موشک کروز تاماهاوک

موشک کروز تاماهاوک (که با کد BGM-109 شناخته می شود)در دهه 1970 به عنوان یک موشک  کروز اتمی توسعه یافت.این برنامه از یک درخواست پنتاگون در سال 1971 برای یک موشک  اتمی زیر دریایی پرتاب کروز اغاز شد.این موشک توسط مکدانل داکلاس به انواع یک موشک  پرواز کننده در ارتفاع  پایین برای در امان  ماندن از دست سامانه های پدافند  شوروی برای تهاجم  اتمی ساخته شد ولی  در نهایت  به مرور زمان به عنوان یکی از  پر توان ترین تسلیحات متعارف ارتش امریکا شناخته شد .این موشک به مرور زمان توسط ریتون و جنرال دینامیک ارتقا و توسعه یافت. در سال 1977 قبل از عملیاتی شدن این موشک  کارتر رئیس جمهوری وقت امریکا خواهان براوردن کردن نیاز نیروی دریایی و نیروی هوایی با یک موشک  بود. در ان زمان نیروی هوایی نیز  یک موشک  کروز هوا پرتاب نیاز داشت تا ان  را از بمب افکن های ب52 پرتاب کند.  ولی در نهایت  طی رقابتی بین نسخه هواپرتاب تاماهاک و موشک  کلکوم  ، نیروی هوایی کلکوم را برگزید   اگرچه هر دو از یک سامانه هدایت و یک موتور بهره بردند.موشک اولین پرتاب خود را درسال 1980 انجام داد و تا سال 1983 عملیاتی  شد.موشک جدید بی جی ام 109 نام گرفت ولی به صورت تخصصی  به نسخه کشتی پرتابش ار جی ام 109 و نسخه زیر دریایی پرتابش  یو جی ام 109 نامیده می شود . لقب موشک تاماهاک است که نام یک نوع تبر مربوط به سرخپوستان است .

تاماهاک  موشکی است مادون صوت دارای بال های جمع شونده که از یک موتور توربوفن بهره میبرد.تاماهاک برای تهاجم زمینی  و حملات ارتفاع  پایین ساخته شد ولی نسخه های دریا پرتاب و زیر دریای پرتاب ان  امروزه در خدمت هستند اگرچه نسخه هواپرتاب ان تست شد  و نسخه  ساحل پرتاب ان نیز تولید شد .موشک دارای طول 5.56 متر است و از یک موتور توربوفن ویلیامز اف107 بهره مبرد. این موتور در تاماهاک و همچنین ای جی ام 86 کلکوم به کار رفته  و دارای 610 تا 700 پاوند رانش بسته به مدل است.این موتور از سوخت  بر گرفته شده از سوخت جی پی 9 بهره می برد و دارای  ورودی هوا  در زیر بدنه موشک است. موشک دارای سرعت 890 کیلومتر در ساعت بود

موشک دارای دو بالچه جمع شونده در میانه بدنه  برای کنترل و سه بالچه در انتهای بدنه برای حفظ تعادل است.

سامانه هدایت موشک  دهه 1980 و دهه 1990 ترکیبی از سامانه هداین اینرسی و تراکام بود.سامانه هدایت ترکام سيستم ناوبري TERCOM يا TERrain Contour Matching از نقشه ي عوارض زميني مسير كه در كامپيوتر پروازي موشك كروز ذخيره شده است ، براي ناوبري استفاده ميكند. سيستم تركام به ميزان قابل ملاحظه اي دقت هدفگيري موشكهاي كروز را نسبت به استفاده تنها از ناوبري اينرسي بهبود ميبخشد. ضمناً با استفاده از اين سيستم ، موشك ميتواند در ارتاف كمتري نسب به سطح زمين پرواز كند كه به خودي خود باعث ميشود احتمال رديابي موشك بوسيله رادار پدآفند به ميزان قابل ملاحظه اي كاهش يابد.

سيستم تركام معمولاً در كنار سيستم ناوبري اينرسي يا INS استفاده ميشود كه به اين روش هدايت و ناوبري TAINS يا Tercom Aided Inertial Navigation System ميگوييند. ناوبري اين سيستم بدين صورت است كه INS اطلاعات تقريبي مورد نياز ناوبري را تامين و اطلاعات دقيق تر بر اساس تركام تامين ميشوند. بدين صورت كه با استفاده از اطلاعات سيستم ناوبري اينرسي ، موشك در مسير تقريبي و با دقت كم قرار گرفته و سپس با استفاده از سيستم تركام روي مسير دقيق قرار ميگيرد. سپس با مقايسه سطح زير موشك با داده هاي ذخيره شده در حاظه ي كامپيوتر آن ، موشك محل خود را اصلاح كرده و سپس محل جديد به سيستم ناوبري اينرسي پسخورد داده ميشود. سيستم تركام از نقشه هاي بسيار دقيقي (بطور مثال با قدرت تفكيك 1 متر) كه از حوالي مسيرش به هدف در آن ذخيره شده است استفاده ميكند.

مسير انتخابي براي موشك هاي كروز در سيستم تركام داراي محدوديتهايي است. اولاً طول اين مسير نبايستي از برد موشك فرا تر رود. ثانياً عوارض نامطلوب زميني مانند دره هاي با شيب زياد يا دامنه هاي كوه هاي مرتفع در مسير آن نبايد قرار بگيرد. تجمع نيرو هاي پدآفندي دشمن نيز مورد ديگري است كه بايد در طراحي مسير اين گونه وسايل مد نظر قرار گيرد چرا كه مسير پرواز بايد تا حد امكان از اين مورد پاك باشد. نقطه شروع مسير نيز بايد از يك نقطه ابتدايي معين باشد.

تهيه اين مسير و همچنين نقشه هاي عوارض سطح نيازمند داده هاي بسيار دقيق جغرافيايي است كه حتي كمترين تغييرات در ارتفاع سطوح مسير را نيز در نقشه لحاظ كنند.

مدل های مختلف

اولین نسخه تولید و عملیاتی  تهاجمی اتمی موشک که با نام ار  جی ام 109 ای برای پرتاب از ناو جنگی و یو  جی ام 109 ای  در قالب بلاک 2 برای پرتاب از زیر دریایی   بود. این نمونه دارای  دقت 80 متر بود و از یک کلاهک اتمی دبلیو 80 با قدرت انفجار 200 کیلوتن تی ان تی بهره می برد.این نمونه 2500 کیلومتر برد داشت و در سال 1983 وارد خدمت شد و در سال 2013 میلادی از خدمت بازنشسته شد

نسخه ضد کشتی موشک  که با نام ار  جی ام 109 بی  برای پرتاب از ناو  یو  جی ام 109 بی برای پرتاب از زیر دریایی  در قالب بلاک 2 شناخته می شود.این نمونه به جای سامانه ترکام دارای  سامانه هدایت رادار فعال  مشابه  نسخه موجود بر روی موشک هارپون بود.این نمونه از یک کلاهک  دبلیو دی یو 25 با وزن 450 کیلوگرم بهره می برد.این نسخه 460  کیلومتر برد داشت

نسخه متعارف تاماهاک  با نام ار  جی ام 109 سی و یو  جی بی 109 سی  و این مدل در سال 1986 عملیاتی شد و به غیر از سامانه هدایت ترکام و اینرسی دارای سامانه هدایت دی اس ام ای سی نیز بود. این سامانه جدید هدایت  با یک دوربین الکترونیکی   از زیر موشک  تصور گرفته و ان را با تصویر از قبل  داده شده به موشک مطابقت  می دهد . در این نمونه دقت  به زیر ده متر رسیده  است .این نمونه نیز دارای  یک کلاهک 450 کیلوگرمی انفجار قوی است. این نمونه 1600 کیلومتر در نسخه ارتقا یافته به بلاک3 و در نسخه ارتقا یافته به بلاک 4 عدد 1700 کیلومتر برد دارد.همچنین  کلاهک موشک ارتقاع یافت و نحوه انفجار  و پخش موج و ترکش اصلاح  شد. با ایجاد تغییر بر روی فیوز موشک توان انفجار موشک  بر فراز هدف به این بلاک  داده شد

در سال 1988  نسخه جدید بی جی ام 109 دی نیز در دستور کار قرار گرفت.این نمونه نسخه متعارف تهاجمی  شامل  نسخه ناو پرتاب و زیر دریایی پرتاب با سامانه هدایت بهبود یافته که در سال 1989 عملیاتی شد و در جنگ اول خلیج فارس مورد استفاده قرار گرفت. از جمله ویژکی های نسخه دی دارا بود ریز  مهمات(سلاح خوشه ای) است. ریز  مهمات این نمونه دارای  166 رزی  مهمات انفجاری در 24 محفظه درون موشک است . موشک میتواند تمام محفظه ها  را با هم و یا به صورت جدا جدا برای حمله به اهداف چند گانه رها کند.این نمونه 1250 کیلومتر برد دارد .

در اواخر دهه 1980 برای  افزایش دقت موشک نسخه بلاک 3 توسعه یافت  که یک ارتقاء بر روی مدل های سی و دی در نقش متعارف بود . در این مدل  با افزودن یک  سامانه هدایت جی پی اس دقت موشک و خطای  تراکم کاهش یافت. این نمونه را می توان تنها به واسطه سامانه جی پس اس و اینرسی نیز شلیک کرد.این کار به دلیل کارایی کم ترکام و کاهش دقت ان در مناطق بیابانی و بدون پستی  بلندی مشخص انجام شد. با ارتقاء نسخه های سی و دی به این بلاک در سال 1995 و 1996 در حملات محدود بر ضد اهدافی در یوگسلاوی عراق مورد استفاده قرار گرفت.

نسخه دیگر تاماهاک یو  جی ام 109 ایی / ار جی ام 109 ایی است که بلاک 4 نامیده میشوند.این نمونه بر اساس جنگ شبکه محور  توسعه یافته . اینکه شما بتوانید موشک را از هر منبعی برای مشخص کردن هدف اماده کنید از جمله ویژگی های این بلاک است . یک سرباز پیاده،  بالگرد،  اواکس و یا ماهواره. اینکه هر زمانی بخواهید به موشک  اطلاعت هدف را داده و یا هدف را تغییر داد حتی در اسمان.این نمونه در سال 2004 وارد خدمت شد و این اجازه را به کاربر میدهد که بعد از شلیک موشک مختصات هدف را به موشک  داد و یا اینکه به موشک دستور داد تا دست به پرواز بر فراز هدف بزند تا دستور  حمله داده شود. همچنین نصب یک دوربین اپتیکی با توان ارتباط ماهواره ای میتوان در مرحله اخر موشک را به صورت دستی به هدف کوبید ویا به کمک ان پیش از برخورد از میزان خسارت موشکهای قبلی اطلاع پیدا کرد  . میتوان اهداف این موشک  را از درون پنتاگون مشخص کرد و تا مختصات 16 هدف را در حافظه موشک ذخیره کرد.همچنین در سال  2014 ریتون دست به ازمایش  با نصب یک سامانه هدایت غیر فعال برای حمله به  اهداف  دریایی و یا  زمینی متحرک برای  بلاک 4 زده است.این نمونه 1600 کیلومتر برد دارد.

اخرین نسخه موشک تاماهاوک موشک بلوک5 است(Tomahawk Block V) این نسخه دارای توان درگیری با اهداف متحرک دریایی با کمک سامانه رادار است. در واقع این مدل به غیر از سیستم هدایت ماهواره ای و تراکم  برای درگیری با اهداف ثابت زمینی دارای یک رادار برای حمله به اهداف دریایی نیز میباشد.این نسخه در مارس سال 2021 وارد خدمت شد و جای موشک تاماهاوک بلوک 3 را گرفت  و قرار است تا سال 2026 تمامی بلاک4 به این بلوک  ارتقا یابند. همچنین این نسخه دارای یک کلاهک نفوذ کننده است که میتواند در اهداف محافظت شده نفوذ کند که دلیل  ان توان نفوذ در بدنه کشتیها و انفجار درون انها است.این نسخه نیز 1600 کیلومتر برد دارد

پرتاب تاماهاک از سیلوی عمود مارک 41

موشک های تاماهاک در تمامی مدلها کشتی پرتاب درون یک استوانه تولید می شود  که انها را برای حمل نقل و جابجای ایمن می کنند. میتوان تاماهاوک را از لانچر های پرتاب عمود سیلو شکل ویا لانچر های زاویه دار شلیک کرد . تمامی نسخه  های دارا یک بوستر کمکی راکتی هستند  که موشک  را تا ارتفاع   مناسب بالا برده تا موتور توربوفت کار خود را اغاز کند.

نسخه  زیر دریایی پرتاب نیز بعد از پرتاب توسط فشار گاز از سیلو پرتاب  و با بیرون  امدن از زیر اب تا ارتفاع مناسب  توسط بوستر کمکی راکتی بالا رفته تا موتور موشک روشن شود.

موشک بعد از شلیک و روشن شدن موتور توربوفن  و باز شدن بالچه اصلی با کمک سامانه جی پی اس به طرف منطقه ای که باید از سیستم ترکم بهره ببرد حرکت میکند (مثلا در سطح دریا با سیستم جی پی اس پرواز میکند تا به خشکی برسد)زمانی که بر روی خشکی و محل مناسب رسید  با استفاده از ترکام به سوی هدف پیش رفته و با دقت ده متر میتواند هدف خود را مورد هدف قرار دهد.

بی جی ام 109 جی

نسخه زمینی  پرتاب تاماهاک که در  دهه 1980 توسعه یافت هدف از ساخت این نمونه مقابله با توان موشک  های بالستیک  کوتاه برد و  میان برد شوروی در  اروپا شرقی بود. این موشک همانند نسخه های دریا پرتاب بود   ولی از یک لانچر متحرک 6*6 با چهار لوله پرتاب موشک  شلیک میشد و 2500 کیلومتر برد داشت. این نمونه دارای  یک کلاهک اتمی دبلیو 84 با قدرت انفجار  50  کیلوتن ان تی بود و دقت موشک 30 متر ذکر شده است. این موشک  در سال 1984 وارد خدمت شد و در پایگاه نظامی امریکا در اروپا مستقر شد و سرعت عمل  بالا و قابلیت  بهره بردار ان در عرض 15 دقیقه   ان را تبدیل به سلاحی اتمی ویرانگری  کرده بود.در سال 1988 با امضای پیمان INF بین شوروی و امریکا مبنی بر محدود کرد سلاح های اتمی زمین  پرتاب با برد 500 تا 5500 کیلومتر هر دو طرف سلاح های با این رنج برد  را از خدمت خارج کردند . در شوروی موشک های اس اس 20 و اس اس 23 و در امریکا موشک های بالستیک  پرشینگ و کروز   بی جی ام 109 تاماهاک  . تمامی  نسخه های زمین  پرتاب تاماهاک  تا سال 1991 بر اساس این پیمان از خدمت خارج شدند

موارد استفاده از تاماهاک

موشک کروز تاماهاک از بعد از جنگ اول خلیج فارس  و مشاهده میزان اثرگذاری آن به یکی از تسلیحات اصلی جهت پیشبرد اهداف دیپلماتیک آمریکا از طریق قدرت نظامی بدل شده است. ارتش امریکا به این نتیجه رسید که استفاده از این موشک هیچ خلبان و هواگردی را در معرض قرار خطر نخواهد داد، تلفات جنبی را کاهش خواهد داد و در کمترین زمان ممکن و در کوتاه ترین زمان می توان اکثر نقاط زمین (به استثنای عمق خاک اروپا و آسیا) را مورد هدف قرار داد
در زمان جنگ اول خلیج فارس 297 موشک تاماهاک به سمت اهدافی در عراق شلیک شدند. از این تعداد 282 فروند با موفقیت ماموریت خود را آغاز کردند ( 9 موشک از سیلو خارج نشدند و 6 موشک نیز به دلیل اشکال در بوستر قبل از آغاز مسیر کروز به دریا افتادند). از این تعداد 242 فروند به اهداف تعیین شده اثابت کردند که نشان دهنده ی نرخ موفقیت 85 درصدی است. لازم به ذکر است این موشک ها از نوع Block II بودند که فاقد سامانه ی موقعیت یاب ماهواره ای بود و برای رسیدن به هدف به سامانه ی TERCOM متکی بود (این موشک ها با تعقیب عوارض زمین به سمت هدف می رفتند و بیایان های صاف و یکدست عراق باعث می شد که موشک مجبور به گذر از مسیر های طولانی تر و بعضا از عبور از اسمان کشور های دیگر مثل ایران شود که همین مساله خود گاهی باعث از مسیر خارج شدن موشک می شد)
از آن زمان تا امروز آمریکا بار ها از این موشک در جنگ ها و وقایع گوناگون استفاده کرده است.
در سال 1993 و بعد از خودداری عراق از همکاری با بازرسان سازمان ملل، آمریکا 46 موشک تاماهاک را به سمت تاسیسات زعفرانیه در خارج از بغداد شلیک کردند. 39 فروند از موشک ها به اهداف خود برخورد کردند. یکی از موشک های خارج شده از مسیر که احتمالا مورد اثابت آتش ضد هوایی قرار گرفته بود در لابی هتل الرشید سقوط کرد که باعث کشته شدن 2 غیر نظامی گردید. موشک دیگری نیز در حومه ی بغداد سقوط کرد که باعث کشته شدن یک غیر نظامی گردید
در همان سال و بعد از تلاش ناموفق عراق برای ترور جرج بوش پدر هنگام بازدید از کویت، 23 موشک تاماهاک با هدف ساختمان فرماندهی سرویس اطلاعاتی عراق شلیک شد. در این حمله تاماهاک شاهد پایین ترین نرخ موفقیت خود از زمان جنگ خلیج فارس بود. از 23 موشک شلیک شده 16 فروند با موفقیت به هدف اثابت کردند و هفت فروند از مسیر تعیین شده خارج شدند. در این حمله 9 غیر نظامی کشته شدند.
در سوم سپتامبر 1996 در جریان عملیات desert strike 31 فروند موشک تاماهاک (علاوه بر 13 موشک کروز هواپرتاب) به سمت چندین سایت پدافندی و مقر فرماندهی در جنوب عراق شلیک شد. به گفته ی برخی منابع غیر رسمی 29 موشک از 31 فروند شلیک شده به اهداف خود اثابت کردند.
در جریان عملیات روباه صحرا در 1998 425 موشک تاماهاک شلیک شد که به گفته ی جنرال آنتونی زینی)فرمانده سنتکام) ، درصد موفقیت آن بیش از 85 درصد استاندارد مورد انظار بود.
علاوه بر موارد بالا تاماهاک در 10 عملیات دیگر نیز شلیک شده که آمار دقیقی از عملکرد آن در جریان این عملیات ها در دسترس نیست.

و اما در آخرین مورد از استفاده از این موشک، امروز 59 فروند تاماهاک به سمت فرودگان شعیرات در سوریه شلیک شده که بنابر اخبار و آنالیز تصاویر 58 فروند از این موشک ها به 44 هدف در فرودگاه اثابت کرده اند و 1 موشک نیز در دریا سقوط کرده است (احتمالا به دلیل مشکل بوستر) که درصد موفیقت 98 درصدی را برای این موشک رقم می زند. در کنار این درصد موفقیت بالا، دقت بالای موشک ها در نابودی اهداف نیز قابل توجه است، به گونه ای که فقط هدف های از پیش تعیین شده را نابود کرده و به نیروهای روسی و هلیکوترهایشان که هنگام حمله در آن پایگاه مستقر بودند هیچ آسیبی وارد نشد. همچنین به گفته یکی از کارشناسان با توجه به اندازه پایگاه، به منظور جلوگیری از هدررفت موشک ها، حمله ها صورت دقیق صورت گرفته و فقط بخش هایی از آن مورد برخورد قرار گرفتند و بخش های دیگری دست نخورده باقی ماندند.(وزارت دفاع روسیه طی بیانه ای اعلام کرد 23 موشک به هدف خورده و 36 موشک گم شده ولی تصاویر ماهواره ای بعد از حمله نشان داده دست کم 44 هدف مورد هدف قرار گرفته اند که برخی مانند شیلتر های دو قلو با دو موشک هدف قرار گرفته اند. دست کم بین یک تا چهار موشک به هدف نرسیدند ولی گزارش روسها را از این مورد نمیتوان معتبر دانست که انها نیز طرف مقابل نبرد در سوریه هستند و از طرفی غیر دو مورد هیچ لاشه ای از موشک های خطا رفته نشان داده نشد.برای خواندن مقاله ای در مورد این حمله اینجا را کلیک کنید).در 14 اوریل سال 2018 نیز نیروی دریایی امریکا دست به پرتاب چند 76 موشک تاماهاوک به طرف اهدافی در سوریه زد. طی این حمله 105موشک توسط امریکا  شلیک شده که بخش عمده انها تاماهاوک بود که البته 15 تا 20 موشک به گفته ارتش سوریه سرنگون شده بودند(البته 125 موشک در این عملیات شلیک شد که بخشی از انها توسط انگلستان و فرانسه بود که 15 تا 20 موشک سرنگون شد)

انگلستان تنها کشوری است که این موشک  را جهت شلیک از زیر دریایی  های خود به خدمت گرفته است.انگلستان در سال 1995  برای مسلح کرد زیر دیایی کلاس استوتی  65 فروند تاماهاک بلاک 3 سفارش داد که در یوگسلاوی از انها بهره برد. بعد از ان یک سفارش  20 فروند و در سال 2004  دوباره  64 فروند بلاک 4 و در سال 2014  نیز مذاکراتی برای خرید  65 فروند دیگر با امریکا داشته است . انگلستان قصد دارد با تجهیز ناوشکن تایپ 45 به سیلوی پرتاب این موشک  از تاماهاک بر روی این کلاس ناوشکن  استفاده کند

قرار است تولید تاماهاک به زودی پایان یابد تا برای  ان طی دهه اینده جایگزینی پیدا شود. همکنون نیروی دریایی امریکا  4000 فروند تاماهاک از کلاس های بلاک 3 و 4 در خدمت دارد

ترجمه :عبدالحمید تارخ

تاماهاک مارک4