ارتش هاجنگ ها و عملیات های نظامی

سرنگونی جنگنده شناسایی ار اف-4 ترکیه توسط پدافند سوریه

سرنگونی جنگنده شناسایی ار اف-4 ترکیه توسط پدافند سوریه

روابط ترکیه و جمهوری عربی سوریه همواره دارای پستی بلندی های بسیار بوده است. ترکیه طولانی ترین مرز مشترک خود را با سوریه دارد. پیوندهای مختلف جغرافیایی و تاریخی نیز دو کشور همسایه را به هم پیوند می دهد.

روابط متشنج بین ترکیه و سوریه به دلیل اختلافاتی از جمله الحاق خود استان هاتای به ترکیه در سال 1939، اختلافات مربوط به آب ناشی از پروژه جنوب شرقی آناتولی و حمایت سوریه از حزب کارگران کردستان (به اختصار PKK) و ارتش مخفی ارمنستان برای آزادی ارمنستان که اکنون منحل شده است (به اختصار ASALA) که توسط ناتو ، اتحادیه اروپا و بسیاری از کشورهای دیگر به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده است می باشد . پس از اکتبر 1998، زمانی که رهبر پ ک ک عبدالله اوجالان توسط مقامات سوریه اخراج شد، روابط این دو کشور بسیار بهبود یافت. با این حال، جنگ داخلی سوریه بار دیگر روابط دو کشور را تیره کرده و منجر به تعلیق تماس های دیپلماتیک شده است. یک حادثه جدی با سرنگونی یک پرواز نظامی ترکیه توسط سوریه در ژوئن 2012 رخ داد که در نتیجه ترکیه جلسه اضطراری ناتو را خواستار شد.

ترکیه از دهه ۱۹۶۰ با دریافت جنگنده شناسایی  RF-5 نسخه شناسایی جنگنده اف ۵ اولین هواپیمای شناسایی تخصصی خود را به خدمت گرفت. تا پیش از این ترکیه هواپیمای شناسایی مافوق صوت در خدمت نداشت… آنها در اوایل دهه ۶۰ با نصب غلاف شناسایی بر روی جنگنده اف۱۰۴ از آن در نقش شناسه‌های استفاده می‌کردند… البته ترکها ار اف ۸۴ در خدمت داشت ولی این هواپیما مادون صوت بود و اف ۵ اولین جت شناسایی مافوق صوت ترک‌ها بود.

ولی آر اف ۵ دارای برد کمی بود و توان دفاعی کمی نیز از خود داشت سیستم ناوبری آنچنانی نداشت و عملاً برای پرواز در عمق خاک دشمن نیز مناسب نبود برای همین در دهه ۷۰  میلادی ترکیه به دنبال یک هواپیمای شناسایی پیشرفته‌تر می‌گشت از جمله اینکه در دهه ۷۰ یک جنگ نیز بر سر قبرس با یونان داشت و از این رو به دنبال هواپیما می‌گشت تا بتواند در عمق خاک دشمن نفوذ کرده و دست به شناسایی بزند.. در دهه ۷۰ یک بار ترکیه تلاش کرد تا ار اف ۴ نسخه شناسایی اف ۴ فانتوم را به خدمت بگیرد. این انتخاب کاملاً طبیعی بود زیرا ترکیه اف ۴ فانتوم را در خدمت داشت پس نسخه شناسایی آن کاملاً به کار آنها می‌آمد.

ولی آمریکایی‌ها در آن زمان به دلیل اینکه فکر می‌کردند تحویل یک هواپیمای شناسایی می‌تواند به ترک‌ها کمک کند که پروازهای شناسایی بر علیه یونان انجام دهند و این دو عضو ناتو بیشتر به جان همدیگر بیفتند از دادن آر اف ۴ صرف نظر کردند ولی سرانجام در اواخر دهه ۷۰ راضی شدند و ۸ فروند ار ا ف۴ به ارزش ۸۷ میلیون دلار به ترکیه تحویل داد که هر ۸ فروند نیز دست دوم بود.

در ادامه ترک‌ها در سال ۱۹۹۰ دست به خرید ۳۲ فروند ار اف ۴ دیگر زدند ولی نه این بار از آمریکا بلکه از آلمان . المان حدود 88 فروند اراف ۴ در خدمت داشت که با پایان جنگ سرد و اتحاد دو آلمان دیگر نیازی به آنها نداشت برای همین هم ۳۲ فروند آن را تقریباً رایگان به ترکیه داد

با وجود این‌ها مشکل اساسی این بود که فانتوم ار اف 4 قدیمی بودند و دارای سیستم‌های شناسایی از جمله دوربین های  قدیمی بودند و ارتش ترکیه به دنبال به روز رسانی آنها بود از این رو یک مناقصه در میانه دهه ۱۹۹۰ برای ارتقای آر اف4 ها  برگزار شد. این مناقصه بخشی از مناقصه ارتقاء فانتوم‌های نیروی هوایی ترکیه بود که شامل ناوگان آر اف ۴ نیز می‌شد .شرکت اسرائیل آلوپ این پروژه را برنده شد که مبلغ آن ۳۶ میلیون دلار بود و شامل نصب دو غلاف جدید در زیر بدنه برای امور شناسایی روی این جنگنده بود .یکی از غلاف‌ها مجهز به چهار دوربین شناسایی بود و یکی دیگر مجهز به رادار آرایه فازی برای نقشه برداری راداری که با همکاری شرکت رافال اسرائیل  قرار بود ساخته شود

 قرار بود ار اف 4 های  جدید در سال ۲۰۰۱ واحد خدمت شوند ولی سرانجام بعد از یک تاخیر  به دلیل عدم تعهد شرکت اسرائیلی به قراردادش در سر وقت ،  در سال ۲۰۰۴ این پروژه لغو شد با وجود همه این‌ها از  18 فروند ار اف  ۴ عملیاتی ترک‌ها،  ۱۲ فروند آنها ارتقا پیدا کرد که شامل نصب نمایشگر های جدید و اچ یو دی  در درون کابین ،هشدار دهنده‌های راداری و پرتاب کننده چپ و فلر بودند .همچنین دست کم ۱۰ غلاف شناسایی جدید در این پروژه تحویل شده بود .این غلاف‌ها فقط مجهز به دوربین بودند و غلاف‌های مجهز به رادار هرگز تکمیل نشد. همین ارتقا از نظر الکترونیکی کافی بود تا ار اف4  جان تازه‌ای بگیرند از اواخر سال‌های ۲۰۰۰ در چندین ماموریت بر ضد یونانی‌ها استفاده شود

در روز واقعه در ۲۲ ژوئن سال ۲۰۱۲ یک فروند از ار اف4 های های ترکی متعلق به اسکادران ۱۷۳ از پایگاه هوایی آرهاچ در مالاتیا به پرواز درآمد. خلبان هواپیما ستوان گوخان آرتان و افسر کابین عقب حسن حسین اکسوی بود… این پرواز یک پرواز نظامی نبود بلکه هدف تست رادارهای چندین پایگاه هوایی و فرودگاه ترکیه بود در استان خاتان  بود. آنها چندین مرتبه از ساعت ۱۱:۶ دقیقه تا ۱۱:۴۲ دقیقه در نزدیکی خاتای  ارتفاع خود را بالا و پایین کردند تا رادار هشدار دهنده موجود در این منطقه را تست کنند .در ساعت ۱۱:۴۲ دقیقه این ار اف  ۴ وارد حریم هوایی سوریه بر فراز مدیترانه می‌شود و در  ۲۲ کیلومتری خط ساحلی سوریه پرواز می‌کند . در آن زمان این هواپیما ۵ دقیقه بر فراز آب‌های سوریه پرواز می‌کند تا اینکه مرکز فرمانده ای ترکیه به آنها هشدار می‌دهد که هم اکنون بر فراز آب‌های سوریه در حال پروازند در ساعت ۱۱:۴۷ دقیقه آنها به سمت شمال حرکت می‌کنند تا دوباره به نزدیکی خاتای  بروند و از  حریم هوایی سوری بیرون می‌آیند. در تمام مدت ۵ دقیقه‌ای که بر فراز مدیترانه ار اف  ۴ ترکی در حریم هوای سوریه بود هیچ هشدار از طرف ارتش سوریه دریافت نمی‌کند

 در ساعت ۱۱:۵۰ دقیقه فانتوم دوباره دور زده و وارد آسمان مدیترانه می‌شود تا ادامه آزمایش رادار زمینی را تکمیل کند. بر اساس گزارش ترک‌ها در ساعت 12.02 فانتوم بر فراز آب‌های بین‌المللی از صفحه رادار مخفی می‌شود(استان خاتای  از استان‌های جنوبی ترکیه است که هم مرز با سوریه می‌باشد)

در مرحله اول سوری‌ها هیچ چیزی را اعلام نمی‌کنند ترک‌ها نیز دقیقاً متوجه نمی‌شوند که چه بلایی سر فانتوم آمده هیچ هشداری از طرف خدمه داده نشد و هیچ پیامی بین فانتوم و مرکز فرماندهیش قبل از سقوط رد و بدل نشده بود ، تا اینکه ارتش سوریه تنها ۳ ساعت بعد طی پیام رادیویی به طور رسمی اعلام می‌کند که یک جنگنده متجاوز ترک‌ها را در آسمان آب‌های سوریه سرنگون  کرده است.. همچنین بر اساس گزارشات خود ترک‌ها در ساعات اول هر دو خلبان کشته شدند

ترکیه بلافاصله نقشه‌های پروازی حافظه رادارهای زمینی خود را منتشر می‌کند که نشان می‌دهد جنگنده  در آب‌های بین‌الملل بوده ولی وسوریه  چندان به این موضوع واکنش نشان نمی‌دهد تنها می‌گوید که جنگنده دشمن در آب‌های آنها بوده

 در مرحله اول گفته شده بود که این جنگنده توسط سامانه پانسیر سرنگون شده است.این خبر برای اولین بار توسط خبرگزاری‌های روسی از جمله اسپوتنیک منتشر شد ولی به زودی مشخص شد این خبر دروغ بوده هواپیما در فاصله بیش از آن بوده که توسط پانتسیر سرنگون شود .پانتسیر در آن زمان سامانه مدرن پدافندی ارتفاع کم حساب می‌شد که تازگی سوریه آن را خریداری کرده بود از این رو روسها  می‌خواستم برای آن اسم و رسمی دست پا کنند

بر اساس شواهد جنگنده ترکی در فاصله ۲۰ تا ۴۳ کیلومتری بسته به ادعای منابع سوری و ترکی سرنگون شده .اگرچه هرگز هیچ یکی از طرف های رسمی این ماجرا در مورد سلاحی که این جنگنده را سرنگون کرده سخن نگفته ولی  بسیار از منابع آن را سامانه اس ۲۰۰ یا همان سام ۵ روسی می‌داند .سامانه پدافندی برد بلندی که از دهه ۸۰ میلادی در خدمت سوری‌ها بوده و اصلاً سامانه به روزی نیز نیست .این سامان یکی از ناموفق‌ترین سامانه‌های پدافندی روس‌هاست صدها تیر آن بر علیه هواپیماهای مختلف شلیک شده ولی هرگز به هدف نخورده ولی ار اف  ۴ ترکها که از قرار اولین هدفی است که به شکل رسمی سرنگونی ان به اس200 نسبت داده می شود(اگرچه سرنگونی این جنگنده توسط اس200 قوی ترین احتمال است ولی قابل تائید نیست  زیرا هرگز سوریها اعلام نکردند چه سلاحی به کار بردند) در ارتفاع بالا بدون انجام هیچ مانوری در حال پرواز بوده که به یکباره موشکی با یک کلاهک ۲۰۰ کیلوگرمی در نزدیکی آن منفجر می‌شود

اس200 سوریه

یکی از دلایلی که اصلاً خدمه وقت مکالمه نیز با مرکز فرماندهی خود نداشتن همین قدرت انفجار است جنگنده را بلافاصله در آسمان تکه تکه کرده و از بین برده است .سوالات زیادی مطرح است بدون شک موشک مورد نظر بدون قفل به طرف هدفش نرفته. این موشک توسط رادار زمینی هدایت می‌شود پس اول باید رادار روی جنگنده قفل بکند و از این رو صدرصد هشدار دهنده‌های راداری به خلبانان هشدار می‌دادند گرچه لاشه جنگنده هرگز پیدا نشد تا اطلاعات جعبه سیاه مورد ارزیابی قرار بگیرد ولی خلبانان نیز چیزی اعلام نکرده بودند که مثلاً رادارهای سوری روی آنها قفل کرده است

از این رو بسیاری‌ها معتقدند که ممکن است جنگنده مورد حمله یک موشک هدایت فروسرخ قرار گرفته باشد که نیازی به قفل رادار روی هدف نیست. ولی برخی از منابع نیز می‌گویند از آنجایی که این فانتوم در حال تست رادار های نظامی ترک‌ها بوده ممکن است به  دلایل مختلفی از جمله هشدار های  بی‌موردی که ممکن است به خاطر قفل رادارهای خودی به آنها داده شود هشدار دهنده را خاموش کرده باشند. زیرا اگر رادار روشن بود بدون شک قفل راداری دارای هشدار  کاملاً متفاوتی از در معرض قرارگیری رادار خودی به خدمه می‌دهد . در نهایت خلبانان فانتوم اصلا انتظار موشک را نداشتند انها در یک پرواز غیر رزمی بودند هیچ وسیله و یا غلاف دفاعی همراه نداشتند

داستان چندان  طول نکشید. چند روز بعد بشار اسد رئیس جمهور سوریه از این حادثه ابراز تاسف کرد و اعلام کرد نمی‌خواهد با ترک‌ها وارد درگیری شود. ولی این حادثه در نهایت منجر به یک سری درگیری‌های مرزی و سپس برای چند سال دخالت آشکار ترکیه در جنگ داخلی سوریه به نفع مخالفین حکومت اسد انجامید ، که رابطه این دو کشور را کاملاً تیره و تار کرد

جنازه دو خلبان نیز در نهایت حدود ۱۰ روز بعد در آب‌های مدیترانه یافت شد. نکته جالب اینکه هیچ کدام از دو طرف مسئله را کش ندادند برای نمونه عبدالله گل نخست وزیر وقت ترکیه بدون تایید یا رد حضور فانتوم آنها در آب‌های سوریه گفت این طبیعی است که یک جنگنده کمی در آسمان دیگر کشورها وارد شود قرار نیست هر نقض حریم هوایی با چنین شدتی جواب داده شود

با سقوط این ار اف ۴ بر اثر آتش پدافند سوریه پرونده ار اف4 ترکها نیز به سرعت بسته شد .در همان سال یکی دیگر از آنها در یک حادثه غیر رزمی می سقوط کرد ولی خلبانان زنده ماندند. سال بعد دو فروند از  ار اف ۴رها در آسمان به هم برخورد کردند که چهار خلبان آن کشته شدند و هنگامی که در سال ۲۰۱۵ یک فروند دیگر از این ار اف4 ها سقوط کرد و دو خلبانان  انها کشته شدند باعث شد تا نیروی هوایی ترکیه برای همیشه آنها را از خدمت خارج کند و نقش شناسایی را به اف ۱۶‌های خود با غلاف شناسایی دی بی ۱۱۰ بدهد

****عضویت در کانال تلگرام سایت جنگاوران برای آگاهی از آخرین اخبار نظامی و آخرین مقالات درج شده در سایت****

عبدالحمید تارخ

مقالات مشابه

سرنگونی اف16 ترکیه توسط میراژ یونانی

سرنگونی سوخو24 روسها توسط اف16 ترکی

نوشته های مشابه

دکمه بازگشت به بالا
بستن
بستن