نگاهی دیگر به فونیکس
نگاهی دیگر به فونیکس
نویستنده: فرهاد همتی
در مورد موشک فونیکس در نت زیاد صحبت شده اینجا حرفهای تکراری را نمیزنیم حتی امروز هم بدونه جنگ شبکه محور استفاده از موشک فعال در برد بیش از 70 کیلومتر مشکل است پس چرا فونیکس ساخته شد ؟ بار ها گفته شده که فونیکس برای مقابله با بمب افکنهای روسی که موشکهای دور برد ضد کشتی پرتاب می کردن ساخته شد . بعد از جنگ ویتنام و عملکرد موشک اسپارو امریکا یی ها به این نتیجه رسیده بودن که استفاده از موشکهای نیمه فعال آنهم در برد 180 کیلوتر کار ساز نیست از طرف دیگر وقتی رادار بزرگ جنگنده در هدایت موشک عملکرد عالی ندارد چگونه یک رادار کوچک که روی یک موشک سوار شده می تواند از پس این کار برآید ولی چاره ای نبود تکنولوژی آن زمان برای ساخت موشک فعال در ابتدای راه بود موشک باید به برد حدود 200 کیلومتر می رسید چون برد موشکهای روسی به 600 کیلومتر می رسید موشک بزرگ و سنگین از کار در آمد و امکان نسب رادار روی آن فراهم بود از طرفی جنگنده اف 14 باید می توانست همزمان با 4 تا 6 هدف در گیر شود
برای اشنایی با موشک فونیکس اینجا را کلیک کنید
چون بمب افکنها و موشکها زیاد بودن پس هدایت نیمه فعال جواب نمی داد موشک بزرگ و سنگین بود با یک رادار کوچک هدف هم در دور دست پس از پس جنگنده ها بر نمی امد و فقط برضد بمب افکنها مفید بود با این وجود و با توجه به فاصله زیاد و وجود بمب افکنهای ویژه جنگ الکترونیک کارایی این موشک بر ضد بمب افکنها هم با اگر و اما همراه بود موشکهای مافوق صوت و جنگنده ها که جای خود داشت امریکایی ها فکر می کردن یک جنگنده چابک همراه با جنگ الکترونیک و چف و فلر به راحتی از چنگ این موشک آن هم در برد بالا فرار خواهد کرد و عملا با توجه به تجربه جنگ ویتنام کار به استفاده از اسپارو و سایدواندر خواهد کشید این در حالی بود که اف 14 به علت موتور های ضعیف و رانش به وزن پایین به علت سنگینی جنگنده در نبرد نزدیک مشکل داشت قیمت بالا اف 14 به دلیل دلیل فونیکس رادار و بال متغییر برای فرود بر ناو هواپیمابر را هم به این معادله اضاف کنید (به همین علت نیروی هوایی اف 15 را انتخاب کرد) اما چاره ای نبود چون هدف در فاصله زیادی از ناوگروه قرار داشت نیروی دریایی انتخاب دیگری نداشت امید امریکایی ها آن بود که با پرتاب این موشک به سمت بمب افکنهای دشمن انها ترسیده و برای فرار از موشک مجور به ترک محل شودند و کار هدفگیری ناو گروه مشکل شود به این ترتیب بمب افکنهای دشمن نمی توانستند ماموریت خود را به درست انجام دهند این موضوع به خوبی در نحوه آموزش خلبانان آمریکایی نمودیافت با این که تعداد و کیفیت اف ۱۴ ها و موشکهای فونیکس نیروی دریایی آمریکا بیشتر و بهتر از ایران بود و در چند در گیری نظامی هم شرکت داشتن ولی به ندرت از فنیکس استفاده کردن و پیروزی های کمی با این موشک بدست آوردن چون در آموزش ها به خلبانان آمریکایی گفته شده بود این موشک فقط بر ضد بمب افکنهای کاربرد دارد وهمیشه روی جنگنده لود نمی شد با این حال این موشک در جنگ ایران و عراق عملکرد موفقی داشت و بیشتر کار برد آن هم بر ضد جنگنده ها بود اما عامل این موفقیت چه بود مهمترین این عوامل عبارتند از ۱- بیشتر این پرتاب ها در فاصله کمتر از ۷۰ کیلومتر انجام شده خلبانان ایرانی اجازه می دادند تا حد ممکن جنگنده دشمن به آنها نزدیک شود قبل از این که در تیر رس دشمن قرار بگیرند معمولا سی کیلومتر به بالا موشک را شلیک می کردن اگر این پرتاب ها در حداکثر فاصله ممکن صورت می گرفت این پیروزی ها بدست نمی‌آمد خوشبختانه نیروی هوایی عراق موشک کروز دوربرد نداشت۲- جنگنده های آن زمان عراق برای مقابله با چنین موشکی آماده نشده بودن وتجهزات سخت افزاری و نرم افزاری لازم برای گریز از این موشک را نداشتن این موشک تازه وارد فقط از اف ۱۴ آنهم بر ضد بمب افکنهای پرتاب میشد پس نبود آمادگی طبیعی بود خلبانان عراقی هم برای مقابله با این موشک آموزش ندیده بودم ۳- در طراحی این موشک برای رسیدن به هدف دوردست و جبران بزرگ و سنگین بودن موشک طراحی صورت گرفته بود که در جنگ ایران و عراق کارایی خود را نشان داد اولا این موشک هدف را تعقیب نمی کرد بلکه با محاسبه مسیر حرکت هدف و محل شلیک موشک بهترین نقطه برای ملاقات با هدف را انتخاب می کرد و در آن محل حاضر می شد اوج می گرفت و از بالا به هدف حمله می کرد این موضوع کار خلبان را برای اجرای مانور فریب و فرار از دست موشک را سخت می کرد دوم این که موشک دارای یک کلاهک بزرگ ۶۰ کیلوگرمی ترکشی شونده و فیوز مجاورتی بود که باعث میشد نیاز نباشد موشک حتما به هدف برخورد کند بلکه انفجار موشک در فاصله مناسب از هدف هم می توانست آن را نابود کند ۴- نبود حریف قدر اف ۱۴هایما با اسکادران بمب افکن روسیه با موشک کروز دور برد یا میگ ۳۱ روبه رو نبودن آری این عوامل باعث شد
فونیکس در جنگ ایران و عراق نتیجه‌ای دور از انتظار سازندگان آمریکایی به دست آورد بعدها با پیشرفت فناوری و استفاده از تجارب جنگ ایران و عراق امرام ساخته شد برد این موشک کمتر بود موشک کوچکتر و چالاک بود سیکر پیشرفته تربیت هم داشت البته امروزه اگر شما بابک نیروی هوایی پیشرفته و خلبانان ماهر روبه رو شوید هیچ موشکی نمی تواند به رکورد فونیکس در جنگ ایران و عراق برسد چون جنگنده های نسل ۵و۴.۵دیگه در مقابل این موشکها دست و پا بسته نیستن اما در طرف دیگر این دعوا یعنی شوروی هم دلایل مشابهی موجب به وجود آمدن موشک مشابهی به نام آر ۳۳ شد با ظهور بمب افکنهای مجهز به موشکهای کروز دور برد شوروی هم به دنبال ساخت میگ ۳۱ رفت و با مشکلات مشابهی رو به رو بود با تجربیات بدست آمده از جمله در جنگ ایران و عراق شوروی می دانست که تا آمریکا را در الکترونیک شکست ندهد هیچ شانسی ندارد از طرفی شوروی چندسال بعد از آمریکا شروع کرده بود و فناوری پیشرفت کرده بود بنابر این شوروی اولین رادار آرایه فازی پسیو دنیا را روی میگ ۳۱ نسب کرد این رادار ها توانایی های بیشتری از رادارهای پالس داپلر داشتن از جمله می توانستم چندین موشک را همزمان به سوی چندین هدف هدایت کنند و در برابر اقدامات متقابل دشمن هم مقاومتر بودن بنابر این با توجه به فاصله زیاد هدف ومشکل بودن حمله با موشک فعال به اهداف با فاصله بیشتر از ۷۰ کیلومتر روس‌ها به دنبال روش نیمه فعال رفتن بعدها در میگ ۳۱بی با بروز رسانی رادار از روش هدایت به وسیله موشک یا تی وی ام استفاده شد این که کدام موشک در فاصله بیشتر از ۷۰کیلومترعملکرد بهتری داشتن چون میگ ۳۱ در هیچ جنگی شرکت نکرده مشخص نیست ولی روی کاغذ به علت وجود رادار آرایه فازی و روش هدایت غیره فعال باید آر ۳۳ عملکرد بهتری می داشت
روش هدایتی TVM دارای مزیت هایی است از جمله :
-برخلاف روش هدایتی آشیانه یابی فعال راداری که تقرب موشک به هدف به صورت لحظه ای توسط سیستم هشدار قفل رادرای (RWR) مشخص میشود ، در روش TVM هدف صرفا از امواج رادار و قفل راداری آن مطلع میگردد و از مقابله یا عدم مقابله توسط جنگنده به صورت قطعی اگاه نمیشود.با بهره گیری از رادارهای آرایه فازی که از قابلیت احتمال پایین رهگیری یا LPI برخوردارند و در کنار آن پرتو های فرعی (sidelobes) محدودی دارند ، میتوان درصد شناسایی تهدید توسط هدف را به میزان قابل توجهی کاهش داد.
-برخلاف هدایت آشیانه یابی نیمه فعال راداری که موشک جهت پردازش سیگنال های بازتابی از هدف به مجموعه الکترونیکی پیچیده شامل سیستم های پردازشگر مجهز است ، در هدایت TVM پردازش اطلاعات بر عهده مجموعه رادار قرار میگیرد در نتیجه موشک از پیچیدگی کمتر در کنار وزن و قیمت پایین تری برخوردار خواهد بود.
-بر خلاف سیستم هدایت فرمانی (command guided) ، به جهت اینکه موشک از رادار به هدف نزدیک تر است ، در نتیجه اطلاعات دقیق تری جهت رهگیری هدف و هدایت موشک در اختیار رادار قرار میدهد و دقت اصابت افزایش میابد.
روش ردیابی از طریق موشک یا Track Via Missile (که اختصارا TVM نامیده میشود) در حقیقت ترکیبی از روش هدایتی آشیانه یابی نیمه فعال راداری یا semi-active radar homing با سیستم هدایت فرمانی (command guidance) است. در این سیستم رادار کنترل اتش با ارسال مداوم امواج نسبت به آشکارسازی هدف اقدام میکند. امواج بازتاب یافته از هدف توسط کاونده راداری موشک دریافت میشود اما به جهت نبود سیستم پردازشی در موشک ، اطلاعات دریافت شده از هدف و ایضا برخی از اطلاعات موشک از طریق سیستم پیوند داده پایین دستی (Downlink) به مجموعه راداری منتقل و پس از پردازش اطلاعات توسط این واحد ، فرامین هدایتی از طریق سیستم پیوند داده بالا دستی (Uplink) به موشک ارسال میشود.
