینی دوم عملیاتی   شد. بخش بسیار بزرگی از فناوری های بومی تاس  انقدر در بروکراسی اداری  هندی ها باقی ماند که هند مجبور به دریافت  انها از خارج شد اگرچه بخشی از دلیل تاخیر تحریم های چند ساله هند بود که تا سال 2004 همچنان ادامه داشت

تجاس جنگنده ای است با بالی دلتا فاقد دم و یا کانارد  که هدف از ساخت این نوع بال دلتا افزایش چالاکی ان بود.هدف از طراحی تجاس ساخت یک شکاری رهگیر با نقش ثانویه  حمله به زمین بود . استفاده از بال دلتای وسیع اجازه حمل سوخت بیشتر در بال را میدهد و همچنین این اجازه را میدهد که جایگاهای بیشتری را زیر بال و بدنه حمل کند.

تجاس از الومینم ، تیتانیوم و لیتیوم ساخته شده  و مواد ترکیبی کامپوزیت 45% هواپیما را تشکیل میدهد که باعث کاهش وزن هواپیما تا 40% نسبت به نصب قطعات فلزی شده است. همپنین گفته میشود  با در نظر گرفتن استفاده از مواد ترکیبی گسترده سطح مقطعی این جنگنده بسیار پایین است.خلبان در درونی کابینی  دید مناسب قرار دارد ولی نه به خوبی اف16 و یا تایفون. دارای  صندلی پرتاب شونده صفر صفر مارتین بیکر است

هواپیما دارای یک سامانه پرواز  دیجیتال با سیم چهار کاناله توسعه یافته در هند است که کنترل پذیری تجاس را بسیار مطلوب کرده است.دارای بالی با یک  تکه فلاپ است و سکان عمودی ان دارای  بخش تمام متحرک است.در جلی  بال نیز چهار بخش متحرک برای کنترل زاویه حمله است و تمامی سطوح  کنترل توسط یک رایانه دیجیتال  توسعه یافته در هند کنترل میشود.

هواپیمای دارای کابین  هماهنگ با دوربین دید شبانه  است و از سه نمایشگر رنگی چند کاره  بزرگ  و دو نمایشگر کوچکتر در بالا و دو طرف پنل پروازی بهره می برد ویک صفحه کلید برای برنامه ریز جنگنده در اختیار خلبان است .دارای اچ یو دی و کلاه پروازی  ساخت البیت سیستم اسرائیل است  و از سامانه ناوبری  جی پی اس و سامانه اینرسی حلقه لیزری بهره می برد و دارای سامانه فرود خودکار  است

در دهه 1980 در مرحله اول هند به دنبال ساخت یک  موتور توربوفن بومی بود ولی خیلی زود این طرح رها شد و هند در سال 1987 تصمیم به نصب موتور امریکایی جنرال  الکتریک اف404 گرفت که بر روی اف18 هورنت نیروی دریایی امریکا نیز نصب شده بود.

تنها تا قبل از اغاز تحریم های  در سال 1998 بر سر برنامه هسته ای هند ، دو  دستگاه موتور تحویل شد  بود ولی در سال 2003 با لغو دوباره تحریم ها  هند توانست  ده دستگاه جی 404-جی ایی-ای ان 20 را به دست اورد. هند البته گزینه های دیگری نیز داشت و برای مدتی فرانسه  به این کشور پیشنهاد نصب موتور ام88-2 نسخه ای از موتور جنگنده رافال را نیز داد و همچنین پیشنهاد دیگر موتور یوروجت جنگنده یورفایتر بود .ولی در نهایت در سال 2008 هند خواهان تحویل 99 دستگاه اف404 -جی ایی-اف2جی3 به عنوان موتور اصلی  تولیدی روی تجاس گرفت.این موتور در حالت عادی  12100 پاند و با  پس سوز 20200 پاوند رانش ایجاد میکند  و جنگنده را به رانش به وزن 1.07 می رساند که عدد قابل قبولی است

البته  هند همچنان در حال توسعه موتور بومی GTRE GTX-35VS Kaveri به صورت موازی است ولی تا انجای که مقامات هندی اعلام کرده اند بر روی نسخه پیشرفته تر تجاس  که تجاس مارک 2 خوانده میشد قرار است موتور جنرال الکترونیک اف414 نصب شود که بر روی سوپر هورنت های نیروی دریایی امریکا نصب شده است.

هواپیما دارای دو ورودی هوا   کوچک در دو طرف بدنه است که فاقد هر گونه بخش متغییر بوده و دارای قابلین کنترل هوا در درون ورودی حتی با سرعت ورودی بالای صوت است .

همانند موتور قرار بود رادار چند منظوره  پالس داپلر نیز در داخل هند توسعه یابد. یک رادار  چند منظوره با توان کامل  هوا به هوا و هوا به زمین با توان درگیر همزان با چند هدف، کشف اهداف زمینی و دریایی، نقشه برداری از سطح زمین  و  تعقیب عوارض زمین و……

ولی این طرح نیز با تاخیر فراوان روبرو شد تا اینکه هند برای نسخه تولید مجبور به دریافت رادار اسرائیلی ایی ال 2032  شود. این رادار برای جنگنده ناکام لاوی طراحی شد ولی  بعدها بر روی جنگنده های بسیاری همچون فانتوم های ترکی و میگ21 رومانی و تی 50 کره جنوبی  استفاده شد

ایی ال 2032 دارای برد 150 کیلومتر است و توان درگیری  همزمان  با چهار هدف را دارد. برد کشف یک کشتی در این رادار 300 کیلومتر است و از توان قفل روی هدف در حین  کاوش اسمان، نقشه برداری از سطح زمین، توان پایینگری ، کشف اهداف زمینی، کشف بالگرد در حال پرواز ایستای برفراز زمین  برخوردار است.در اینده قرار است نسخه ارایه فازی این رادار را نیز روی تجاس نصب شود (البته به شرط اماده نشدن رادار بومی).

همچنین قرار است در نسخه تولیدی به یک کاونده تصور ساز فروسرخ برای کشف اپتیکی اهداف  زمینی  و هوایی تجهیز شود  و میتواند غلاف اسرائیلی لیتینیگ  را حمل کند.لیتینیگ یک غلاف نشان گذاری لیزری مجهز به دوربین دید حرارتی است که به ان توان پرواز در شب در  ارتفاع پایین را نیز  میدهد .این غلاف در نیروی هوایی هند بر روی هواگردهای دیگر همچون جگوار  نیز نصب شده است . همچنین  دارای یک هشدار  دهنده راداری، هشدار دهنده لیزری، سامانه جنگ الکترونیک و یک هشدار دهنده فروسرخ  است که همگی توسعه یافته در هند هستند اگرچه وزیر دفاع هند اعلام کرد غلاف های جنگ الکترونیک نیز برای تجاس از اسرائیل خریداری شده است

همچنین از دیگر تجهیزات ان میتوان  سامانه شناسایی دوست از دشمن،خط ارتباط داده برای ارسال تصاویر غلاف  لیتینیگ به ایستگاه های زمینی است

تجاس به عنوان یک جنگنده چند منظوره میتواند طیف وسیعی از تسلیحات را حمل کند و از انجای که در نیروی هوایی هند  جنگنده های غربی و شرقی مختلفی با تسلیحات  غربی و شرقی بسیار است از این رو تجاس نیز این سلاح ها را به ارث می برد.

تجاس دارای هشت مقر تسلیحاتی است که سه عدد زیر هر بال، یکی زیر بدنه و یکی نیز در زیر یکی از ورودی های هوا برا حمل  غلاف خارجی است  و میتواند 3.5 تن سلاح خارجی را حمل کند که باید گفت در مقام قیاس کمتر از جنگنده های چون سوخوی30 و یا میراژ 2000 در خدمت هند است

سلاح داخلی تجاس توپ 23 م م دو لول جی اس اچ -23 است که بر روی جنگندهای میگ21 و میگ23 ارتش هند نصب است  و دارای 220 گلوله است

در کنار ان میتواند در رزم هوایی موشک هوا به هوای روسی ار 73،ار77،موشک اسرائیل پاینتون 3 و موشک اسرائیل رادار فعال دربی و موشک بومی رادار فعال استرا با برد 100 کیلومتر را حمل کند.

همچنین طیف وسیعی از دیگر سلاح های روسی همچون موشک ضد کشتی خا 35،خا 31، انواع هوا به زمین  خا 59 و  بمب هدایت اپتیکی کا500 تی و لیزری کا1500 و بمب غربی  لیزری جی بی یو16 و انواع راکتهای 80 و 130 م م و انواع بمب های خوشه ای و سقوط ازاد را حمل میکند

 همچنین توان حمل سه  مخزن سوخت خارجی  هر کدام با 1200 لیتر سوخت ویا پنج مخزن سوخت خارجی با 800 لیتر سوخت را دارد و از یک لوله سوختگیری هوایی ثابت بهره می برد که قابل جدا شدن است .  برد انتقالی تجاس با سوخت داخلی 3000 کیلومتر ، با سه مخزن سوخت 1200 لیتری  3600 کیلومتر و با پنچ مخزن سوخت 4000  کیلومتر ذکر شده است و با  دو مخزن و دو بمب هدایت لیزری ، یک غلاف لیزری  و دو موشک هوا به هوا برد ان 510 کیلومتر اعلام شده است . بیشترین سرعت ان 1.8 ماخ است .

نمونه های مختلف تجاس

تجاس مارک1: اولین نسخه تولید که همکنون در خط تولید است و در بالا به ان اشاره شد. این نسخه دارای  یک  نمونه اموزشی نیز میباشد  که دارای دو خدمه در پشت سر هم است

همچنین تجاس دارای یک نسخه ناونشین تک سرنشینه با داشتند یک نسخه اموزشی رزمی دو سرنشینه  نیز می باشد  که از نظر داخلی مشابه نسخه تجاس مارک 1 است . این نسخه از سال 2013 در حال گذراندن ازمایشات از سکوی شبیه ساز پرواز ناو هواپیمابر است.

تجاس مارک  2:  نسخه ارتقا یافته دارای موتور جنرال الکترونیک جی 414  است  که دارای 13000 پاوند رانش بدون پس سوز و 23000 پاوند رانش با پس سوز است .این موتور روی سوپر هورنت نصب شده است .دارای کابین پیشرفته تر و توان حمل 5 تن سلاح است  و از  یک رادار اریه فازی بومی بهره می برد  .هند مدتی است روی یک رادار ارایه فازی فعال کار میکند .این رادار در سال 2017 با نام یوتام رو نمایی شد شامل یک رادار با 18 مدل کارکرد شامل توان نقشه برداری سه بعدی و توان درگیری با هشت هدف است . مشخصات این رادار فاش نشده ولی هند تصمیم دارد ان را روی نسخه مارک2 تجاس و میگ29 نصب کند…هند مدعی است از نظر کارای این رادار از رادار باروس نصب شده روی سوخو30 برتر است.همچنین این نسخه دارای یک کاونده تصویر ساز حرارتی در جلوی کابین روی دماغه است که توان کشف غیر فعال هدف را به ان میدهد..  همچنین این نمونه دارای بدنه کشیده تر و سکان عمودی بلندتر است . این نمونه در حال توسعه است

تجاس مارک3 :  نسخه با مواد ترکیبی بیشتر که 70% بدنه از مواد ترکیب ساخته شد و سطح مقعطی ان کاهش یافته است

تا پایان سال 2022  57 تجاس تولید شده که اولین اسکادران عملیاتی تجاس در اواخر سال 2014 رسما عملیاتی شد. این اسکادران در حال حاظر در حال نوشتن دفترچه های عملیاتی اسکادران است و در ان ازمایشاتی چون پرتاب موشک ار 73 و بمب هدایت لیزری جی بی یو16 را انجام داده است. همچنین در این ازمایشات بمب های 500 کیلوگرمی و خوشه ای از این هواپیما افکنده شده است ولی هنوز از لیست بلند تسلیحات قبل  حمل توسط تجاس خبری به صورت عملیاتی نیست.

هند در مرحله اول خواهان دریافت 200 فروند تا سال 2020 بود ولی این عمر به دلایل بسیار محقق نشد و البته نیروی دریایی نیز نسخه ناونشین را دریافت خواهد کرد ولی هنوز تا عملیاتی شدن کامل با تسلیحات کامل تجاس دست کم 2 سال وقت لازم است. هند قرار بود تجاس را برای جایگزینی میگ21 در اواخر دهه 1990 ویا حتی در میانه دهه بعدی تحویل بگیرد ولی تاخیر فراوان در این برنامه باعث شد که مدتی دست به ارتقا میگ21 خود بزند و در کنار ان سوخوی30 را به خدمت بگیرد  و همکنون که نیز در حال نزدیک  شدن به مرحله عملیاتی است باید زیر سایه جنگنده ای چون سوخوی30 و در اینده احتمالا رافال خدمت کند.

برخی از مشخصات تجاس    عبارتند از طول و ارتفاع 13.20  و 4.40 متر ،وزن خالی 6500 کیلوگرمی ،بیشترین سرعت1.8 ماخ برابر با   1920  کیلومتر در ساعت،سقف پرواز: 15250  متر، برد انتقالی 3000 کیلومتر و شعاع  رزمی با چهار تن مهمات 300  کیلومتر   .این هواپیما از یک  دستگاه توربوفن  جنرال الکترونیک  اف 404 با توان 12000 پاوند  بدون پس سوز و 19000 پوند با پس سوز . البته در نسخه های تولید بعدی موتور جنرال الکترونیک جی 414 نصب میشود،تجاس دارای یک توپ داخلی 23 م م دو لول با 220 گلوله ،  دارای هشت جایگاه جنگ افزاری شامل سه جایگاه زیر هر بال  و دو جایگاه  زیر بدنه با توان حمل چهار تن سلاح شامل انواع بمب های سقوط ازاد مارک 82 و 83 ،بمب های روسی سقوط ازاد 250 و 500 کیلوئی، بمب هدابت لیزری امریکای جی بی یو 16، بمب هدایت لیزری کاب 1500 ال ،بمب های خوشه ای روسی،موشک هوا به زمین هدایت تلوزیونی  روسی کا 59 با برد  بیش ار 180  کیلومتر ،موشکهای ضد کشتی روسی کا 35 و کا 31 و نسخه ضد رادار ما 31. موشک  هوا به هوای فرورسخ اسرائیلی پاینتون 5 و موشک اسرائیلی  رادار فعال  دربی، موشکهای روسی ار 73 و ار77.

عبدالحمید تارخ