جنگنده پشتیبانی هوایی Q-5
چین از سال 1958 دست به تولید تحت امتیاز جنگنده میگ19 با نام جی 6 در چین زد. جی6 فرایند تولید پیچیده ای در چین داشت زمانی که تحت نظارت روسها بود و قطعات از شوروی می امد وضعیت خوب بود ولی با تیر شدن رابطه این دو قدرت کمونیستی در دهه 1960 ، چین دست به تولید نسخه داخلی میگ19 زد که تا چند سال اول انچنان کیفیت بد بود که چند صد فروند انها تولید شد ولی ارتش تحویل نمی گرفت تا اینکه به مرور مشکلات حل شد
در اوائل دهه 1960 لو شیوپنگ سر طراح ارشد شرکت دولتی نانچینگ به دستور ارتش به دنبال یک جنگنده تهاجمی سبک بود که توان حمل تسلیحات داخلی داشته باشد. در مرحله اول طرح میگ17 که ان نیز با نام جی 5 در چین تولید میشد برای این کار مد نظر قرار گرفت. قرار شد تا ورودی هوا به دو طرف بدنه منتقل شود و جلوی جنگنده در میگ17 جای ورودی هوا بود یک دماغه وصل شود تا درون ان یک رادار قرار بگیرد.
در نهایت این برنامه روی میگ19 انجام شد زیرا میگ19 سریعتر و دوربرتر بود و از طرفی به عنوان یک جت دو موتوره در نقش تهاجمی ایمنی بیشتری داشت.جنگنده جدید کیو5 نام گرفت یک میگ19 با تغیرات زیاد بود (برای اشنایی با میگ19 اینجا را کلید کنید)
کیو5 یک جنگنده روز پرواز دست کم در نسخه اولیه بود که دارای بالی پس گرا مشابه میگ19 بود ولی در میگ19 ورودی هوا در درون دماغه بود که توسط یک دیوار از هم جدا شده بود ولی در کیو5 ورودی های هوا به دو طرف رفته بود و دماغه محل نصب رادار شد.کیو 5 از دو موتور توربوجت دبلیو پی 6 با توان 6614 پاوند بدون پس سوز و 8267 پاوند با پس سوز بهره می برد . این موتور در واقع همان نسخه تولید شده موتور روسی ار دی 9 بی بود که روی میگ19 نصب شده بود و در چین کپی شد
کیو 5 دارای دو توپ 23 م م بود که هر کدام در ریشه هر بال نصب شده بود و دارای 100 گلوله بود. میگ19 دارای سه توپ 30 م م بود ولی با وجود اینکه توپ 30 م م بر ضد اهداف زمینی موثر تر بود ولی در نهایت توپ 23 م م ان ار 23 با سرعت اتش 800 گلوله بر دقیقه روی کیو5 نصب شد. این توپ بر روی تمامی جنگنده های چینی غیر از جی 11 نصب شده است
کیو5 ای نخستین نسخه تولید دارای توان حمل یک تن سلاح در شش جایگاه خارجی بود که شامل یک جایگاه زیر هر بال و چهار جایگاه در زیر بده که به صورت دو به دو پشت سر هم قرار داشت. البته کیو5 دارای یک جایگاه دیگر زیر هر بال بود که برای حمل مخزن سوخت 400 لیتری بود . کیو5 می توانست راکت انداز 57 م م هشت لول و یا 90 م م و یا تا شش بمب 225 کیلوگرمی را حمل کند و توان حمل تا دو موشک فروسرخ پی ال 2 را نیز داشت .
با وجود این کیو 5 دارای یک جایگاه داخلی حمل بمب برای حمل دو بمب 250 کیلوگرمی نیز بود که برد هواپیما را نیز محدود کرده بود زیرا می شد جای ان مخزن سوخت نصب شود ولی طرحی چینی علاقه عجیبی به نصب مخزن تسلیحات داخلی داشتند زیرا یکی از اهداف این برنامه حمل بمب اتمی بود
هواپیما دارای بیشترین برد 1500 کیلومتر با دو مخزن سوخت خارجی بود و سرعت پرواز ان در وزن سبک 1.1 ماخ بود ولی در حالت مسلح زیر صوت پرواز میکرد. خلبان بر روی صندلی پرتاب شونده مشابه صندلی میگ19 قرار داشت که البته در چین تولید شده بود
اولین پیش نمونه در سال 1960 اماده شد ولی یک سال بعد برنامه لغو شد تا اینکه در سال 1963 دوباره برنامه احیا شد و در 4ژوئن سال 1965 اولین پرواز خود را انجام داد. مشکلات پیش امده در جریان انقلاب فرهنگی چین باعث شد تا سال 1969 وارد خدمت نشود
چندنی نمونه از کیو 5 ساخته شد
اولین نمونه تولیدی که در اوائل دهه 1970 وارد خدمت شد که کیو-5 خوانده میشد و دارای شش دکل جنگ افزاری بود که دو عدد زیر بالها و چهار عدد زیر بدنه و دو جایگاه داخلی به صورت نیم پنهان زیر بدنه میان در بخشی که میان دو بال قرار داشت . این نمونه در دماغه فاقد هر گونه رادار بود در کابین تنها دارای یک مگسک الکترونیک ساده بود که پرتاب بمب و راکت به روش قلق گیری انجام میشد
در ادامه تنها بعد از ساخت چند فروند کیو5 نسخه Q-5A در خط تولید قرار گرفت که سازه محکمتر و سوخت بیشتری داشت. همچنین از این مدل به بعد جنگنده دارای هشت جایگاه سخت افزاری شامل دو عدد زیر هر بال، چهار عدد زیر بدنه بود. بر اساس این نمونه چین یک نسخه اتمی برای حمل بمب اتمی کوچک ساخت شده ولی کمتر از ده فروند از ان تولید شد. این نسخه یک بمب اتمی در جایگاه نیم پنهان دورن بدنه حمل میکرد
Q-5I: نسخه تولید بعدی که به دلیل برد کم نسخه قبلی دو جایگاه داخلی حمل بمب برداشته شد و جای ان مخزن سوخت نصب شد . با وجود این همچنان سامانه ناوبری و حمله بسیار ساده بود و رفتن و کشف هدف و مورد هدف قرار دادن هدف کاملا بر اساس مهارت خلبان بدون درگیری هیچ وسیله الکترونیک بود
Q-5B: یک نسخه با دماغه ای کشیده و زشت که درون ان یک رادار برای کشف اهداف دریایی بود و توان شلیک موشک ضد کشتی را داشت. این نمونه قرار بود در نیروی دریایی خدمت کند ولی برنامه لغو شد
Q-5IA: این نسخه در میانه دهه 1970 وارد خدمت شد و تلاش برای افزایش دقت تهاجمی کیو5 بود. این نمونه برای اولین بار در دماغه دارای یک رادار پالس داپلر تایپ 205 بود که برای ناوبری در ارتفاع پایین استفاده میشد و می توانست پستی و بلندی زمین را تعقیب و اهداف بزرگ مانند ساختمانها و پلها را نشان دهد. همچنین این نمونه دارای یک مسافت یاب لیزری بومی تایپ 79 وای 9 بود که با یک رایانه محاسبه اتش هماهنگ بود و می توانست محل برخورد بمب و راکت را برای هدفگیر بهتر به خلبان نشان دهد
بر اساس این مدل نسخه ای با نام A-5 ساخته شد که نسخه صادراتی به کره شمالی بود
Q-5II: نسخه ارتقا یافته مدل قبلی که اولین مدل کیو5 دارای هشدار دهنده رادار برای نشان دادن موقعیت راداری که جنگنده در معرض دید ان بود . همچنین دارای مسافت یاب لیزری جدید اچ کا-15 و رادار بهبود یافته بود. این نمونه در اوائل دهه 1980 وارد خدمت شد
بر اساس این مدل نسخه صادراتی A-5B ساخته شده که قابلیت حمل موشک هوا به هوای ماژیک فرانسوی را داشت. این نسخه به میانمار صادر شد
Q-5III: در واقع این مدل نو ساز نبود یک ارتقا روی مدلهای قبلی در چین بود که شامل سامانه ناوبری پیشرفته تر و یک اچ یو دی (نمایشگر سر بالای برای نشان دادن اطلاعات پرواز به خلبان) شد
بر اساس این مدل نسخه صادراتی A-5C ساخته شد که دارای صندلی پرتاب شونده ساخت مارتین بیکر انگلیسی بود و می تواسنت موشک های فرانسوی ماژیک و امریکایی سایدواندر را حمل کند. این نسخه به بنگلادش و پاکستان صادر شد. در سال 2008 بنگلادش کیو5 های خود را ارتقا داد و انها را مجهز به بمب لیزری ال تی -2 و هدایت ماهواره ای ال اس-6 هر دو ساخت چین کرد
Q-5IV: در اوائل دهه 1990 وارد خدمت شد و یک ارتقا روی نسخه قبلی بود. این مدل دارای اچ یو دی بزرگتر، هشدار دهنده ار دبلیو -30 که دقت بیشتری داشت، مسافت یاب لیزری ای ال ار-1 بود
نسخه صادراتی این نمونه با نام A-5D نیز توسعه یافت که البته برنامه به جایی نرسید
کیو 5- دی: پیشرفته ترین نسخه کیو 5 دارای سامانه ناوبیر تراکام، جی پی اس و یک سامانه دید حرارتی جلونگر در زیر دماغه که برای ناوبری شبانه در ارتفاع پایین و نشان گذار لیزری استفاده میشود و همچنین پرتاب کننده شراره و پوشاله در پشت جنگنده از دیگر تجهیزات ان بود . سامانه نشان گذار زیر دماغه به که به کیو 5 دی توان حمل و پرتاب بمب هدایت لیزری اس ال 500 را میدهد که یک بمب هدایت لیزری 250 کیلوگرمی توسعه یافته در چین است.
کیو5 ایی: نسخه های ارتقا یافته Q-5IV برای پرتاب بمب هدایت لیزری و مجهز به سامانه ناوبری جی پی اس است
Q-5J: نسخه اموزشی دو سرنشینه با قابلیت رزمی کامل . چین مدعی است این نسخه دارای لینک ارتباط داده برای تبادل اطلاعات کابین عقب با دیگر واحدهای میدان جنگ است و میتواند نقش یک پست رهبری میدان جنگ را بازی کند
Q-5K کونگ یون: یک نسخه توسعه یافته به صورت مشترک بین فرانسه و چین که دارای مسافت یاب لیزری، سامانه ناوبری، اچ یو دی و هشدار دهنده ساخت فرانسه است . این برنامه در سال 1989 لغو شد. این نسخه دارای مدل صادراتی با نامA-5K نیز بود که البته به جایی نرسید و برنامه لغو شد
Q-5M: این نسخه با نام A-5M نیز در نسخه صادراتی شناخته میشود در واقع یک بروز رسانی Q-5II با تجهیزات ایتالیای اکثرا متعلق به جنگنده ای ام ایکس است. این برنامه در سال 1989 لغو شد. دلیل لغو دو برنامه کیو 5 کا و ام اعتراضات میدان تیان در پکن و سرکوب ان توسط دولت چین بود که باعث اعتراض دولت های غربی و عدم همکاری با چین شد. این نسخه نیز یک نمونه صادراتی داشت که برنامه ان لغو شد
مشتریان
در مجموع 1300 فروند کیو5 ساخته شد که دست کم 1000 فروند ان در خود چین به خدمت گرفته شد. چین در نیروی هوایی و دریایی از کیو5 بهره برد ولی با ورود جی اچ 7 و سوخو30 در خدمت نیروی هوایی و دریایی چین این جنگنده کم کم زمینگیر شد ولی همچنان 120 فروند از انواع سی ، دی و ایی در خدمت نیروی هوایی و 30 فروند در خدمت نیروی دریایی است ولی انتظار می رود تا سال 2020 از خدمت خارج شود
پاکستان بزرگترین مشتری خارجی که اولین بار در 1983 تا 1984 تواسنت 52 فرزوند ای-5سی را تحویل بگیرد و در سال 2003 نیز 6 فروند دیگر از همین مدل را خریداری کرد. پاکستان در دهه 1990 چندین بار از کیو5 برای حمایت طالبان و در دهه بعد ان برای مبارزه با طالبان از این پرنده بهره برد و در نهایت درسال 2012 با ورود اف16 انها را از خدمت خارج کرد
بنگلادش نیز 12 فروند از این پرنده را سال 1990 دریافت کرد و حتی انها را طی ارتقای به بمب لیزری نیز تجهیز کرد ولی در نهایت با ورود تهداد بیشتری اف7 BGI که توان حمل سلاح هدایت لیزری داشتند در سال 2013 ، ای-5 سی را از خدمت خارج کرد
سودان نیز در سال 2002 تواسنت 12 فروند ای 5 سی دریافت کند که البته بعد به 20 فروند افزایش یافت که همچنان در خدمت این ارتش است
مینمار نیز 24 فروند ای 5 بی و سی در سال 1992 تحویل گرفت که همچنان در خدمت است
کیو5 اولین تجربه چین در زمینه طراحی یک جنگنده بود اگرچه بیس کار میگ19 بود ولی کیو5 نشان دهنده حرکت چین از هیچ به همه چیز است. کیو5 در دهه 1970 یک جنگنده بدون رادار، هشدار دهنده، مسافت یاب لیزری ، رایانه اتش و یا اچ یو دی بود ولی در دهه 1990 همه را داشت که نشان دهنده خط پیشرفت چین در این زمینه است
ترجمه:عبدالحمید تارخ
منابع: http://www.globalsecurity.org/military/world/china/q-5.htm
http://www.airforce-technology.com/projects/nanchanggroundattack/