در پی درخواست زلنسکی رئیس جمهور اوکراین برای دریافت جنگنده برای مقابله با تجاوز نیروی های روسی به خاک این کشور، چند کشور اروپایی تصمیم گرفتند تا جنگنده های اف16 دست دوم خود را به اوکراین بدهند. کشورهای که برای دادن جنگنده های اف16 ابراز امادگی کردند عبارتند از هلند، بلژیک، دانمارک و نروژ.هر چهار کشور از جمله نخستین مشتریان اف16 در اروپا بودند .
داستان خرید اف16 توسط این چهار کشور بر میگردد به زمانی که در اواخر دهه1970 انها برای جایگزینی جنگنده اف104 و اف5 خود به دنبال جنگنده میگشتند و چندین جنگنده مانند میراژ اف1 ، اف18 و اف16 در رقابت انها شرکت کردند و در نهایت هر چهار کشور با هم اف16 را انتخاب کردند .بیش از 350 جنگنده اف16 تماما از مدل های A و B که نخستین نسخه های تولیدی اف16 بود تا سال 1985 توسط این کشورها تحویل شد که برخی در داخل این کشورها تولید شد.
در دهه1990 هر چهار کشور دست به ارتقا اف16 بخشی از ناوگان خود به استاندارد MUL زدند که بعدها به اف16 تک سرنشینه ارتقاء یافته طی این ارتقا F-16AM و به اف16 دو سرنشینه مدل بی ارتقا یافته طی این ارتقا F-16BM گفتند.
این اف16 حدود 40 سال خدمت کردند تا اینکه کشور های یاد شده تصمیم گرفتند تا اف35 را برای جایگزینی انها انتخاب کنند .بلژیک درسال 2022 یکی از نخستین کشور های بود که اف16 خود را از خدمت خارج کرد و انها را با اف35 جایگزین کرد ، سه کشور دیگر نیز در حال خارج کردن اف16 خود از خدمت هستند
ولی همکنون این اف16 ها با تصمیم امریکا برای اجازه دادن به این 4 کشور برای اهدا کردن اف16 خود به اوکراین بار دیگر تیتر اول خبر ها شدند و قرار است در اوکراین وارد میدان نبرد شوند جای که با تهدید جنگنده های پیشرفته روسی مواجه هستند
بسیاری از خلبانان ناتو معتقدند این اف16 واقعا به کار اوکراین می اید زیرا با وجود ارتقا ولی انها فناوری به روزی ندارن ولی با اغاز اموزش خلبانان اوکراینی در سپتامبر 2023 مشخص شده که در نهایت اف16 به اوکراین میرود.در مقاله جنگنده چند منظوره اف16 در سایت جنگاوران به بررسی اف16 پرداختیم ولی در این مقاله خواهیم دید برنامه ارتقا ام یو ال که روی اف16 قدیمی اجرا شده چه برنامه ای بوده و اف16 اوکراینی چه جنگنده های خواهد بود
زمانی که اف 16 در سال 1979 وارد خدمت شد، انتظار می رفت که این جنگنده در سال 1999 با یک جنگنده جدید جایگزین شود. به دلایل متعدد، اقتصادی و سیاسی، F-16 با یک جانشین جایگزین نشد(دست کم در ان زمان ولی بعد اف16 وارد شد و جایگزین این جنگنده شد) و انتظار هم نمیرفت تا سال 2010 جایگزین شود. به منظور حفظ همان سطح از قابلیت های عملیاتی و اثربخشی عملیاتی هواپیماهای موجود طی ده تا بیست سال آینده لاکهید مارتین یک پروزه جدید برای ارتقا اف16 های موجود را اغاز کرد .این پروژه در سال 1989 با مطالعه دو ساله در مورد احتمالات ارتقاء F-16 آغاز شد. در سال 1991 مرحله توسعه آغاز شد که تا سال 1997 پایان یافت .این برنامه با نام MUL شناخته میشد
طی این برنامه ارتقا تمامی بخش های هواپیما برای خدمت برای 20 سال اینده ارتقا میافتند تا همچنان به روز باشند
در ابتدا پنج کشور در Mid Life Update (یا همان MUL) شرکت کردند. چهار کشور اروپایی بلژیک، دانمارک، هلند و نروژ، و همچنین ایالات متحده. هر یک از این کشورها یک اف16 خود را برای اصلاح به کارخانه لاکهید-مارتین در فورت ورث، تگزاس، به عنوان یک هواپیمای آزمایشی برای این اصلاح ارسال کردند . در شروع برنامه، پیش بینی می شد که نیروی هوایی امریکا همچنین حدود 223 مدل اف16 A و B که دو سنخه نسخت تولیدی است را تحت برنامه MLU تبدیل کند. اما با پایان جنگ سرد، این بخش از برنامه به پایان رسید و ایالات متحده از برنامه خارج شد ولی برای چهار کشور اروپای که تعداد کمتری اف16 داشتند و تنها جنگنده انها نیز اف16 بود تا امدن جایگزین اف16 برنامه ادامه یافت
در سال 2001 پرتغال نسختین کشور بود که این برنامه را اجرایی کرد. برنامه پرتغالی در پایان سال 2002 آغاز شد و اولین هواپیما در اوایل سال 2003 تحویل شد. اولین سری ارتقا شامل 16 فروند مدل A و 4 فروند مدل B بودند که بعداً 20 اف-16 دیگر به دنبال آن ارتقا یافتند .
در سال 2005، اردن کشور بعدی بود که تصمیم گرفت F-16 های خود را با بسته MLU ارتقا دهد.اردن مدتی از این هواپیماها استفاده کرد و بعد انها را به پاکستان تحویل داد
در سال 2010 پاکستان نیز به گروه MLU پیوست. این کشور تصمیم گرفت 35 فروند هواپیمای بلوک 15 قدیمی خود را که دهه 1980 از امریکا دریافت کرده بود را با گزینه ای برای 10 دستگاه دیگر ارتقا دهد. اولین فروند هواپیما که تبدیل شد در نوامبر 2011 آزمایش شد
در نهایت غیر اردن ، پرتغال و پاکستان کشورهای بلژیک، هلند، دانمارک و نروژ نیز اف16 خود را به این نسخه ارتقا دادند
ولی F-16MUL دقیقا چه است
بدنه هواپیمای F-16 بیش از آنچه در سال 1979 پیش‌بینی شده بود(در زمان ورود بخدمت)، تحت بارهای سنگین‌تری قرار گرفته است که نشانی از حمل تسلیحات جدید سنگنتر، مخازن سوخت بزرگتر و بعد موتور متفاوت با نسخه اولیه بود . قبل از برنامه MLU، وضعیت فعلی بدنه هواپیما در برنامه ای با نام (PACER SLIP) مورد بررسی قرار می گیرد. در این برنامه اصلاحی پیش بینی شده بود که چگونه عمر سازه را 5000 ساعت افزایش داد و تا بتواند تا 30 سال باز بخدمت خود ادامه دهد
ساختار و اویونیک
اکثر تجهیزات اویونیکی که در طول MLU نصب شد، سخت افزارهای موجود هستند که برای استفاده در نسخه های اف16 سی و دی نصب شده اند. با این حال، کامپیوتر ماموریت مدولار مخصوصاً برای این نسخه طراحی شده است.
کامپیوتر چند ماموریت مدولار
مهمترین آیتم بسته Mid Life Update، رایانه ماموریت مدولار ام ام سی است که کلید ارائه قابلیت‌های جدید مانند سنسورها و سلاح‌ها، بهبود رابط خلبان با جنگنده است. این کامپیوتر متشکل از ماژول‌های قابل تعویض خطی (LRM) است که بر پایه چندین ریزپردازنده 32 بیتی RISC MIPSCO R3000 ساخته شده‌اند که زبان درجه بالا ADA را اجرا می‌کنند. طراحی شی گرا زمان ارائه نرم افزار جدید را کاهش می دهد و نگهداری نرم افزار را بهبود می بخشد. از دیگر ویژگی‌های آن میتوان به ماژول‌های باس چندگانه، نمایشگر های رنگی قابل برنامه ریزی ، درایور نمایشگر و منابع تغذیه اشاره کرد. ام ام سی به جنگنده اجازه داد تا رادار بهبود یافته و تسلیحات جدید داشته باشد
رادار کنترل آتش
رادار کنترل آتش AN/APG-66(V2) ساخت وستینگ هوس به یک پردازشگر اطلاعات سیگنال کاملاً جدید مجهز شد. این رادار به این جنگنده اجازه رهگیری ده هدف به شکل همرمان در گیری با چهار هدف را با کمک موشک امرام میدهد . سایر ویژگی ها شامل بهبود 25 درصدی در محدوده تشخیص و ردیابی،)، بهبود حالت های نقشه برداری هوا به زمین ، توان کشف اهداف زمینی متحرک ، قابلیت بهتر در برابر جنگ الکترونیک، قدرت تفکیک بالاتر .برد کشف این رادار باند ایکس 111 کیلومتر بر ضد یک جنگنده به اندازه یک میگ29 ذکر شده و گفته شده توان قفل روی هدف از 70 تا 80 کیلومتری دارد
رادار قبلی حدود 80 کیلیومتر برد کشف داشت و تنها توان رهگیری چهار هدف و درگیری با یک هدف را داشت
IFF پیشرفته
سیستم شناسایی پیشرفته دوست یا دشمن Hazeltine APX-113 با عملکرد برد افزایش یافته از طریق چهار آنتن نصب شده بر روی دماغه
در کابین
نصب یک HUD یا نمایشگر سربالایی بزرگتر که پهنتر با نور سبز برای دیدن بهتر ان در شب .همچنین این اچ دی توان نشان دادن تصاویر غلفا های دید حرارتی زیر جنگنده را نیز به خلبان دارد که برای پرواز شبانه و ناوبری ارتفاع پایین بسیار مهم است
مجموعه نمایشگر چند منظوره (MFD) ساخته شده توسط Honeywell، شامل دو نمایشگر چندکاره کریستال مایع ماتریس فعال رنگی 10 سانتی متر در 10 سانتی متری که جایگزین نمایشگر های تک رنگ قبلی شده است .این نمایشگر ها قابل برنامه ریزی هستند و میتوانند به انتخاب خلبان موارد مختلف را نشان دهند
ضبط کننده صدا/فیلم
همچنین سیستم تلویزیون کابین خلبان ساخته شده توسط Telemetrics برای اولین بار روی این نسخه نصب شد.این سیستم تمامی تصاویر اچ یو دی و نمایشگر ها و همچنین صدای کابین را بر تجزیه و تحلیل بعد از هر پرواز ضبط میکند.
نمایشگر روی کلاه پرواز
نمایشگر نصب شده روی کلاه پرواز (HMD) بخشی از پیکربندی فعلی نیست، اما در صورت در خواست قابل نصب روی این نسخه است
چیدمان کابین بر اساس کابین اف16 سی و ید بلوک40 و50 بوده و کابین با دوربین دید درشب هماهنگ است
کنترلر سلاح و دستگیره دریچه گاز موتور
کنترلر ساید استیک (ساخته شده توسط شرکت Lear Astronics) و دستگیره دریچه گاز مدل های بلوک 50 جاگزین نسخه قدیمی می شود.روی دریچه گاز دگمه های برای کنتر ارتباطات VHF و UHF، سیستم شناسایی دوست از دشمن IFF، عملکرد مودم داده‌ای ارتباطی ، کنترل‌های ترمزهای هوایی، انتخاب رنگ نمایشگر های درون کابین برای دید درشب ،کنترل برد رادار، انتخاب نوع موشک هوا به هوا و یا انتخاب توپ همگی بر ریو دسته گاز است بدون اینکه خلبان نیاز داشته باشد دست خود را دوی دسته کاز بردارد
سیستم خط داده لینک16 برای ارتباط با هر واحدی که این خط ارتباطی را دار از جمله اواکس ها و جنگنده های ناتو
سیستم مدیریت جنگ الکترونیک
یک سیستم مدیریت جنگ الکترونیک (EWMS) که توسط Terma Elektronik AS در دانمارک توسعه یافته است، کنترل متمرکز سیستم جنگ الکترونیک را برای کل مجموعه جنگ الکترونیک فراهم می کند که شامل سیستم هشدار دهنده رادار، غلاف های جنگ الکترونیک و سیستم چف و فلر است. این سیستم مدیریت بسته به نوع تهدید راداری که توسط هشدار دهنده راداری جنگنده دریافت می شود از غلاف های جنگ الکترونیک، و یا ضد جنگ الکترونیک و یا چف و فلر استفاده میکند
گیرنده GPS
نسخه تولیدی A و B فاقد سیستم جی پی سا بودند. البته در زمان ساخت اف16 اصلا جی پی اس وجود نداشت از انجای که تسلیحات هدایت دقیق ماهواره ای بسیاری از دهه1990 ساخته شد با نصب سیستم جی پی اس و رایانه کنترل اتش جدید نتنها امکان استفاده از این تسلیحات پدیدار شد بلکه سیستم ناوبری هواپیما نیز بر اساس این سیستم قرارگرفت
تسلیحات
ام یو تی میتواند تمامی تسلیحاتی که روی یک اف16 سی و دی نصب می شود را حمل کند. جنگنده F-16A که نسخه پاییه بود و بعد به نسخه ام یو تی ارتقا یافت تنها در رزم هوایی توان حمل موشک سایدواندر را داشت.این موشک فروسرخ برای رزم هوایی نزدیک است زیرا فلسفه ساخت اف16 یک جنگنده بمب افکن سبک ارزان در کنار اف15 ایگل گرانقیمت بود ولی در نهایت به مرور زمان این جنگنده روز به روز پیشرفته تر و کارامدتر شد. در اوائل دهه1990 با ورود موشک هوا به هوای رادار فعال امرام که جایگزین موشک رادار نیم فعال اسپارو شد، اف16 از نخستین جنگنده های مجهز شده به این موشک بود ولی حمل و شلیک این موشک تنها برای رایانه و سیستم اتش اف16 سی و دی ممکن بود و نه دو مدل اولیه A و B .در ام یو تی با ارتقا رادار و سیستم اتش این توان به نسخه اولیه افزوده شد و یک اف16 میتواند تا هشت موشک امرام را حمل کند..ام یو تی در حال حاظر نسخه بی و سی موشک امرام با برد70 تا 105 و به روایتی 120 کیلومتر را حمل میکند
در کنار این اف16 نسخه تولیدی دهه 1980 تنها در بحث هوا به زمین توان حمل بمب های هدایت لیزری و یا موشک هدایت اپتیکی ماوریک را داشتند ولی در دهه90 با ارتقا ام یو تی انها توانستند بمب های هدایت ماهواره ای جیدم با برد 28 تا30 کیلومتر و حتی بعدها نسخه بالدار جیدم با برد 70 کیلومتر را حمل کند را نیز حمل کند
به غیر از این نسخه میتواند موشک ضد رادار هارم، موشک ضد کشتی هارپون و یا موشک های کروز اسلم و موشک برد بلند ای جی ام 158 را نیز حمل کند.
در بسته حمایتی امریکا برای اوکراین موشک هارم و امرام و سایدواندر قرار دارد و هر سه همکنون به روش های مختلف در خدمت اوکراین است (امرام به شکل پدافندی، هارم برای شلیک از میگ29، و سایدواندر نیز به زودی تحویل می شود) و همچنین بمب هدایت ماهواره ای جیدم در نسخه بالدار برد بلند نیز جدید از سوخو24 و سوخو27 اوکراین بر ضد متجاوزین روسی پرتاب شده است.. این کشور همکنون موشک کروز پیشرفته استروم شادو را از انگلستان تحویل گرفته و با ان که از سوخو24 پرتاب می شود حملات دقیق و موثری بر ضد روسها انجام داد و این موشک نیز قابل نصب روی اف16 است. به زودی موشک تاروس نیز ساخت المان بعه این کشور تحویل می شود
اف16 ای ام و بی ام یک نسل 4 هستند. انها را میتوان چیزی بین سوخو27 و سوخو35 دانست . کارایی سوخو35 را ندارند ولی از میگ29 و سوخو27 بسیار بهتر هستند حتی یک اف16 هلندی طی عملیات ناتو بر ضد یوگسلاوی در سال 1999 با موشک امرام یک میگ29 یوگسلاوی را سرنگون کرد. با وجود این اگر بحث رزم هوایی را کنار بگذاریم زیرا در همین حدود یک سال نیم که از جنگ اوکراین گذشته به ندرد درگیری هوایی بین دو طرف دیده شده ، در بحث تهاجم زمینی اف16 بسیار جنگنده قابلی است و تسلیحات ان اجاره میدهد تا حملات دقیقی به اهدافی در خاک روسیه حمله کند اگر چه در همان رزم هوای با پشتیبانی اواکس های ناتو میتواند برای هر جنگنده روسی خطر ناک ظاهر شود
عبدالحمید تارخ
مقالات مشابه
