سامانه دفاع موشکی پیکان(آرو)

سامانه دفاع موشکی پیکان(آرو)  (به انگلیسی Arrow Weapon System، به عبری : ختس) سامانه ی ضد موشک تولید اسرائیل است. پیکان اولین سامانه ای است که منحصرا با هدف دفاع موشکی طراحی و تولید شده و در حال حاضر جزو پیشرفته ترین سامانه های ضد موشک در خدمت به حساب می آید. هر چند توانایی درگیری با انواع هواگرد ها را نیز دارد.

پیش زمینه و تاریخچه :

در اواسط دهه ی 80 میلادی، در سایه ی دستیابی کشور های عربی به موشک های بالستیک تاکتیکی و میان برد نیاز به یک سامانه ی دفاع موشکی منطقه ای در اسرائیل احساس می شد. با توجه به این نیاز، صنایع هوافضای اسرائیل و کمپانی رافائل طرح ها خود را برای سامانه ی دفاع موشکی ارائه دادند. در نهایت طرح صنایع هوافضا با نام پیکان به عنوان سامانه ی دفاع موشکی اسرائیل انتخاب شد و کل پروژه ی توسعه و ساخت این سامانه هما (Homa) نام گرفت. این پروژه شامل 3 فاز بود. فاز اول موشک پیکان 1 به عنوان اثباتگر تکنولوژی. فاز دوم استفاده از تجربیات مرحله ی قبل، آزمایش سرجنگی موشک اصلی (پیکان 2) بر روی پیکان 1 و در نهایت توسعه و تولید رهگیر پیکان 2. فاز نهایی استقرار و یکپارچه ساختن اجزای سامانه با یکدیگر و هچنین با سامانه های آمریکا.
در آن زمان منابع مورد نیاز برای اجراء این پروژه در اسرائیل موجود نبود. آمریکا که خود در آن دوره تحت پروژه ی ابتکار دفاع ستراتژیک (جنگ ستارگان) مشغول تحقیق و توسعه ی سامانه های دفاع موشکی بود، پذیرفت تا بر روی آن سرمایه گذاری کند. بدین منظور در سال 1986 تفاهم نامه ای میان اسرائیل و آمریکا به امضاء رسید و در سال 1988 سازمان ابتکار دفاع استراتژیک به صنایع هوافضای اسرائیل سفارش تولید پیکان 1 را به عنوان اثباتگر تکنولوژی داد. از آن زمان تا سال 2007، آمریکا 50 تا 80 درصد هزینه ی این پروژه را پرداخت کرده بود و چندین کمپانی آمریکایی نیز در ساخت این سامانه مشارکت داشته اند. از زمان آغاز ساخت پیکان 2 تا به امروز اسرائیل این سامانه را 4 بار تحت 4 بلاک مختلف به لحاظ سخت افزاری و نرم افزاری ارتقاء داده است.

اولین آتش بار پیکان 2 در سال 2000 در پایگاه هوایی پالماخیم در جنوب تل آویو برای محافظت از این شهر فعال شد. دومین آتش بار در 2002 در فرودگاه این شمر در نزدیکی شهر خدرا در شمال اسرائیل برای محافظت از استان حیفا استقرار یافت. آتش بار سوم نیز قرار بود در سال 2012 عملیاتی شود اما اطلاعتی از آن موجود نیست. به گفته ی برخی منابع این آتش بار هم اکنون در تاسیسات نیروی هوایی اسرائیل در تل شهار فعال است.

اجزاء سامانه :

پیکان از 4 جزء اصلی تشکیل شده است. موشک رهگیر پیکان، رادار گرین پاین (به معنی کاج سبز)، مرکز فرماندهی کنترل ارتباطات و اطلاعات گلدن سیترون (به معنی لیموی طلایی) و مرکز کنترل پرتاب براون هازلنات (فندق قهوه ای). همانند سامانه ی آمریکایی تاد، تمامی اجزاء این سامانه نیز قابل جابه جایی هستند.

رادار گرین پاین :

رادار گرین پاین، یک رادار آرایه فازی فعال با 2000 تا 2300 ماژول گیرنده/فرستنده است که در باند L عمل می کند . این رادار تمامی اعمال جست و جو، کشف، ردگیری و هدایت موشک را همزمان انجام می دهد و توانایی ردگیری بیش از 30 هدف که با سرعت بالای 9 ماخ پرواز می کنند را حداقل در فاصله ی 500 کیلومتری دارد.

کل  رادار شامل آنتن اصلی به وزن 60 تن و ابعاد 9 در 3 متر، سیستم برق رسانی، سیستم خنک کننده و مرکز کنترل رادار است. سیستم برق رسانی دارای منبع تغذیه ی بدون وقفه (UPS) است که برق رسانی در هر شرایطی، حتی در صورت قطع جریان اصلی را تضمین و ایمنی و سلامت سایر اجزاء را تامین می کند. سیستم خنک کننده یک مبدل حرارتیست که دارای چندین دستگاه سرمایشی متوالی، تانک های حاوی مواد سرد کننده و یک کنترل پنل است (استفاده از افزونگی ریسک خرابی سیستم خنک کننده را به حداقل رسانده).
ورژن پیشرفته تر گرین پاین، سوپر گرین پاین نام دارد. این ورژن دارای ماژول های قدرتمند تر ولی کوچکتر از ورژن اصلی است که عملکرد بهتری نسبت به ورژن اصلی ارائه می دهند. اعتقاد بر این است که قدرت خروجی این ماژول ها دوبرابر ماژول های گرین پاین است و برد آن به 800 تا 900 کیلومتر افزایش یافته. سوپر گرین پاین در سومین آتش بار پیکان 2 و همچنین در سامانه ی جدیدتر پیکان 3 عملیاتی خواهد شد.

مرکز فرماندهی، کنترل، ارتباطات و اطلاعات گلدن سیترون :

گلدن سیترون مرکز کنترل و فرماندهیِ سامانه ی پیکان است. هر کدام از این مراکز درون پناهگاه هایی وسیع و مقاوم در برابر حملات هسته ای، شیمیایی و میکروبی قرار دارند. این مرکز دارای طراحی شبکه محور و اُپن آرکیتکتور است و تا سال 2007 به عنوان پیشرفته ترین سیستم شبکه محور جهان شناخته می شد. این مرکز حول محور نرم افزاری پیشرفته شامل دو میلیون خط کد ساخته شده که محاسبات پیچیده ی مربوط به رهگیری، محول کردن تهدیدات به پرتابگر ها و بررسی تاثیر احتمالی تهدیدات را انجام می دهد. گلدن سیترون توانایی مدیریت درگیری با 14 هدف به صورت هم زمان و در دو حالت کاملا خودکار و یا نیمه خودکار را دارد و همچنین به واسطه ی دسترسی به شبکه ی Link 16 می تواند اطلاعات مربوط به اهداف را با سامانه های پاتریوت اسرائیل و آمریکا و در آینده با تمامی اجزاء سپر دفاع موشکی آمریکا به اشتراک بگذارد.(برای اشنایی با پاتریوت اینجا را کلیک کنید)
هر مرکز گلدن سیترون دارای سه مجموعه از کامپیوتر ها با آرایشU  شکل است. در مرکز این آرایش افسر فرماندهی قرار می گیرد که مسئول نظارت بر درگیری و همچنین برقرای ارتباط با سایر اجزاء سامانه و سران نیروی هوایی است. در سمت راست فرمانده، افسران درگیری قرار می گیرند که هر کدام مسئول اجراء عملیات درگیری در یک منطقه ی جغرافیایی خاص و همچنین تبادل اطلاعات با آتش بار های پاتریوت هستند. در سمت چپ افسر منابع قرار دارد که با فرماندهی جبهه ی داخلی (فرماندهی منطقه ای اسرائیل) در ارتباط است و با استفاده از منابع مختلف نقطه ی برخورد را برای اخطار به شهروندان غیرنظامی پیش بینی می کند. همچنین افسر اطلاعات و افسر گزارشگیری نیز در این بخش قرار می گیرند که مسئول جمع آوری، بررسی و ارزیابی اطلاعات پس از پایان هر درگیری هستند. در مجموع گلدن سیترون توسط 7 تا 10 اپراتور اداره می شود.

مرکز کنترل پرتاب براون هازلنات :

مرکز کنترل پرتاب در 300 کیلومتری مرکز کنترل و فرماندهی گلدن سیترون قرار می گیرد و با استفاده از تماس رادیویی و شبکه های ویرلس با این مرکز و همچنین رادار ارتباط برقرار می کند. پرتابگر های این سامانه محفظه های مهر و موم شده ی عمودی هستند که پوشش 360 درجه را فراهم می کنند. هر آتش بار دارای 4 تا 8 پرتابگر و هر پرتابگر دارای 6 محفظه محتوی رهگیر آماده به شلیک است. بعد از پرتاب رهگیر ها، پر کردن مجدد پرتابگر 1 ساعت زمان می برد.

رهگیر ها :

اطلاعات زیادی از پیکان 1 در دسترس نیست اما گفته می شود1 موشکی دو مرحله ای و دارای سوخت جامد به طول 7.5 متر، قطر 1200 میلی متر و وزنی معادل 2 تن بود. این موشک در هر دو مرحله دارای نازل کنترل بردار رانش بود و از هدایت اینرسیایی و دیتا لینک برخوردار بود و در مرحله ی آخر با استفاده از جست و جوگر فروسرخ صفحه آرایه کانونی هدف را می یافت. برد آن نیز 50 کیلومتر بود. در برخی منابع نیز پیکان 1 موشکی تک مرحله ای معرفی شده.

رهگیر پیکان 2 نیز موشکی دو مرحله ای است که در هر دو مرحله مجهز به نازل کنترل بردار رانش است و سرعت آن در حدود 9 ماخ تخمین زده می شود. وزن آن 800 کیلوگرم از پیکان 1 بیشتر و طولش نیم متر کمتر است، بردی معادل 70 کیلومتر دارد و ارتفاع درگیری آن بین 10 تا 50 کیلومتر است. در مجموع پیکان 2 سریع تر، چابکتر و مرگبارتر از پیکان 1 است. وسیله ی کشنده ی این رهگیر شامل سرجنگی 150 کیلوگرمی، فیوز مجاورتی و بخش هدایت نهایی است. سر جنگی آن از نوع شدیدا انفجاری با ترکش های هدایت شده است که هر هدفی را تا شعاع 50 متری از بین می برد. بخش هدایت نهایی این رهگیر دو حالته است و دارای یک جست و جوگر فروسرخ با قابلیت تمایز بین هدف اصلی و دام ها برای موشک های بالستیک و یک گیرنده ی راداری فعال برای درگیری با هواگرد ها است. این وسیله دارای 4 بالک است تا در صورت لزوم توانایی مانور در مقابل اهدافی غیر از موشک های بالستیک در ارتفاع پایین تر را نیز داشته باشد.

رهگیر پیکان 3 جدیدترین رهگیر این سامانه است که برای نابودی موشک های بالستیک، خصوصا موشک های حامل کلاهک های کشتار جمعی در خارج از جو و در ارتفاع 100 کیلومتری در حال توسعه است. این رهگیر همانند سلف خود از موتور موشک دو مرحله ای بهره می برد اما بر خلاف پیکان 2 فاقد سرجنگی انفجاری است و برای نابودی هدف بر تکنولوژی Hit-to-Kill متکی است. پیکان 3 از پیکان 2 سریعتر و بسیار کوچکتر است (وزن آن نصف وزن پیکان 2 می باشد)، که به همین دلیل آن را برای پرتاب از کشتی نیز مناسب می سازد و احتمالا نمونه ی دریاپایه ی این سامانه نیز توسعه یابد. وسیله ی کشنده ی پیکان 3 بر خلاف موشک های آمریکایی تنها از نازل کنترل بردار رانش استفاده می کند. در نوک این وسیله گیرنده ی فروسرخ نسب شده بر روی ژیروسکوپ قرار گرفته که توانایی کسب اهداف در زوایای بیش از 90 درجه را دارد. با محاسبه ی خط انتشار گیرنده بر اساس وضعیت حرکت خود وسیله، وسیله ی کشنده با استفاده از روش مکان یابی نسبی  دقیقا در مسیر حرکت هدف قرار گرفته و آن را نابود می کند. انتظار می رود هر آتش بار پیکان 3 بتواند 5 موشک بالستیک را همزمان و در کمتر از 30 ثانیه رهگیری کند.

عملکرد :

پس از کشف هدف توسط رادار، اطلاعات مربوط به آن به مرکز کنترل و فرماندهی گلدن سیترون ارسال می شود. اطلاعات ارسالی در این مرکز ارزیابی می شود و اطلات اولیه در مورد موقعیت هدف، موقعیت پرتابگر ها نسبت به هدف، بهترین نقطه برای رهگیری و نقطه ی برخورد احتمالی موشک بر روی یک نقشه ی دیجیتال نمایش داده می شود. در این زمان سامانه از قابلیت شلیک-نظاره-شلیک استفاده می کند، به این معنا که رهگیر تنها با استفاده از همین اطلاعات اولیه و تنها با استفاده از روش اینرسیایی به سمت موقعیت حدودی هدف شلیک می شود، در نتیجه زمان واکنش به تهدید به میزان قابل توجهی کاهش می یابد و موقعیت های بیشتری برای رهگیری هدف فراهم می گردد. هر چه رهگیر بیشتر به هدف نزدیک می شود، اطلاعات دقیق تر به صورت لحظه به لحظه از طریق دیتا لینک به آن ارسال می شود و مسیر خود را تصحیح می کند. این روند تا زمانی که هدف در برد گیرنده ی خود رهگیر قرار بگیرد ادامه می یابد. در نهایت گیرنده ی رهگیر هدف را یافته و موشک را به سمت آن هدایت می کند. همانطور که گفته شد، پیکان 3 موشک را در خارج از جو منهدم می کند. پیکان 2 نیز موشک را در قسمت های فوقانی لایه ی استراتوسفر از بین می برد تا از پخش هر گونه مواد شیمیایی، میکروبی و هسته ای بر فراز اسرائیل جلوگیری شود. به گفته ی مسئول ارشد پروژه ی پیکان، شانس یک رهگیر پیکان برای نابودی هدف 90 درصد است. در صورتی که رهگیر اول موفق به نابودی هدف نشد، دو رهگیر دیگر در فواصل زمانی کوتاه به سمت هدف شلیک می شوند که این مسئله احتمال نابودی هدف را به 99.9 درصد می رساند. از دو رهگیر شلیک شده، در صورتی که اولی موفق به نابودی هدف شود، می توان دومی را به سمت هدف دیگری هدایت کرد.

این سامانه در سال 2017 با شکار یک فروند  موشک پدافندی  سام5 ارتش سوریه که به طرف جنگندهای اسرائیلی در  اسمان اسرائیل بعد از تهاجم به خاک سوریه شلیک شده بود، نتنها اولین پیروزی هوایی خود را به دست اورد بلکه برای اولین بار یک موشک پدافندی یک موشک پدافندی دیگر را در اسمان هدف قرار داد

در 31 اکتبر 2023، یک موشک پیکان 2 یک موشک بالستیک دوربرد را که از  طرف حوثی‌ها در یمن به سمت اسرائیل شلیک شده بود، رهگیری کرد و منهدم کررد . این اولین استفاده عملیاتی پیکان 2 در طول جنگ و اولین رهگیری موفقیت آمیز آن است. ارتش اسرائیل و وزارت دفاع اسرائیل  اعلام کردند، در 9 نوامبر 2023، برای اولین بار، پیشرفته‌ترین سامانه پدافند هوایی اسرائیل، پیکان 3، موشکی را که به سمت جنوبی‌ترین شهر اسرائیل یعنی ایلات در حرکت بود را نابود کرده است. هر دو موشک از کلاس موشک های بالستیک میان برد براکت یمنی بودند

گرداوری و ترجمه:  سپهر فاتحی