سلاح های لیزری
نویسنده: مینا گلرو
سلاح لیزری نوعی جنگ‌افزار انرژی هدایت شده است که از پرتو لیزر برای تخریب هدف استفاده می‌کند.از دهه ۱۹۷۰ تاکنون سلاحهای لیزری متعدد ومتنوعی طراحی وتولید شده‌اند اما اغلب آنها از مرحله تحقیق و اثبات تکنولوژی فراتر نرفته‌اند.امروزه جنگ‌افزارهای زمینی لیزری توانایی نابودی موشک‌ها، و گلوله‌های توپ و خمپارهٔ در حال پرواز را پیدا کرده‌اند
سلاحهای لیزری هوابرد نیز آزمایش‌های موفقیت‌آمیزی داشته‌اند وحتی سیستم‌های لیزری فضایی برای نابودی ماهواره‌ها یا موشکهای بالستیک نیز پیشنهاد شده‌اند.پروژه هایی مانند ناتیلوس یک پروژه دریاپایه مشترک بین آمریکا و اسرائیل که به عنوان یک سلاح لیزری پدافند هوایی جهت استقرار بر روی ناوها و ناوشکن ها ساخته شده یا زئوس که یک توپ لیزری زمین پایه بر روی یک جیپ هاموی میباشد
سلاحهای لیزری در مقایسه با سلاحهای متعارف مزایای فراوان و در عین حال معایبی جدی دارند که باعث شده تا کاربرد عملیاتی آنها دشوار باشدوتعداد معدودی از کشورها صاحب فناوری استفاده از سلاحهای لیزری باشند.سلاحهای لیزری به چندین گروه شامل لیزرهای حالت جامد، لیزرهای شیمیایی و لیزرهای الکترون آزاد تقسیم می‌شوند
سلاح لیزری زئوس تنها جنگ‌افزار از این نوع است که در شرایط جنگی مورد استفاده قرار گرفته‌است.این سلاح لیزری بر روی یک خودروی هاموی نصب شده و از سال ۲۰۰۳ در جنگ افغانستان و سپس عراق حضور داشته است و کار آن انهدام مین‌ها و بمب‌های عمل‌نکرده است.کاربردهای لیزر بسیار متنوع میباشد از بمب‌های هدایت لیزری که از پرتو لیزر برای نشانه‌گذاری هدف و یافتن آن بهره می‌برند واز دقیق‌ترین مهمات هدایت‌شونده محسوب می‌شوند
کاربرد دیگر لیزرها مانندمسافت‌یابی و تعیین دقیق فاصله با هدف، به طوریکه مسافت‌یاب‌های لیزری امروزه به بخش مهمی از سیستم‌های کنترل آتش جنگ‌افزارهای مختلف تبدیل شده‌اند از لیزر همچنین به عنوان یک پادکار دفاعی به ویژه برای گمراه کردن موشکهای گرمایاب نیز استفاده می‌شود
توپهای لیزری دریاپایه
نیروی دریایی علاقه بیشتری به سلاحهای لیزری نشان داده چراکه در جنگ‌های دریایی دقت و پنهان‌کاری مهمتر از قدرت تخریب استانرژی لازم سلاحهای لیزری هم میتواند از منابع الکتریکی موجود در کشتی‌های بزرگ تامین می‌شودهمچنین با توجه به دسترسی به آب باعث می‌شود تا از بابت خنک نگه داشتن سلاح نگرانی وجود نداشته باشد
سلاحهای لیزری حتی در عملیات‌های زیردریایی نیز می‌توانند ایفای نقش کنند.یک زیردریایی میتواند با یک دماغه، سر لیزری و پریسکوپ عمیق با شناورهای سطحی درگیر شود و پیش از آنکه دیده شود از میدان نبرد خارج شود.نیروی دریایی آمریکا اخیرا نخستین لیزر جنگی خود را به منظور تقویت زرادخانه ناوگان پنجم خود در خلیج فارس مستقر کرده.مقامات نیروی دریایی آمریکا گفته اند کشتی آبی – خاکی “پونس”نیروی دریایی آمریکا از اواخر سال 2018 جاری میلادی به یک سیستم تسلیحات لیزری کلاس ۳۰ کیلووات مجهز شده است.در سپتامبر سال2020 یک خودروی استراکر مجهز به سیستم دفاع لیزری 50 کیلواتی نیز توسط شرکت جنرال التمیک برای نیروی زمینی امریکا رو نمایی شد که8 کیلومتر برد دارد
آمریکایی ها مدعی هستند این وسیله میتواند علیه اهداف متعدد کوچک همچون قایق‌ها و ناوچه‌های توپ‌دار موثر باشد و قادر است به جای شش پرتو بریک پرتوی قدرتمند متمرکز شود که میتواند هم به عنوان یک عامل کور کننده یا به عنوان یک سلاح برای به آتش کشیدن پهپاد یا قایق کوچک استفاده شود
متخصصان یگان سیستم‌های دریایی نیروی دریایی آمریکا هفت سال مشغول کار بر این وسیله بودند و ۴۰ میلیون دلار هزینه صرف شده تا این تکنولوژی به این مرحله برسد.این ماموریت در خلیج فارس یک اقدام آزمایشی است چرا که نیروی دریایی آمریکا می‌خواهد چیزهای بیشتری از این وسیله جدیدی بداند.نیروی دریایی آمریکا مدت‌هاست بر روی پروژه توپ لیزری خود کار می‌کند اما این اولین بار است که قصد دارد آن را به خارج از آب‌های منطقه‌ای خود بفرستند
مسئولین نظامی آمریکا هدف از این اقدام را مقابله با تهدید قایق های تندرو و پرنده های بدون سرنشین عنوان کرده.پیش از این نیز آمریکایی ها یک نمونه از سلاح لیزری دریا پایه خود با نام لاوس را با توان ۲۰ کیلووات به منطقه خلیج فارس فرستاده بودند. در آن زمان سلاح مورد نظر بر روی ناوشکن یو اس اسDeweyنصب شده و به خلیج فارس فرستاده شد
در مورد جدید هم همانگونه که در بالا آمده است لیزری با توان ۱۰ کیلووات بیشتر از نمونه لاوس در منطقه خلیج فارس نصب شده است. اگر تست این سلاح موثر باشید از سال 2017 به بعد ارتش امریکا میتواند نسخه ای از این سلاح با برد 1600 متر را عملیاتی کند و از سال 2025 به برد بیش از ده کیلومتر برسد.. چیزی که مهم است درک این حقیقت است که سلاح لیزری همکنون در مرحله اول راه است و تا تکمیل شدن و عملیاتی شدنش به شکل واقعی تا دو دهه اینده راه درازی در پیش دارد
تاریخچه سلاحهای لیزری:
به زبانی ساده لیزر ابزاری است که نور را به صورت پرتوهای موازی بسیار باریکی که طول موج مشخصی دارند ساطع می‌کنند.این دستگاه از ماده‌ای جمع کننده یا فعال کنده نور تشکیل شده که درون محفظه تشدید نور قرار دارد
این ماده پرتو نور را که به وسیله یک منبع انرزی بیرونی (از نوع الکتریسیته یا نور) به وجود آمده، تقویت می‌کند.از همان ابتدای کشف این خواص در اوایل دهه ۱۹۵۰ دانشمندان به خواص گوناگون این فناوری جدید پی بردند و از آن تاریخ به بعد بخش های مختلف از علوم و صنایع تحت تاثیر این فناوری قرار گرفت. در بخش های نظامی نیز با پی بردن به قدرت بالای لیزر برنامه هایی از اواخر دهه ۱۹۶۰میلادی برای استفاده از این تکنولوژی مطرح شد
در ابتدا نیروی هوایی آمریکا به دنبال استفاده از لیزر به عنوان یک سامانه پدافند هوایی بود.در اوایل دهه ۱۹۷۰ آمریکایی‌ها ساخت سلاح لیزری هوابرد در آینده‌ای نزدیک را امری بدیهی می‌دانستند.این ایده در اواخر دهه ۱۹۶۰ توسطادوارد تلر – فیزیکدانی که در اختراع بمب هیدروژنی هم نقش داشت – گسترش یافته بود.به همین دلیل از دهه۱۹۷۰ آزمایش‌ها برای تعیین استواری این نظریه و تشخیص مشکلات آن آغاز شد
نخستین آزمایش توسط نیروی هوایی آمریکادر سال۱۹۷۳ انجام شد و در آن با یک لیزر دینامیک گازی دی‌اکسید کربن یک پهپاد سرنگون شد.سه سال بعد نیروی زمینی از یک لیزر با پمپ الکترونیکی برای انهدام چند هواپیما و بالگرد بدون سرنشین استفاده کرد
در همین سال نیروی هوایی برنامه آزمایشگاه لیزر هوابرد را آغاز کرد که در آن از یک هواپیمای کاسی۱۳۵ استراتوتانکر به عنوان آزمایشگاه پرنده استفاده شد. در مارس۱۹۷۸ نیروی دریایی با کمک دارپا، یک لیزر شیمیایی را طراحی کرد که موفق به انهدام یک موشک تاو در حال پرواز شد
در دهه ۱۹۸۰میلادی و با روی کار آمدن رونالد ریگان و بحث استراتژی”جنگ ستارگان”استفاده از سلاح های لیزری در؛دونقش تدافعی و هم تهاجمی گسترده تر شده و با جدیت بسیار بیشتری از سوی آمریکا دنبال شد.البته به دلیل موانع موجود در آن پروژه و البته پایان جنگ سرد پروژه های آن طرح نیز عمدتا در مرحله آزمایشی و پیش نمونه باقی ماندند
به طور مثال یکی از آن طرح ها که از آن زمان مطرح شده و در سالهای بعد از جنگ در قالب برنامه سپر دفاع موشکی آمریکا مطرح شده و نهایتا به دلیل مسائل مالی و نبود توان واقعی عملیاتی لغو شد، پروژه “لیزر هوابرد ضد موشک بالستیک” بود که بر پایه نصب یک توپ لیزری بر روی دماغه یک فروند هواپیمای بوئینگ 747 برای ساقط کردن موشکهای بالستیک در مرحله شتاب گیری اولیه آنها بود.البته بعد از فروپاشی شوروی این طرحها بعلت هزینه بالا و نیز کاهش بودجه دفاعی اکثر معلق شد.ولی بعد از جنگ خلیج فارس و بوجود امدن تحولاتی مانند افزایش تهدیدات روسیه این طرحها نیز جان تازه ای گرفتن
مزایا
مهمترین امتیاز سلاحهای لیزری صرفهٔ اقتصادی قابل توجه آنهاست.هزینه هر شلیک یک سلاح لیزری فقط هزینه انرژی است که از طریق سوخت شیمیایی یا الکتریسیته به دست می‌آید.در بسیاری از سلاحهای لیزری هزینه هر شلیک از یک دلار کمتر است در حالیکه گلوله‌ها یا موشک‌هایی با قدرت تخریبی برابر هزاران دلار قیمت دارند که باید هزینه‌های حمل‌ونقل و نگهداری رانیز به آنها افزود
سلاحهای لیزری قسمت‌های مکانیکی کمی دارندوبه سرعت تغذیه یا شارژ می‌شوند وهزینه‌های مربوط به استفاده، تعمیر و نگهداری آنها حتی از مهمات سلاحهای متعارف نیز کمتر است.اشعه لیزر با سرعت نور حرکت می‌کند درنتیجه نیازی به محاسبه جابجایی هدف نیست وفرار کردن از آن برای مدافع غیرممکن است.این ویژگی لیزر را گزینه‌ای عالی برای درگیری با اهداف بسیار سریع همچون موشک‌ها و راکت‌ها، گلوله‌های توپ و خمپاره می‌سازد.تاثیر جاذبه زمین بر روی نور بسیار اندک وتاثیر عوامل محیطی دیگرمثل بادنیز معمولاً قابل چشم‌پوشی است به همین جهت در اغلب موارد نیازی به محاسبه تغییر جهت پرتو لیزر بر اثر جاذبه زمین یا باد نیست
شیوهٔ تمرکز اشعه لیزر را می‌توان به دلخواه تغییر داد تا منطقهٔ مورد تخریب آن کوچک یا بزرگ باشد.این امکان درمورد سلاحهای انفجاری وجود ندارد.سلاح لیزری با داشتن یک منبع انرژی کافی میزان نامحدودی مهمات دراختیار دارد درحالیکه هر سلاح متعارف قابلیت حمل میزان محدودی مهمات رادارد.نیروی لگد ناشی از لیزر تقریباً صفر است چون نسبت حرکت به انرژی نور بسیار اندک (دقیقاً ۱/cc) است
لیزر هیچ صدا یا نوری در محل شلیک تولید نمی‌کند که توسط انسان قابل تشخیص باشد در نتیجه از این طریق نمی‌توان موقعیت سلاح لیزری را پیدا کرد
معایب
معایب سلاحهای لیزری شامل این موارد می‌شود:
سلاحهای لیزری معمولا اندازه بزرگی دارند که قابلیت جابجایی آنها را بسیارکاهش می‌دهد.با توجه به روشهای موجود برای ذخیره‌سازی، هدایت، تبدیل انرژی امکان ساخت سلاح لیزری مرگبار وقابل حمل توسط نفروجود ندارد.سلاحهای لیزری موجود میزان زیادی از انرژی رابه صورت گرما تلف می‌کنند وبه همین جهت به تجهیزات خنک‌کننده بزرگی نیاز دارندتا ازداغ شدن آنها جلوگیری کند
این مشکل در حالتهایی که سلاح لیزری در یک موقعیت ثابت دفاعی نصب شده یابر روی یک کشتی بزرگ قرار داردکاهش می‌یابد.اشعه لیزر وقتی در هوا حرکت می‌کند توسط باران، برف، گردوخاک، دود و مه جذب شده یا پخش می‌شود .در حالیکه یک گلوله به راحتی از این موانع گذر می‌کند
نور فقط در خط مستقیم حرکت می‌کند در نتیجه نمی‌توان از اشعه لیزر در خط سیر کمانی و به شیوه آتش غیرمستقیم توپخانه‌ای استفاده کرد.درحالیکه توپ‌ها و خمپاره‌ها می‌تواننداهدافی را که پشت یک ساختمان یا یک تپه پنهان شده‌اند را نیز هدف قرار دهند
یکی از راهکارهای جایگزین استفادهٔ هوابرد از لیزر یا بازتابنده‌های لیزر یا نصب آن بر روی سکوهای شلیک فضایی است.اثرات زیانبار پرتو لیزر برای چشم انسان یک نگرانی مهم است.البته برخی از لیزرهای شیمایی در طول موج‌های ایمن برای چشم انسان کار می‌کنند اما تمام لیزرهای حالت جامد با توان بالا به راحتی انسان را نابینا می‌کنند
در نتیجه این لیزرها ممکن است هنگام مأموریت به نیروهای خودی یا غیرنظامیان حاضر در صحنه نبرد آسیب جدی وارد کنند
کشورهای دیگر
در شوروی سابق نیز برنامه هایی در خصوص بهره گیری از اشعه لیزر برای مقاصد پدافندی به صورت زمین و هواپایه وجود داشت که به شکل عملیاتی در نیامده و آنچنان از وضعیت فعلی آنها خبری در دسترس نیست.چینی ها نیز اخیرا اعلام کرده اند که یک سامانه پدافند هوایی لیزری آن هم مخصوص هدف دادن ریز پهپادها برای دفاع از تاسیسات ثابت خود ساخته اند.در المان نیز شرکت آلمانی راین‌متال به تازگی از آزمایش موفق نمونه اثباتگر فناوری سلاح لیزری ۵۰۰ کیلوواتی خبر داده است
این آزمایش که ظاهراً اواخر نوامبرگذشته صورت گرفته تمامی مراحل یک عملیات متعارف، از شناسایی تا درگیری را با موفقت پشت‌سر گذاشته است.هدف اصلی این بوده که توانایی به مراتب بیشتر این سلاح لیزری پر انرژی (۵۰ کیلوواتی) را در مقایسه با نسخه ضعیف‌تر ۱۰ کیلوواتی آن که سال پیش معرفی شد نشان دهد.در عین حال این آزمایش میتواند مقدمه‌ای باشد برای آزمایش نسل بعدی توپهای لیزری پرانرژی ۱۰۰ کیلوواتی که هیچ دفاعی در برابر آنها کارگر نیست
بر اساس گزارش شاهدان آزمایش، پرتوی لیزر این سلاح موفق به بریدن یک تیرآهنی به ضخامت ۱۵ میلی‌متر از فاصله ۱۰۰۰ متری شده است.در عین حال این سلاح چندین هدف بدون سرنشین با سرعت‌های بالا و زاویه‌های تقرب متفاوت را نیز از فاصله ۲ کیلومتری و مدت تقریبی ۲ ثانیه با موفقیت سرنگون کرده است
اسراییل هم که خود از اولین کشورهای پیشگام در این فناوری جدید میباشدجدای از پروژه ناتیلوس که بصورت مشترک با ایالات متحده توسعه یافته دو سامانه لیزری دیگر را نیز توسعه داده با عنوان.
عصای سحرآمیز: این سامانه تولید مشترک آمریکا و اسرائیل است و با لیزر کار می‌کند، این سامانه ضد موشکهای بالستیک کوتاه برد و موشکهای سنتی دوربرد است
نگهبان آسمان: این سامانه طراحی و توسعه یافته در اسراییل اشعه‌های لیزر قوی را به سمت اهداف پرنده مانند خمپاره‌های کاتیوشا و گلوله‌های توپ پرتاب می‌کند، ارتش اسرائیل بعد از تجاوز به لبنان در سال 2006 این سامانه را مجددا فعال کرده است
روشهای مقابله
اولین و یکی از بزرگترین دشمنان سامانه های لیزری، شرایط بد جوی است. هرگونه مه غلیظ، شرجی، پوشش ابری، طوفان شن و یا دود مصنوعی به راحتی می تواند توان این پرتوی لیزری پرتاب شده را کاهش داده یا آن را منحرف و یا حتی به طور کامل در شرایط مطلوب از بین ببرد
لیزر اصولا یک پرتوی نور است و از قوانین مربوط به تابش و بازتابش پیروی می کند. بسیاری از کارشناسان با طرح این مسئله اعلام کردند که در صورت استفاده از یک پوشش منعکس کنده مهاجمین می توانند با بازتابش نور لیزر به سمت منبع آن سامانه مورد نظر را از بین ببرند
البته این نکته را هم در نظر داشته باشیم که اینگونه سلاحها در اول راه و در مرحله ازمون و خطا قرار دارند و تا تبدیل شدن به یک سامانه قابل اعتماد راه درازی در پیش دارند
