بمب های سقوط ازاد چند منظوره

بمب های سقوط ازاد چند منظوره به بمب های غیر هدایت شونده پوسته فلزی گفته میشد که بعد از برخورد با زمین منفجر شده  و پوسته انها تبدیل به ترکش میشند

بمب های سقوط ازاد دارای بدنه فلزی کلفت بوده که داخل ان از مواد منفجره ای چون تی ان تی و یا  ویا ترکیبی از چند نوع مواد منفجره پر میشود. از جمله مشهور ترین ترکیبات که امروزه پر کاربرد ترین هستند میتوان به تریوتنال  که ترکیبی از 80% تی ان تی و 20% پودر الومنیوم است که پودر الومنیوم برای افزایش اتش زایی بمب است  و یا ترکیبات دیگر شامل  تی ان تی و ار دی ایکس و یا تی ان تی با امونیاک نیترات . در مجموع تنها 30 تا 40% وزن بمب را مواد منفجره تشکیل میدهد و ما بقی ان پوسته فلزی است اگرچه موارد خاصی نیز وجود دارد . این گونه بمب ها معمولا توسط وزن  انها شناخته میشود ولی همیشه نام معمول انها نشان دهنده وزن واقعی انها نیست برای نمونه می گویند بمب 750 پوندی (340 کیلوگرمی)که منظور  بمب هواپرتاب امریکایی ام 117 است ولی در واقع وزن واقعی این بمب 820 پوند (372 کیلوگرم) است.بمب دارای پوسته فلزی یک دست است و بعد از انفجار قاعده مشخصی برای اندازه ترکش های  وجود ندارد ولی برخی  از بمب ها دارای برشهای  بر روی بدنه  خود هستند تا بعد از انفجار ترکش های در اندازه های استاندارد شکل بگیرد اگرچه این کار متداول نیست زیرا در واقع قدرت تخریب واقعی این بمب ها با موج انفجار  انجام میشود

بمب های هواپرتاب اولین سلاح های انفجاری بودند که توسط نیروی هوایی به کار رفته اند و استفاده از انها به جنگ اول  جهانی بر میگردد و همچنان مورد استفاده هستند

بمب ها را معملا به شکل ایرودینامکی  با پسای کم می سازند زیرا ایجاد پسای کمتر به معنی برد بیشتر است . بمب های سقوط ازاد در هنگام رها شدن از هواپیما دارای سرعت و ارتفاع معادل هواپیما می باشد  از این رو بعد  از پرتاب  بسته به سرعت و ارتفاع پروازی مسافتی را طی میکنند تا بر اثر جاذبه و فشار هوا به زمین  برخورد کنند و این مسافت به غیر از سرعت و ارتفاع رها شدن به شدت به شکل خود بمب نیز بستگی دارد.

از انجای که حملات ارتفاع پایین  ممکن است انفجار بمب باعث صدمه دیدن هواپیما شود از این رو در نسخه های غیر هدایت شونده سقوط ازاد چند راهکار  ایجاد میشود همانند باز شدن بالچه های برای ایجاد پس و در نتیجه کاهش سرعت فرود ویا باز شدن بالنی  بادی در پشت بمب برای کاهش سرعت فرود است. البته این گونه بمب ها به دارای  برد بسیار کمتری نسبت به بمب های سقوط ازاد کمتری هستند زیرا ایجاد پسای این چنین باعث کاهش برد میشود

 هدفگیری این گونه بمب ها برای جنگنده ها تا چند سال بعد از جنگ جهانی دوم نیز کاملا چشمی و بر اساس تاکتیکی های چون حملات شیرچه ای بود . خلبان با زاویه 30 ویا 60 درجه و حتی در بمب افکنهای شیرجه رو تا 90 درجه به طرف زمین  با سرعت شیرجه میرفت. خلبان خود را با هدف در یک خط مستقیم در یک راستا قرار میداد و بعد دست به پرتاب بمب میزد. بمب یک مسافت مستقیم  را طی میکند و به هدف برخورد میکرد. این روش بمب باران به معنی نزدیکی بیش از حد  به هدف بود و این به معنی اسیب پذیری در برابر اتش پدافند بود.

بعد از جنگ دوم جهانی روشی جدید مدتی بر روی برخی جنگندها به کار رفت که  هدفگیری روی گان سایت جنگنده علامتی نشان روی را نشان میداد. این علامت نشان روی بسته به سرعت و زاویه شیرجه خاصی تنظیم شده بود و خلبان باید در ان سرعت و زاویه پروازی دست به پرواز میزد تا بتواند بمب را به طرف هدف پرتاب کند.

ولی امروزه جنگندها از نمایشگر سربالای یا اچ یو دی برای هدفگیری بمب  استفاده میکنند. رایانه کنترل اتش با استفاده دست به گرداوری داده های چون  سرعت  هواپیما، زاویه پرواز، ارتفاع پروازی، دمایی هوا و وزن بمب میزند  و طی محاسباتی  مشخص میکند که اگر همکنون بمب پرتاب شود بمب به کدام نقظه  برخورد میکند. نتیجه این محاسبات بر روی صفحه اچ یو دی به  خلبان به نمایش در می اید  و این محاسبات ثانیه چند بار انجام میشود و همواره علامت نشان روی در صورت فعال بودن سویج مورد نظر در برابر خلبان به نمایش در امده و خلبان کافیست  با  قرار دادن جنگنده در موقعیت  مناسب علامت   هدفگیری را روی هدف قرار دهد و بعد ماشه را فشار دهد .

البته بمب افکنهای از جنگ جهانی   دوم و تا کنون همواره دارای سامانه پیچیده  تر برای نشان روی و پرتاب بمب  از جمله در ارتفاع بسیار بالا هستند .

فیوز بمب های  لازما  برخورد مستقیم  نیست . اگرچه  اکثر انها بلافاصله بعد از برخورد با زمین منفجر میشوند(به صورت معمول اینگونه طراحی میشود) ولی میتوان انها را  برای انفجار در هوا وبا بعد از برخورد و نفوذ تنظیم کرد. میتوان بمب را به شکلی تنظیم کرد که قبل از برخورد با زمین  در ارتفاع خاصی و یا بعد از برخورد با زمینی بعد از گذشت زمانی خاصی منفجر شود. تقریبا  تمامی بمب های سقوط ازاد  را میتوان با فیوز های مختلف تنظیم کرد  . بمب های سقوط ازاد امروزه بهترین پایلوت برای نصب کیت های هدایت شونده لیزری، اپتیکی و ماهواره ای برای تبدیل شدن به بمب های هدایت  شونده هستند که میتوانید برای اشنایی بیشتر با این گونه بمب های هدایت شونده به مقاله سلاح های هواپرتاب ساخت امریکا رجوع کنید.

در این بخش به بررسی بمب های سقوط  کشور های مختلف میپردازیم

امریکا

امریکا در جنگ کره و جنگ ویتنام از دو بمب ام  117 با وزن 372 کیلوگرم و بمب ام118  با وزن 1400 کیلوگرم استفاده  کردند. ام117 اصلیترین بمب نیروی هوایی تا قبل از ورود به خدمت سری مارک بود. این بمب 183 کیلوگرم مواد منفجره  داشت و توسط اف100، اف105 و اف4 فانتوم به صورت گسترده ای استفاده شد. ام117 دی نسخه ای از این بمب دارای فیوز  تاخیری بود که بعد از نفوذ  منفجر میشد . ام 117 در دهه 1990 از خدمت خارج شد. ولی از میانه دهه 1960 در اوج جنگ ویتنام سری بمب های مارک وارد ارتش امریکا شد. این بمب ها شامل  چهار مدل است. مارک 81 با وزن 119 کیلوگرم که شامل  44 کیلوگرم  مواد منفجره است. مارک 81 بسیار سبک وزن است و بر روی هواپیماهای توربوپراپ رزمی همچون توکانو و یا پی سی7 استفاده میشود و نسخه های هدایت شونده ان کاربرد بسیار دارد  که از این میان میتوان  به جی بی یو29 اشاره  کرد که در واقع یک کیت هدایت لیزری سوار بر مارک 81 است. ابن بمب نیز از هواپیماها  کوچک و پهباد ها پرتاب میشود .  نسخه بعدی که بسیار هم پر کاربرد است مارک 82 است که دارای وزن 227 کیلوگرم بود که وزن مواد منجره ان 87 کیلوگرم بود. این نسخه به  صورت گسترده  ای توسط جت های غربی حمل میشود و عملا سبکترین بمب متعارف در ارتش امریکا است که به دلیل توان حمل تعداد زیادی از انها در یک پرواز کاربرد بسیار دارد. این نسخه در حال حاضر تنها نسخه موجود در ارتش امریکا است که دارای دو نمونه تاخیری است که یکی با باز شدن بالچه های در پشت خود که Snakeye نامیده می شود  و دیگری نسخه ای با  یک  بالن در انتهای خود است . با نصب کیتهای لیزری و ماهواره  چندین نسخه هدایت شونده از این بمب به دست  امده که میتوان از این بین به جی بی یو 12 لیزری و جی بی یو 38 ماهواره ای اشاره کرد  . برد نسخه سقوط ازاد  در صورت پرتاب با سرعت صوت در ارتفاع بالا تا 25 کیلومتر نیز میرسد .مارک 83 نسخه بعد است که تنها در نیروی دریایی و سپاه تفنگدار دریایی استفاده میشد و نیروی هوایی امریکا از انها بهره نمی برد. مارک 83  دارای وزن 480 کیلوگرم است و کلاهک جنگی ان 202 کیلوگرم است . امروزه تنها اف18 و ای وی 8 بی  را پرتاب میکند و دارای نسخه هدایت لیزری جی بی یو16 و نسخه هدایت ماهواره ای جی بی یو 32 است و در نهایت سنگیترین  ترین سری مارک، مارک 84 با وزن 925 کیلوگرم که دارای 429 کیلوگرم مواد منفجره است.این بمب سنگین ترین بمب است که جنگنده های امریکایی حمل میکنند و دارای انواع هدایت لیزری  ، اپتیکی و ماهواره ای ان نیز موجود است

انگلستان همکنون در کنار بمب مارک 82 از بمب 464 کیلوگرمی بهره میبرد. این بمب به صورت گسترده ای  ای بر روی جنگنده های  انگلیسی  نصب  شد و انها دست به نصب یکی کیت  هدایت لیزری ماهواره ای  پیووی 4 روی ان زده و ان را تبدیل به بمب هدایت شونده کرده اند.

روسها از سال 1946 به بعد از بمب های سری اف ای بی(FAB) استفاده میکند.در سال 1946 این بمب ها در چهار سری تولید شد  که دارای  وزن 250، 500،1500 و 3000 کیلوگرم تولید شد و به سری ام 46 معروف شد . بر خلاف سری مارک که نمیشد انها را در سرعت صوت نیز رها کرد و پوسته نازک  و مشکلات فیوز  سرعت پرتاب را به 1200 کیلومتر بر ساعت و ارتفاع زیر 12000 متر محدود کرد(در ان زمان شوروی هواپیمایی  هم با سرعت و ارتفاع بیش از این نداشت) ولی در سال 1954 فیوز اصلاح شد و در شش سری ساخته شد که به ان سری ام 54 گفته شد  که دارای وزن 250، 500،1500،3000،500 و 9000 کیلوگرم بود.   به  دلیل  اینکه بمب های سری ام 46 و ام 54  دارای ایرودینامکی مناسبی نداشته و پسای زیادی ایجاد میکرد در سال 1962 سری ام 62 وارد خدمت شد  که شامل  انواع 250 ، 500 و1500 ،3000  5000  کیلوگرمی بود که دارای بدنه ای کشیده تر و ایرودینامیک  بهتر بود که باعش افزایش برد پرتاب شده بود.  سری انواع 3 ، 5 و 9 تنی این بمب ها از بمب افکنهای چون توپلوف 16 و میاشویچ ام4 و بعدها توسط دیگر بمب افکنهای بزرگ پرتاب میشد . در اواخر دهه 1950 برای پرتاب از جنگنده های کوچکتر  نسخه 100 کیلوگرمی نیز  ساخته شد که 40 کیلو مواد منفجره داشت.

همچنین برخی نسخه های دارای چتر برای کاهش سرعت فرود و بمب باران در ارتفاع پایین است. بر روی  اف ای بی 500 ام 62  و 1500 ام 62  کیتهای  هدایت لیزری، اپتیکی و ماهواره ای نصب شده که امروزه تنها بمب های هدایت شونده هوا پرتاب روسها هستند . در جریان جنگ ایران و عراق و نبرد در افغانستان  عراق و شوروی  بارها از توپلوف 22 و 16 بمب های 5 و 9 تنی را افکنده اند.این دو بمب به ترتیبی  دارای 2210 و 4290 کیلوگرم مواد منفجره هستند.

فرانسوی ها نیز دارای سه نوع بمب 250،400 و 1000 کیلوگرمی هستند که همکی به نوع نسخه های از  بمب های سری مارک82 تا 84 امریکایی هستند

بمب های امریکایی سری مارک

   بمب های هواپرتاب  روسی

      بمب های فوق سنگین  روسی

 ترجمه:عبدالحمید تارخ