ارتش ها

پیمان اتلانتیک شمالی ناتو

پیمان اتلانتیک شمالی ناتو

پیمان اتلانتیک شمالی ملقب به ناتوNATO یک پیمان دفاعی برای مقابل با حمله احتمالی شوروی به اروپا غربی بود که همچنان  به عنوان یک پیمان نظامی حتی بعد از فروپاشی شوروی سرجایش باقی مانده است. تاریخچه این پیمان  بر میگردد به پیمان بروکسل که در 17 مارس سال 1948 بین بلژیک،هلند،لوگزانبورگ،فرانسه و انگلستان بود که شامل این مسئله می شد که این کشورها با هم پیمان شوند که در صورت  حمله شوروی به یکی از این کشورها،  باقی کشورها نیز به شوروی اعلام جنگ و با ان درگیر شوند

با وجودی این ، این اتحاد  برای مقابله با شوروی ضعیف بود در همان سال نیز انقلاب مردمی  چک اسلواکی  برای رهایی  از کمونیست  به شکل خشنی با حمله تانک های شوروی سرکوب شد تا وزیر امور خارجه وقت انگلستان خواهان  تشکیل یک اتحاد بزرگ در اروپای غربی و جهان غرب برای مقابله با شوروی  بشود

در اواخر سال 1948 جورج مارشال وزیر  امور خارجه امریکا در کاخ سفید با فرمانده هان  پنتاگون برای ایجاد یک پیمان دفاعی بزرگ بین کشورهای اروپایی غربی و شمالی  در کنار امریکا و کانادا رایزنی کرد که نتیجه این مذاکرات امضا پیمانی  با نام پیمان اتلانتیک شمالی ملقب به ناتو در 4 اوریل سال 1949 بود که شامل کشورهای عضو پیمان بروکسل + امریکا و کانادا بود

کشورهای امضا کننده توافق کردند که حمله به یکی از انها حمله به همه انها از سوی هر دشمن خارجی تلقی می شود .این توافق همچنین کشور های  عضو را ملزم می نمود  که در صورتی  که به هر دلیل نیز نتوانستند  وارد جنگ با کشور حمله کننده شوند باید از طریق  هواپیما کشتی و خودرو به کشورهای عضو یاری برسانند.این توافق در دهه 1950 کمی مشکل ساز بود زیرا این پیمان نظامی بود و ارتش های  عضو ان نیز هر یک استاندارد های  مخصوص خود را داشتند  از این رو امریکا با در نظر گرفتن اینکه قدرتمندترین ارتش را بین کشورهای موجود در این پیمان را داشت دست به یک سری استاندارد سازی های  زد  که برای نمونه استفاده  از مهمات یکسان در سلاح های سبک تا توپخانه و تانک و همچنین اموزش های یکپارچه و موارد مشابه بود . همچنین این پیمان تلاش کرد با انجام مناقصاتی بین سازندگان  سلاح دست به خرید سلاح های مشابه برای تمامی این ارتش ها بزند اگرچه همواره  همه یک سلاح مشخص نمی خریدند  ولی برخی تسلیحات  به شکل گسترده ای فراگیر می شدند

نشان پیمان اتلانتیک شمالی ناتو
نشان پیمان اتلانتیک شمالی ناتو

در سال 1950 با حمله کره شمالی کمونیست به کره جنوبی طرف غرب جنگ کره اغاز شد. شوروی و چین پشت سر کره شمالی بودند و این یک هشدار به کشورهای عضو ناتو بود انها  به سرعت دست  به تشکیل  کمیته های  جنگی و ستادهای مشترک در اروپا زدند اگرچه ناتو هرگز در کره نبود ولی اکثر کشورهای عضو ناتو در نبرد علیه کره شمالی حضور داشتند و موفق به بیرون راندن کره شمالی از جنوب شدند .جنگ کره باعث شد تا کشورهای دیگر  اروپای نیز  از ترس  حمله شوروی ، به این پیمان بپیوندند .یونان و ترکیه دو همسایه  که با هم مشکل نیز داشتند  در سال 1952 به ناتو پیوستند. ترکیه نقش مهمی داست زیرا محافظ تنگه بسفر بود و عملا راه ورود شوروی به مدیترانه

در سال 1954 شوروی اعلام کرد برای حفظ امنیت اروپا حاظر است وارد ناتو شود ولی کشورهای اروپایی  از ترس خرابکاری شوروی در این پیمان با این مسئله مخالت کردند. در همان سال ناتو پرتکل اتمی ام سی48 را اجرا کرد که بر اساس  این پرتکل  ناتو از سلاح اتمی به شکل پیش دستانه  در یک جنگ  با شوروی استفاده نمی کند الا که شوروی استفاده کند. همچنین بر اساس این پیمان فرمانده ای ناتو در اروپا مسلح به سلاح اتمی نیز شد.در 9 مه سال 1955 زمانی که عملا دیگر مشخص بود که شوروی دست از سر المان شرقی بر نمی دارد  و اتحاد المان فعلا ممکن نیست، المان غربی به ناتو پیوست که نقطه عطفی  در تاریخ این نیرو بود. از سال 1953 المان مسلح به ارتش شده بود ولی تا دو سال بعد عضو نانو نپیوست

در سال 1957 ناتو بزرگترین تمرین نظامی خود  را در شمال اروپا  تا ان زمان اجرا کرد که 350000 نفر سرباز،1500 جنگنده و 300 کشتی جنگی در ان حضور  داشتند

به نظر ناتو یک پیمان با  یک پارچگی شدید  بود ولی به زودی  فرانسه تحت رهبری شارل دوگل این یک پارچگی  را به چالش کشید.در مرحله اول رابطه ویژه و بسیار دوستانه انگلستان با امریکا باعث ناراحتی فرانسه شد زیرا فرانسه خود بدون کمک امریکا به سلاح اتمی رسید و امریکا به ان کمک نکرد ولی انگلستان با کمک مستقیم امریکا مسلح به سلاح اتمی شد. در سال 1959 فرانسه با خارج کردن نیروی دریایی خود از ناتو  اولین قدم خروج فرانسه را از ناتو برداشت ولی زمانی که در سال 1960 امریکا خواهان  استقرار سلاح های اتمی این کشور در فرانسه شد و فرانسه  مخالفت کرد رابطه بین این دو کشور بدتر  شد و حتی امریکا پایگاه های هوایی خود را در فرانسه نیز تخلیه کرد.سرانجام در سال 1966 فرانسه به شکل کامل از نانو خارج شد اگرچه به عنوان متحد ناتو در نشست های  ناتو شرکت میکرد و حتی در تمامی طول جنگ سرد بخش از جنگنده های خود را برای دفاع  از المان غربی در این کشور  نگهداشت.فرانسه با امریکا به توافق رسید که اگرچه دیگر عضو پیمان ناتو نیست  و استانداردها و قوانین  ان پیروی نمیکند (اگرچه میکند) ولی در صورت تهدید اروپا توسط دشمن خارجی در کنار ناتو می ماند  و البته با وجود اینکه فراسه سالها است دیگر عضو ناتو نیست  ولی در تمامی نبردهای که ناتو حضور داشته  مانند حمله به یوگسلاوی،لیبی و افغانستان  حضور کامل داشته.این کشور  از سال 2009 دوباره به  جمع اعضای  ناتو پیوست

ناتو همواره طی دوران جنگ سرد شاهد تغییرات تاکتیکی بسیار بود . در اواخر دهه 1950 امریکا موشک های اتمی  خود را در برخی کشورهای عضو ناتو مستقر کرد و در سال 1978 با افزایش خطر  اتمی شوروی  امریکا موشک های بالستیک میان برد پرشینگ 2 را در اروپا مستقر کرد  و شوروی نیز در پاسخ  به این کار موشک اس اس20 را در سرزمینهای پیمان ورشو مستقر کرد(پیمان ورشو یک پیمان مشابه ناتو بود که بین شوروی و کشورهای اروپای شرقی  در اوائل دهه 1950 به امضا رسید(البته یوگسلاوی  عضو ان نبود) و با فروپاشی کمونیست در اروپای شرقی در اواخر دهه 1980 از بین رفت).این استقرارها باعث اعتراضات جنبش های صلح در اروپای غربی شد  و این مسئله در نهایت منجر به تصویب پیمان برای جمع اوری تسلیحات اتمی میان برد از اروپای شرقی و غربی شد

حادثه دیگر یونان بود. یونان در سال 1974 بر سر قبرس با ترکیه وارد جنگ شد و به دلیل اینکه هر دو عضو ناتو بودند ناتو منفعل بود و  در این مسئله دخالت نکرد و برای  مدتی تا سال 1980 یونان به نشانی اعتراض از ناتو خارج شد ولی در سال 1982  باز برگشت . همچنین در سال 1982 انگلستان در جنگ نبرد فالکلند با ارژانتین وارد جنگ شد ولی ناتو به همراه ان نبود زیرا بر اساس ماده 6  این پیمان تنها دفاع در قالب  حمله به اروپا انجام میشود.اخرین کشوری  که به ناتو  در جنگ سرد پیوست اسپانیا در سال 1986 بود که در نهایت اعضا را به 16 کشور برساند

با فروپاشی حکومتهای کمونیستی از سال 1989 به بعد و انحلال دشمن ناتو یعنی پیمان ورشو و شوروی در سال 1991  عملا دیگر نیازی به ناتو نبود به شکلی که بحث های زیادی پیش امد که ایا ناتو منحل شود و یا نه ولی در نهایت ناتو ماند اگرچه هزینه دفاعی ان 34 درصد کاهش یافت. در ناتو هر کشوری هزینه دفاعی خود را داشت اگرچه بخشی از یک بودجه مشترک را نیز پرداخت میکرد و همیشه بخشی از نیروی های این کشور به شکل اماده باش در اختیار فرمانده ای ناتو در بروکسل بود که به عنوان نیروی واکنش سریع ناتو از ان استفاده میکرند  .

با فروپاشی شوروی و ازاد شدن کشورهای اروپای شرقی از زنجیر  کمونیست انها خواهان پیوستن  به ناتو شدند. در مرحله اول در ناتو  کمی بحث بود زیرا انها زمانی به شوروی در جریان مذاکره برای الحاق  دو المان به هم در سال 1991 قول داده بودند  که ناتو  به اروپای شرقی نرود ولی مسئله سر این بود که دیگر شوروی وجود نداشت. از این رو چندین کشور همچون رومانی، لهستان،  چک و اسلواکی  خواهان پیوستند به ناتو شدند . در  سال 1999  سه کشور مجارستان، چک و لهستان یعنی سه عضو سابق پیمان ورشو به ناتو پیوستند…لیتونی، استونی،لیتوانی،بلغارستان و رومانی  نیز در سال 2004 به این پیمان پیوستند .امروزه ناتو 29 عضو دارد که شامل امریکا، کانادا، انگلستان، المان، فرانسه،بلژیک، اسپانیا، اتریش،یونان، پرتغال،ایتالیا،ایسلند،لوگزانبورگ،هلند،نروژ،ترکیه،چک، مجارستان، لهستان، رومانی،بلغارستان،استونی، لتونی،لیتوانی،البانی،کرواسی و منتنگرو میباشد

یکی از مشکلات اساسی در جذب  کشور های  اروپای شرقی در ناتو عدم هماهنگی استاندارد های نظامی این کشورها به غرب بود. یک سری استاندارد سازی در ارتقا رادار و جنگنده ها برای همکاری در گشت های هوایی ناتو روی جنگنده و رادار انها انجام  شد ولی انها اصلا در کالیبر  و استاندارد های اموزشی  با غرب مشابه نبودند ولی طی سه دهه گشته این کشور شروع به از خدمت خارج کردن  تجهیزات روسی خود و به خدمت گیری تجهیزات  جدید غرب و یا توسعه یافته در داخل کشور خود با استاندارد های غربی کرده اند اگرچه همچنان یک استاندارد سازی هماهنگ وجود ندارد.قرار است تا سال 2024 میلادی هر یک از کشورهای اروپای طبق تصمیم که  در اجلاس ناتو در سال2014 میلادی گرفته شد  ، دست کم 2 درصد درامد ملی خود را خرج مسائل نظامی کنند

میزان بودجه دفاعی کشورهای عضو ناتو درصد هزینه کرد انها از درامد ناخالص ملی

ناتو طی جنگ سرد در هیچ نبردی درگیر نشد ولی فروپاشی شوروی و از بین رفتن حکومتهای کمونیستی  در اروپای شرقی باعث متزلز شدن برخی از حکومت  از جمله یوگسلاوی  شد که در نهایت  به چند کشور نیز تقسیم شد ولی نه به این راحتی. اقوام مختلف سر به شورش  گذاشتند که با برخورد صربها و حکومت مرکزی با انها  انجامید که عملا اولین برخورد قومی خشونت میز  در اروپا بعد از جنگ دوم جهانی  بود .بسنی و هرزگوین اولین انها بود که بسیار هم مورد خوشنت قرار گرفت.در 9 اکتبر سال 1992 ناتو بسنی  را منطقه پرواز  ممنوع اعلام کرد تا مورد هدف حملات هوایی یوگسلاوی قرار نگیرد  ولی درگیرها ادامه داشت و در سال 1994 درگیری ها بین ناتو و یوگسلاوی  بالا گرفت برای نمونه در 24فوریه سال 1994 چهار جنگنده تهاجمی یوگسلاوی  با نقص حریم هوایی بسنی  وارد اسمان ان منطقه شدند  که توسط اف16 امریکای سرنگون شد .در 10 تا 20 اوریل بمب بارن هوایی بر ضد مراکز فرامنده ای یوگسلاوی  در بسنی انجام شد  و در ماه اوت سال 1995 بر سر قتل عام سربرنیتسا  ناتو دو هفته برخی مناطق یوگسلاوی را بمب باران کرد. این رشته عملیات های ناتو  اولین عملیهای ناتو در تاریخش بود

در سال 1999 زمانی که صربهای تحت کنترل رئیس جمهور یوگسلاوی میلوشویچ دست به کشتار و سرکوب مردم کزوو زدند ناتو یک بار دیگر وارد عمل شد و دست به بمب باران 87روزه یوگسلاوی زد که در ان تقریبا  تمامی زیر ساختهای نظامی و غیر نظامی  این کشور هدف قرار گرفت  و در نهایت یوگسلاوی تسلیم شد و کزوو  از این کشور مستقل شد. این اخرین باری بود که تا کنون   ناتو در یک نبرد در اروپا شرکت کرده است. جالب اینکه  در این نبرد برخی از ارتش های اروپایی   مانند المان که بعد از جنگ جهانی دوم هیچ جنگی ندیده بودند نیز وارد جنگ شدند

بعد از حوادث تروریستی 11 سپتامبر امریکا اماده عملیات  در داخل افغانستان برای سرنگونی حکومت  طالبان شد که حامی القاعده  بود از این رو ناتو با این کشور  هم پیمان شد و نیروی با نام ایساف تشکیل داد. این اولین عملیات ناتو در خارج از مرز های اروپا  بود . اگرچه عملیات  در خارج اروپا در اساس نامه ناتو نبود ولی عملا این نیروها عضو ناتو بودند   ولی در قابل ایساف به انجا رفتند . تمامی کشورهای عضو ناتو در افغانستان  حضور داشتند  و دارند ولی برخی به شکل کوتاه و برخی  بلند مدت . برای نمونه امریکا فرانسه انگلستان المان به شکل  پرنگ تری  در این کشور حضور داشتند

از سال 2004 میلادی  نیز ناتو  در عراق  حضور داشت ولی نه مانند عملیات در افغانستان بلکه  بیشتر در نقش اموزشی برای اموزش ارتش و نیروی های  امنیتی عراقی.این نیرو ها تا سال 2011 میلادی  در عراق باقی ماندند از سال 2009 با اوج گرفتن دزدی از کشتیها تجاری در خلیج عدن  و اب های سومالی…شناورهای جنگی برخی از کشور های  عضو ناتو برای پوشش ان منطقه و مقابله با دزدان  دریایی انجا دست به گشت زنی زده اند

از سال 2011 میلادی نیز با بالا گرفتن درگیر بین مردم  و حکومت سرهنگ قذافی  در لیبی سازان ملل  طی قطعنامه ای خواهان  دخالت کشور های  دیگر برای پایان دادن به درگیرهای لیبی شد که ناتو  به سرعت برای نابودی  این دشمن قدیمی در شمال افریقا وارد عمل شد  و از 24 مارس سال 2011 میلادی  حملاتش را اغاز کرد  ولی به سرعت بین اعضا اختلاف افتاد. غیر امریکا کسی دیگری نمی خواست  حملات به شکل  گسترده بر ضد لیبی ادامه  داشته باشد و این مسئله باعث  شد تا وزیر  دفاع وقت امریکا و المان که طرف اصلی این اختلاف بود و نمی خواست  در عملیات شرکت کند را متهم به بی ثباتی ناتو  کند .در نهایت با وجود این بی ثباتی در ناتو ، چندین  کشور همان فرانسه، انگلستان، ایتالیا و امریکا دست کم 9500 پرواز تا اکتبر بر ضد ارتش  قذافی  انجام دادند که بسیار هم موثر بود و در نایت باعث سرنگونی قذافی  و به هرج مرج رفتن کامل این کشور شد

ناتو همکنون 29 عضو دارد  که به غیر از امریکا و کانادا باقی در اروپا هستند که گهگاه به انها ناتو اروپای نیز گفته می شود .این 29 عضو زیر نظر فرمانده ای این نیرو در لوگزانبورگ هستند که مرزهای ناتو  را مشخص میکند و دفاع از مرزها از جمله مرزهای هوایی ناتو با پرواز های گشتی  جنگنده های کشور های  عضو انجام می شود  که حتی ممکن است با پرواز  بر فراز کشوری های همدیگر نیز صورت گیرد

گسترش ناتو همواره موارد اعتراض روسها بوده. امروز تنها بلاروس و اکراین بین مرزهای ناتو و روسیه فاصله انداخته که البته با بر هم خوردن رابطه  روسیه با اکراین بر سر دخالت روسیه در شرق اکراین ، اکراین نیاز علاقه بسیار دارد برای  رفع تحدید روسیه به ناتو بپیوندند  که البته با اعتراض شدید  روسها  مواجع است ولی باید دید  در اینده ایا اکراین میتواند به ناتو بپیونند  و یا خیر که درصورت محقق شدن ان به معنی رسیدن مرزهای ناتو به روسیه خواهد بود

ولی در نهایت آغاز تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ باعث این شد که اوکراین نتواند به ناتو بپیوندد ولی این تهاجم جان تازه‌ای به ناتو داد ناتو که در دهه ۱۹۹۰ در مرز انحلال بود و بسیاری از کشورهای عضو این پیمان تا قبل از تهاجم روسیه به اوکراین معتقد بودند دیگر نیاز به این پیمان نیست و دم از خروج از این پیمان می‌زدند به سرعت بودجه دفاع خود را افزایش داده و سطح تولیدات نظامی خود را افزایش دهند که بعد از جنگ سرد بی‌سابقه بود. این مسئله تا به آنجا شکل گرفت که بسیاری از سیاستمدارانی که برای مدت‌ها خروج از ناتو را به عنوان شعارهای تبلیغاتی انتخاباتی خود بیان می‌کردند در این مورد سکوت کرده و حتی تغییر جهت داده و خواهان باقیماندن در پیمان ناتو شدند ولی بحث به زودی حتی از این نیز فراتر رفت و دو کشور فنلاند و سوئد که در تمام طول جنگ سرد عضو ناتو نبودند تقاضای عضویت در ناتو دادند که سرانجام در سال ۲۰۲۳ با پیوستن هر دو به ناتو موافقت شد

پیوستن فنلاند به ناتو به معنای هم مرز شدن ناتو با روسیه بود چیزی که روس‌ها همواره از آن می‌ترسیدند و یکی از دلایل حمله به اوکراین نیز بود. اگرچه روسیه در مرحله اول هم سوئد و هم فنلاند را تهدید کرد ولی در نهایت گیر افتادنش در باتلاق اوکراین باعث شد که تمرکز خود را بر روی این مسئله از دست داده و هر دو کشور در نهایت به ناتو بپیوندند و اینگونه مرزهای ناتو گسترش بیشتری یافت

البته ناتو هر از چند مدتی دچار تنش نیز می شود برای نمونه رئیس  جمهور وقت امریکا ترامپ معتقد بود که این کشور بیشترین هزینه را در ناتو میکند  که بخش عمده این هزینه برای تامین امنیت کشور های اروپای است و همه در این پیمان به یک نسبت دست کم از نظر درصد میزان تولید ناخالص ملی در ناتو هزینه نمیکنند . برای نمونه برخی کشورهای اروپای شرقی مانند لیتونی و یا لتونی حتی برای دفاع از اسمان خود جنگنده نداشته و متکی به گشت زنی هوایی دیگر اعضا هستند. از این امروزه بحث هزینه کرد یکسان از درامد ناخالص ملی (دو درصد) پیش امده است

عبدالحمید تارخ

مقالات مشابه

جنگنده های ناتو

بررسی استراتژی شوروی سابق و روسیه فعلی در مقابل ناتو در بحث زرهی

 

نوشته های مشابه

دکمه بازگشت به بالا
بستن
بستن