تامکتهای ایرانی :آمار شکار و تلفات و سوانح هوایی

تامکتهای ایرانی :آمار شکار و تلفات و سوانح هوایی

گربه های افسانه ای ایران

نویسنده و گردآوری: جواد افشارنیا

هواپیمای جنگنده شکاری – رهگیرگرومن اف-۱۴ تامکت (به معنی گربه وحشی) در سال 1972 میلادی برای جایگزینی با هواپیمای شکاری – بمب افکن فانتوم اف – 4 در نیروی دریایی ارتش ایالات متحده امریکا وارد خدمت گردید. تامکت یکی از پیچیده‌ترین و گران‌قیمت‌ترین جنگنده‌های تاریخ است و فناوری‌های پیشرفته ای  که در آن بکار رفته بود سبب آن شده بود کنگره آمریکا فروش آن را به سایر کشورها محدود کند. در دهه 70 میلادی اتحاد جماهیر شوروی پروازهای شناسایی خود را بر فراز آسمان ایران با استفاده از هواپیماهای میگ – 25 فاکس بت خود افزایش چشمگیری داده بود و هواپیماهای اف – 4 و اف – 5 ایرانی و موشک های هوا به هوای آنها یارای رهگیری و مقابله با این میگهای بلند پرواز و بسیار سریع را نداشتند. در این هنگام شاه ایران به امریکایی ها پیشنهاد خرید یک شکاری رهگیر توانمند برای رهگیری فاکسبت های شوروی را داد و امریکایی ها دو جنگنده فوق مدرن یعنی تامکت اف – 14 و ایگل اف – 15 را به ایران پیشنهاد کرد و در نهایت با بررسی قابلیت های هر دو جنگنده اگرچه شاه ایران از توانایی های هر دو شکاری متحیر شده بود تامکت را انتخاب کرد و پس از تلاش فراوان ایران این شکاری رهگیر بسیار توانمند در سال 1976 میلادی وارد نیروی هوایی ایران گردید. ایران 80 فروند تامکت را به ایالات متحده امریکا سفارش داد که بدلیل وقوع انقلاب اسلامی در ایران فروند آخر تحویل نشد. این شکاری که تا کنون همچنان پیشرفته ترین هواپیما نیروی هوایی ایران میباشد در جنگ 8 ساله ایران – عراق نقش بسیار بسیار چشمگیری داشت و بیشتر هواپیماهای نظامی عراق در انواع گوناگون شکار همین رهگیر افسانه ای نیروی هوایی ایران شدند.

برای اشنایی با اف14 تامکت اینجا را کلیک کنید

**آمار شکارهای تامکت های ایرانی در جنگ ایران – عراق:

جنگنده های اف – 14 تامکت به دلیل دارا بودن رادارهای دوربرد ای دبلیو جی – 9 ( آوگ – 9 ) با برد حدود 300 کیلومتر و موشک های هوا به هوای دوربرد فینیکس با برد حدود 180 کیلومتر در نبردهای هوایی ( بخصوص نبرد هوایی دور ) دست برتر را نسبت به هواپیماهای عراقی داشتند. آمارهای گوناگونی از شکار های تامکت های ایران طی این جنگ طولانی و فرسایشی اعلام گشته است که بطور تقریبی می توان به شکار حدود 150 تا 130 هواپیما عراقی توسط تامکتهای ایرانی اشاره کرد که در اینجا به یکی از این آمارها اشاره می کنیم:

23 پیروزی در مقابل مدل‌های مختلف میگ – 21

58 پیروزی در مقابل مدل‌های مختلف میگ – 23

9 پیروزی در مقابل مدل‌های مختلف میگ – 25

33 پیروزی در مقابل میراژ اف-1

23 پیروزی در مقابل مدل‌های مختلف سوخو – 17/20/22

1 پیروزی در مقابل میل – 24

5 پیروزی در مقابل بمب افکن توپولوف تو-22

2 پیروزی در مقابل میگ – 27

1 پیروزی در مقابل میراژ 5

1 یا 2 پیروزی در مقابل سوپر اتاندرد

1 پیروزی در مقابل میگ – 29

**برخی از رکوردهای جهانی در دستان خلبانان ایرانی:

1 – در تاریخ 17/10/1360 خلبان عبدالمحمد فرح آور با شلیک یک موشک فینیکس 4 فروند میگ – 23 عراقی را سرنگون میکند.

2 – در روزهای ابتدایی جنگ خلبان اسد الله عادلی و کمک خلبان محمد مسبوق با شلیک یک موشک فینیکس به دسته میگ های عراقی در نزدیکی جزیره خارک 3 فروند میگ -23 را سرنگون میکنند.

3 – رکورد دوربردترین شکاربا تامکت از فاصله 150 کیلومتری

4 – برترین خلبان تامکت جهان ، خلبان ایرانی مرحوم خلبان جلیل زندی است.

**برترین خلبانان تامکت های ایران:

فریدون علی مازندرانی – فضل الله جاویدنیا – جلیل زندی – شهرام رستمی – جمشید افشار – عبدالمحمد فرح آور – اسد الله عادلی – محمد هاشم آل آقا – عباس بابایی – ابوالفضل هوشیار – حسین و یدالله خلیلی و …..

** آمارکل تلفات ناشی از نبردهای هوایی در جنگ و سوانح هوایی:

1 – یک فروند قبل از انقلاب در تاریخ ۱۳۵۶/۰۴/۲۰ به خلبانی مرحوم سرگرد علی عابدی و کابین عقب خلبان آمریکائی (پرواز دو فروندی تامکت برای تمرین درگیری هوائی) در یک پرواز آموزشی، به‌دلیل استال موتور، به زمین‌خورد و هر دو خلبان جان خود را از دست دادند.

2 – سقوط یک فروند قبل از انقلاب در تاریخ ۱۳۵۶/۰۸/۱۳ به خلبانی سروان (تیمسار بازنشسته) غلامحسین هاشم پور و کابین عقبی مرحوم سرگرد (تیمسار) عباس حزین در یک پرواز آموزشی به عنوان معلم به‌دلیل استال موتور، که مجبور به ترک اضطراری هواپیما شدند و هر دو خلبان به سلامت به زمین رسیدند.

3 – سقوط یک فروند در تاریخ ۱۳۶۰/۰۱/۲۵ به خلبانی سروان خلبان جعفر مردانی و کابین عقبی ستوانیکم غلامحسین عبدالشاهی بود که در منطقه برازجان اتفاق افتاد. در این حادثه، هواپیما بلافاصله پس از پایان سوختگیری و جدا شدن از زیر تانکر، به‌دلیل مانوری غیرعادی، با زمین برخورد نمود.

4 – یک فروند در اولین رویارویی با میراژهای اف ۱ تازه‌ وارد به عراق، در تاریخ ۱۳۶۰/۰۸/۲۷ به خلبانی سروان غلامرضا نظام آبادی و کابین عقبی ستوانیکم فتح اله جلال‌آبادی از پایگاه اصفهان که در تله میراژها قرار گرفتند (ساندویچ اتک) و پس از اصابت موشک به هواپیما، خلبانها به سلامت در نزدیکی اهواز ایجکت نمودند

5- یک فروند در تاریخ ۱۳۶۰/۰۸/۲۷ به خلبانی سروان محمدجعفر بهادران و کابین عقبی ستوانیکم سید حسین حسینی از پایگاه اصفهان در رویارویی با میراژ در نزدیکی اهواز هدف قرار گرفتند .

6 – یک فروند در تاریخ ۱۳۶۱/۰۴/۲۴ به خلبانی ستوانیکم حسن هرندی به اتفاق ستوانیکم احمد روستائی (در بال تامکت شماره ۱ به خلبانی سروان ابوالفضل مهرگانفر و ستوانیکم ابراهیم انصارین) بود که در هنگام اسکورت هواپیماهای اف ۴ برای بمباران از ارتفاع بالا، حین درگیری با ۶ فروند هواپیمای میراژ مهاجم عراقی، بال هواپیما آن‌ها در روی خاک عراق مورد اصابت یکی از ۸ موشک شلیک شده از سوی میراژهای عراقی قرار گرفت و هر دو خلبان در راه برگشت به ایران پس از اتمام سوخت (به دلیل نشت سوخت از بال آسیب دیده)، به ناچار هواپیما را ترک نمودند که باد آن‌ها را به این طرف اروندرود و سمت نیروهای خودی آورد ولی هواپیما در خاک عراق به زمین‌خورد. در تصویری که در سایت‌ها وجود دارد و مجسمه یک خلبان عراقی را بحالت ایستاده بر روی لاشه یک تامکت نشان می‌دهد، لاشه همین تامکت ساقط شده می‌باشد.

7 – یک فروند به خلبانی سرهنگ محمدهاشم آل آقا و کابین عقبی محمد رستم پور در تاریخ ۱۳۶۳/۰۵/۲۰ (بنا به روایات مختلف که یکی اصابت موشک میگ ۲۳ عراقی و دیگری قفل راداری از سوی کابین عقب روی یک موشک کرم ابریشم شلیک شده به سمت کشتی‌های ایرانی و نتیجتاً تغییر مسیر موشک بر روی سیگنال راداری و نهایتاً اصابت آن به اف ۱۴ می‌باشد) که رستم پور به سلامت ایجکت کرد ولی آل آقا (احتمالاً به‌دلیل عمل نکردن سیستم ایجکت) با هواپیما به درون خلیج همیشه فارس سقوط کرد و جاودانه شد.

8 – یک فروند به خلبانی مرحوم سرگرد خلبان عباس حزین به اتفاق شهید سید حسین حسینی در تاریخ ۱۳۶۴/۰۱/۰۴ در درگیری با چهار هواپیمای عراقی پس از ساقط کردن یک فروند، مورد اصابت موشک هاوک از سوی سایت موشکی منطقه بوشهر قرار گرفته و به‌دلیل شدت انفجار، شهید حسینی بیهوش می‌گردد که با فعال نمودن صندلی پرتاب شونده وی توسط کابین جلو، موفق به ترک هواپیما می‌گردد اما پس از فرود بر روی آب به‌دلیل بیهوشی متأسفانه دچار خفگی گشته و به شهادت می‌رسد ولی مرحوم حزین از این مهلکه نیز جان سالم به در می‌برد.

9 – یک فروند توسط سروان احمد مرادی طالبی در تاریخ ۱۳۶۴/۰۶/۱۱ (۲ سپتامبر۱۹۸۶) به عراق پناهنده شد. کابین عقب وی، سروان (تیمسار فعلی) حسن نجفی بود که با عراقی‌ها همکاری نکرد و در سال ۱۳۶۹ بهمراه دیگر اسرای سرافراز، به ایران بازگشتند. سروان مرادی ۴ ماه بعد در آلمان کشته شد.

10 – یک فروند در سال ۱۳۶۵ به خلبانی سروان ارسلان خادمی به کابین عقبی ستوانیکم احمد روستائی مورد اصابت پدافند خودی در خارگ قرار گرفت که هر دو خلبان به سلامت از هواپیما خارج گردیدند

11- یک فروند به خلبانی سرهنگ بهرام قانعی و کابین عقبی ستوانیکم غلامرضا اصل داوطلب، در تاریخ ۲۷/۱۰/۱۳۶۵ در نزدیکی دزفول در تله جنگنده‌های عراقی افتاده (ساندویچ اتک) و هدف قرا می‌گیرند. شهید داوطلب در همان لحظه اصابت موشک، در ارتفاع و سرعت بالا اقدام به ایجکت نمود که در اثر پیچیده شدن بند چتر دور گردن ایشان، دچار خفگی شده و تا رسیدن به زمین، شهید می‌شود ولی قانعی که از برجسته‌ترین معلم خلبان‌های تامکت بود، هواپیما را تا نزدیکی ایذه هدایت می‌کند و در نهایت ناچار به ایجکت می‌شود و توسط یک زن از عشایر بختیاری از پرتگاهی که چتر ایشان به درختی در بالای آن به حالت خطرناکی آویزان شده بود، نجات پیدا می‌کند و پس از تحویل به ژندارمری منطقه، به اصفهان منتقل می‌گردد

 12 – یک فروند در تاریخ ۲۰/۰۴/۱۳۶۶ به خلبانی سرگرد علیرضا بیطرف و کابین عقبی سروان منصور خانپور که برای یک پرواز آزمایشی از پایگاه اصفهان بلند شده بودند، زمانی که در حال چک کردن فرامین بودند هواپیما از کنترل خارج شد و به‌دلیل نزدیکی به زمین، در نزدیکی پایگاه اصفهان با زمین برخورد نمودند. در این حادثه، هر دو خلبان ایجکت کردند که علیرضا بیطرف درون آتش هواپیما به زمین رسید و شهید شد ولی خانپور در مسیر باد قرار گرفت و کمی دورتر از لاشه در حال سوختن هواپیما، سالم به زمین رسید

13 – یک فروند به خلبانی علی اقبالی مقدم و کابین عقبی غلامرضا خورشیدی به‌دلیل استال موتور، در تاریخ ۰۷/۱۲/۱۳۷۰ در نزدیکی پایگاه اصفهان سقوط کرد و هر دو خلبان شهید شدند

14 – یک فروند به خلبانی داریوش یاوری در کابین جلو و سرهنگ علی ابوعطا در کابین عقب در یک پرواز آموزشی در تاریخ ۳۱/۰۳/۱۳۸۳ در فاصله چند متری سطح زمین هنگام بنک زدن در نزدیکی پایگاه اصفهان سقوط کرد و هر خلبان دو شهید شدند (توضیح اینکه سرهنگ ابوعطا از قهرمانان جنگ و معلم خلبان تامکت بودند و فقط یکماه به بازنشستگی ایشان مانده بود).

15 – یک فروند به خلبانی سرگرد علیرضا کریمائی و کابین عقبی سروان مصطفی فصیحی در تاریخ ۰۶/۱۱/۱۳۹۱ پس از برگشت از اسکرمبل که به جهت ورودی هواپیمای آواکس آمریکایی به آب ها میهنی ایران صورت گرفته بود، در نزدیکی پایگاه بوشهر در خلیج فارس سقوط نمود و هر دو خلبان شهید شدند. (علت محتمل ورتیگو شدن خلبان ذکر شده‌است توسط رسانه‌های ایران). اما علت اصلی آن که توسط برخی از افسران ارتش به بیرون درز کرد هواپیمای اف چهارده تامکت که یکی از بهترین‌های نوع خود بود توسط سایت موشکی پدافند سپاه پاسداران به اشتباه مورد هدف قرار گرفته وجاودانه شدند

16 – متاسفان در تاريخ 22 ارديبهشت ماه سال 98 یکی از تامکت های پایگاه شکاری اصفهان سقوط کرد و خوشبختانه هر دو خلبان اجکت کرده و سالم فرود آمدند.

نتیجه گیری: با توجه به آمارهای بالا در طول جنگ 8 ساله ایران – عراق تامکت های ایرانی و ” خلبانان دلاور و شجاع و عاشق وطن و با غیرت ایرانی ” بیش از 130 فروند از هواپیماهای عراقی را در نبردهای هوایی پایین کشیدند حال آنکه با وجود تحریم های شدید نظامی علیه ایران و حمایت بی دریغ نظامی و مالی و اطلاعاتی از عراق ، عراقی ها موفق به شکار 5 یا 6 تامکت ایرانی شدند که عملکردی بسیار درخشان برای خلبانان ایرانی و تامکت های افسانه ایشان است. تعداد دیگر تامکت ها به دلیل سوانح هوایی و تقص فنی و شلیک اشتباه پدافند خودی و اوراق تعدادی ( تامین قطعات و لوازم یدکی و جانبی ) از دست رفته است. در حال حاضر همچنان حدود 50 فروند تامکت در خدمت نیروی هوایی ارتش میباشند.

** وضعیت کنونی جنگنده های تامکت ایرانی:

در حال حاضر تامکت ها با وجود سن و سال بالا با تعمیرات و اورهال و تولید بسیاری از قطعات و تجهیزات در داخل کشور  در وضعیت خوبی قرار دارند و تعمیرات و اورهال تخصصی آنها در پایگاه شکاری اصفهان و تهران  صورت می گیرد. در مجموع حدود 50 تامکت در اختیار ایران است که اکثر آن ها در اصفهان و تعداد خیلی کمی از آنها در تهران مستقر هستند و از این تعداد نیز نیمی از ناوگان در اصفهان بصورت رزرو و ذخیره به دلیل هزینه های بسیار سنگین عملیاتی و پیچیدگی تکنولوژیکی هستند. ایران به تازگی موشک هوا به هوا هدایت فعال راداری فکور 90 را با برد بین 60 تا 100 کیلومتر را عملیاتی و روی خط تولید برای جایگزینی موشک های فینیکس قرار داده است و مشکل کمبود یا نبود موشک های با برد بالا را در خصوص این پیشرفته ترین جنگنده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران برطرف کرده است.