ایران در نوامبر سال 2025 مراسمی برای تحویل تجهیزات جدید زمینی و هوایی به نیروهای مرزبانی فرماندهی انتظامی کشور برگزار کرد؛ در این مراسم، خودروهای ضدکمین و مقاوم در برابر مین (MRAP) روسی موسوم به Spartak بهصورت عمومی رونمایی شدند. در کنار آنها خودروهای زرهی ایرانی جوشن، نسخههای زرهی تویوتا لندکروزر سری ۷۰ و همچنین انواع دیگر خودروهای عملیاتی و تاکتیکی، پهپادها و موتورسیکلتها نیز نمایش داده شد. مسئولان ایرانی اعلام کردند که این تحویلها توان مرزبانی را حدود ۱۳ درصد و ظرفیت ناوگان خودرویی را حدود ۵ درصد افزایش میدهد و آن را یکی از بزرگترین تقویتهای ساختاری مرزبانی در سالهای اخیر دانستند.
در این مراسم، فرماندهان توضیح دادند که بسیاری از این خودروها پیشتر خریداری و برای استفادهٔ سریع در شرایط اضطراری در ذخایر نگهداری شده بودند. همچنین تأکید کردند که سامانههای خارجی مانند Spartak برای پر کردن برخی خلأهای مشخص بهکار میروند و بخشی از یک برنامه نوسازی گستردهتر هستند که شامل خطوط تولید داخلی و بهروزرسانی تجهیزات موجود نیز میشود.
خودروی Spartak که با نامهای AMN-590951 یا VPK-Ural نیز شناخته میشود، یک خودروی زرهی ۴×۴ روسی است که توسط «شرکت صنایع نظامی» روسیه توسعه یافته و نخستین بار در نمایشگاه Army-2019 ارائه شد. این خودرو بر اساس اصول MRAP (خودروی ضد مین)طراحی شده و از یک بدنهٔ یکپارچهٔ جوشخورده با کف Vشکل استفاده میکند که توان مقاومت در برابر انفجار ۶ تا ۸ کیلوگرم TNT را دارد. زره آن شامل بخشهای تقویتشدهٔ جلو و سقف است که در برابر گلولههای ۱۲.۷ میلیمتری مقاومت دارند و امکان نصب صفحات اضافی برای مقاومت در برابر گلولههای ۱۴.۵ میلیمتری نیز وجود دارد. سطح حفاظتی بخشهای کلیدی خودرو مطابق با استانداردهای روسی Br5 و Br6A توصیف میشود.
از Spartak در گارد ملی روسیه، نیروهای داخلی، و یگانهای ویژه استفاده شده است؛ حضور آن در رژههای روز پیروزی سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ در مسکو تأیید شده و همچنین در سوریه و اوکراین بهکار رفته است، جایی که برخی از آنها توسط نیروهای اوکراینی به غنیمت گرفته و مورد استفادهٔ مجدد قرار گرفتند. ابعاد Spartak بسته به پیکربندی متفاوت است، با طولی بین ۶ تا ۷ متر، عرض ۲.۵ تا ۳ متر و ارتفاع ۲.۵ تا ۳ متر که فضای داخلی کافی برای نفرات و تجهیزات فراهم میکند.
خودروی AMN-590951 Spartak از یک موتور دیزل توربوشارژ YaMZ-536 با توان حدود ۳۶۰ اسب بخار بهره میبرد که با یک گیربکس ۵ سرعتهٔ دستی یا ۶ سرعتهٔ اتوماتیک همراه میشود. سرعت جادهای آن بسته به زمین بین ۸۰ تا ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت و سرعت خارج از جاده بین ۴۰ تا ۶۰ کیلومتر بر ساعت است و برد عملیاتی آن حدود ۱۰۰۰ کیلومتر عنوان شده است. کابین خودرو برای دو نفر خدمه + تا ده نفر نیرو (بسته به چیدمان) طراحی شده و دارای دریچههای تیراندازی، شیشههای ضدگلوله و درهای کناری و عقب است.
در سقف معمولاً یک برجک زرهی باز نصب میشود که میتواند مسلح به مسلسل ۱۲.۷ میلیمتری کُرد، مسلسلهای PK/PKP یا نارنجکاندازهای خودکار AGS-17، AGS-30، AGS-40 شود. همچنین سازنده سازگاری آن با ایستگاههای جنگافزاری کنترل از راه دور مانند Arbalet-DM را اعلام کرده است. Spartak در میدان نبرد گاهی برای حمل تدارکات نیز استفاده شده و در تصاویر منتشرشده از اوکراین، نسخههایی از آن دیده شده که توسط پهپادهای FPV منهدم شده یا با زرهٔ قفسدار (slat armor) برای کاهش اثر حملات پهپادی تقویت شدهاند.
بین سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴ چندین گونهٔ مختلف از این خودرو ساخته شد، از جمله نسخهٔ AMN-59097 با سه محور و شاسی بلندتر که حدود ۲۲.۵ تُن وزن دارد و میتواند نقشهای باری یا پشتیبانی آتش را بر عهده بگیرد؛ از جمله تجهیز به توپ نیمهاتوماتیک ۵۷ میلیمتری AZP-S-60.
نسخهٔ Tornado-G، اسپارتاک را به سامانهٔ پرتاب چندگانهٔ راکتی (MLRS) تبدیل میکند و پیکربندی دیگری بهعنوان پست فرماندهی توپخانه عمل میکند که به سامانهٔ کنترل آتش Tablet-M-IR مجهز شده است.
نسخههای مشتقشده برای پدافند هوایی شامل Rapira-3 مجهز به ده راکت تغییر یافتهٔ S-8 برای استفادهٔ زمینبههوا مجهز به رادار و سیستم اپتیک حرارتی که از راکت های با مهمات انفجار مجاورتی برای انفجار در اسمان و سرنگونی پهپادها استفاده می شود و Rapira-2 مجهز به مسلسل 7.62 میلیمتری پی کا ام و حسگرهای راداری برای کشف پهپادها تا فاصلهٔ ۲۰ هزار متر است.(این سه مدل اخر در ایران نیست)
راکتهای S-8 که در دهه ۱۹۷۰ برای هواگردهایی مانند Mi-8، Mi-24، Mi-28N، Ka-52، Su-25 و Su-34 طراحی شدهاند، بسته به کلاهک بین ۲ تا ۴ کیلومتر برد دارند و همچنان بخشی از مفهوم مقابله با پهپاد مبتنی بر اسپارتاک بهشمار میروند. برای روسیه، این پیکربندیها نشاندهندهٔ ماژولار بودن اسپارتاک در ماموریتهای شناسایی، پشتیبانی توپخانه و مقابله با پهپادها است.
کاربران تأییدشدهٔ VPK-Ural
در گابون، چهار خودروی اسپارتاک با رنگآمیزی گابونی در رژهٔ روز استقلال ۲۰۲۴ در لیبرویل مشاهده شد؛ این در حالی بود که تحویل آنها اعلام عمومی نشده بود و احتمالاً با مشارکت طرفهای واسط انجام شده، زیرا صادرات تجهیزات نظامی روسیه تحت تحریم قرار دارد.
در نیجریه، یک خودروی مرتبط با اسپارتاک با نام PF-Hulk توسعه یافت؛ مهندسان شرکت Proforce Defence به مدت شش ماه در روسیه روی اصلاحات مبتنی بر ساختار اسپارتاک کار کردند. این خودرو از موتور YaMZ-536، وزن حدود ۱۴,۵۰۰ کیلوگرم، فاصلهٔ کف تا زمین ۴۰۰ میلیمتر و ابعاد ۶,۵۰۰×۲,۵۵۰×۲,۸۰۰ میلیمتر برخوردار است.
در امارات متحده عربی، با همکاری شرکتهای روسی نسخهٔ Condor-SUT MRAP مبتنی بر اجزای اسپارتاک ساخته شد. همچنین گارد ملی قزاقستان، نیروهای مسلح لیبی، و واحدهای وابسته به «سپاه آفریقا» نیز با اسپارتاک مرتبط دانسته شدهاند.
در اوکراین، حدود ۲۰ دستگاه اسپارتاک از سال ۲۰۲۲ تاکنون منهدم یا آسیب دیده ثبت شده و سه دستگاه به غنیمت درآمده و دستکم یکی از آنها توسط واحدهای اوکراینی مورد استفاده قرار گرفته است.
دریافت خودروهای MRAP اسپارتاک توسط ایران در ادامهٔ روندی از خریدهای هدفمند از روسیه است که به اوایل دههٔ ۲۰۰۰ بازمیگردد؛ زمانی که روسیه به اصلیترین تأمینکنندهٔ تسلیحات ایران تبدیل شد و بین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷ حدود ۸۵ درصد واردات نظامی ایران را به ارزش تقریبی ۱.۹۶ میلیارد دلار تأمین کرد.
همکاریها با وجود محدودیتهایی مانند قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت سازمان ملل در سال ۲۰۱۰ ادامه یافت؛ این قطعنامه تحویل سلاحهای سنگینی مانند سامانه S-300 را متوقف کرد و باعث لغو موقت آن شد، اما نهایتاً این سامانه در سال ۲۰۱۶ و پس از تغییر شرایط سیاسی به ایران تحویل داده شد.
در کنار این خریدها از جمله سامانهٔ جنگ الکترونیک Murmansk-BN ایران و روسیه از سال ۲۰۱۱ در سوریه همکاری کردهاند، در آسیای مرکزی هماهنگ عمل کردهاند و مبادلاتی در حوزهٔ هواپیما، بالگرد و سامانههای توپخانهای داشتهاند؛ هرچند برخی گزارشها دربارهٔ قراردادهای بزرگتر به دلیل موانع مالی و لجستیکی مورد تردید قرار گرفتهاند. امروز مسئولان ایرانی تحویلهایی مانند اسپارتاک را رفعکنندهٔ نیازهای خاص معرفی میکنند، نه نشانهٔ وابستگی گسترده به خارج.
