رقابت نابرابر
بقلم : رضا آبشیرینی
چرا جنگنده F-15EX و F-35A جنگنده هایی از دو نسل، با ماموریت ها، نقاط قوت و ضعف مختلف برای کسب هر چه بیشتر بودجه با هم رقابت میکنند؟
جنگنده F-35 لایتنینگ از سال 2009 و زمانی که خط تولید F-22 رپتور متوقف شد، تنها پروژه جدید جنگنده نیروی هوایی بوده است. پروژه F-35 بیش از یک دهه از اولویت اصلی و بالای نیروی هوایی برخوردار بوده و تا همین اواخر انتظار می رفت که تنها برنامه دستیابی نیروی هوایی به جنگنده باقی بماند.
در حال حاضر F-35 با چالش جدیدی در رقابت با یک طرح قدیمی روبروست، رقیب این جنگنده نمونه ای از F-15 استریک ایگل، جنگنده ای متعلق به نسل چهارم است که در واقع فلسفه ابتدایی آن برای یک ماموریت متفاوت است. اگرچه تا پیش از این نیروی هوایی خرید مجدد این جنگنده را منتفی اعلام میکرد، اما چندین عامل باعث شد که پروژه F-15EX بتواند از پنتاگون بودجه دریافت کند و در نتیجه تزریق این جنگنده به نیروی هوایی قطعیست. که به این ترتیب اف -۱۵ صاحب یک رکورد میشود که بعید است جنگنده ای دیگر بتواند از آن عبور کند ، این رکورد مدت زمانی است که یک جنگنده بشکل ممتد و بدون اینکه وقفه ای در بین در بین آن ایجاد شود در خدمت بوده و برای ایگل با احتساب یک دوره 40 ساله دیگر که نسخه های تاره وارد خدمت شده اند نزدیک یک قرن خواهد بود زیرا تا سال ۲۰۶۰ اگر حتی خدمت انها تمدید نشود و یا این دوره آخرین دوره ای باشد که نسخه هایی از این جنگنده خریداری و وارد خدمت میشوند باشد عمر عادی عملیاتی انهاست و با توجه به اینکه ایگل در دهه ۱۹۷۰ وارد خدمت شد تنها چندسال کمتر از یک قرن از زمان ورود ان بخدمت طی شده
درخواست بودجه سال 2020 نیروی هوایی برای F-15Ex شامل 1.1 میلیارد دلار برای خرید هشت فروند هواپیمای F-15EX است.
این نسخه بسیار شبیه به نسخه های صادراتی است که اکنون برای قطر ساخته می شود.
جنگنده F-15EX قرار است جایگزینF-15Cها و D هایی شود که به پایان عمر عملیاتی خود رسیده اند.
بر اساس این طرح، نیروی هوایی در سال 2022 دو هواپیمای F-15EX ، در سال 2023 شش فروند و در 5 سال آینده 80 فروند دریافت خواهد کرد. قراردادی نیز بصورت جداگانه به مبلغ 949میلیون دلار برای ارتقا F-15 های موجود منعقد گردیده است.
در ابتدا افزودن F-15 های جدید ایده نیروی هوایی نبود. این ایده از دفتر ارزیابی برنامه و هزینه پنتاگون یا CAPE بیرون آمد و مورد تأیید وزیر دفاع پیشین جیمز ماتیس قرار گرفت و اگرچه امری اجباری و بر خلاف دیدگاه نیروی هوایی مبنی بر سرمایه گذاری کامل بر روی نسل پنجم بود. اما یک مشکل اساسی وجود داشت که همین مشکل و نگرانی، موجب دخالت پنتاگون در موضوع شد. ناوگان F-15 بشدت فرسوده بودند و سرعت تزریق F-35 های جدید خیلی کندتر از سرعت بازنشستگی در ناوگان F-15C بود.
حال اگرچه نیروی هوایی قاطع است که خرید F-15EX به خدمت گیری 1763 فروند جنگنده F-35 را تحت تاثیر قرار نخواهد داد، اما تاریخچه و درخواست بودجه نیروی هوایی خلاف این را نشان می دهد. بودجه سال 2020 نشان می دهد که نیروی هوایی در طی پنج سال آینده به نسبت برنامه، 24 فروند F-35 کمتری خریداری کرده است.
بنابراین تولید F-15EX به گفته مسئولین تصمیم گیر به دلیل شرایط خاص F-15 های فعال است. جنگنده F-15C که به عنوان جنگنده برتری هوایی طراحی و برای اولین بار در دهه 1970 به میدان فرستاده شدند، میبایست تاکنون بازنشسته شده بودند. اما توقف زودهنگام تولید F-22 پس از ساخت 186 فروند، یعنی کمتر از نیمی از تولید برنامه ریزی شده و تقریبا یک چهارم برنامه اولیه، نیروی هوایی را مجبور به تمدید خدمت F-15 کرد. البته این موضوع مسائل فنی دیگری که مربوط به قابلیت بالای F-15 می‌باشد را نیز دارد که از مبحث ما خارج بوده و پرداخته نمیشود.
اما اکنون، این جنگنده دارای عمر بالای چهل سال است و اجزای سازه اصلی آن به پایان عمر مهندسی شده خود رسیده است، به حدی که بسیاری از F-15C ها امروز باید تحت محدودیت های قابل توجه در سرعت و فشار G پرواز کنند و خلبان میبایست از فشار بالا به جنگنده پرهیز نماید. بنابراین پر واضح است که این جنگنده در یک جنگ واقعی کارایی لازم را نخواهد داشت.
حال نیروی هوایی استدلال جدیدی درباره F-15EX دارد. آنها می گویند وضعیت F-15C ها بشکلی است که سریعتر از تزریق F-35 به ناوگان، در حال بازنشسته شدن هستند و این وضعیت، موجب کاهش روز افزون ناوگان جنگنده های فعال خواهد شد، دقیقا در زمانی که تهدیدات نوظهوری همچون چین با سرعت در حال گسترش ناوگان هوایی و دریایی خود است.
جنگنده F-15EX ، اساساً یک هواپیمای در حال تولید است، چراکه دارای 70 درصد قطعات مشترک با F-15C و E است که می تواند تقریباً از تمام تجهیزات زمینی، آشیانه ها، شبیه سازها و سایر تجهیزات پشتیبانی ایگل های فعلی استفاده کند. اسکادرانهای F-15 با وضعیت خوب می توانند با قیمتی رقابتی نسبت به یک F-35 و تمام تجهیزات زمینی که برای هر فروند لازم است به F-15EX تبدیل شوند، در حالی که تبدیل خلبانان، نگهدارنده ها، امکانات و تجهیزات برای F-35 ماهها طول خواهد کشید.
هر چند F-15EX یک هواپیمای نسل چهارم است که فاقد مشخصات پنهانکاری همچون رپتور و لایتنینگ است و بنابراین نمی تواند در برابر پدافند هوایی مدرن برای مدت طولانی استقامت کرده و زنده بماند. در این خصوص اعتقاد نیروی هوایی ایالات متحده بر این است که احتمالاً سال 2028 آخرین سالی خواهد بود که یک جنگنده نسل چهارم فاقد مشخصات پنهانکاری می تواند در خط مقدم یک نبرد حضور یافته و به حریم هوایی دشمن نزدیک شود. با این حال، مقامات پنتاگون و نیروی هوایی، مأموریت های مستمر ادامه دار F-15EX را در دفاع از خاک کشور خود و پایگاه هوایی و حفظ مناطق پرواز ممنوع در مواردی که پدافند هوایی در آنها محدود و یا وجود ندارند و همچنین تحویل مهمات دور ایستا می بینند.
حال گروهی بودند و هستند که بر خلاف تفکرات نیروی هوایی که از سال 2001 تأکید داشت که هیچ جنگنده نسل چهارمی خریداری نخواهد کرد و باید هرچه سریعتر به یک نیروی تمام نسل 5 تبدیل شود، استدلال می کنند که خرید هواپیماهای F-15 و F-35 بصورت همزمان خلا ناوگان جنگنده را با سرعت بیشتری پر می کند.( در خصوص شدت این خلا یک مقاله جدا قبلا نوشته ام که به پست ریپلای میشود) علاوه بر این ، رهبران نیروی هوایی، در دفاع از خرید جدید F-15، گفته اند که F-35 هنوز ثابت نکرده است که می تواند آن را با هزینه پرواز تبلیغ شده (قابل مقایسه با F-16 ، با حدود 20،000 دلار در ساعت) و خدمات نگهداری کرد و ترجیح می دهد پس از اینکه نسخه Block 4 از اواسط دهه 2020 شروع به کار کرد، خرید عمده این جنگنده صورت پذیرد. این روش از هزینه های هنگفت برای به روزرسانی نسخه های قبلی F-35 به پیکربندی Block 4 جلوگیری خواهد کرد.
البته در گذشته نیروی هوایی خود به دنبال نوسازی ناوگان F-15 بود، در سال 2009 ، بوئینگ هواپیمای F-15 سایلنت ایگل را پیشنهاد داد که دارای ویژگی های پنهانکاری بود. این جنگنده می توانست سلاح را در بدنه و دهلیزهایی داخلی حمل کند و از چندین جهات دارای ویژگی های نسل پنجم در کاهش بازتاب راداری بود که پذیرفته نشد تا اینکه بوئینگ سال گذشته مفهوم دیگری به نام “Advanced” F-15 یا F-15 2040C ارائه داد. این جنگنده در برخی جهات دارای توان بسیار وسوسه کننده ای بود، مهمترین ویژگی این جنگنده افزایش میزان تسلیحات قابل حمل آن بود که برای نیروی هوایی یک آیتم مهم محسوب میشد.
یکی از مزیت های مهم F-15EX عدم نیاز به هزینه های سنگین در بخش توسعه است و در زمانی بسیار کوتاه نسخه نهایی، آماده ورود به خدمت خواهد بود.
مقامات نیروی هوایی می گویند که یک مأموریت بالقوه برای F-15EX حمل مهمات بزرگ و همچنین عملکرد در بخش برتری هوایی در کنار F-22 خواهد بود.
اگر بخواهیم به گذشته و فلسفه طراحی این دو جنگنده برگردیم باید گفت جنگنده F-15C برای نقش برتری هوایی در دوران پیش از رادارگریزی طراحی شده است. اما F-35 به عنوان جنگنده تهاجمی با مزیت اجرای حملات با ویژگی پنهانکاری و کسب اطلاعات از پشت خط دشمن طراحی شده است.
در خصوص اهمیت نیروی هوایی برای ایالات متحده ،مقاله از دست دادن برتری هوایی ایالات متحده ، نیروی زمینی را به خطر می‌اندازد را در ریپلای بخوانید.
اما اگر بخواهیم نکته اصلی و فنی این ماجرا و چیزی که ایالات متحده خود کمتر به زبان میاورد را شرح دهیم، باید گفت جنگنده F-35 با تبلیغات گسترده در خصوص کارایی وارد میدان شد. طراحان و شرکت سازنده نوید جایگزینی و استفاده از این جنگنده در نقش برتری هوایی در نیروی دریایی به جای سوپر هورنت را میدادند. در نیروی هوایی خیال پردازی آنها وسیع تر بود و این جنگنده را در نقش برتری هوایی جایگزین F-15 و در نقش پشتیبانی نزدیک جایگزین A-10 تاندربولت و در نقش تهاجمی جایگزین استریک ایگل می‌دیدند. اما به واقع هم نیروی دریایی و هم نیروی هوایی به این مهم واقف شده اند که ویژگی ها و مشخصات فنی این جنگنده در نقش برتری هوایی به هیچ وجه ، حداقل فعلا پاسخگوی یک تقابل هوایی نیست و نیروی دریایی تصمیم گرفت سوپر هورنت ها همچنان در نقش برتری هوایی ناوگان خود ابقأ نمایند. در بخش پشتیبانی نزدیک ایالات متحده غولی همچون جنگنده A-10 را در اختیار دارد، این جنگنده در این نقش آنچنان کاراست که کارشناسان بر این باورند نیروی هوایی دیگر اینچنین جنگنده ای به خود نخواهد دید.
برای روشن ساختن مسأله تنها در آیتم حمل تسلیحات، جنگنده A-10 قادر است بر روی یک بال خود به اندازه کل F-35 تسلیحات حمل کند، سرعت پروازی کمتری داشته و بر میدان تسلط بهتری دارد، استقامت پروازی بیشتری دارد و هزینه عملیاتی آن کمتر است. حال F-35 در مقابل چه دارد! پنهانکاری راداری ، چیزی که حداقل در نقش پشتیبانی نزدیک و سرو کار داشتن با سلام های سبک و سامانه های هدایتی، هیچ مزیتی برای آن نخواهد داشت.
در نقش برتری هوایی و ویژگی های لازم همانطور که در نیروی دریایی نتوانست جای سوپرهورنت را بگیرد، کمتر کسی خواهد بود که فکر کند میتواند با قابلیت های ایگل رقابت کند!
در نقش تهاجمی وضع کمی متفاوت است. این جنگنده در تخصص خود، یعنی بزن در رو بدون گذاشتن هرگونه ردی مانند ندارد. در این نقش پنهانکاری راداری این جنگنده مزیت بالایی در هجوم ها خصوصا هجوم های اولیه که سیستم پدافندی دشمن کاملا فعال است داراست. اما باز هم ضعف عمده این جنگنده در نقش تهاجمی میزان کم تسلیحات قابل حمل در درون دهلیزهای داخلیست. در نتیجه استریک ایگل با توانایی حمل سنگین تسلیحات را نیز نتوانست بصورت کامل به حاشیه براند تا این جنگنده نیز در نقش حملات ثانویه، پس از سرکوب پدافند همچنان با قدرت در خدمت بماند.
قیاسی کوتاه
اف15 توان حمل مهماتی بیشتری دارد و بین3 تا5 برابر بیشتر از اف35 سلاح حمل میکند
اف15 برد بیشتری دارد و تا دو برابر اف35 برد دارد
اف35 سطح مقطعی کمتری دارد و پنهانکار تر است
اف35 الکترونیک پیشرفته تری دارد و دارای سنسور های پیشرفته تری است
اف35 با وجرود اینکه نسل بعد ازاف15 ایی ایکس است ولی قیمتی کمتری دارد
اف15 ایی ایکس هزینه تعمیر و نگهداری کمتری دارد و داشتن برخی قطعات مشترک با استراک ایگل هزینه نگهداری کمتری دارد
