جنگنده تهاجمی جگوار
داستان جنگنده تهاجمی جگوار بر خلاف دیگر جنگنده ها چندان پیجیده نیست . در دهه 1950 این تفکر در انگلستان جا افتاده بود که دیگر عصر جنگنده های سرنشین دار تهاجمی به سر امده و اینده متعلق به موشک های هدایت شونده هستند. حالا چگونه در سال 1950 با ان سطح فناوری به چنین تفکری اجرا رسیده بودند در حالی که شوروی و امریکا در حال تولید جنگنده تهاجمی بودند بماند ولی این مسئله باعث لغو بسیار از طرح های جنگنده تهاجمی شد. ولی حوادث بعدی در اواخر دهه 1950 مانند نبرد کانال سوئز که با حملات هوایی انگلستان و فراسنه به کمک اسرائیل به مصر همراه بود این تفکر را در انگلستان کمی تغییر داد.
در سال 1962 نیروی هوایی انگلستان نیاز خود را به یک جنگنده جت اموزشی مافوق صوت با توان انجام عملیات تهاجمی اعلام کرد تا بتوان ان را جایگزین هاوک هانتر کند ولی در ان زمان پول زیادی برای این کار وجود نداشت . در همان دوران ارتش فرانسه نیز دقیقا چنین نیازی داشت.
این نیاز مشترک باعث نزدیکی این دو کشور شد و در اکتبر سال 1964 مقامات نظامی دو کشور دورهم جمع شدند تا در مورد ساخت یک هواپیما مشترک برای رفع نیاز دو طرف صحبت کنند.این طرح نتنها می توانست نیاز هر دو طرف را برطرف کند بلکه می توانست بازار بزرگی نیز در داخل اروپا داشته باشد که البته در نهایت این بازار هرگز به دست نیامد دست کم در اروپا
از انجای که در سال 1964 طی چند سال دو طرف اطمینان نداشتند در نهایت بتوانند طرحی پیشنهاد کننده که نیاز یک جت اموزشی مافوق صوت با توان عملیات تهاجمی را براورده کند… تصمیم به این گرفتند که طرح مورد نظر دارای دو نمونه تهاجمی و اموزشی باشد.نام طرح جدید جگوار گذاشته .
در ماه مه سال 1966 کنسرسیون اسپیکات به صورت مشترک تشکیل شد تا به طراحی جگوار بپردازد .طرح که پاییه طرح جگوار قرار گرفت طراحی با نام بی ار121 بود که بعدها به طرح بی ار 1001 منجر شد که در سال 1957 به عنوان یک جنگنده تهاجمی اولین پرواز خود را انجام داده بود ولی با ورود به خدمت فیات جی 91 هرگز تولید نشد.
با وجود این طراح بی ار 121 یک جنگنده متوسط و با برد 550 کیلومتر بود و انگلستان یک طرح قویتر می خواستند .این تغییر مسیر انگلستان جالب بود زیرا انگلستان به یک جت اموزش نیاز داشت ولی همکنون یک جنگنده تهاجمی قویتر می خواست. یکی از دلایل این انتخاب لغو طرح تی اس ار 2 در انگلستان در دهه 1960 بود که باعث اثر گذاری در قدرت تهاجمی این ارتش در دهه بعد شد.
این تغییر مسیر در پروژه باعث عقب ماندن پروژه و تاخیر شد اول فرانسه چندان تمایل نداشت ولی در نهایت این راضی شد و با ایجاد تغییرات همراه شد ولی در همان زمان انگلستان متوجه شدند که با سرمایه گذاری فرانسه بر روی طرح میراز جی ، انها پول کمتری را برای سرمایه گذاری طرح جگوار دارند در حالی که انگلیسیها نیز مشکلات مالی داشتند.
با وجود همه این مشکلات در 9 ژانویه سال 1968 هر دو طرف توافق کردند که هر کدام 200 جگوار سفارش دهد. انگلستان خواهان 90 فروند نسخه تک سرنشنیه رزمی اس و 112 فروند نسخه اموزشی B بود ولی در سال 1970 ، 180 درجه تغییر در تصمیم ارتش انگلستان باعث سفارش 165 فروند نسخه رزمی و تنها 35 فروند نسخه دو سرنشینه رزمی اموزشی بی شد…همچنین در همان زمان فرانسه نیز خواهان یک نسخه ناو نشین شد که در نهایت جگوار ام نامید شد.
اولین نسخه جگوار که پرواز کرد نسخه دو سرنشینه بود که در 8 سپتامبر سال 1968 پروازش را انجام داد و اولین نمونه تک سرنشینه 23 مارس سال 1969 پرواز کرد .در نهایت چهار نمونه جگوار برای این دو کشور توسعه یافت. نسخه تک سرنشینه رزمی اس برای انگلستان و نسخه تک سرنشینه رزمی A برای فرانسه و دو نسخه اموزشی رزمی دو سرنشینه شامل نسخه E برای فرانسه و نسخه بی برای انگلستان. نسخه ناونشین ام اگرچه ساخت شد ولی تولید انوبه نشد و در نهایت به نفع سوپر اتندارد کنار رفت. این تصمیم فرانسه برای جایگزینی سوپر اتندارد به جای جگوار بسیار مورد انتقاد قرار گرفت زیرا سوپر اتندارد در هیچ زمینه ای حتی با جگوار نیز در یک رده نبود و فقط ارزانتر بود.
اولین سری تولید در اواسط سال 1972 از خط تولید خارج شدند تا اینکه سرانجام جگوار درسال 1973 وارد خدمت شد. نکته جالب این بود که جگوار اگرچه وارد خدمت شد ولی هرگز پاسخی در خور برای نیاز دو ارتش نبود و برای نمونه در نهایت انگلستان جنگنده تهاجمی پیجیده تورنادو را به خدمت گرفت و فرانسه جت اموزشی الفاجت را..
جگوار یک جنگ تک سرنشینه دو موتوره با پیکر بندی الومینومی بود که البته در ان از تیتانیوم و کامپوزیت نیز استفاده شده بود.برای شرایط خدمت در مناطق دور از پایگاه اصلی طراحی شده و حتی یک نردبان ساده برای سوار شدن خلبان وجمع شونده داشت و جایگاه دسترسی به درون بدنه بیشتر از هر طرحی قبل از خودش بود. دارای پنچ مخزن سوخت داخلی با 4180 لیتر سوخت بود و دارای چالاکی مناسبی بود حتی میشد به عنوان یک جت اکروباتیک از ان استفاده کرد.
دارای بالی در بالا بدنه بود که 45 درجه پس گرایی داشت و فاقد هر گونه ترمز هوایی است و از یک سکان عمودی بهره میبرد . نسخه اولیه دارای دو موتور ادور 101 با توان 7300 پاوند بدون با پس سوز بود ولی نسخه تولید از ادور 102 با توان 5115 پوند بدون پس سوز و 7305 پاوند با پس سوز است . موتور توربوفن بود و اولین موتور توربوفن نصب شده بر روی جت جنگی در اروپا به صورت عملیات بود(دست کم در این دو کشور) و به صورت مشترک بین رویس ریس انگلستان و توربومکا فرانسه توسعه یافته بود.ورودی هوا در دو طرف بدنه قسمت بالا نصب شده بود تا ورود اجسام خارجی را به حداقل برساند . وروی ثابت بود اگرچه دریچه های بر روی ان برای مکش هوایی بیشتر در صورت نیاز نصب بود.خروجی موتور در زیر دم اصلی قرار داشت و دم عقب 3 درجه به پایین تمایل داشت
دارای سه چرخ بود که دو چرخ عقب دوقلو و شبیه چرخ های به کار رفته در میراژ اف1 بود و برای فرود در باند های ناامده و خشک در نظر گرفته شده بود. چرخ جلو توان چرخش تا 90 درجه به طرفین برای حرکت روی باند را داشت.
خلبان در یک کابین تحت فشار قرار داشت که دارای یک صندلی پرتاب شونده در ارتفاع صفر و درسرعت بالای 165 کیلومتر بر ساعت بود اگرچه برخی از جگوار های نیروی هوایی انگلستان دارای صندلی پرتاب صفر صفر بودند.
هواپیما در دماغه فاقد رادار بود و به جای ان یک کیت ناوبری ساده شامل یک رادار ناوبری ساده،سامانه شناسایی دوست از دشمن یک مسافت یاب لیزری تی ای وی 38 بود. البته نسخه های نخستین فاقد این سامانه مسافت یاب لیزری بودند.
هواپیما در کابین دارای یک اچ یو دی رو پنل اصلی و یک نمایشگر سی ار تی ساده گرد بود.از هشدار دهنده رادار و بعدها طی ارتقاء از پرتاب کننده شراره و پوشاله استفاده می کرد. همچنین در میانه راه تولید به یک دوربین اپتیکی در دماغه تجهیز شدندو از یک لوله سوختگیری جمع شونده در سمت راست شد که بعدها بر روی نسخه های قبلی نیز نصب شد.
سلاح ثابت این هواپیما دو توپ 30 م م دفا ساخت فرانسه است که هر کدام 150 گلوله حمل می کند و در زیر بدنه قرار دارد و می توان 1300 گلوله بر دققیه شلیک کند. دارای پنچ جایگاه جنگ افزاری است که یکی در زیر بدنه دو تا در زیر هر بال با توان حمل 4.5 تن سلاح شامل تا 12 بمب مارک 82 و یا شش بمب 450 کیلویی و یا همین میزان بمب خوشه ای سی بی یو 87 و در نسخه انگلیسی و صادراتی بمب خوشه ای بی ال 750 و یا چهار راکت انداز 20 لول 68 م م و یا دو موشک لیزری ای اس 30 ال(در نسخه فرانسوی) و یا موشک ضد رادار ویا اپتکی ای اس 37 مارتل ، موشک ضد رادار الارم (در نسخه انگلیسی)و یا سه بمب لیزری 450 و یا 900 کیلویی و یا دو موشک فروسرخ هوا به هوای ماژیک و یا سایندوندر .
همچنین می تواند در جایگاه مرکزی زیر بدنه یک غلاف شناسایی ار پی 63 پی با سه دوربین تصویر بردار از جلو دو طرف و زیر و همچنین توان حمل غلاف نشان گذار لیزری را در زیر بدنه داشت.
جگوار می توانست سه مخزن سوخت خارجی 1200 لیتری را حمل کند . برد انتقالی ان با بیشترین سوخت 3524 کیلومتر بود و برد رزمی ان با شش بمب 450 کیلوگرمی 470 کیلومتر و با چهار بمب و یک مخزن سوخت 580 کیلومتر و با دو بمب و سه مخزن سوخت خارجی 1300 کیلومتر بود
فرانسه
این کشور در مجموع 160 فروند جگوار نسخه رزمی A و 40 فروند نسخه دو سرنشینه اموزشی E را تحویل گرفت.این هواپیما از سال 1973 در درگیری های بسیار در افریقا برای فرانسه شرکت داشت که نشان داد بسیار مقاوم و کارا است و به راحتی در محیط خشن افریقا دوام می اورد.از جمله موارد درگیر در افریقا می توان به درگیری در موریتانی درسال 1977،در نیرد در چاد در سال 1978 تا 1987 ، نبرد در جنگ خلیج فارس 1 که بیش از 700 پرواز بر علیه عراق در ارتش فرانسه انجام داد که شامل استفاده از موشک هدایت لیزری ای اس 30 ال و بمب های هدایت لیزری نیز بود . البته چندین جگوار در این موارد از دست رفت و سرانجام در سال 2001 از خدمت نیروی هوایی فرانسه خارج شد.
انگلستان
جگوار انگلیسی اگرچه دارای یک موتور و بدنه با نسخه فرانسوی بود ولی بسیار برتر بود تفاوت بسیار داشت . دارای هفت جایگاه خارجی بود که شامل یک جایگاه نیز بر روی بال بود . همچنین از توپ ادن 30 م م بهره میبرد به جای توپ دفا.
اولین نسخه تحویلی به انگلستان جی ار1 بود، این نسخه دارای سامانه تهاجمی و ناوبری جی ایی سی 920 ساخت مارکنی بود و در داخل کابین دارای یک سامانه نقش خان بود و از سامانه هشدار دهده راداری متفاوت ای ار آ 1232 و مسافت یاب لیزری متفاوتی بهره میبرد .این نسخه بر روی بال دارای یک جایگاه حمل تسلیحات بود که میتوانست موشک فروسرخ بر روی ان حمل کند و از سامانه جنگ الکترونیک ای ال کیو 101 بهره میبرد .
انگلستان در مجموع 203 جگوار دریافت کرد که شامل 165 فروند نسخه رزمی اس و 38 فروند نسخه بی اموزشی بود. این جنگنده در خدمت جایگزین اف4 فانتوم در نقش تهاجمی شد . این جنگنده توان پرواز بهتری در ارتفاع پایین داشت و برد رزمی بیشتری نیز داشت و سامانه ناوبری ان عملیات عمقی را ممکن میکرد و در اب و هوایی بد عملکردش بسیار بالا بود.در اوج قدرت ستون فقرات تهاجمی ارتش انگلستان بود که همانند نسخه فرانسوی توان حمل تسلیحات اتمی را نیز داشت. در سال 1983 جگوار های این نیرو ارتقائات شامل ارتقاء سامانه ناوبری اینرسی،یک رایانه دیجیتال اتش، یک سامانه برای ضبط اطلاعات پرواز و همچنین ارتقاء موتور به ادور 104 با توان 9040 پاوند با پس سوز بود. نسخه ارتقا یافته جی ار1 ای نامیده شد . همچنین درسال 1990 طی ارتقا سامانه هشدار دهنده تعویض شد و یک نمایشگر هشدار دهنده راداری جدید در درون کابین نصب شد. درجنگ خلیج فارس 1 در سال 1991 جگوار انگلیسی بیش از 600 پرواز انجام داد و قابلیت های خود را نشان داد.
بعد از جنگ خلیح فارس ارتش انگلستان تصمیم به ارتقا بیشتر گرفت که این ارتقاء در سال 1994 انجام شد زمانی که ارتش دستور نصب غلاف نشان گذار لیزری و دید حرارتی TIALD را بر روی جگوار داد.ارتقا دیگر شامال دیتا بیس MIL-STD 1553B و یک نمایشگر رنگی چندکاره 12.5 در 12.5 ساینتمتری در درون کابین .این ارتقاء با نام جگوار جی ار 1 بی شناخته می شد.
برنامه بعدی ارتقا شامل جگوار 96 بود که دارای هوتاس، سامانه ناوبری جی پی اس،ارتفاع سنج راداری،سامانه حمله جدید فین 1064 و سامانه تراکام مشابه چیزی که در موشک تاماهاک نصب است. تعدادی از جگوار های جی ار 1 بی به نسخه جگوار 96 ارتقا یافتند.
جگوار 97 ارتقا بعدی بر روی تعداد از جگوار های 96 شامل نصب یک اچ یو دی رنگی بزرگ 20 در 15 سانتیمتری ، یک سیستم ژنراتور برق جدید و سامانه تراکام پیشرفته تر و دارای دوربین دید در شب بود .
جگوار 96 در سال 1996 با نام جگوار جی ار3 و جگوار 97 با نام جی ار 3 ای در سال 2000 وارد خدمت شد .همچنین برنامه های دیگر همچون ارتقا موتور و نصب موشک اسرام نیز وجود داشت ولی در نهایت با خروج از خدمت جگوار در سال 2008 ناکام ماند.
از همان زمان اغاز طراحی جگوار ، نسخه صادراتی با نام جگوار بین الملل در حال ساخت بود که برای صادرات در نظر گرفته شده بود. ولی مشکل اینجا بود که همزمان با ورود به خدمت جگوار، جنگنده میراژ اف1 ساخت داسا فرانسه نیز وارد خدمت شد که شباهات بسیاری از نظر عملکرد با جگوار داشت اگرچه از نظر برد قابل قیاس با جگوار نبود. از طرفی مشکل دیگر این بود که این جنگنده مشترک حق فروشش با کیست از انجای که فرانسه ترجیه می داد میراز اف1 را بفروشد بعد از کش و قوس فراوان انگلستان حق فروش جگوار را به دست اورد. اولین جگوار بین الملل در سال 1975 اولین پرواز خود را انجام داد و شبیه جگوار جی ار1 ارتش انگلستان بود و از موتور ادور 104 بهره می برد. همچنین کنسرسیون اسپیکال نصب یک رادار اژوا را در دماغه پیشنهاد داد که جگوار بتواند دست به شلیک موشک های ضد کشتی چون ایگلا و اگزوست بزند.اژوا توان کشف اهداف دریایی بین 50 تا 170 کیلومتر بسته به اندازه هدف را داشت و بر روی دماغه سوپر اتندارد وبرخی از نمونه های میراژ اف1 نصب شد بود.
در نهایت جگوار تنها چهار مشتری خارجی پیدا کرد
اکوادرو و عمان اولین مشتریان این هواپیما بودند که در سال 1974 جگوار را سفارش دادند. اکوادور 10 فروند نسخه تک سرنشینه ایی بی و دو فروند نسخه دو سرنشینه ایی اس را سفارش داد که در سال 1991 نیز دست کم 3 فروند جگوار جی ار1 دست دوم دیگر نیز از انگلستان تحویل گرفت که همگی را در سال2011 از خدمت خارج کرد
عمان نیز سفارشی مشابه اکودور داشت و درسال 1990 دست به ارتقا انها به نسخه جی ار 1 ای زد و در سال 2014 انها را از خدمت خارج کرد.
نیجریه 15 فروند جگوار سفارش داد که همگی را تا سال 1985 تحویل گرفت که البته انها را در دهه 1990 به دلیل مشکلات مالی به کشور انگلستان و فرانسه پس داد.
هند تنها کاربر جگوار در دنیا است و البته بزرگترین ان(در بین مشتریان خارجی) که دست به تولید جگوار در داخل کشور زد.
هند از سال 1966 خیلی قبل تر از عملیاتی شدن جگوار در مورد این پروژه تحقیق میکرد . هدف هند جایگزین بمب افکن های کانبرا و جت های هانتر بود که در نهایت بعد از 12 سال بین میراژا ف1 ، نسخه تهاجمی ویگن و جگوار، در سال 1978 جگوار را انتخاب کرد. هند تصمیم به تولید جگوار در داخل در صنایع HAL بود . از انجای که هند عجله بسیار در به خدمت گیری این پرنده داشت انگلستان 16 فروند جی ار1 و دو فروند نسخه تی 2 (نسخه اموزشی دو سرنشینه ) را به هند اجاره داد.این تعداد اجاره یا بین سال 1979 تا 1982 در هند بود تا اینکه در نهایت به انگلستان بازگشت اگرچه دو فروند انها نیز از دست رفت.
ار سال 1980 هند به صورت مستقیم 40 فروند جگوار شامل 35 فروند نسخه IS که شبیه جی ار1 انگلیسی ها بود و 5 فروند نسخه IB اموزش رزمی را دریافت کرد که همگی مجهز به موتور ادور 804 بودند. هندی ها جگوار را شمشیر نامیدند.اولین دسته تولید هند که به صورت کیت وارد این کشور شد در سال 1985 از خط تولید خارج شد . جالب اینکه هندی ها به صورت بسیار خون سردان جگوار را تولید کردند و اخرین جگوار درسال 2002از خط تولید خارج شد و در واقع هر گاه لازم بود کیت های می امدند و در هند سر می شدند. در مجموع هند 131 فروند جگوار شامل 90 جگوار تولید در داخل و مابقی تولیدی در انگلستان را تحویل گرفت که شامل 13 فروند جگوار IM مجهز به رادار ازوا و توان حمل موشک ضد کشتی سی ایگل میشدند.ارتش هند این جنگنده راطی چند سال گذشته ارتقا داده.این ارتقا شامل نصب غلاف نشانه گذار لیتینیگ ، کابین دیجیتال با نمایشگر رنگی، سامانه ناوبری و تهاجمی جدید و همچنین تسلیحات جدید است. به تازگی با ورود موشک ضد کشتی هارپون به هند جگوارها IM به هارپون نیز تجهیز شده اند. هند همچنان در حدود 121 جگوار در خدمت دارد که تنها کاربر ان است .
جگوار جنگنده بسیار کارامدی در نوع خود بود و به دلیل برد و توان حمل تسلیحات زیاد و متنوع پرنده با شکوهی بود ولی هرگز در بازار جهاین شانس نیاورد زیرا اکثر مشتریان ترجیه می دادند دست به خرید یک جنگنده چند منظوره مثل میراز اف1 و یا اف16 بزنند تا یک جنگنده تک منظوره
برخی از مشخصات جگوار عبارت است از طول و ارتفاع 16.89 و 4.89 متر ،وزن خالی 7000 کیلوگرمی ،بیشترین سرعت 1699 کیلومتر در ساعت (1.6 ماخ) ،برد انتقالی 3540 کیلومترو 908 کیلومتر با 2.5 تن تسلیحات،سقف پرواز 14000 متر میباشد.این هواپیما از دو دستگاه موتور توربوفن رویس رویز ادور مارک 102 با توان 5115 پوند بدون پس سوز و 7305 پوند با پس سوز بهره میبرد. تسلیحات جگوارد عبارت است از دو توپ 30 میلیمتری با 150 گلوله برای هر توپ، پنچ جایگاه حمل تسلیحات شامل دو جیاگاه در زیر هر بال و یک جایگاه در زیر بدنه،توان حمل 4500 کیلوگرم سلاح شامل تا 8 راکت 18 لول 68 میلیمتری،12 بمب 450 کیلوگرمی سقوط ازاد،ویا تا 3 بمب لیزری 450 ویا 900 کیلوگرمی،موشکهای ضد رادار الارمو مارتل، موشک لیزری ای اس 30 ال،و موشک هوا به هوای ماژیک ویا سایندوندر ضد کشتی سی اگیل(در برخی نسخه ها)
ترجمه:عبدالحمید تارخ