جنگنده ها

جنگنده نسل پنجم اف35 لاینتینگ2

جنگنده نسل پنجم اف35 لاینتینگ2

جنگنده نسل پنجم اف35 لاینتینگ2

F-35 Lightning II یک جنگنده تک سرنشین و تک موتوره نسل پنج ساخت کمپانی بزرگ Lockheed Martin آمریکا میباشد.این جنگنده چند منظوره نسل پنج جهت شناسایی،

حمله  زمینی و دفاع هوایی با توانایی پنهانکاری و رادارگریزی و همچنین ضربه زدن سریع به دشمن تولید شده است و اولین پروازش را در 15 دسامبر سال 2006 انجام داد.

F-35 در سه مدل اصلی گسترش یافته که گونه اول قابلیت نشست و برخاست از باند های معمولی را دارد.گونه دوم مخصوص باندهای کوتاه ساخته شده است و گونه سوم که مخصوص ناوهای هواپیمابر میباشد.F-35 زاده پروژه X-35 میباشد که در پروژه ای به نام JSF،که کوتاه شده Joint Strike Fighter میباشد،توسط آمریکا و انگلیس و شریک های دیگر آمریکا تامین شده است و در این میان میتوان به بیشتر کشور های عضو NATO و کشورهایی که رابطه ی نزدیکی با آمریکا دارند اشاره داشت.این برنامه توسط یک تیم صنایع هوافضا و به رهبری کمپانی بزرگ Lockheed Martin به اجرا در آمد و سرانجام F-35 اولین پرواز خود را در 15 دسامبر سال 2006 انجام داد.در مدیریت جنگهای نوین قرار است هر F-35 بتواند نقش 2 جنگنده ی F/A-18 Hornet را به خوبی ایفا کند،در حالی که حداقل دو فروند F-35 برای ایفای نقش یک F-22 Raptor مورد نیاز است.

هنگامی که آمریکا مشتری و پشتیبان مالی پروژه بود،انگلیس،ایتالیا، هلند،کانادا،ترکیه،

استرالیا،نروژ و دانمارک پذیرفتند تا 4.375 میلیارد دلار آمریکا جهت گسترش این طرح پرداخت نمایند.کل فرایند تولید و توسعه F-35 مبلغی حدود 40 میلیارد دلار را در بر میگرفت که بخش زیادی از آن توسط آمریکا پرداخت شده است.

شریک های خارجی در سه گروه تقسیم بندی میشوند.این گروه ها بر اساس مقدار پشتیبانی مالی هر یک از این کشورها به پروژه،مقدار تکنولوژی منتقل شده از آمریکا و قراردادهای فرعی برای همکاری با کمپانی های ملی و توانایی کشورها در تولید جنگنده ها در داخل خاک خودشان،از یکدیگر متمایز میشوند.انگلیس به عنوان گروه اول شناخته میشود.این کشور 2.5 میلیارد دلار برای این برنامه اختصاص داده بود که چیزی حدود 10% هزینه کل پیش بینی شده بود.در گروه دوم نیز ایتالیا  با 1 میلیارد دلار بودجه و هلند 800 میلیون دلار بودجه قرار میگیرند.شریک های گروه سوم شامل ترکیه با 195 میلیون دلار،کانادا با 160 میلیون دلار،استرالیا با 144 میلیون دلار،نروژ با 122 میلیون دلار و دانمارک با 110 میلیون دلار میشوند.اسراییل و سنگاپور نیز به عنوان شریک های امنیتی بحساب می آیند.

سرچشمه پروژه JSF را می توان از سال 1986 میلادی دانست.هنگامی که آمریکایی و انگلیس به دنبال ساخت یک جنگنده فرا صوت برتر بودند. اما این پروژه در سال 1990 رسمی شد و در زمانی که آژانس پژوهشی پروژه های پیشرفته دفاعی،DARPA،به دنبال یک جنگنده چند منظوره با وزن و قیمتی پایین بود،باز هم این حرکت بسوی ساخت یک جنگنده فرا صوت کشیده شد و به همین خاطر رقابتی بین کمپانی های هواپیماسازی و موتورسازی در سالهای 1991 تا 1994 برای بدست آوردن امتیاز ساخت این جنگنده به وجود آمد.

کمپانی های آمریکایی Northrop Grumman و McDonnell Douglas به عنوان یک تیم،کمپانی Boeing آمریکا و کمپانی Lockheed Martin نیز دیگر شرکت کنندگان در این رقابت بودند.هر کدام از این تیم ها طرحی را ارائه دادند.در ارزیابی سال 1996، طرح تیم Northrop Grumman و McDonnell Douglas رد شد و در مقابل کمپانی های Boeing و Lockheed Martin هر کدام به ترتیب طرح های تجربی X-32 و X-35 را ارائه دادند.سرانجام در اکتبر 2001 طرح X-35 کمپانی Lockheed Martin برنده این مسابقه شد.بعد از تثبیت طرح X-35 دیگر آن را به نام F-35 می شناسند؛چون حرف F در هواپیماهای آمریکایی نشان دهنده جنگنده است.

برای اشنایی با ایکس 32 اینجا را کلیک کنید

ایکس 32
ایکس 32

برنامه JSF،پروژه ای برای جایگزینی با جنگنده های F-16 Fighting Falcon و A-10 Thunderbolt II و  F/A-18 Hornet(البته به جز مدل های F/A-18 E/F Super Hornet) و جنگنده ی تاکتیکی عمود پرواز AV-8B Harrier II میباشد.برای پایین نگه داشتن هزینه های تولید،توسعه و عملیاتی بودن هواپیماها،یک طرح ارائه شد تا این جنگنده در سه نوع اصلی تولید شود.بنابه تقاضای هر کدام از نیروهای نظامی،تفاوت هایی در طراحی ها دیده می شود البته نمونه طراحی پایه یکی است.

F-35A: مخصوص نشست و برخاست از باندهای متعارف(CTOL)

این مدل به سفارش نیروی هوایی آمریکا ساخته شده است نیروی هوایی آمریکا بعد از بررسی های بسیار F-22 Raptor،طرحی را ارائه نمود که توانایی ها و وِیژگی های جدیدی در آن در نظر گرفته شده بود. کشورهای ایتالیا،هلند،کانادا،اسراییل،استرالیا،دانمارک،ترکیه،نروژ و سنگاپور سفارش خود را برای خرید این مدل ارائه کردند.این جنگنده در نیروی هوایی آمریکا قرار است جایگزین F-16 Fighting Falcon و A-10 Thunderbolt II شود.این مدل کوچکترین و سبک ترین مدل F-35 میباشد.این مدل برای کامل کردن نقش F-22 Raptor و F-15E Strike Eagle ساخته شده است و در نیروی هوایی نقش یک بمب افکن را دارد،هرچند توانایی درگیری هایی را نیز به خوبی حفظ کرده است.این مدل دارای یک توپ 25 میلیمتری گتلینگ چهار لول GAU-12 Equalizer میباشد که نسبت به توپ 20 میلیمتری گتلینگ شش لول M61A2 Vulcan برای درگیری با هدف های زمینی مناسب تر است.F-35A نسبت به F-16 Fighting Falcon مانورپذیرتر، چابکتر و توانایی تحمل فشار G بالاتر،ویژگی پنهانکاری و رادارگریزی مناسب،حمل محموله بیشتر،برد مفید با مخزن سوخت داخلی،اویونیک پیشرفته،اثربخشی عملیاتی،توانایی پشتیبانی و پایداری بیشتری است.همچنین کارکردش در شتابگیری همچون یک فروند F-16 Fighting Falcon با تانک های سوخت خارجی باشد.

اولین فروند از F-35A در شهر Fort Worth ایالت Texas در 19 فوریه 2006 رونمایی شد.این هواپیما تست های گسترده زمینی را در پایگاه مشترک هوایی نیروی دریایی Fort Worth در اواخر سال 2006 انجام داد.در سپتامبر 2006 برای اولین بار پس سوز موتور توربوفن F-135 درحالی که بر روی هواپیما نصب شده بود،بطور کامل مورد آزمایش قرار گرفت؛همینطور F-35 برای اولین بار بر پایه توان خود راه اندازی شد.در 15 سپتامبر 2006،F-35A اولین پرواز خود را بخوبی انجام داد.پس از آن یک فروند هواپیمای مسافری Boeing 737-300 ملقب به CATBird به عنوان بستر تست اویونیک F-35 استفاده شد.به اینگونه که سیستم های اویونیک F-35 هرکدام در قفسه هایی در این هواپیما قرار گرفتند و کاکپیت آن کاملا در این هواپیما شبیه سازی شد و اولین پرواز خود را در سال 2007 با موفقیت انجام داد.این Boeing به CATBird ملقب گردید.زیرا انجام آزمایش های تجهیزات الکترونیکی و راداری هواپیما از جمله مواردی است که جایگزین زمینی ندارد و تنها راه ازمایش عملکرد اویونیکی یک هواپیما به هنگام پرواز استفاده از یک سکوی آزمایش  اویونیکی است .این کار یکی از بروز ترین تست ها در صنعت هوانوردی در حال حاضر می باشد.در این طرح دماغه Boeing 737-300 به شکل دماغه F-35 تغییر یافته و تمام سیستم های اویونیکی F-35 بصورت یکپارچه در این دماغه نصب میشوند.این کار باعث خطر پذیری کمتر نصب به تست جنگنده می شود و همچنین تعمیرها و پیدا کردن مشکل ها و نقص فنی قطعه ها به آسانی انجام می گیرد.در این روش زمان تست به یک چهارم کاهش می یابد که در این پروژه در کل حدود 300 ساعت صرفه جویی انجام شده است.این هواپیما تقریبا تمامی سامانه های اویونیکی F-35 را شبیه سازی می کند و بستر ارزشمندی برای برنامه های جنگنده F-35 می باشد.

F-35A
F-35A

در 31 ژانویه 2008 در فورت Fort Worth،سرهنگ دوم James Flipper Kromberg از نیروی هوایی آمریکا اولین خلبانی بود که F-35 را مورد ارزیابی قرار داد و یک سری از مانورها را در بیست و ششمین پرواز آن، انجام داد.F-35 AA-1 در سی و چهارمین پرواز خود برای اولین بار و بصورت آزمایشی در تاریخ 28 مارچ 2008،سوختگیری هوایی انجام داد.

دیگر مرحله های تست در تاریخ 13 نوامبر 2008 انجام شدند،هنگامی که AA-1 برای اولین بار با سرعت فراصوت پرواز کرد و به سرعت 1.05 ماخ در ارتفاع 9144 متری دست یافت.در طول مدت 8 دقیقه ای این پرواز،چهار بار سرعت صوت شکسته شد.

F-35B: مخصوص برخاست از باندهای کوتاه و نشست عمودی(STOVL)

این مدل که در 18 دسامبر 2007 رونمایی شد،برای یگان تفنگداران نیروی دریایی آمریکا،USMC،ساخته شده است،هواپیمایی با قابلیت پرواز در ارتفاع کم با سرعت بسیار بالا می باشد و در حالت افقی هم امکان پرواز و نشستن در باندهایی با طول کم را نیز دارا می باشد و دارای برد زیادی میباشد.مهمترین ویژگی این مدل عمود پرواز بودن آن است،بطوری که عنوان شده جایگزین کاملی برای هواپیمای قدیمی تر AV-8B Harrier II و 1 می باشد.F-35B دارای موتور توربوفن بسیار قوی با قابلیت نشستن و برخاستن در زمینهای ناهموار می باشد که انتقال دادن ستون اصلی این هواپیما به عقب آن این قابلیت را ایجاد نموده و همچنین از دیگر تغییر هایی که در آن داده شده انتقال سیستم ناوبری آن به عقب هواپیما است.هواپیمایی که بتواند عمودی از زمین برخیزد،دارای فرسایش قطعه های پایین تر و مهمتر از آن طول باند کمتر می باشد که آن را به وسیله ی بهینه ای برای برخاست از روی ناوهای هواپیمابر و همچنین فرود بر روی آنها تبدیل می کند.برای انجام این مهم از سیستم وکتورد تراست یا کشش منحرف شده استفاده میشود،یعنی ابتدا همانند موتورهای توربوپراپ نیروی موتور ابتدا به یک جعبه دنده برای کاهش دور انتقال یافته سپس به یک فن عمود بر سطح زمین که فن مولد برا نام دارد منتقل می شود.این فن نیروی مورد نیاز هواپیما را برای برخاستن تا ارتفاع کافی تامین کرده و پس از آن،کم کم قدرت موتور بیشتر به سمت خروجی موتور متوجه شده و از قدرت بلند کردن فن کاسته می شود و هواپیما به جلو رانده می شود.در سیستم قدرت این هواپیما،برای برخاست،ابتدا دریچه ای زیر و بالای کابین خلبان باز شده و از آن جا فن مولد برا هوا را با سرعت زیاد از بالا به سمت پایین پمپاژ می کند.همزمان با این کار،خروجی انتهایی موتور نیز به سمت پایین برگشته و نیروی تراست رو به پایین تولید می کند. این دو محل تولید نیرو،بالانس هواپیما یا تعادل آن را نیز بر قرار می سازند.

از دیگر ویژگی های این مدل می توان به جاگذاری تانکر های سوخت آن را در کنار موتور بالابرنده اشاره کنیم که دسترسی به آن را نسبت به مدل های دیگر آسان تر نموده است.قدرت اصلی این هواپیما توسط همان موتور توربوفن و به شکل منحصر به فردی تامین می گردد،بطوری که با ساختن یک لوله خرطومی شکل این امکان را فراهم آورده تا در هنگام بلند شدن به صورت عمودی همزمان بصورت افقی حرکت کرده و بلافاصله به خود حالت جنگی بگیرد که این یک ویژگی بسیار عالی میباشد.به دلیل توانایی نشست و برخاست عمودی،این مدل دارای قلاب فرود نمیباشد.

اف35بی

نیروی دریایی ایتالیا در حال آماده سازی پایگاه هوایی Grottaglie برای نگهداری از F-35B است.ایتالیا قرار است بین سال های 2014 تا 2021 تعداد 22 فروند از این جنگنده به همراه ابزار و سیستم های سازگار کردن این هواپیما ها با ناوهواپیمابر Cavour ساخت کمپانی ایتالیایی Fincantieri دریافت کند.ایتالیا پس از آمریکا با داشتن 2 ناو هواپیمابر دارای بیشترین ناو هواپیمابر است.

اولین F-35B (ملقب به BF-1) اولین پرواز خود را در تاریخ 11 جون 2008 انجام داد.پروازی که بصورت متعارف و به خلبان انگلیسی Graham Tomlinson،خلبان کمپانی BAE Systems انگلیس انجام شد.BF-1 اولین F-35 بهینه سازی شده از نظر وزن،با ویژگی های خاص طراحی خود  بود که بزودی بر روی دیگر F-35 ها نیز صورت گرفت.در تاریخ 3 اکتبر 2011 این مدل اولین پرواز عمودی خود از عرشه یک کشتی چند منظوره (USS Wasp (LHD-1  بود.

تست سیستم های پیش رانش STOVL هنگام پرواز،در 7 ژانویه 2010 اغاز شد.سیستم STOVL به مدت 14 دقیقه در طول 48 دقیقه پرواز تست هنگامیکه هواپیما سرعت خود را از 390 کیلومتر بر ساعت به 330 کیلومتر بر ساعت کاهش داد مورد استفاده قرار گرفت.

F-35B اولین بار در تاریخ 17 مارچ 2010 بصورت کاملا شناور و ایست کامل در هوا به هنگام فرود،پرواز نمود.در پرواز آزمایشی در تاریخ 10 جون 2010،F-35B به عنوان دومین هواپیمای STOVL که با سرعت فراصوت پرواز کرد نام خود را ثبت نمود،کاری که پیشتر پدربزرگش X-35B در سال 2001 انجام داد.

F-35C: مخصوص نشست و برخاست از ناوهای هواپیمابر(CV)

مدل C که برای نیروی دریایی آمریکا،USN،و نیروهای انگلیسی در نظر گرفته شده که دارایی قابلیت ناو نشینی و نشست و برخواست کوتاه با استفاده از Catapult و قلاب فرود است.می توان به جرات گفت که تمام ویژگی هایی که یک جنگنده کامل باید یک  داشته باشد را این هواپیما داراست.جنگنده ای فوق العاده چه از لحاظ طراحی و چه از لحاظ حمل تجهیزات.یکی از قابلیت های مهم این هواپیما شرکت در تک های انفجاری شبانه می باشد که می تواند با کمترین احتمال رهگیری توسط راداهای دشمن نفوذ کرده و هدف را منهدم و بازگردد.مدل C را می توان مدل به روز رسانی شده ای درنظر گرفته که بسیاری از کاستی های جنگنده های پیش از آن در آن برطرف شده که از جمله می توان به 35 درصد افزایش اندازه بال اشاره کرد که سبب شده که سوخت بیشتری حمل کرده و درحالی که هواپیما مسلح و سنگین است با سرعت بالا در ارتفاع کم حرکت کند و همچنین سرعت را به هنگام فرود کاهش میدهد.استفاده از تیغه دماغه بزرگتر و سکان و سطح پروازی بهتر،قابلیت تا شدن بالها،بهسازی سیستم کنترل و نیرومند کردن ارابه فرود نسبت به مدلهای دیگر F-35 از دیگر ویژگی های این مدل است.در این مدل دستگاه پیشرفته کنترل موشک در جنگهای هوا به هوا بکار رفته است.از دیگر قابلیت های این هواپیمای منحصر به فرد می توان سیستم فرود خودکار و طراحی و نصب سیستم بسیار پیشرفته اژدر انداز اشاره کرد که این سیستم به صورتی طراحی گردیده که خلبان توانا به کنترل اژدر شلیک شده خود می باشد.مدل C از یک جستجوگر چند طیفی برای ردگیری موشک های کروز کم پیدا که سطح مقطع راداری کمی دارند نیز بهره می برد.این مدل دارای بیشترین برد و بیشترین توان حمل مهمات است.سیستم کنترل این مدل از دو مدل دیگر بهتر بوده و ارابه فرود که در دوگونه دیگر دارای یک چرخ است در این گونه دارای دوچرخ بوده و همچنین قوی ترین چرخ ها در مدل C دیده می شود.

جنگنده نسل پنجم اف35 لاینتینگ2
F-35C

اولین F-35C در 29 جولای 2009 رونمایی شد و اولین پرواز F-35C که از نوع حامل این هواپیما میباشد در تاریخ 7 جون 2010 انجام شد.این پرواز 57 دقیقه ای به خلبانی Jeff Slim Knowles آمریکایی که ماموریت تست F-117 Nighthawk را نیز پیش از این در کارنامه خود داشت،انجام شد.بطور کلی 11 فروند F-35 به نیروی هوایی آمریکا در سال مالی 2011 تحویل داده شده است.در 6 نوامبر  2010،اولین F-35C تحویل پایگاه هوایی دریایی Patuxent River شد.در 27 جولای 2011،یک فروند F-35C با کد CF-3 برای اولین بار،

پروازی توسط Catapult با استفاده از نیروی بخار در پایگاه هوایی دریایی مهندسی Lake hurst انجام داد.Catapult آزمایشی TC-13 Mod 2،نمایانگر تکنولوژی بالا بکار رفته در این ناوگان میباشد.

در اکتبر سال 2010 انگلیس تصمیم گرفت تا سفارش خود را از  F-35B به F-35C تغییر دهد که هم توانایی عملیات از زمین و هم از دریا را دارا میباشد.تا کنون مجموع تعداد نوع حامل F-35 که قرار است تولید شود، اعلام نشده است.ناو هواپیمابر جدید انگلیس که از کلاس Queen Elizabeth میباشد،به اندازه کافی بزرگ است تا توانایی انجام نشست و برخاست هواپیماهای که STOVL نیستند،داشته باشد.این ناو 12 فروند F-35C حمل خواهد کرد که قابل افزایش به 36 فروند نیز میباشد.

تمامی مدل ها مجهز به دوربین ها و حسگر های فروسرخ،سیستم کنترل کننده موشک های هوا به هوا و هوا به زمین،سیستم حمل بمب های بسیار پیشرفته لیزری هدایت شونده و دستگاه بسیار پیشرفته جنگ الکترونیک و سیستم بارگذاری مهمات و… می باشند.تقریبا در تمامی مدلهای این هواپیما،جنگ افزار های یکسانی به کار رفته و تغییرها

 تنها در قسمت راداری و سیستم های پیچیده برخاست و نشست صورت می پذیرد.در F-35،پسگرایی بال و دم نسبت به لبه ی جلویی 35 درجه و نسبت به لبه ی عقبی 15 درجه است.سکانهای عمودی ثابت هواپیما دارای پسگرایی تا 35 درجه و انحراف تا 25 درجه هستند.

هر سه مدل F-35 توانایی سوخت گیری در آسمان را دارند،با این تفاوت که در مدل A بازوی متحرک سوخت گیری در پشت کابین خلبان قرار دارد و در صورتی که در مدل های B و C در سمت راست دماغه هواپیما هستند.از لحاظ مشخصات ظاهری مدل A و C دارای بال ها و دم های بزرگتری هستند که باعث افزایش برد و فرود آسان تر می شود.

مدل F-35I ویژه نیروی هوایی اسراییل است که که در اصل F-35A با تغییر های ویژه اسراییل میباشد و البته توانایی های F-35A های ارتش آمریکا را ندارد.آموزش خلبان های اسراییلی برای پرواز با این جنگنده از دسامبر 2016 آغاز شد .اسراییل در این جنگنده میتواند از سیستم های الکترونیکی و سیستم های اخلالگر ساخت خود،موشک ها و بمب های ساخت خود و سیستم های رادیویی و دیگر سیستم های ساخت خود را در این مدل استفاده کند.اسرائیل اولین کشوری بود که اف35 را رسما عملیاتی کرد و در می سال 2018 بر ضد اهدافی در سوریه از ان استفاده نیز کرد

CF-35 نیز مدلی ویژه برای ارتش کانادا میباشد که در اصل همان مدل F-35A میباشد و دارای چتر ترمز بازشونده و یک نمونه لوله سوختگیری F-35B/C مجهز است.نروژ نیز به علت شرایط آب و هوایی خاص و یخ زدگی سطح باند پرواز فرودگاه های خود،از چتر ترمز استفاده خواهد کرد.

George Standridge از طرف کمپانی Lockheed Martin گفته است که جنگنده F-35 با وجود اینکه نیاز کمتری به پشتیبانی های لجستیک دارد و تقریبا با سایر جنگنده ها هم قیمت است،در یک نبرد هوایی چهار برابر موثر تر از یک جنگنده ی معمولی است،در عملیات های حمله زمینی هشت برابر موثر تر از یک جنگنده ی معمولی بوده و سه برابر بیشتر از جنگنده های شناسایی دفاع هوایی،موثر است.به نظر میرسد هدف طرح F-35 ساختن یک جنگنده ی برتر تا سال 2040 و دومین جنگنده ی برتری هوایی پس از سوپر جنگنده بی هماورد F-22 Raptor باشد.

قرار داد اصلی تولید F-35 در 16 نوامبر 1996 بسته شد،ولی برای اجرایی کردن و تولید و توسعه در سال 2001 در اختیار Lockheed Martin قرار گرفت که با طرح X-35،پروژه X-32 کمپانی Boeing را کنار زده بود. این درحالی بود که هر دو طرح تقریبا پیش نیازهایی یکسان داشتند، ولی طرح X-35 پس بررسی های تکمیلی،به دلیل وجود ریسک کمتر و توسعه سریعتر برگزیده شد.جنگنده تازه وارد،F-35 نام گرفت که خارج از قانون استاندارد های وزارت دفاع آمریکا(DOD) جهت نامگذاری بر روی جنگنده های آمریکایی بود.بر اساس این قانون این جنگنده باید F-24  نامگذاری میشد.عدد 2 که در آخر اسم این جنگنده وجود دارد به این دلیل است که پیش از آن هواپیما جنگنده ای با نام P-38 Lightning وجود داشته است.پیش از F-35 قرار بود F-22 Raptor به نام Lightning II نامگذاری شود.

بر پایه ی تست هایی که در تونل باد انجام گرفت،Lockheed Martin با مقداری بزرگ تر کردن طرح X-35،وارد پروژه ی F-35 شد.در این راستا پایدار کننده افقی جنگنده جهت حفظ کنترل 5 سانتیمتر جابجا شد و به سمت عقب هواپیما نزدیکتر شد.قسمت بالایی بدنه 2.5 سانتیمتر در امتداد خط میانی جنگنده،بالاتر آمد.تصمیمی نیز جهت بزرگتر کردن اندازه قسمت های حمل جنگ افزار مدل F-35B گرفته شد تا وجه اشتراکی با دو نوع دیگر داشته باشد.دماغه نیز 12 سانتیمتر کشیده تر شد.سرانجام ساخت قسمت های مختلف بدنه ی F-35 در نوامبر 2003 آغاز شد.

مدل F-35B در سال 2004 در خطر از دست دادن کارایی های مورد نیاز بود،زیرا اضافه وزن زیادی داشت که طبق گزارش های مربوطه،1000 کیلوگرم بوده است.Lockheed Martin با اضافه کردن به نیروی رانش موتورهای آن و کوچک کردن بخش های ساختمان جنگنده، شامل:کوچک کردن فضای قرارگیری مهمات و پایدار کننده ی افقی هواپیما،تغییر مسیر نیروی رانش از خروجی های نازل های رانش(Roll post) به نازل اصلی و طراحی مجدد اتصال جفت بال ها،سیستم بخش الکتریکی و بخش عقب کاکپیت،تلاش در برطرف کردن این مشکل داشت.بسیاری از این تغییر ها مخصوص F-35B نبود و در هر سه مدل جهت بودن وجه مشترک بیشتر انجام شد.در سپتامبر 2004،مشکل اضافه وزن جنگنده برطرف و 1200 کیلوگرم از وزن آن کاسته شد.

در تاریخ 7 جولای سال 2006 نیروی هوایی آمریکا در مراسم یادبود افتخار های هواپیمای P-38 کمپانی Lockheed،رسما نام F-35 Lightning II را اعلام کرد و در 19 دسامبر سال 2008 اولین F-35A(شناخته شده با نام AF-1) بهینه سازی شده،به ویژه از نظر وزن،را آماده کرد.این جنگنده اولین F-35 بود که با تمام سرعت خط تولید F-35،تولید شد و مانند جنگنده هایی بود که در سال 2010 تحویل میشدند.

کمپانی های مختلف بسیاری بخش های مختلف F-35 را تولید میکنند.کمپانی Lockheed Martin آمریکا که طرف قرار داد اصلی ساخت است،مسئولیت مونتاژ نهایی،تکمیل کلی سیستم،سیستم های عملیاتی،قسمت جلویی بدنه به همراه بال ها و سیستم کنترل پرواز را برعهده دارد.کمپانی Northrop Grumman آمریکا وظیفه تهیه و ساخت رادار فعال آرایه فازی(AESA)،سیستم دید الکترو اپتیکی(DAS)،سیستم های مخابراتی،سیستم ناوبری سیستم شناسایی،قسمت مرکزی بدنه، قسمت قرارگیری مهمات و سیم نگهدارنده جنگنده به هنگام فرود را دارد.کمپانی BAE Systems انگلیس قسمت عقبی جنگنده و دم،دم های افقی و عمودی،سیستم های جنگ الکترونیکی،سیستم های مربوط به سوخت و نرم افزار کنترل پرواز را تامین میکند.کمپانی ایتالیایی Alenia Aermacchi هم وظیفه مونتاژ نهایی جنگنده هایی که برای ایتالیا و کشورهای اروپایی تولید میشوند را دارد(البته به جز ترکیه و انگلیس).

در ژانویه سال 2009 شش فروند جنگنده ی F-35 تکمیل شدند که شامل AF-1 و AG-1 بودند و 17 فروند نیز در مرحله تولید به سر میبردند.13 فروند از این 17 فروند در مرحله های تست های پیش از پرواز بودند که تمام آنها در سال 2009 تکمیل میشدند.4 فروند باقی نیز اولین هواپیماهای مدل تولید بودند که اولین انها در سال 2010 تحویل نیروی هوایی آمریکا و به پایگاه هوایی Eglin نیروی هوایی آمریکا در ایالت Florida منتقل گشت.وزیر دفاع آمریکا در سال 2009 سرعت تولید این جنگنده را بیشتر کرد تا هرچه سریعتر 2443 فروند به نیروهای آمریکایی تحویل شوند.Lockheed Martin در سال 2010 اعلام کرد به علت بروز برخی مشکل ها تولید در نوع قرار گیری بال ها،تولید اولیه کمی کند خواهد بود.

در 21 آپریل 2009،پایگاه خبری پنتاگون،اعلام کرد که طی سالهای 2007 و 2008 چندین ترابایت از اطلاعات مربوط به طراحی و سیستمهای الکترونیکی F-35،نه اطلاعات مربوط به پنهانکاری و رادارگریزی،توسط کامپیوترهای جاسوس دزیده شده اند.گرچه کمپانی Lockheed Martin به کل صحت این خبر را رد کرد و مدعی شد که هیچ اطلاعات مهم و محرمانه دزیده نشده است.BAE Systems نیز اعلام کرد که مورد حمله سایبری قرار گرفته است،ولی از به سرقت رفتن یا نرفتن اطلاعات چیزی نگفت.

در 9 نوامبر 2009،Ashton Carter معاون وزیر دفاع اعلام کرد که تیم محاسبه گر پنتاگون،یعنی تیم JET یا Joint Estimate Team راهی مناسب جهت تامین هزینه های تولید و پیشرفت طرح پیدا کرده است.وی اذعان داشت سعی میکند از به وقوع پیوستن آن بپرهیزد.در تاریخ 1 فوریه 2010 وزیر دفاع Robert Gates،مدیر برنامه JSF،ژنرال David Heinz را برکنار کرد و از پرداخت مبلغی به ارزش 614 میلیون دلار به Lockheed Martin بخاطر تاخیر این شرکت،خودداری نمود.

در تاریخ 11 مارچ 2010،گزارشی از سخنگوی دفتر دولت به کمیته سنای نیروهای مسلح ارسال شد مبنی بر این که هر فروند F-35 قیمتی بالغ بر 112 میلیون دلار خواهد داشت.

پنتاگون به صورت رسمی اعلام کرد که هزینه های پروژه 50 درصد بیشتر از آنچه پیش بینی میشد،بوده است.

در نوامبر 2010 در طرحی مبنی بر کاهش هزینه پروژه،گفته میشد که F-35B تولید نشود و بجای آن دو مدل F-35A و F-35C وارد چرخه تولید شوند.در این راستا مشاور فنی Lockheed Martin اعلام کرد این موضوع تنها شایعه ای بوده و تصمیمی جهت عدم تولید F-35B و عدم جایگزین کردن آن با AV-8B گرفته نشده است.او همچنین گفت که امکان وجود تاخیر و افزایش هزینه ها به دلیل برخی ناسازگاری های فنی با هواپیما و نرم افزارهای آن میباشد،اما عمده علت افزایش هزینه ها،مربوط به تست های پروازی است.

مرکز اطلاعات دفاعی نرم افزاری برای این پروژه درنظر گرفته بود که منجر به دگرگونی در هواپیما میشد،البته به همراه 13 ماه تاخیر و 3 میلیارد دلار هزینه بیشتر.در پایان سال 2010 تنها 15% از این نرم افزار باقی مانده بود تا نوشته شود،ولی این قسمت شامل بخشهای مشکلی همچون ترکیب اطلاعات بود.این نکته نیز مهم است که در سال 2011 مشخص شد تنها 50% از این برنامه کامل و در واقع 8.6 میلیون خط،کد نوشته شده است و جهت تکمیل این برنامه حداقل به 6 سال وقت و 110 مهندس دیگر نیاز است.سیستم عامل یکپارچه DO-178B این جنگنده در  کمپانی Green Hills Software آمریکا تهیه شده است.

نسخه نهایی این نرم افزار یا همان Block 3  آن برای F-35 گذاشته شده است.به گفته ژنرال Norton Schwartz بزرگترین عامل تاخیر پروژه F-35،نرم افزار آن میباشد که برنامه تولید آن را تا سال 2016 به تاخیر انداخته است.آمریکا همچنین اعلام کرده است که کد های نرم افزاری این جنگنده را در اختیار هیچ کشوری قرار نخواهد داد.

تصویری زیبا از اف35 بی تفنگداران دریایی…..در تصویر لوله سوختگیری هوایی مشخص است…نسخه سی نیروی دریایی و بی تفنگداران دریایی دارای لوله سوختگیری برای سوختگیری از شلنگ است و نسخهA نیروی هوایی دارای دریچه سوختگیری برای سوختگیری از لوله است

بنظر F-35 مدل کوچکتر شده و تک موتوره ی جنگنده ی  F-22 Raptor میباشد و عنصر هایی مشابه آن را دارا میباشد.لوله های اگزوز این جنگنده توسط کمپانی General Dynamics آمریکا تهیه شده که پیش از این برای جنگنده عمود پرواز فراصوت در سال 1972 طراحی شده بود.

بیشینه سرعت این جنگنده در مدل های مختلف بیش از 1.6 تا بیش از 1.8 ماخ و بیشینه وزن هنگام برخاست آن،31800 کیلوگرم می باشد.F-35  مقدار قابل توجهی از جنگنده هایی که قرار است جایگزین آنها شود،سنگین تر میباشد.وزن F-35 بدون مهمات بسیار نزدیک به جنگنده ی تک موتوره و تک سرنشینه F-105 Thunderchief،سنگین ترین جنگنده تک موتوره جنگ ویتنام و برابر 13300 کیلوگرم است.با این وجود موتور مدرن F-35 نیروی رانشی 60% بیشتر در هواپیمایی با وزن مشابه ایجاد میکند، درنتیجه نیروی رانش بر وزن و بارگذاری شدن تجهیزات بالها،بیشتر قابل مقایسه با F-16 Fighting Falcon مسلح میباشد.برد انتقالی این جنگنده با سوخت داخلی در نسخه Aو Cرقم 2220  کیلومتر و در نسخه بی رقم 1670 کیلومتر است و برد رزمی ان نیز در نسخه Aو C با دو بمب 900 کیلوی گرمی هدایت ماهواره ای و دو موشک امرام 1000 کیلومتر و در نسخه بی رقم833 کیلومتر است

استقامت و پایداری بالا،آسانی تعمیر و نگهداری تکنولوژی پنهانکاری و رادارگریزی،

استفاده از فیبر حصیر مانند بجای استفاده از پلت فرم های معمول پنهانکاری که نگهداری دشوار و تعمیر سختی دارند،ارتقا اویونیک و ترکیب سنسورها که باعث ترکیب اطلاعات سنسورهای مختلف شده به خلبان در هدایت هواپیما و یافتن مشخصات هدف و رله سریع اطلاعات با مرکز کنترل و فرماندهی کمک میکند،سرعت بالای انتقال اطلاعات که شامل IEEE 1394b و شبکه فیبر میشود،اضافه شدن سیستم های اجرای خودکار همه جانبه ی تدارکات(ALGS)،سیستم خودکار اطلاعات تدارکات(ALIS) و مدیریت پایداری کامپیوتری(CMMS) سیستم که هدایت هواپیما را با استفاده از کمترین نیروی انسانی محیا میسازند،اضافه شدن محرک های هیدرو استاتیک که با قابلیت کنترل سیستم پرواز با سیم(FBW) اجرا میشوند از ویژگی های این جنگنده میباشد.

کمپانی Lockheed Martin گفته است که F-35 دومین جنگنده قدرتمند درگیری هوایی بلند برد،پس از F-22 Raptor میباشد.این کمپانی همیچنین پیشنهادی جهت جایگزینی F-35 با F-15C/D Eagle نیروی هوایی آمریکا جهت ایفای نقش برتری هوایی و جایگزینی با F-15E Strike Eagle در نقش حمله های زمینی را دارد،ولی در عمل این جنگنده هم از برد کوتاه تری نسبت به مدلهای مختلف F-15 برخوردار است،هم قابلیت حمل مهمات به اندازه ی F-15 را ندارد.

بیشتر ساختمان F-35 از مواد ترکیبی ساخته شده از BMI و مواد پلاستیکی کامپوزیتی تهیه شده اند.با این وجود F-35 اولین هواپیمایی است که با وجود مواد نانو کامپوزیت و کربن پلاستیک نانوتیوب تقویت شده در ساختار اصلی،به تولید انبوه رسیده است.

کارشناسان کمپانی Lockheed Martin پس از بررسی های بسیار به این نتیجه رسیدند که هواپیمایی تک موتوره با توجه به طرح مد نظر بر هواپیمای دوموتوره دارای بقاپذیری بیشتر در میدان نبرد خواهد بود.در مرحله نخست از همان موتور مورد استفاده در هواپیمایF-22 Raptor در هواپیمای F-35 استفاده شد،اما با تغییرهایی همانند بزرگتر شدن قطر فن و ضریب کنار گذار بالاتر و دمای بالاتر گازهای خروجی وهمچنین تغییر هایی در تیغه های کمپرسور و همچنین اضافه کردن فن مولد برا به این مجموعه در مدل B موتور اصلی این جنگنده ساخته شد.سیستم های انتقال قدرت و موتور اصلی  F-35 که یک موتور توربوفن مدل F135 ساخت کمپانی بزرگ  Pratt & Whitney در شهر Middletown ایالت Connecticut آمریکا می باشد که در همان کارخانه تولید و مونتاژ میشوند است و نیروی پیشرانی برابر 125 هزار نیوتون در حالت عادی و 191.35 هزار نیوتون در حالت پس سوز تولید میکند و به طور اختصاصی جهت استفاده در جنگنده های ضربتی و تک موتوره F-35 Lightning II ساخته شده است.موتور جایگزین نیز ساخت دو کمپانی بزرگ General Elecrtic آمریکا و Rolls-Royce انگلیس است و F136 نام دارد و در سال 2004 برای اولین بار روشن شد.در سال 2006 میلادی،وزارت دفاع آمریکا درخواست داد تا هیچگونه اعتبار و بودجه ای به برنامه توسعه موتورهای F136 اختصاص نیابد،اما کنگره آمریکا با این درخواست موافقت نکرد و با صرف نظر از آن،بودجه پژوهشی جهت موتورهای F136 را حفظ نمود.هرچند کار بر روی این موتور در سال 2011 متوقف شد.این دو موتور توانایی سوپرکروز را برای F-35 فراهم نمیسازند.به گفته General Elecrtic موتور F136 توانایی تولید نیروی رانشی بیش از 191.35 هزار نیوتون در حالت عادی و بدون پس سوز دار.از سال 2009 میلادی،کمپانی Pratt & Whitney در حال تحقیق و توسعه بر روی نمونه بهینه موتورهای F135 با طول عمر بالاتر در قطعه های حساس و کلیدی می باشد.این قطعه ها بیشتر در بخش های داغ موتور همچون جایگاه سوختن و تیغه توربین های فشار بالا قرار دارند.این نمونه با نام XTE68/LF1 نامگذاری گردید.این طراحی منحصر بفرد موجب افزایش چشمگیر هزینه ها در طول پروژه گردید.البته مدل های جدید F135 در تستهای انجام شده نشان داد که توانایی تولید نیروی رانشی برابر 220 هزار نیوتون را دارد،بنابراین میتوان از آن به عنوان قدرتمندترین موتوری که تاکنون بر روی یک جنگنده نصب شده است و قویتر از هر یک از دو موتور جنگنده های دو موتوره نسل پنج F-22 Raptor آمریکا Sukhoi PAK FA روسیه و Chengdu J-20 چینی.تا به امروز موتور F136 از دیگر بخش های F-35 گرانتر بوده و باعث شده تا تصمیمی مبنی بر کاهش تعداد تولیدی این جنگنده گرفته شود و هزینه پروژه نیز افزایش یابد.سازندگان F136 همچنین گفته اند که این موتور با تفاوت درجه دمای خروجی موتورها،بسیار مناسب جنگنده عمود پرواز F-35 میباشد.نمونه های عمود پرواز از سیستمهای عمود پرواز و تولید نیروی عمودی Rolls Royce بهره میبرند که توسط Lockheed Martin طراحی و ساخته و توسط Rolls Royce تولید میشوند.کمپانی آمریکایی Hamilton Sundstrand نیز مسئول تولید سیستم های الکترونیکی موتور،

استارت،جعبه دنده،سامانه نظارت بر عملکرد صحیح موتور و سیستم سوخت رسانی می باشد.اولین نمونه های تولید شده از موتورهای F135 طبق برنامه زمانبندی سازنده،در سال 2009 میلادی آماده تحویل گردیدند.

موتور اف135 جنگنده اف35 . این نمونه نسخه طراحی شده برای اف35 بی با فن عمود پرواز است
موتور اف135 جنگنده اف35 . این نمونه نسخه طراحی شده برای اف35 بی با فن عمود پرواز است

موتور F135 دارای نمونه های مختلفی همچون نمونه عادی (Conventional)،نمونه دارای دریچه های رانش معکوس(Forward Thrust) و نمونه ترکیبی همراه با قابلیت نشست و برخاست کوتاه (Multi-Cycle STOVL) همراه با فن مولد برا(Lift fan) برای نشست و برخاست عمودی می باشد.این مدل ها عبارت اند از:

F135-PW-100: مورد استفاده در F-35A و دارای قابلیت نشست و برخاست عادی.

F135-PW-600: مورد استفاده در F-35B و همراه با قابلیت نشست و برخاست عمودی.

F135-PW-400: مورد استفاده در نمونه ناو نشین F-35C و مخصوص عملیات دریایی.

دو فروند اف35 بی و یک فروند اف35 سی. پهنتر بودن بال در نسخه سی که نسخه نشست برخاست کوتاه است( نشست برخاست کوتاه و نه عمود.. نسخه عمود پرواز نسخه بی است) برای این است که بتواند با استفاه از جریان هوای زیر بال خود مسافت کمتری را برای برخاستن طی کند

هدف اصلی کمپانی Pratt & Whitney از توسعه موتورهای F135،تامین نیازهای کمپانی Lockheed Martin برای پروژه های Skunk Works و همچنین طراحی و تولید جنگنده ضربتی مورد نیاز تفنگداران نیروی دریایی آمریکا،USMC،بر اساس توافق های انجام شده در سال 1986 و در غالب برنامه DARPA (آژانس تحقیق های پروژه های دفاعی پیشرفته) بود.برای ساخت این موتور،Paul Bevilaqua طراح مشهور کمپانی Lockheed Martin به عنوان مسئول طراحی و خلق نمونه اولیه و همچنین سیستم های انتقال قدرت انتخاب گردید.پس از پایان کار طراحی و خلق نمونه مفهومی،وظیفه ساخت این موتور بر عهده کمپانی Pratt & Whitney گذاشته شد.کمپانی Pratt & Whitney در کارنامه خود دارای پیشینه درخشانی همچون ساخت موتور هوشمند جنگنده F-22 Raptor را دارد که پیشرفته ترین موتور هواپیما جهان است را داد.

Pratt & Whitney در طراحی جدید خود،از فن ورودی موجود در موتورهای F119-PW-100 جنگنده F-22 Raptor در بخش فن مولد برا(Lift Fan) در موتور F135 بهره گرفت و همچنین فن اصلی و هسته مرکزی از نمونه F100-220 اقتباس گردید و در بخش توربین های کم فشار،از نمونه های موجود در F100-229 جنگنده F-15E Strike Eagle و البته همراه با اندازه بزرگتر بهره برداری شد.استفاده از توربین های بزرگتر موجب افزایش قدرت تولید شده توسط موتور می گردد و این طریق نیروی مورد نیاز Lift Fan نیز،بدون کاهش قدرت موتور تامین می شود.این نمونه در ابتدا تنها یک طرح کلی بود و سپس با افزودن برخی تغییرها،به نمونه اصلی F135 تبدیل گردید.هسته مرکزی موتورهای F135 با نمونه های F119-PW-100 مشترک می باشند و تنها برخی از قطعه های حساس،دستخوش بهسازی و تکمیل گردیده اند.اولین نمونه نهایی از سیستم نیرو محرکه، طبق برنامه زمان بندی در سال 2007 میلادی و در جهت تحویل به کشورهای آمریکا،انگلستان و دیگر مشتریان بین المللی آماده تحویل گردید.

سیستم مولد برا(برای نشست و برخاست عمودی) از قسمتهای گوناگون شامل فن مولد برا،میله ی شافت،دو عدد رول پست و سه عدد گرداننده یکپارچه(3BSM) میباشد.

سیستم 3BSM که همان نازل های سیستم کنترل بردار رانش میباشد،به موتور اصلی اجازه میدهد تا نیروی کشنده دُم هواپیما را خنثی کند.فن مولد برا در نزدیکی جلوی هواپیما قرار گرفته و تعادل این جنگنده توسط  دو عدد روتور توربين هاى خطى که در آن ديسک و تيغه ها بصورت يکپارچه ساخته شده اند،تامین میشود.این سیستم از توربین های کم فشار،توسط میله شافت و جعبه دنده نیروی مورد نیاز خود را دریافت میکند.کنترل رول در طول مدت پرواز با سرعت کم،هوای سرد شده ی موتورها را به نازل های رانش که در بالها قرار گرفته اند،هدایت میکند.این نازلها را به اصطلاح رول پست(Roll Post) میخوانند.خنک کننده هوای خروجی فن های برای هنگام بلند شدن جنگنده بصورت عمودی،وظیفه بسیار مهمی بر عهده دارند،زیرا این بادهای داغ بهمراه سرعت بسیار زیاد خود میتوانند باند و یا عرشه ناوهای هواپیمابر را خراب کنند.

F135 یک موتور دو محور و دارای 3 مرحله تیغه در بخش کمپرسور کم فشار و 6 مرحله تیغه در کمپرسور فشار بالا می باشد.همچنین این موتور از جایگاه سوختن حلقوی(Annular) به همراه یک مرحله توربین فشار بالا و 2 مرحله توربین کم فشار بهره می برد. F135 در بخش پس سوز از نازل های متغیر با قابلیت همگرایی و واگرایی بهره می برد.مدل های F135-PW-100 و F135-PW-400 دارای تفاوت در استفاده از مواد مقاوم در برابر خوردگی حاصل از نمک های دریایی می باشد.

موتور های F135-PW-600 که نمونه مخصوص نشست و برخاست عمودی(STOVL) میباشند نیز توانایی تولید 191.35 هزار نیوتن رانش را دارا می باشد و تنها تفاوت آن با سایر نمونه ها،در پیکیربندی و ساختمان آن است.این موتور در حالت STOVL حدود 80.1 هزار نیوتن نیروی بالابرنده عمودی ایجاد می نماید و با انتقال این نیرو به مرحله بعد،فن مولد برا به تنهایی توانایی ایجاد 90 کیلونیوتن رانش را دارا می باشد و همچنین هریک از 2 عدد نازل های کوچک که جهت حفظ تعادل طولی که با استفاده از نیروی Thrust فعالیت می نمایند(Roll Post) نیز توانایی ایجاد 9 هزار نیوتن رانش را دارا می باشند.بنابراین

سامانه نشست و برخاست عمودی ساخت Rolls-Royce در کل توانایی تولید 188.1 هزار نیوتن نیروی رانش را دارا می باشد و این میزان جهت پرواز عمودی این هواپیما در سرعت کم و بدون استفاده از پس سوز مناسب می باشد.نمونه STOVL جهت راه اندازی فن مولد برا و سامانه عمود پرواز،دارای یک عدد کلاچ جهت استخراج 26000 کیلووات نیرو از بخش توربین های کم فشار می باشد و خلبان با استفاده از سوییچ تنظیم سیکل موتور و کلاچ مربوطه،می تواند عملکرد ترکیبی موتور را از حالت توربوفن به حالت توربوشفت تغییر دهد.

این قدرت با استفاده از یک عدد شافت فرعی و متصل به کلاچ،به جعبه دنده مورب و دارای چرخ دنده های جناحی منتقل می شود و پس از تغییر جهت نیرو از حالت افقی به عمودی،به بخش فن مولد برا منتقل می گردد.

بخش بالایی فن مولد برا دارای ورودی های متغیر جهت ورود و خروج هوای آزاد می باشد و بخش زیرین نیز به دریچه های خروجی هوا در قسمت زیرین هواپیما مجهز می باشد.هوای خنک و آزاد پس از ورود به فن،با گازهای بسیار داغ از قسمت خروجی اگزوز ترکیب می شود و سپس از بخش زیرین فن خارج می گردد و انجام این پروسه موجب معلق ماندن هواپیما در هوا می گردد.همچنین هوای موجود در بخش کنارگذر(Bypass) به 2 عدد نازل Roll Post نصب شده در دو طرف بدنه منتقل می شود و جریان هوای باقی مانده در هسته مرکزی نیز از طریق نازل های Vectoring(نگهدارنده های عمودی) نصب شده در قسمت پشت موتور خارج می گردد.بر اساس محاسبه های انجام شده بر روی موتورهای F135 چنانچه خلبان با تنظیم حالت موتور،تمام نیروی تولید شده را صرف برخاست عمودی نماید،در آن لحظه 43% از کارکرد موتور در حالت توربوجت و 48% در حالت توربوشفت و 9% باقی مانده نیز در حالت توربوفن قرار می گیرد.

قسمت نازل متغییر اف35 بی
قسمت نازل متغییر اف35 بی

یکی از مهمترین هدف های موتورهای F135 در افزایش قابلیت اطمینان و همچنین تعمیر آسان می باشد.همانگونه که گفته شد این موتور نسبت به سایر نمونه های هم رده خود،دارای بخش های کمتری می باشد که نیازمند بهسازی و افزایش اطمینان بیشتر نسبت به کارایی آن است.تمام بخش های موتورهای F135 تنها با استفاده از 6 ابزار دستی،قابل تعویض و ترمیم می باشند.علاوه بر این موارد،سامانه مدیریت سلامت موتور(Health Management System) به گونه ای طراحی شده است تا تکنسین های تعمیر و نگهداری زمینی بتوانند از تاریخ دقیق سرویس ها و تعمیر های دوره ای و همچنین بازیابی اشکال های موتور آگاه گردند.با این حال کمپانی Pratt & Whitney بر این باور است که با استفاده از این گونه داده ها می توان زمان مورد نیاز و صرف شده جهت عیب یابی را تا 94% نسبت به سایر نمونه های قدیمی کاهش داد.

در 21 فوریه سال 2013،با پیدا شدن یک ترک در تیغه توربین کم فشار مرحله سه موتور یک جنگنده F-35B،آمریکا تا معلوم و برطرف شدن مشکل برای احتیاط همه 51 فروند F-35 خود را زمین گیر کرد.پنتاگون گفته است این نقص فنی در طول یک بازرسی روزانه در در پایگاه نیروی هوایی Edwards در کالیفرنیا کشف شده است.پس از پیدا شدن ترک 4.2 میلیمتری موتور به کمپانی Pratt & Whitney منتقل شد.پس از بررسی ها Pratt & Whitney اعلام کرد که دما و حرارت بالا در موتور در اثر آزمایش موتور در فاز فراصوت و در ارتفاع کم،عامل ایجاد ترک بوده است مشکل را حل کرده و جنگنده میتواند پرواز کنند.

F-35 دارای یک توپ گتلینگ 4 لول 25 میلیمتری GAU-12 Equalizer ساخت کمپانی General Dynamics آمریکا است.این توپ داخل بدنه قرار میگیرد و دارای 182 گلوله برای F-35A،و غلاف خارجی بهمراه 220 گلوله برای F-35B و F-35C میباشد.البته غلافی که در دو نوع B و C استفاده شده است کاملا رادارگریز بوده و قابلیت نصب تحهیزات دیگر مانند تجهیزات جنگ الکترونیک و یا تجهیزات شناسایی و … را دارد.

در این تصویر به خوبی میتوان توپ 25 م م در غلاف را زیر اف35 بی دید
در این تصویر به خوبی میتوان توپ 25 م م در غلاف را زیر اف35 بی دید

این جنگنده دارای 2 جایگاه داخلی برای حمل مهمات میباشد که در هر جایگاه 2 آویزگاه با قابلیت نصب گیره حمل مهمات چندگانه وجود دارد وهمچنین 6 آویزگاه زیر 2 بال با قابلبت نصب گیره حمل مهمات چندگانه و یک جایگاه زیر بدنه میباشد که در 2 عدد از این آویزگاه های فقط موشک های AIM-9X Sidewinder و AIM-132 ASRAAM نصب میشوند.این جنگنده برای درگیری هوایی از موشک های هوا به هوای AIM-9X Sidewinder و AIM-132 ASRAAM و AIM-120B/C AMRAAM استفاده میکند.موشک های AIM-132 ASRAAM در صورت نصب شدن در آویزگاه های خارجی هواپیما فقط مقدار ناچیزی به سطح مقطع راداری آن می افزایند.این جنگنده برای درگیری با کشتی ها از موشک های دوربرد LRASM و JSM استفاده میکند و توانایی استفاده از گونه های مختلف بمب های هدایتی JDAM و AGM-154 JSOW و بمب های گلایدری هدایتی بسیار دقیق با توانایی نقطه زنی با توان انفجاری بالا و قوی Small Diameter Bombs که به روش GPS/INS هدایت میشوند را دارد.این بمب ها در آینده ای نزدیک قرار است با بمب های گلایدری هدایتی بسیار دقیق با توانایی نقطه زنی با توان انفجاری بالا و قوی SDB-II جایگزین شوند.(واژه SDB کوتاه شده همان Small Diameter Bombs است).انواع موشکهای کروز Storm Shadow،موشک کروز هوا به سطح AGM-158 JASSM،بمبهای هدایت شونده و تانکهای سوخت 1800 و 2300 لیتری نیز قابلیت قرارگیری آویزگاه ها را دارند.گرچه استفاده از آویزگاه های خارجی باعث میشود تا این جنگنده مقداری از توانایی رادارگریزی و پنهانکاری خود را از دست بدهد،ولی قابلیت حمل تعداد بیشتر موشک ها،بمب ها و تانکهای خارجی سوخت را به F-35 میدهد.این پرنده برای دفاع هوایی قابلیت حمل 8 موشک AIM-120B/C AMRAAM و 2 موشک AIM-9X Sidewinder را در جایگاه های داخلی و اویزگاه های خارجی زیربال دارد.این جنگنده همچنین با ترکیب 6 عدد بمب 910 کیلوگرمی به همراه دو موشک AIM-9X Sidewinder و دو موشک AIM-120B/C AMRAAM را در جایگاه های داخلی و آویزگاه های خارجی نیز میتواند مسلح شود.همچنین در جایگاه های داخلی خود توانایی حمل دو بمب 910 کیلوگرمی در مدل A و C را دارد و در مدل B به دلیل کوچکتر بودن جایگاه های داخلی،قابلیت حمل دو بمب 450 کیلوگرمی فراهم میباشد.این جنگنده توان استفاده از موشک های موشک ضد زره Brimstone و بمب های خوشه ای و همینطور بمب های هسته ای B61 را دارد.F-35 در هر کدام از جایگاه های داخلی مهمات خود می تواند تا 3 موشک هوا به هوا بسیار مرگبار AIM-120B/C AMRAAM حمل کند.

اف35 ای و پرتاب امرام
اف35 ای و پرتاب امرام

Lockheed Martin گفته است که جایگاه های حمل مهمات میتوانند فقط برای حمل موشک های هوا به هوا و یا موشک های هوا به زمین ساخته شوند و پیشنهادی مطرح شد تا در نمونه Block 5 این هواپیما، بجای حمل دو عدد بمب سنگین،سه عدد در هر جایگاه بارگذاری شود و بمب های بزرگ جای خود را به موشک های کوچکتر همچون AIM-120B/C AMRAAM بدهند.این بروزرسانی توانایی حمل چهار عدد بمب 114 کیلوگرمی گلایدری هدایتی بسیار دقیق با توانایی نقطه زنی با توان انفجاری بالا و قوی GBU-39 Small Diameter Bombs که به روش GPS/INS هدایت میشوند که قطر کمی دارند را در هر جایگاه فراهم میکند.البته باز هم نوع B توانایی حمل تنها 3 بمب را دارد،ولی تمام انواع F-35 قابلیت حمل 4 عدد بمب GBU-53/B را در هر جایگاه خواهند داشت.موشک انگلیسی هوا به هوا Meteor نیز درحال یکپارچه سازی جهت استفاده در F-35 میباشد و در دسامبر 2010 مشخص شد که یک موشک Meteor که دارای بالچه های کوچکتر نسبت به مدل معمولی بود برای F-35 تولید شده است.

تاکنون اف35 بمب های هدایت ماهواره یای جیدم با برد 28 کیلومتر، بمب هدایت ماهواره ای بالدار اس دی بی با برد 120 کیلومتر و سلاح هواپرتاب باز هدایت ماهواره ای ای جی ام154 در نسخه موتور دار و بی موتور با برد 120 تا560 کیلومتر را پرتاب کرده(در نقش تهاجم زمینی) ولی برنامه تا سال 2025 نصب موشک ای جی ام158 با برد 900 کیلومتر و نسخه ضد کشتی ان یعنی ای جی ام158 سی با برد بیش از 560 کیلومتر، موشک ضد رادار AARGM-ER و چند سلاح غیر امریکای کروز تا برد 550 کیلومتر است
تصویری از دو فروند اف35 در حال پرتاب هر یک دو بمب لیزری جی بی یو12…چهار بمب نیز زیر بالها است یعنی در مجموع6 بمب برای هر جنگنده که بیشترین میزان بمب هدایت شونده قابل حمل اف35 است( البته در زمینه حمل بمب اس دی بی این عدد بیشتر است)

 f-35-lightning-ii-weapons-carriage

بریتانیا برنامه ای جهت بارگذاری شدن 4 موشک هوا به هوا AIM-132 ASRAAM در داخل بدنه داشت که بعدها این طرح تغییر کرد و قرار شد تا دو موشک در داخل و دو موشک خارج بدنه بارگذاری شوند.همانگونه که گفته شد،موشک های AIM-132 ASRAAM باگذاری شده خارجی تاثیر بسیار ناچیزی بر سطح مقطع راداری هواپیما دارند.

نروژ و استرلیا درحال کارکردن بر روی برنامه ای جهت تبدیل موشک زمین پایه ضد کشتی NSM و نصب آن بر روی F-35 میباشند.این موشک ها ساخت کمپانی دفاعی و هوانوردی Kongsberg نروژ میباشند.نمونه  بهسازی شده مخصوص F-35 میتواند یک موشک چند منظوره و تنها موشک کروز نصب شده روی این جنگنده باشد که در جایگاه های داخلی این جنگنده قرار خواهد گرفت.پژوهش ها نشان داده است که این پرنده گران قیمت،توانایی حمل 2 فروند از این موشک ها را داخل بدنه و 4 فروند در خارج بدنه دارد.برد تقریبی این موشک 280 کیلومتر میباشد.

آمریکا در اشتراک فن آوری جنگنده F-35 Lightning II با دیگر هم پیمانان خود بسیار سخت گیری کرده،ولی شاید نیاز به چیزی دارد تا کمی هم پیمانان را از توجه بهF-22 Raptor بازدارد و F-35 برای هم پیمانان یک جنگ افزار با ارزش بالا خواهد بود که نزدیکترین جنگ افزار به مفهوم F-22 Raptor است.هر چند آمریکا همه چیز را برای دیگران فاش نمی کند و F-35 Lightning II به گونه ای طراحی و ساخته شده است که در زمینه های مختلف و توانایی های گوناگون به ویژه رادار گریزی و پنهان کاری،در درجه ای پایین تر از F-22 Raptor قرار دارد.سطح مقطع راداری F-35 Lightning II برابر 0.0013 متر مربع است،درحالی که سطح مقطع راداری F-22 Raptor برابر 0.0001 متر مربع است،یعنی 13 برابر کمتر از F-35 Lightning II.با اینحال سطح مقطع راداری این جنگنده از سطح مقطع راداری Sukhoi PAK FA روسی که برابر 0.5 مترمربع است کمتر میباشد.

F-35 برای داشتن سطح مقطع راداری(RCS) کم از مواد خاصی،از جمله فیبرهای حصیری ساخته شده و برعکس جنگنده های نسلهای پیشین،از شکل خاصی برخوردار است که باعث هرچه کمتر شدن امکان شناسایی هواپیما میشود.جنگنده های نسل های پیشین بیشتر عملیاتهای خود را با حمل تانک های اضافی سوخت انجام میدادند،در حالیکه F-35 باید بیستر عملیاتهای خود را بدون استفاده از مخزن های خارجی سوخت انجام دهد.همچنین یکی از راه های رادارگریزی به کار رفته در این جنگنده استفاده از بدنه تقریبا یک پارچه‌ است،به این معنی که ساختار بال با بدنه یکپارچه‌ است و به داخل بدنه فرو می‌رود.

F-35 بر خلاف کوچکتر بودن از F-22 Raptor،دارای سطح مقطع راداری بیشتری میباشد.گفتنی است که ناهمواری های یک توپ گلف فلزی از ناهمواری های سطح F-22 Raptor بیشتر است،در واقع هدف از طراحی F-22 Raptor،عدم شناسایی جنگنده توسط هرگونه راداری بوده است. سطح F-35 به گونه ای طراحی شده است که رادارهای باند X و S که بصورت معمول قادر به ردیابی جنگنده ها و موشک های زمین به هوا و امواج راداری آنها میباشند،قابلیت شناسایی آنرا نداشته باشند.خدمه زمینی به انجام تست های بازرسی راداری(RVR) پس از انجام تعمیرها نیاز دارند تا از سطح مقطع راداری هواپیما پس از تعمیر آگاه شوند که این مرحله در نسلهای پیشین مطرح نبود.

در طرح F-35 همچون F-22 Raptor می توان سطح های دندانه دار را به راحتی مشاهده کرد.طراحی شبیه یک W جنگنده همچون جنگنده F-22 Raptor از نمای روبرو قابل مشاهده می باشد.این طرح توانایی انحراف و پراکنده کردن امواج رادار را دارد.علاوه بر این در طراحی لبه های درب جایگاه جنگ افزار و درب جایگاه چرخ ها نیز از این شیوه استفاده شده که باعث می شود در حال استفاده از جنگ افزار نیز بازتابش راداری آن فقط به مقدار بسیار بسیار اندکی نزدیک صفر افزایش یابد.دماغه F-35 و ورودی هوای موتورها در هیچ جا زاویه با لبه تیز و مشخص ندارد.این جنگنده همچون F-22 Raptor دارای عایق های صوتی در قسمت موتور و همچنین کاهنده های پرتو های فروسرخ و … نیز میباشد.

کاکپیت F-35 شامل یک صفحه نمایش پهن تمام لمسی PCD(کوتاه شده panoramic cockpit display) به اندازه 8×20 اینچ میباشد.سیستم شناسایی گفتار موجود در کاکپیت که توسط کمپانی استرالیایی Adacel ساخته شده،طوری برنامه ریزی شده که به خلبان امکان کار کردن با هواپیما را به صورت ویژه ای میدهد.F-35 اولین هواپیمای بال ثابت عملیاتی آمریکا میباشد که از این سیستم استفاده میکند،گرچه این سیستم در AV-8B Harrier II نیز مورد استفاده قرار گرفته بود و در دیگر جنگنده ها به صورت آزمایشی استفاده شده بود که میتوان F-16 VISTA را در این میان نام برد.یک سیستم نمایشگر نیز در کلاه خلبان گذاشته شده است.F-35 اولین جنگنده ای است که HUD ندارد و تنها از این سیستم بهره میجوید.جوی استیک کنترل جنگنده نیز در سمت راست کاکپیت قرار دارد.

کابین اف35
کابین اف35

سیستم نمایش گر جدید نصب شده بر روی کلاه خلبان در هواپیمای F-35 امکان دیدن محدوده گسترده تری را برای خلبان این هواپیما فراهم می آورد،علاوه بر این توانایی دید در شب را نیز در خود جای داده است که درنگاه اول میتواند برای خلبان حریف ترسناک باشد.این سیستم باعث بی نیازی خلبان از نمایشگر های درون کابین به مدت طولانی شد و از سویی دیگر خلبان را به شکل یک روح ترسناک در آورد.سیستم نمایشگر نصب شده درون کلاه خلبان،HDMS(کوتاه شده helmet-mounted display system،هواپیمای F-35 در بر گیرنده ی انواعی از جذابیت های فراوان و شگفت انگیز است که از بین آنها میتوان به هدف گیری خارج از محور و جستجو گر بالای کلاه اشاره کرد که سطح هوشیاری بی سابقه و قابلیت های تاکتیکی فوق العاده ای را در اختیار خلبان قرار میدهد.این کلاه توسط کمپانی Vision Systems ساخته شده است.این کمپانی طرح های شگفتی آور دیگری نیز تولید کرده است که تمامی آنها عملیاتی و در دست استفاده هستند.

F-35 نیازی به هدفگیری فیزیکی جهت شلیک موفق جنگ افزار خود ندارد،زیرا سنسور های بی مانند F-35 میتوانند هواپیماهای دشمن را در هر جهت شناسایی کنند و اطلاعات مربوطه را در کلاه خلبان به نمایش در بیاورند و جالب اینکه این اطلاعات هیچگونه مشکلی در دید خلبان نسبت به محیط ایجاد نمیکند و اطلاعات لازم را به موشک مورد در نظر تا موقعی که هدف خود را بیابد و بسوی آن روانه شود، بدهند.

البته گونه های جدید موشک ها،توانایی بهتری نسبت تعقیب هدف ها، هنگامی که بدون ملاحظه در جهت حرکت هدف،بسوی آن شلیک میشوند دارند که به این توانایی HighOff-Boresight گفته میشود.البته سرعت و مسیر پروازی نیز در برد مفید این موشک ها موثر است.

هنگامی که سیستم HMDS هدف های انتخاب شده را به خلبان نمایش میدهد،

سنسورها از فرکانسهای ترکیبی رادیویی و  فروسرخ جهت ادامه رهگیری هدف های نزدیک به هواپیما استفاده میکنند. سیستم نمایشگر موجود در کلاه خلبان،بصورت خودکار اطلاعات و موقعیت نزدیکترین جنگنده ها را در اختیار خلبان میگذارد.

صندلی پران مدل US16E ساخت کمپانی Martin Baker آمریکا در F-35 مورد استفاده قرار گرفته است.این صندلی براساس معیارهای بسیار دقیقی طراحی شده که امکان پرش خلبان در ارتفاع پست،فشار گرانشی کنترل شده در هنگام پرتاب خلبان و اندازه بدن خلبان را دربر میگرد.US16E از دو پرتاب کننده که به صورت ریلی قرار گرفته اند استفاده میکند.

يک غلاف هدف یابی جديد توسط Lockheed Martin به نام Sniper XR نیز در این جنگنده وجود دارد.جنگنده F-35 به یک سیستم هدفگیری الکترواپتیکی ساخت Lockheed Martin مجهز میباشد که تقریبا زیر قسمت دماغه ی هواپیما قرار گرفته است.این غلاف توانایی هایی همچون غلاف Sniper XR دارد و طوری ساخته شده که باعث نمیشود F-35 به سادگی در رادار ها قابل کشف باشد.این هواپیما همچنین از یک غلاف ردیاب لیزری بسیار دقیق و سریعAN/AAS-35(V) Pave Penny ساخت Lockheed Martin نیز بهره میبرد.از دیگر سیستم ها میتوان به سامانه جلونگر فروسرخ،FLIR،که به منظور پرواز در ارتفاع پایین و آشکار سازی پدیده های زمینی و پدافندهای دشمن استفاده می شود.F-35 به تجیزات داخلی الکترونیک یکپارچه مجهز است.این جنگنده همچنین دارای یک غلاف هدف یابی الکترواپتیک AAQ-40 ساخت کمپانی Lockheed Martin میباشد.همچنین این جنگنده به همراه رادار خود از سامانه ی SA برای هرچه راحت تر کردن کنترل رادار بهره می برد که این سامانه وضعیت آسمان نبرد،دستوراتش و اجازه شلیک موشکها و اسکن زمینی و… را صادر و گزارش می نماید.سنسورها و سامانه های مخابراتی F-35 نیز شامل سامانه های تعیین موقعیت،فرماندهی و کنترل و شبکه مرکزی کنترل جنگ افزار میشود.

“””قسمت شیشه ای که زیر دماغه اف 35 دیده می شود سامانه ای ای کیو 40 EOTS است که یک سامانه هدفگیری و نظارتی با توان دید حرارتی و نشان گذاری لیزری است و اف35را از حمل غلاف خارجی بی نیاز میکند.این سیستم خود ساخت لاکهید مارتین است و نسخه ای از غلاف مشهور اسنایپر است که همکنون نیز در ارتش امریکا در خدمت است. برد EOTS بر ضد یک جنگنده بسته به زاویه حرکت جنگنده دشمن از70 تا120 کیلومتر است و میتواند یک کشتی را از150کیلومتری و یا یک تانک رااز35 کیلومتری کشف کند .این سیستم زیر دماغه قرار داد و میتواند اهداف زیر جنگنده را با پوش360 درجه رصد کند (والبته اهداف جلوی و کنار جنگنده که با ارتفاع خودش به ان نزدیک می شوند) ولی برای درگیر هوایی اگر جنگنده دشمن بالاتر از جنگنده اف35 باشد خلبان باید سر جنگنده را بالا بگیرد.داشتن چنین سیستمی یکی از ویژگی های جنگنده های مدرن است تا به انها اجازه عملیات به شکل غیر فعال را بدهد . EOTS برای هدفگیری سلاح های لیزری و حتی ماهواره ای میباشد زیرا هدفی را که خلبان با ان بتواند کشف کند این سیستم مختصات ماهواره ی را دراختیار خلبان برای ست کردن با سلاح ماهواره ای میدهد (مانند خود غلاف اسنایپر)”””

سیستم ای ای کیو 40 در زیر دماغه
سیستم ای ای کیو 40 در زیر دماغه
تصویری از دماغه اف35………ابی سامانه اپتیکی و نشان گذار لیزری EOTS ، سیاه و قرمز دو تا از شش چشمی سامانه هشدار دهنده فروسرخ AAQ-37 DAS که نزدیک شدن موشک را هشدار می دهد و البته می تواند نزدیک شدن هر هواگردی را به خلبان هشدار دهد و البته تصاویر هر دو سامانه روی کلاه خلبان به ان نمایش داده می شود
اف35 از سامانه هشدار دهنده اپتیکی AAQ-37 استفاده میکند که دارای شش چشمی برای پوشش 360 درجه است. این سامانه به شکل حرارتی،نزدیک شدن هر جسمی به خلبان را هشدار میدهد
در این تصویر دو عدد چشمی این سامانه را میتوانید ببنید..گفته شده بیشترین برد این سامانه بر ضد یک جنگنده تا 111 کیلومتر است و میتواند از برد بین 60 تا 70 کیلومتری نزدیک شدن موشک را هشدار دهد

رادار AESA(آرایه اسکن الکترونیکی فعال) AN/APG-81 این جنگنده را کمپانی Northrop Grumman Electronic Systems ساخته است و برای این کار Northrop Grumman دست به گسترش رادار AN/APG-77 زده است و با مدرن کردن آن هوشمند ترین رادار حال حاضر جهان را طراحی کرد و ساخت.البته هیچگاه از تواناییهای کامل این رادار در انواع صادراتی استفاده نخواهد شد.حالت های هوا به سطح و آنتن AESA به طور برجسته ایی خصوصیات افزایش کارایی رادرا را نشان می دهد.

رادار AN/APG-81 نتیجه ی رقابت بین کمپانی های آمریکایی برای بستن قرار داد ساخت بزرگترین رادار آرایه اسکن الکترونیکی فعال جهان است.سیستم های الکترونیکی Westinghouse(که البته در سال 1996 توسط کمپانی آمریکایی Northrop Grumman خریداری شد) و کمپانی Hughes(این کمپانی در سال 1997 توسط کمپانی Raython آمریکا خریداری شد) در فوریه 1996 قرارداد هایی را برای توسعه سیستم فرکانس رادیویی یکی شده ی چند منظوره/آرایه چند منظوره (MIRFS/MFA)  بستند.Northrop Grumman به عنوان سازنده سیستم در 26 اکتبر 2001 اعلام شد.رادار AN/APG-81 یک رادار جانشین برای APG-77v1 جنگنده F-22 Rptor است.پیش بینی میشود بیش از 3000دستگاه ار این رادار برای جنگنده F-35 سفارش داده شود.در آگوست 2007 تعداد8 دستگاه از این رادار که ساخته شده بود تحویل داده شد و نیز در سال 2005 اولین سیستم رادار ی AN/APG-81 برای انضمام بر روی اولین F-35 به Lockheed Martin تحویل داده شد.Northrop Grumman تعیین کرده بود که ابتدا 3 بلوک از نرم افزار رادار ایجاد شده و پروازش تست در نهایت تحویل داد شد.برد دقیقی از این رادار گفته نشد ولی برخی منابه برد ان بر ضد یک هدف یک متر مربعی را 250  کیلومتر اعلام کرده اند و گفته شده 1676 عدد گیرنده و فرستنده روی دیش انتن خود دارد

 apg-81

توانایی های AN/APG-81 که یک رادار باند x است شامل حالت های هوا به هوای APG-77v1 به اضافه ی حالت های پیشرفته ی هوا به سطح و حالت روزنه ساختگی(SAR) شامل نقشه برداری با دقت و وضوح بالا،رهگیری و کشف هدف های متحرک و ثابت زمینی چندگانه،بازشناسی رزمی جنگ الکترونیک و ارتباطات پهنای باند فراتر از حد بالا است.رادار AN/APG-81 به منظور توانمند سازی خلبانان F-35 برای درگیری موثر و کارگر با هدف های زمینی دوربرد طراحی شده است.گذشته از این با تامین آگاهی از وضعیت برجسته ماندگاری و بقا افزایش داده شده است.البته تعداد آنتن های رادار از 62 آنتن در جنگنده F-22 Raptor به 21 آنتن برای F-35 کاهش یافته است.در این رادار ویژگی های پنهانکاری و جلوگیری از کشف شدن جنگنده به دست رادار آن نیز قرار داده شده است.

یکی از مهمترین ویژگی این هواپیما استفاده از تکنولوژی یکپارچه سازی گسترده است،همچنین بخش های الکترونیک این جنگنده به 6 قسمت کلی است که از راه فیبر نوری به یکدیگر مرتبط هستند.

بخش سیستم های الکترونیک Northrop Grumman جنگنده F-35 را به سیستم الکترواپتیکی روزنه توزیع شده AN/AAS-37 DAS مجهز کرده است.این سیستم با محافظ ویژه و منحصر به فرد گرد به دور هواپیما خلبان F-35 را در برابر خطر موشک آماده می کند،همچنین این سیستم پشتیبانی ناوبری و عملیات های شبانه را نیز فراهم می سازد.تکنولوژی حالت جامد و حذف قسمت های متحرک مکانیکی به اطمینان پذیری بالا نسبت به سیستم های آرایه اسکن شده ی مکانیکی،MSA،کمک شایانی کرده است.شش عدد سنسور فروسرخ در اطراف هواپیما نصب شده اند که بخشی از سیستم AN/AAQ-37 DAS میباشند که وظیفه ی هشدار شلیک موشک به سمت F-35،گزارش محل شلیک موشک،شناسایی و ردیابی هواپیماهای اطراف F-35 را بر عهده دارد.این سیستم همچنین جایگزین سیستمهای قدیمی دید در شب نیز میباشد.

تست بمب اتمی ب61 از اف35 نیروی هوایی امریکا

سیستم DAS بگونه ای طراحی شده است که توانایی استفاده از تمامی توانایی های آن بصورت همزمان،در هر موقعیت و هر زمانی امکان پذیر میباشد.

سیستم جنگ الکترونیکی AN/ASQ-239 Barracuda جنگنده F-35 نیز ساخت کمپانی BAE Systems انگلیس است.سیستم جنگ الکترونیک بکار رفته در F-35 بگونه ای است که ابتدا هواپیمای دشمن را شناسایd  میکند و بعد از اسکن الکترواپتیکی و پس از انجام واکنش مناسب،بدون شناسایی شدن توسط دشمن،محل را ترک حواهد کرد.

بخشهای مخابراتی،ناوبری و شناسایی جنگنده این پرنده که توسط کمپانی Harris و Northrop Grumman طراحی وساخته شده است،شامل یک دیتا لینک پیشرفته چندمنظوره(MADL) هستند.F-35 اولین جنگنده ای است که سنسور های ترکیبی در آن بکار رفته است.این سنسورهای ترکیبی دو فرکانس رادیویی را ترکیب کرده و از سیستم فروسرخ جهت ادامه کشف هدف ها استفاده میکند و در هر شرایطی میتواند اطلاعات بدست آمده را بدون شناسایی شدن،توسط MADL خود به اشتراک بگذارد.

F-35 طوری ساخته شده است که پیوند آشکاری بین سنسورهای آن وجود دارد و این سنسورها بخش بسیار مهمی در این هواپیما بشمار می آیند و این مسئله،باعث میشود تا تصویر های درستی از رخداد های پیرامون هواپیما بدست آید.برای نمونه رادار AN/APG-81 تنها یک رادار چندحالته نیست و قسمتی از سیستم جنگ الکترونیک F-35 نیز بحساب می آید.تمامی اطلاعات سنسورهای موجود در این جنگنده توسط پردازشگر اصلی موجود،پردازش میشوند تا تمامی عملیاتهای هواپیما را به خوبی پشتیبانی کنند.نیروی هوایی آمریکا قصد دارد که F-22 Raptor را به سیستم سنسورهای ترکیبی F-35 بروزرسانی کند.

سیستم های موجود در F-35  امکان مشاهده،تعیین موقعیت،تصمیم گیری و انجام عمل مناسب را که OODA loop نام دارند،به سرعت فراهم میسازند؛پنهانکاری و سنسورهای پیشرفته در شناسایی جنگنده های دشمن هنگامی که شناسایی آنها دشوار باشد خلبان را یاری میکنند، سیستم خودکار تشخیص موقعیت دشمن نیز در موقعیت یابی آن کمک میکند،سنسورهای ترکیبی نیز باعث تصمیم گیری سریع میشوند و در نهایت هواپیما واکنشی علیه جنگنده های دشمن انجام میدهد،بدون اینکه آنها متوجه حضور F-35 در نزدیکی حود شوند.

این جنگنده توانایی شناسایی و اخلاگری پنهانکار F-22 Raptor را دارد.نیروی دریایی آمریکا قصد جایگزین کردن هواپیمای ویژه حمله های الکترونیکی EA-6B Prowler ساخت کمپانی Northrop Grumman با F-35 که دارای غلاف های پنهانکار اخلالگر میباشد،دارد.در تاریخ 30 سپتامبر 2008 نیروی دریایی آمریکا طرح کلی و پیش نیازهای نسل بعدی اخلالگرها،NGJ که کوتاه شده Next Generation Jammer میباشد،

را ارائه داد که بر پایه طراحی مدولار و باز بودند.نیروی دریایی 4 کمپانی برای ساخت این اخلالگر ها انتخاب نمود.

NGJ توانایی حمله ی سایبری را نیز دارد و از رادار AESA جهت وارد کردن جریان داده ها از راه دور استفاده مینماید.طراحی نسل بعدی اخلالگر ها توسط دو کمپانی آمریکایی ITT و Boeng انجام شد که  شامل 6 عدد AESA است و اطراف هواپیما را بطور کامل پوشش میدهند.این تیم قراردادی 42 میلیون دلاری جهت گسترش طرح خود بر پایه ی تجربه های ITT در پهنای باند الکترونیکی آنتن های آرایه ای هدایت پذیر بست.البته در همان زمان قراردادهایی نیز در این زمینه با کمپانی های Raytheon و  Northrop Grumman از آمریکا و BAE Systems از انگلیس بسته شد.

انتقادات به اف35

اف35 جنگنده پیشرفته ای است ولی انتقادات زیادی نیز از ان می شود از جمله ایرادات ان میتوان به 

توان حمل سلاح کم درون بدنه.. این جنگنده تنها توان حمل دو بمب هدایت شونده و دو موشک هوا به هوای امرام در نقش تهاجمی دارد که کم است ،در صورتی که در زیر بال سلاح حمل کند نیز پنهانکاری ان صدمه میبینی،چالاکی ان در رزم هوایی  نزدیک کمتر از جنگنده های چون اف16 و اف15 است گرچه این جنگنده تلاش میکند در بیشترین فاصله ممکن دشمن را شکار کند، بیشترین سرعت ان از 1.6 ماخ تجاوز نمیکند که کمتر از جنگنده های دیگر است 

“”””” نکته ای در مورد اف35 … اف35 در هنگام عملیات غیر رزمی مثلا پرواز های معمول بر فراز امریکا  و یا کشورهای دوست و یا نمایشگاه های هوایی دارای لنزی بازتاب رادار  است ..این لنز باعث افزایش سطح مقطع راداری می‌شود تا بدین ترتیب رادارهای خودی بتوانند به راحتی این جنگنده پنهانکار و رادارگریز را پیدا کنند(کنترل ترافیک هوایی). همچنین می‌تواند احتمال کشف سطح مقطع رادرای واقعی جنگنده توسط رادارهای دیگر کشورها را کاهش دهد.”””””

جنگنده‌های چندمنظوره پنهانکار نسل 5 F-35B سپاه تفنگداران دریایی آمریکا در جریان رزمایش هوایی بر فراز شبه جزیره کره. هر 4 فروند جنگنده شرکت کرده در رزمایش به لنز بازتاب راداری لونبرگ مجهز بودند.

خریداران جنگنده چندمنظوره پنهانکار و رادار گریز نسل 5 F-35 Lightning II (لایتنینگ 2)

این هواپیما اولین پروازش را در سال 2006 انجام داد و 3 مدل دارد. F-35 توسط آمریکا و بریتانیا و چند کشور دیگر ساخته شده است. به کمک تکنولوژی های نوین و روش های جدید در ساخت این هواپیما، قیمت هر فروند F-35A کمتر از 95 میلون دلار شده است. 2 مدل دیگر نیز قیمت هایی مشابه دارند. تاکنون 12 کشور خواهان به خدمت گیری این هواپیما پیشرفته هستند. این کشورها عبارت اند از:

1- آمریکا: سازنده اصلی و به کار گیرنده اصلی F-35 محسوب میشود و تا سال 2010 تصمیم به خرید 2443 فروند F-35 گرفت که گرانترین پروژه نظامی در تاریخ آمریکا است. از این 2443 فروند، تعداد 1763 فروند مدل F-35A و متعلق به نیروی هوایی آمریکا هستند. 260 فروند مدل ناونشین F-35C و متعلق به نیروی دریایی این کشور هستند. سپاه تفنگداران دریایی آمریکا نیز 80 فروند F-35C و 340 فروند مدل عمود پرواز/کوتاه خیز F-35B سفارش داده است. تعداد سفارش های آمریکا در حال حاضر همچنان همان 2443 فروند است که در سال 2010 اعلام شد.این جنگنده از سال 2015 در ارتش امریکا وارد خدمت شده است

2- بریتانیا دومین سازنده اصلی این جنگنده و پس از آمریکا دومین دارنده اصلی آن است و در سال 2006 اعلام کرد 138 فروند F-35B برای نیروی هوایی و دریایی سفارش داده است. این تعداد سفارش ها همچنان پابرجاست و افزایش یا کاهش نداشته است.این شکور از سال 2016 نخستین فروند اف35 های خود را دریافت کرد

3- ایتالیا نیز یکی از سازندگان و فراهم کننده پشتیبانی اصلی از این جنگنده است و کمپانی های ایتالیایی از سازندگان اصلی قطعه ها و بخش هایی از این جنگنده هستند. ایتالیا در سال 2008 اعلام کرد 131 فروند F-35 دریافت خواهد کرد که 69 فروند F-35A و 62 فروند مدل F-35B میباشند. اما در سال 2012 به دلیل بحران اقتصادی تعداد سفارش های ایتالیا کاهش یافت و به 90 فروند رسید که شامل 60 فروند F-35A و 15 فروند F-35B برای نیروی هوایی و 15 فروند F-35B برای نیروی دریایی این کشور است.

4- هلند از دیگر سازندگان جنگنده است و در ابتدا تصمیم داشت 85 فروند F-35A برای نیروی هوایی خریداری کند، اما بعدها تعداد سفارش ها به 37 فروند F-35A کاهش یافت و اعلام کرد بعدا ممکن است تعداد بیشتری سفارش دهد.

5- استرالیا از دیگر خریداران F-35A است و تعداد کلی سفارش های آن 70 فروند است که وارد خدمت در نیروی هوایی خواهند شد.

6- لهستان 37 فروند از این جنگنده را سفارش داده است

7- دانمارک خرید 30 فروند F-35A برای نیروی هوایی را در نظر دارد.

8- نروژ در این پروژه ثابت قدم است و تعداد کلی سفارش های آن برابر با 52 فروند F-35A برای نیروی هوایی است. همچنین یکی از موشک های ضد کشتی پنهانکار و رادارگریزی که توسط F-35 حمل مشوند توسط نروژ ساخته میشود.

9- ترکیه یکی دیگر از کشورهایی است که در ساخت این جنگنده همکاری داشته است و تنها سازنده غیر اروپایی و آمریکایی F-35 میباشد. ترکیه قرار است 100 فروند F-35A دریافت کند که وارد خدمت در نیروی هوایی این کشور میشوند. ترکیه در سال 2009 اعلام کرد ممکن است 20 فروند دیگر نیز سفارش دهد. البته تعداد سفارش های اصلی ترکیه همان 100 فروند است.در نهایت در سال 2019 میلادی در تنش سیاسی بین امریکا و ترکیه بر سر برنامه خرید سامانه اس400 توسط ترکیه، امریکا اعلام کرد در پی خرید اس400 و تحویل ان ، ترکیه را  از برنامه اف35 خارج خواهد کرد است

10- اسراییل شریک امنیتی پروژه است و قرار است و بیش از 75 فروند F-35I سفارش داده است. F-35I در اصل همان F-35A است که ویژه نیروی هوایی اسراییل میباشد. ناگفته نماند اسراییل بعد از آمریکا دومین کشوری است که F-35 در آن وارد خدمت و عملیاتی خواهد شد.این کشور اولین اف35 خود را در سال 2016 تحویل گرفت

11- ژاپن یکی دیگر از کشورهای خریدار F-35 است و در سال 2011 اعلام کرد 42 فروند F-35A برای نیروی هوایی این کشور خریداری خواهد کرد. در  نهایت تا سال2020 ژاپن100 فروند اف35 ای برای نیروی هوایی و 42 فروند اف35 بی برای نیروی دریایی سفارش داد

12- کره جنوبی نیز در سال 2014  40 فروند F-35A  سفارش داد  و 20 فروند نسخه عمود پرواز اف35بی  برای نیروی دریایی

13-سنگاپور در سال 2019 میلادی 24 فروند اف35 بی سفارش داد

14- فنلاند 64 فروند اف35 ای بلوک4 را در سال 2021 سفارش داد تا انهارا جایگزین اف16 خود بکند

15- بلژیک 34 فروند اف35 بلوک3

16- سوئیس برای جایگزینی اف18 خود دست به سفارش36 فروند اف35 ای زده است

رومانی، تایوان، و اسپانیا از دیگر کشورهای علاقه مند به F-35 هستند و ممکن آن را خریداری کنند. کمپانی آمریکایی Lockheed Martin (لاکهید مارتین) که سازنده اصلی F-35 است، این جنگنده را به یونان نیز پیشنهاد داده است، اما با توجه به شرایط اقتصادی بحرانی یونان به نظر نمیرسد یونان علاقه ای برای خرید این جنگنده داشته باشد. تعدادی از کشورهای عربی پیرامون شاخاب پارس نیز خواهان خرید این جنگنده بودند که با مخالفت آمریکا رو‌به‌رو شدند.

ویژگی ها:

کشور سازنده:آمریکا

کمپانی های سازنده:Lockheed Martin به عنوان پیمانکار اصلی

اولین پرواز:15 دسامبر 2006

تعداد ساخته شده:1000 فروند تا پایان سال 2023 میلادی

تعداد خدمه:1

درازا:15.67 و 15.6 و 15.7 متر به ترتیب در مدل های A و B و C

فاصله 2 سر بال از یکدیگر:10.7 متر به ترتیب در مدل های A و B و 13.1 متر در مدل C

بلندی:4.33 متر

مساحت بال:42.7 متر مربع در مدل های A و B و 62.1 متر مربع در مدل C

وزن خود جنگنده:13300 و 14700 و 15800 کیلوگرم در مدل های  A و B و C

وزن بارگذاری شده:22470 کیلوگرم در مدل A

بیشینه وزن هنگام برخاستن:31800 کیلوگرم در مدل های A و C و 27300 کیلوگرم در مدل C

ظرفیت باک سوخت داخلی:8280 و 6125 و 8860 کیلوگرم به ترتیب در مدل های A و B و C

بیشینه سرعت:بیش از 1.6 ماخ تا بیش از 1.8 ماخ

رنج عملیاتی:2220 و 1670 و 2520 کیلومتر به ترتیب در مدل های A و B و C

رنج درگیری:1000کیلومتر

رنج عبور:2222کیلومتر

سرعت بالا رفتن:محرمانه

ارتفاع پرواز:بیش از 18300 متر

فشار G مورد تحمل:9

موتور:یک موتور توربوفن F135-PW-100 در F-35A و F135-PW-600 و F135-PW-400 در F-35C با تراست(نیروی پیشران موتوری) 125 هزارنیوتون در حالت بدون پس سوز و بین 191 هزار تا 220 هزارنیوتون با پس سوز.

جنگ افزار ها:

یک توپ گتلینگ 4 لول 25 میلیمتری GAU-12 Equalizer ساخت کمپانی General Dynamics آمریکا است.این توپ داخل بدنه قرار میگیرد و دارای 182 گلوله برای F-35A و 220 گلوله برای F-35B و F-35C میباشد.

موشک هوا به هوای بسیار مرگبار AIM-120B/C AMRAAM و AIM-9X Sidewinder ساخت آمریکا و IRIS-T آلمانی و موشک های هوا به هوا Meteor ساخت کمپانی چند ملیتی MBDA و AIM-132 ASRAAM ساخت کمپانی چند ملیتی MBDA به رهبری انگلیس

موشک کروز هواپرتاب هوا به سطح AGM-158 JASSM و موشک هوا به سطح بسیار پرسرعت ضد رادار AGM-88E AARGM و موشک هوا به سطح JAGM برای جایگزینی موشک های زمین به هوای BGM-71 TOW و AGM-114 Hellfire و AGM-65 Maverick و موشک هوا به سطح AGM-169 JCM ساخت آمریکا و موشک کروز هواپرتاب هوا به سطح

 Storm Shadow ساخت کمپانی چند ملیتی MBDA با همکاری ایتالیا،انگلس و فرانسه و موشک هوا به سطح Brimstone ساخت  کمپانی چند ملیتی MBDA به رهبری انگلیس و موشک های کروز هواپرتاب هوا به سطح SOM ساخت ترکیه برای جنگنده های این کشور

موشک های ضد کشتی LRASM ساخت آمریکا موشک های ضد کشتی NSM ساخت کمپانی دفاعی و هوانوردی Kongsberg نروژ

بمب های چند منظوره سقوط آزادی Mark 82 و Mark 83 و Mark 84 و بمب های خوشه ای Mk-20 Rockeye II ساخت آمریکا.بمب های هدایتی سری Paveway همچون بمب های 907.2 کیلوگرمی GBU-24A/B و بمب های سنگر شکن.بمب های WCMD که با GPS و سیستم ناوبری اینرسایی(INS) و باد مسیر سقوط خود را تنظیم میکنند.بمب های هدایت ماهواره ای سری JDAM همچون  بمب های 907.2 کیلوگرمی GBU-31.بمب های اتمی B61.بمب های گلایدری AGM-154 JSOW

بمب های گلایدری هدایتی بسیار دقیق با توانایی نقطه زنی با توان انفجاری بالا و قوی GBU-39 Small Diameter Bombs که به روش GPS/INS هدایت میشوند که قطر کمی دارند.این بمب ها در آینده ای نزدیک قرار است با بمب های گلایدری هدایتی بسیار دقیق با توانایی نقطه زنی با توان انفجاری بالا و قوی SDB-II جایگزین شوند.(واژه SDB کوتاه شده همان Small Diameter Bombs است ).SDB-II نسبت به SDB-I(مدل فعلی) دقیقتر،

قویتر،دوربرد تر و بسیار پیشرفته تر میباشند و دارای جستجوگر های حرارتی و سیستم هدفیابی پیشرفته برای رهگیری خودروها و ساختمان ها میباشند.این بمب ها به دلیل اندازه کوچک و رنگ آمیزی همرنگ آسمان،به سختی دیده میشوند و یا دیده نمیشوند.

مقالات مشابه

توان حمل سلاح در اف35

نویسنده :رضا موسوی

نوشته های مشابه

‫36 نظرها

    1. با کسب اجازه از استاد بزرگوارم جناب تارخ ، من مقاله ای در دست ترجمه و نوشتن دارم که تمامی مهمات استاندارد 20 تا 35 میلیمتری غربی را بررسی و معرفی میکنیم ، در این مقاله هم یکجا من توضیح دادم که توپ 30 میلیمتری لگد خیلی سنگینی دارد و اولا برای برخی از هواگردها تحمل ضربه لگد توپ مشکل است و دوم باعث انحراف و در نتیجه خطا رفتن مهمات میشود از طرفی سطح تخریب توپ 25 م م خیلی با توپ 30 میلیمتری تفاوتی ندارد و در صورت استفاده از مهمات مناسب که الان در دسترس است میتوان ان تفاوت را بازهم کاهش داد و لی در مقابل سرعت نواخت گلوله بیشتری دارد، بعلت وزن کمتر مهمات ، خزانه توپ مهمات بیشتری ذخیره میکند همچنین استهلاک هواگرد هم کمتر است ، بهای مهمات به مراتب ارزانتر است و از همه مهمتر توپ ۲۵ میلیمتری چند منظوره تر است ، زیرا توپ 20 میلیمتری بیشتر مناسب نبردهای هوابه هوا است در مقابل توپ 30 میلیمتری یک سلاح تهاجمی و هوا به زمین بشمار میرود ولی توپ ۲۵ میلیمتری شکاف بین این دو کالیبر را پر میکند و هم ویژگی های ۲۰ میلیمتری مانند نواخت تیر بالا و هم قدرت تخریب ان مانند 30 میلیمتری بالاست

  1. سلام و عرض ادب.
    تشکر بسیار بابت سایت خوبتون.
    آیا سامانه های روسی اس300 و اس400 خطری برای جنگنده های اف35 یا اف22 محسوب میشوند؟!

  2. سلام آقای تارخ ‌خسته نباشید خواستم بپرسم که اف ۳۵ های اسراییلی کدوم ویژگی های نسخه آمریکایی رو ندارن؟

  3. سلام وقت شما بخیر خواستم بپرسم عمر یه جنگنده چقدره حتی اگه کشور خریدار توانایی تعمیر و نگهداری خوبی داشته باشه؟

  4. سلام خسته نباشید آقای تارخ. خواستم بپرسم آیا آف ۳۵ های اسراییل میتونن بدون سوختگیری هوایی یه سره به ایران برسن؟

  5. سلام خسته نباشید
    توانایی سامانه های پدافندی ایران برای مقابله با این جنگنده و بعضا اف۲۲ و اف۱۵ رو چطور ارزیابی میکنید ؟
    سوال دیگری هم داشتم که البته به بحث مربوط نیست ، به نظر شما اف۱۵ نسبت به تامکت برای نیروی هوایی ایران مناسبتر نبود ؟
    وقت خوش

    1. سلام خوب برای مقابله با اف15 خوبه ولی نه اف22
      اف15 جنگنده بسیار خوبی است برتری زیادی حتی نسبت به اف14 دارد ولی خوب اف14 هم پرنده بسیار کارا مدی است

      1. بله قطعا ، کارآمدی خودشونو در جنگ هشت ساله و در چند مورد حتی مقابل شوروی هم اثبات کردند .البته این صحبت ها دیگ گذشته ولی سوالم این بود بهتر نبود رژیم قبلی به جای تامکت ها ، اف 15 میخرید ؟
        وقت خوش

          1. سلام البته تا زمانی جنگنده های اف 15.اف 16 و اف 18 در نقش رهگیر از اف 14 بهترن که مجهز به موشک آمرام باشن که در زمان حکومت قبلی آمرام هنوز عملیاتی نشده بود و اف 14 در نقش رهگیر به دلیل وجود فونیکس از همه ی جنگنده های آمریکا بهتر بود.

          2. البته یم مسئله ای است .. اف15 با اسپارو همون موفقیت های اف14 و فونیکس داشته

  6. سلام آقای تارخ. با توجه به اینکه پکفا دو موتوره هستش و اف 35 تک موتور کدوم یکی کارایی بیشتری دارن؟ برد عملیاتی کدوم بیشتره؟

    1. سلام خوب دو موتور ایمنی بیشتری داره ولی خوب کلا در بحث تک و یا دو موتوره بودن این مسئله برای همه صادق است ولی هزینه تک موتوره کمتر است

      1. به نظر شما کدوم جنگنده کارایی بیشتری داره؟ داگفایت کدوم بهتره و در کل کدوم جنگنده بر دیگری برتری داره؟

      1. با سلام ولی فکر کنم اشتباه میکنید
        اگه سیستم الکترونیکی f35 رو کنار بزاریم سوخو 54 چه از نظر حمل مهمات و چه مانور پزیری و مسافت سرتر هستش
        فقط کافیه روس ها کمی تکنولوژی نیمه هادی به کار رفته تو سوخو 54 رو نزدیک کنن به جنگنده های امریکایی
        اونوقت فکر کنم سوخو 30 m2 هم این جنگنده امریکایی رو تو اسمون تکه تکه کنه
        حالا بماند که رادار گریزی این جنگنده هم توسط روس ها و چینی ها به چالش کشیده شده و مدعی کشف شدنش هستن
        در کل به نظر من تنها مشکل جنگنده های روس قسمت راداری و تسلیحات هدایت شونده هستش که کلا باعث میشه روس ها ده سالی عقب تر باشن

        1. بدون شک پاکفا توان حمل مهمات بیشتری دار و چالاکتره ولی در نهایت برتری اف35 در الکترونیک و تسلیحات است دو فاکتور مهم
          کلا همواره برتری غرب بر روسها از نظر الکترونیکی است

  7. سلام جناب تارخ.
    چند وقت پیش مطلبی جنجالی منتشر شد مبنی بر ورود اف۳۵ های اسرائیل به حریم هوایی ایران. جدا از بحث های سیاسی بنده می‌خواهم بدونم ایا اصلا چنین چیزی ممکن است( منظورم از لحاظ مسافت نیست بلکه با توجه به اینکه مخصوصا طی چند سال اخیر رادارهای بومی که اغلب ارایه فازی هم هستند بکار گرفته شده‌اند ایا میتوانند تا عمق چند ده کیلومتری خاک ما نفوذ کرده باشند؟

    1. سلام والا بنده هم شنیدم مقامات اسرائیلی این مسئله بیان کردند و حتی گفتند دلیل برکناری فرمانده قبلی پدافند هوایی این بوده ولی خدا میدونه

  8. سلام و خسته نباشید . نمیدونم این مقاله آخرین بار کی به روز رسانی شده ، اما یه مطلبی خوندم که ظاهرا عربستان سعودی 84 فروند اف35 ای سفارش داده . این درسته ؟

  9. سلام آیا با توجه به ضعفی که از این جنگنده گفتید اگه یه جنگنده کوچک یا جنگنده ای با توان داگ فایت مناسب بتونه خودشو به F35 نزدیک کنه میتونه به یک تهدید برای F35 تبدیل بشه؟

    1. سلام والا با در نظر گرفتن داشتن موشک سایدواندر نسخه ایکس و یا اسرام با توان درگیری 360 درچه خیلی چالاکی مهم نیست

دکمه بازگشت به بالا
بستن
بستن