آشنایی با خودروهای رزمی پیاده نظام ساخت چین تایپ 86

آشنایی با خودروهای رزمی پیاده نظام ساخت چین : بخش نخست تایپ 86

به نام خداوند جان و خرد

به قلم : سینا نوریخانی
آنچه که در ادامه میخوانید بررسی تعدادی از خودروهای رزمی پیاده نظام ساخت چین است. اما پیش از اینکه به خودروهای رزمی چینی بپردازیم بد نیست یک تاریخچه مختصری در مورد خودروهای رزمی پیاده نظام عنوان شود.

اولین خودروی رزمی پیاده نظام یا Infantry fighting vehicle با تعاریفی که امروزه میشناسیم را آلمان غربی ارائه کرد که Schützenpanzer Lang HS.30 نام داشت و به توپ 20 میلیمتری مجهز بود. این خودرو که به صورت اختصاری با نام SPz 12-3 نیز شناخته میشود در حدود سال های 1956 الی 1958 طراحی شد و بدون اینکه نمونه سازی متعددی برای توسعه آن صورت بگیرد و روند معمول آزمایشات را طی کند جهت تولید انبوه تایید گردید که البته همین روند شتاب زده ساخت و تولید موجبات مشکلات متعددی در آن شد که در زمان عملیاتی سازی مشخص گردید.

این خودرو به صورت انبوه از سال 1960 توسط نیروهای مسلح آلمان غربی به کار گرفته شد و استفاده از آن تا دهه هشتاد میلادی نیز ادامه داشت. تولید این خودروی رزمی در اصل به سال 1958 بازمیگردد که با نرخ محدود آغاز گردید قرار بر این بود که بیش از 10000 دستگاه از این خودرو در چندین مدل از جمله مدل فرماندهی ، نمونه ضد تانک و … ساخته شود اما در نهایت تولید آن با ساخت حدود 2100 دستگاه متوقف شد. آلمان ها به دنبال خودرویی بودند که قدرت آتش بالاتری نسبت به یک نفربر داشته باشد و امکان پوشش اتش مناسب از واحد های پیاده نظام را داشته باشد در کنار اینکه همچون یک نفربر قابلیت حمل تعداد مشخصی نفر را نیز داشته باشد. در نهایت مفاهیمی  مد نظر قرار گرفت که  به ارائه نمونه جدیدی از خودروهای زرهی/رزمی با نام خودروهای رزمی پیاده نظام منجر شد.

اتحاد جماهیر شوروی در اواسط دهه شصت میلادی (1966) با عملیاتی کردن خودروی رزمی بی ام پی 1 در زمینه برخورداری از این نوع از خودروهای رزمی/زرهی به آلمان غربی پیوست و باشگاه کوچک و انحصاری طراحان و سازندگان این نوع از خودروهای زرهی را ایجاد کردند. خودروی رزمی پیاده نظام بی ام پی 1 یا BMP-1 که در تعدادی بیش از 20000 دستگاه صرفا در خطوط تولید در شوروی به ساخت رسید، برای پیاده مکانیزه شوروی چندین مزیت مهم در بر داشت و یک حرکت رو به جلو و قابل توجه بود. مزیت افزایش تحرک پیاده و امکان حرکت همپای زرهی و تغییر در تاکتیک های رزم ترکیبی پیاده/زرهی شوروی ، تامین پشتیبانی آتش برای پیاده نظام و ویژگی تامین حفاظت (در برابر ترکش مهمات توپخانه و ایضا اصابت مهمات کالیبر پایین) که امکان کاهش تلفات پیاده در زمان پیشروی در زیر اتش توپخانه دشمن و همراهی با زرهی را فراهم می آورد از جمله مواردی بودند که به کارگیری خودروهای رزمی پیاده نظام برای پیاده مکانیزه شوروی در بر داشت.

برای اشنایی با بی ام پی1 اینجا را کلیک  کنید

پیاده مکانیزه شوروی در دوره پسا جنگ جهانی دوم عمدتا براساس همان دکترین دوره جنگ جهانی دوم و استراتژی های آن دوره زمانی شکل گرفته بود اما در نهایت ساختار و استراتژی این نیرو در ارتش سرخ با تعریف مفهوم جدید خودروی رزمی پیاده نظام و عملیاتی سازی خودروی رزمی بی ام پی 1 متحول گردید. در زرهی شوروی در دوره پسا جنگ جهانی دوم که از آن با عنوان دوره زرهی نوین نیز یاد میشود (که تا امروز ادامه یافته) ، یک شکاف و فاصله مابین پیاده نظام و نفربرهای زرهی با تانک ها به عنوان عنصر سنگین نیروی زرهی وجود داشت که این شکاف در نهایت از طریق خودروی رزمی پیاده نظام پر شد. خودروی رزمی پیاده نظام بی ام پی 1 هم امکان ایفای نقش یک نفربر زرهی (یا APC) و انتقال پیاده نظام به خط مقدم را داشت و هم از امکان تامین پوشش آتش برای پیاده نظام و اجرای عملیات تهاجم ترکیبی پیاده و زرهی برخوردار بود.

آلمان ها از دوره جنگ جهانی دوم به اهمیت مکانیزه به ویژه در همراه کردن پیاده با زرهی و تطبیق سرعت آن ها در پیشروی پی برده بودند اما انچه که باعث شد روس ها در زمان اتحاد شوروی به اهمیت نیروی مکانیزه بیش از پیش پی برده و بدان توجه بیشتری داشته باشند ، ارائه مفهوم خودروی رزمی پیاده نظام بود که قابلیت های جدیدی در اختیار پیاده مکانیزه شوروی قرار میداد.در مفهوم خودروی رزمی پیاده نظام نه تنها تحرک پیاده افزایش میابد بلکه پوشش آتش نیز برای آن فراهم میشود و پیاده نظام تنها به پوشش آتش تانک ها متکی نخواهند بود.

خودروی رزمی پیاده نظام در چین چند دهه پس از غرب (مشخصا آلمان غربی) و شرق (شوروی) مورد توجه قرار گرفت. در حالی که آلمان غربی و شوروی از دهه پنجاه و شصت میلادی به دنبال مفهومی با عنوان خودروی رزمی پیاده نظام و عملیاتی سازی آن بودند ، این مفهوم در چین در دهه هشتاد به شکل جدی مطرح شده و پیگیری شد. البته چینی ها پیش از این زمان به دنبال خرید خودروهای رزمی پیاده نظام از شوروی بودند که مسائلی از جمله درگیری های مرزی دهه شصت و تیرگی روابط مانع از تحقق این مسئله در دهه هفتاد شد. در نهایت چینی ها در دهه هشتاد به شکل پیگیر طرح خودروی رزمی پیاده نظام را دنبال کردند. طرح های زرهی چین تا دهه هشتاد میلادی عمدتا براساس طراحی و مفاهیم طراحی زرهی شوروی بود و چینی ها سعی داشتند با الگو برداری از تجهیزات زرهی روسی ، نمونه های خود را به تولید برسانند. در مورد خودروی رزمی پیاده نظام نیز چینی ها به دنبال طرح خودروی روسی بی ام پی 1 بودند.

خودروی رزمی بی ام پی 1 یکی از تاثیرگذارترین طرح های پسا جنگ جهانی دوم و دوره زرهی نوین شوروی بود که کشورهای مختلفی نیز به صورت تحت لیسانس آن را به تولید رساندند و یا با الگو برداری از مفاهیم طراحی آن ، نمونه های مختص خود را ارائه کردند. به عنوان نمونه میتوان از خودروهای رزمی MLI-84 رومانی ، BWP-1 لهستان ، BVP-1 چکسلواکی و ……. نام برد که در حقیقت تمامی این خودروها نمونه ای از بی ام پی 1 بودند ساخت دیگر کشورها.

چینی ها در دهه هشتاد در حوزه طراحی و توسعه زرهی به کشور صاحب سبکی تبدیل نشده بودند و همچنان به الگوبرداری از طرح های دیگر کشورها به ویژه شوروی میپرداختند.آنچه که چین مد نظر داشت الگوبرداری از بی ام پی 1 بود که بدین منظور میبایست نمونه یا نمونه هایی از این خودرو را در اختیار میگرفتند. اما گزینه چینی ها دریافت بی ام پی 1 از شوروی نبود. چینی ها از طریق کشور مصر (و بنا بر روایت دیگری از طریق یک کشور خاورمیانه ای که احتمال زیاد عراق بوده) به خودروی رزمی بی ام پی 1 ساخت شوروی دست یافتند.

پس از چندین سال کار بر روی کپی برداری از طرح و اجزای مختلف خودروی رزمی بی ام پی 1 ، در نهایت چینی ها نمونه ای کپی برداری شده از این خودرو را ارائه کردند که هر چند در طراحی کلی به بی ام پی روسی شباهت داشت اما سیستم های آن منطق با قابلیت های تولیدی و توان فنی و تکنولوژیکی چین ساخته شده بودند و با نمونه روسی تفاوت داشتند ضمن اینکه برخی موارد نیز براساس الزامات مد نظر چینی ها تغییر یافته بود. آنچه که در نهایت چینی ها با الگو و کپی برداری از خودروی رزمی بی ام پی 1 شوروی ارائه کردند، تایپ 86 نامیده شد. این خودروی رزمی که با نامگذاری صنعتی WZ 501 نیز شناخته میشد اولین خودروی رزمی پیاده نظام ساخت چین بود که به مرحله عملیاتی رسید. تولید محدود سری کوچکی از این خودرو در سال 1987 صورت گرفت و پنج سال بعد در سال 1992 خودروهای رزمی پیاده نظام تایپ 86 به صورت رسمی در یگان های زمینی ارتش آزادی بخش خلق به خدمت گرفته شدند.

تجربه ناموفق بی ام پی 1 در جنگ خلیج فارس، چین را در حوزه تولید انبوه خودروهای رزمی تایپ 86 که نمونه چینی بی ام پی 1 بودند به تغییر تصمیم واداشت. خودروی تایپ 86 که قرار بود در تعداد چند هزار دستگاه تولید شود پس از جنگ خلیج فارس به شکلی به مراتب محدودتر تولید و به خدمت گرفته شد (حدود 1000 دستگاه ).چینی ها به خوبی دریافته بودند که طرح بی ام پی 1 شوروی که به دهه شصت تعلق داشت ، پاسخگوی نیازها و الزامات جدید آن ها نبوده و تایپ 86 نیز که براساس بی ام پی 1 ساخته شده بود سرنوشتی مشابه سرنوشت بی ام پی 1 در جنگ خلیج فارس پیدا میکرد، نتیجتا نرخ تولید این خودروی رزمی به مراتب کمتر از آن چیزی شد که در ابتدا مد نظر چینی ها بود.تایپ 86 توسط چین به بازار صادراتی نیز ارائه شد اما در این حوزه به گرد پای بی ام پی 1 روسی نیز نرسید و در نهایت به شکل محدودی صادر گردید از جمله به کشورهای سریلانکا ، برمه و عراق. باور بر این است که خودروهای زرهی براق ایرانی نیز در حقیقت نمونه ای از تایپ 86 چینی هستند پس در نهایت ایران را نیز میتوان یکی از مقاصد صادرات این خودروی زره پوش چینی حساب کرد.

خودروی رزمی پیاده نظام تایپ 86 از جهت تسلیحاتی به بی ام پی 1 روسی شباهت دارد با این تفاوت که تسلیحات نصب شده بر این خودرو، کپی های چینی تسلیحات روسی هستند. سلاح اصلی تایپ 96 یک قبضه توپ 73 میلیمتری با سرعت دهانه پایین و فاقد سیستم تثبیت کننده است. این توپ در حال حرکت امکان شلیک نداشته و در کل دقت آتش پایینی دارد. هر چند بیشینه برد آتش آن در حدود 1300 متر عنوان شده اما نهایتا در اجرای آتش مستقیم یا Direct Fire تا برد کمتر از 800 متر امکان شلیک موثر را دارد (مشابه بی ام پی 1) و از فاصله 500 متر به بعد دقت آن به شکل تصاعدی کاهش میابد. توپ 73 میلیمتری نصب شده بر روی خودروی رزمی تایپ 86 به سیستم بارگذاری نیمه خودکار مجهز بوده و از نرخ آتش 8 الی 10 گلوله برخوردار است. در کل به جهت نرخ آتش پایین و ایضا عدم برخورداری از سیستم تثبیت کننده در توپ و از جهت دوره زمانی که خودروی رزمی تایپ 86 ارائه شد میتوان گفت که این خودرو دارای توپ منسوخ و فاقد قابلیت تامین الزامات روز بوده است.

در دوره ای که تایپ 86 عملیاتی گردید ، به جای استفاده از توپ هایی با کالیبر بالا و نرخ اتش پایین، استفاده از توپ های کالیبر متوسط نظیر کالیبرهای 20 الی 30 میلیمتر با نرخ آتش بالا، مجهز به سیستم تثبیت کننده و دارای دقت آتش مطلوب در فواصل امری رایج بود. در کنار توپ 73 میلیمتری ، خودروی رزمی تایپ 86 از یک قبضه تیربار 7.62 میلیمتری هم محور و یک پرتابگر ریلی موشک HJ-73 نیز برخوردار بود. این موشک که نمونه چینی موشک مالیوتکا روسی محسوب میشود (با بردی در حدود 2500 الی 3000 متر) در اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 میلادی که تایپ 86 ارائه شده و به خدمت گرفته شد از منظر قابلیت ها و ایضا سیستم هدایتی (فرمان دستی به خط دید یا MCLOS) یک موشک ضد زره منسوخ و از رده خارج بود. در مجموع تایپ 86 چینی در زمان ارائه و عملیاتی سازی به جهت تسلیحات یک خودروی رزمی پیاده نظام منسوخ بود که سلاح های نصب شده بر روی آن به دهه های گذشته تعلق داشتند و نمونه های به روزی نبودند. خودروی رزمی تایپ 86 از نظر ذخیره سازی مهمات تقریبا مشابه بی ام پی 1 روسی است و تعداد 40 پرتابه برای توپ 73 میلیمتری و 5 موشک را حمل میکند (4 موشک به صورت ذخیره و 1 موشک بر روی پرتابگر ریلی نصب شده بر روی توپ خودرو).

تایپ 86 همچون خودروی رزمی بی ام پی 1 شوروی دارای بدنه ای متشکل از صفحات فولادی است با این تفاوت که ضخامت صفحات در نمونه چینی در برخی قسمت ها کمتر بوده و سطح حفاظتی کمتری را نسبت به بی ام پی 1 روسی تامین میکند. از جهت میزان مقاومت صفحات و ایضا کیفیت ساخت صفحات نیز میتوان گفت که به احتمال زیاد تایپ 86 با بی ام پی 1 تفاوت و فاصله دارد. خودروی رزمی تایپ 86 در بخش جلویی شاسی صرفا در برابر اصابت مهمات کالیبر 12و7 میلیمتری ضد زره یا AP مقاوم است و حفاظت همه جانبه (all-round) آن در برابر مهمات کالیبر 7.62 تامین شده. البته منابع مختلف صرفا به عنوان کردن این مسئله اکتفا کرده اند که حفاظت همه جانبه این خودرو تا کالیبر 7.62 تامین میشود و نوع مهمات 7.62 را مطرح نکرده اند.

در دهه 90  میلادی مهمات 7.62 با مرمی زره شکاف یا ضد زره تنگستنی موجود بود که به جز بخش های جلویی شاسی تایپ 86، از شانس نفوذ در برخی بخش های زره این خودرو به ویژه از فواصل نزدیک برخوردار بود. نتیجتا میتوان این جمع بندی را انجام داد که سطح حفاظت خودروی رزمی تایپ 86 در زمان ارائه با سطح مطلوب فاصله داشته و از قابلیت تامین الزامات روز حفاظتی برخوردار نبوده و در نهایت این خودرو یک خودروی رزمی با سطح حفاظتی پایین محسوب میگردد (حتی پایین تر از بی ام پی 1 روسی). در پایان مبحث حفاظت خودرو ذکر این مورد نیز خالی از لطف نیست که خودروی  رزمی تایپ 86 به سیستم حفاظت ش.م.ر مشابه نمونه روسی به کار رفته در بی ام پی 1 مجهز است (نمونه ای مشابه البته با فناوری چینی) و ایضا به سیستم اطفاء حریق نیز تجهیز شده (به عنوان یکی از اجزای حفاظتی مهم خودروی رزمی)

همانگونه که پیشتر نیز اشاره شد، خودروی رزمی تایپ 86 از نظر طراحی کلی مشابه بی ام پی 1 روسی است. پیشرانه در این خودرو در جلوی شاسی قرار دارد و سرنشینان عقب از طریق دو درب که در انتهای شاسی تعبیه شده و ایضا از طریق دریچه های سقفی امکان ورود و خروج به خودرو را دارند. از جهت خدمه و قابلیت حمل پیاده نظام نیز خودروی تایپ 86 مشابه بی ام پی 1 روسی بوده و دارای سه خدمه (فرمانده ، راننده و توپچی) و با قابلیت حمل 8 نفر در محفظه عقبی شاسی است. خودروی رزمی تایپ 86 از دسته خودروهای زرهی دوزیست یا آبی/خاکی (اصطلاحا Amphibious) است و امکان عبور از موانع آبی با روش شناوری و با سرعت محدود کمتر از 10 کیلومتر بر ساعت (از طریق گردش شنی ها در آب) را دارد. از نظر قدرت پیشرانه و مواردی همچون نسبت قدرت به وزن که بیانگر سطح تحرک است نیز تایپ 86 تقریبا مشابه بی ام پی 1 روسی است. این خودرو از پیشرانه ای 298 اسب بخاری از نوع دیزلی مدل 6V150 بهره میبرد.

خودروی رزمی تایپ 86 دارای نمونه های انشعابی و مدل های ارتقا یافته است که برخی از آن ها عملیاتی شده و برخی دیگر در سطح طرح و نمونه باقی مانده اند. در ادامه به شکلی مختصر و گذرا به برخی از انشعابات این خودروی رزمی خواهیم پرداخت:

– مدل WZ 503 که در حقیقت یک نفربر زرهی یا APC براساس شاسی تایپ 86 است. این نمونه به یک جایگاه تسلیحاتی سرنشین دار با سپر محافظ نیم کروی و تیربار 12.7 مجهز است.یکی از تفاوت های این نمونه با نمونه رزمی در نحوه چینش صندلی ها در محفظه عقبی خودرو است (محل حمل پیاده نظام در خودرو)

– مدل ضد زره یا شکارچی تانک (Tank Hunter) ، این مدل شامل دو نمونه است که یکی از آن ها تحت مدل WZ 504  شناخته میشود. نمونه اول شامل نصب سازه ای بر روی برجک اصلی خودرو است که چهار پرتابگر ریلی موشک HJ-73 بر روی آن نصب شده اند و نمونه دوم شامل نصب یک ماژول رزمی یا برجک جدید بر روی خودرو است که پرتابگرهای آن به صورت جمع شونده و محفظه ای تعبیه شده اند (با پیکربندی 2×2 یا دو پرتابگر در هر سمت)

– مدل WZ 505 که با نام Type 86A نیز شناخته میشود و از نمونه های نسبتا جدید تایپ 86 مجهز به برجکی جدید و توپ 25 میلیمتری است ، این نمونه از جهت طراحی برجک و کالیبر توپ با استاندارد های غربی سازگار است.برجک این خودرو مشابه برجک نصب شده بر روی خودروی رزمی تایپ 92 است.

– مدل WZ 506 که در اصل نمونه فرماندهی تایپ 86 است و شامل تغییراتی است از جمله بهبود سیستم های ارتباطی

– مدل Type 86B ، یک نمونه جالب از خودروهای رزمی تایپ 86 چین مدل Type 86B است که برای عملیات آبی خاکی تفنگداران دریایی چین ارائه شده. این نمونه دارای تغییراتی از جمله اضافه شدن دماغه به بخش جلویی ، نصب لوله هواگیری پیشرانه ، تغییر در خروجی اگزوز و افزایش ارتفاع آن (جهت جلوگیری از ورود آب) ، تعبیه چندین موتور برون نصب یا Outboard Engine  (در عقب خودرو به رنگ سیاه قابل رویت هستند) برای افزایش سرعت در حرکت در آب و ……. است.

– خودروی رزمی پیاده نظام NFV-1 ، از معدود موارد همکاری چین با آمریکا در حوزه زرهی و به طور کلی در حوزه ساخت سلاح که در زمان تیرگی روابط با شوروی و بهبود رابطه با آمریکا پیگیری شد و البته در نهایت به جایی نرسید و در حد یک نمونه باقی ماند. اینخودرو شامل برجک ساخت آمریکا مجهز به توپ 25 میلیمتری بوش مستر بر روی شاسی خودروی رزمی تایپ 86 چینی بود. هر چند این طرح به جایی نرسید اما در نهایت برای چینی ها تجربیات خوبی به همراه داشت از جمله آشنایی با توپ های کالیبر متوسط غربی و ……….

– مدل  Type 86G، تفاوت این مدل با نمونه پایه ای نصب یک برجک جدید مجهز به توپ 30 میلیمتری است. توپ 30 میلیمتری این مدل به صورت کامل و در دو محور عمودی و افقی تثبیت شده و دقت آتش مناسبی برای خودرو فراهم میکند ضمن اینکه قابلیت اجرای آتش در حال حرکت را نیز برای خودرو تامین میکند.از دیگر تفاوت ها در برجک جدید با برجک نمونه پایه ای تایپ 86 میتوان به تغییر محل نصب پرتابگر ریلی موشک ضد تانک هدایت شونده HJ-73 اشاره کرد که از روی توپ به روی سقف برجک منتقل شده است. مدل های ابتدایی تایپ 86 عمدتا به مدل تایپ 86 جی ارتقا داده شده اند. تایپ 86 جی را از جهاتی میتوان نمونه چینی بی ام پی 2 روسی در نظر گرفت با این تفاوت که از جهت سطح حفاظت، خودروی رزمی تایپ 86 جی چینی پایین تر از بی ام پی 2 روسی است.