هنگامی که در سال 2003 عراق مورد تهاجم آمریکا قرار گرفت و اشغال شد، حکومت صدام حسین سرنگون شد .نیروی هوایی در دوران صدام حسین اهمیت بسیاری داشت به دلیل رابطه حزب بحث با شوروی عمده خریدهای تسلیحاتی عراق از شوروی بود .ناوگان نیروی هوایی این کشور نیز از جنگندههای مختلف ساخت شوروی تشکیل شده بود. آنها در نیروی هوایشان نه تنها جنگندههای ساخت شوروی را داشتند حتی بمب افکنهای بزرگی چون توپلوف ۲۲ و توپلوف ۱۶ را نیز در خدمت داشتند. تنها جنگندههای شوروی مهمان نیروی هوایی عراق نبودند عراق در دهه ۱۹۸۰ دست به خرید جنگنده میراژ اف ۱ از فرانسه در بحبوحه جنگ با ایران زد. این جنگنده از تمام جنگندههای شوروی در خدمت عراق پیشرفتهتر بود و عراق از آنها در نبرد با ایران استفاده بسیار کرد
در جریان جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ ارتش عراق کویت را اشغال کرد ولی زمانی که ائتلافی به رهبری آمریکا به نیروهای آن در کویت اشغالی و سرزمین اصلی عراق حمله کرد نیروی هوایی این کشور هیچ کاری نتوانست انجام دهد بخشی از جنگندههای آن از بر روی زمین از بین رفتند و بخشی نیز فرار کردند و در ایران فرود آمدند آنهایی هم که از زمین بلند شدن توسط جنگندههای آمریکایی سرنگون شدند
بعد از پایان جنگ خلیج فارس در دهه ۱۹۹۰ عراق دیگر نتوانست نیروی هوایی خود را به خوبی بازسازی کند و تنها جنگندههای قبلی خود را که در دهه ۸۰ وارد خدمت شده بودند را دوباره به ناوگان عملیاتی خود برگرداند. ولی دیگر نتوانست جنگنده جدید بخرد. این کشور حالا تحت تحریم تسلیحاتی سازمان ملل بود هنگامی که بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر جورج بوش پسر تصمیم به حمله به عراق و افغانستان را گرفت صدام فریب روس ها را خورد که به آن میگفتند که این عملیات کوتاه مدت است و در نهایت بعد از چند مدت بمباران امریکاییها دست از عراق میکشند. صدام که سرنوشت نیروی هوایی خود را در سال ۱۹۹۱ دیده بود برای اینکه جنگندههایش بر روی زمین و هوا نابود نشوند یا به کشوری مانند ایران بروند که هرگز این جنگندهها را پس نداد تصمیم گرفت جنگندههایش را دفن کند، تا بعد از پایان جنگ دوباره بتواند آنها را بازیابی کند ولی در نهایت در سال ۲۰۲۳ عراق اشغال و صدام سرنگون شد
ارتش جدید عراق مدتی بعد از سرنگونی صدام دوباره تاسیس شد ولی این ارتش دست کم در بخش نیروی هوایی هیچ هواپیمایی نداشت .جنگندههای دفن شده دیگر ارزش عملیاتی نداشتند و از همه مهمتر در وضعیت بسیار بدی قرار گرفته بودند .بسیاری از جنگندهها از زیر آوار درآمدند به موزههای هوانوردی در جهان رفتند و تعداد محدودی جنگنده چون میگ ۲۳ و میراژ اف ۱ در برخی از پایگاههای هوایی عراق در آشیانههای مستحکم وجود داشتند
دولت عراق در مرحله اول تصمیم گرفت تا حدود 5 تا 12 فروند میراژ اف1 که برایش مانده بود را با کمک فرانسویها سرپا کند .همچنین صحبتهایی با برخی از کشورها مانند قطر و اردن برای تحویل دادن میراژهای اف ۱ خود به عراق به شکل دست دوم صورت گرفت ولی در نهایت این برنامه نیز به جایی نرسید ، زیرا هزینه سرپا کردن میراژها بالا بود و میراژهای اردنی و قطقطری نیز سن بالایی داشتند که در نهایت چند سال بعد نیز از خدمت هر دو کشور خارج شد
عراق در دهه ۱۹۸۰ دست به سفارش شکای رهگیر میگ ۲۹ از شوروی زد. تعدادی از آنها حتی در سال آخر جنگ ایران و عراق تحویل عراق شد. البته عراق در سال ۱۹۹۰ دست کم ۳۵ فروند میگ ۲۹ دیگر نیز سفارش داد که تولید هم شد ولی با آغاز جنگ خلیج فارس روسها آن را دیگر تحویل عراق ندادند و آنها در انبار در روسیه خاک میخوردند .بخشی زیادی از ناوگان هنگامی که در دهه ۲۰۰۰ و بعد از نابودی صدام ارتش جدید عراق به دنبال جنگنده میگشت هنوز در انبارها در روسیه بودند. عراق تصمیم گرفت تا این جنگندهها را که تقریباً نو بودن نیز از روسیه دریافت کند ولی در نهایت به دلایل مختلفی عراق از خرید آنها صرف نظر کرد. اول اینکه میگ۲۹ که از نوع A و از نسخه صادراتی رده سوم میگ ۲۹ بودند که معمولاً برای صادرات به کشورهای عربی خاورمیانه ساخته شده بودند دارای فناوری دهه ۷۰ بودند و عملاً دیگر منسوخ شده بودند دوم میگ ۲۹ به عنوان یک شکاری رهگیر نقطهای دیگر به درد ارتش جدید عراق نمیخورد عراق دیگر هیچ دشمن خارجی نداشت که نگران دفاع هوایی از آسمانش باشد و در عوض با صدها گروه تروریستی و شورشی از گروههای اسلامگرای تندرو گرفته تا طرفداران حکومت صدام در داخل کشور درگیر بود. آنها توان هوایی نداشتند که نیاز به میگ ۲۹ باشد در عوض عراق نیاز به هواپیمایی داشت که بتواند اهداف مختلف را روی زمین بزند
عراق در سال ۲۰۱۰ میلادی تقسیم به خرید جنگنده مدرن داشت .چندین گزینه به آن پیشنهاد شده بود برای نمونه فرانسه مدتی به دنبال فروش جنگندههای میراژ ۲۰۰۰ دست دوم خود از نسخه بی و سی به عراق بود حتی عراق مدتی به دنبال خرید اف 16 دست دوم برخی از کشورها نیز بود
ولی در نهایت دولت عراق تصمیم گرفت که به صورت مستقیم دست به سفارش اف ۱۶ نوساز از امریکا بزند .اول برای خرید جنگنده اف ۱۶ دست دوم گارد ملی با آمریکاییها مذاکره کرد از نوع اف ۱۶ am بودند که در واقع اف 16 مدل A دهه هشتادی بودند که بعد طی ارتقا توان حمل موشک چون امرام را یافته بودند با وجود همه اینها این اف16 به روز نبودند برای همین عراق سفارش اف ۱۶ نوساز گرفت
گرچه آمریکاییها در عراق حضور داشتند و دولت این کشور تحت کنترل کامل آنها بود ، ولی دوست جدیدی برای آنها به حساب میآمد، کمتر از یک دهه بود که آنها با عراق رابطه دیپلماتیک داشتند و فروش جنگنده مدرنی چون اف ۱۶ توسط اعضای کنگره به عراق قابل قبول نبود برای همین به عراق پیشنهاد شد آنها اف ۱۶ سی و دی بلوک ۵۲ را دریافت کنند که در واقع یکی از آخرین نسخههای تولیدی اف ۱۶ بود ولی نه با تمام توانایی این بلوک
عراق در سال ۲۰۱۱ دست به سفارش ۱۸ فروند جنگنده اف ۱۶ از بلوک ۵۲ که با نام F-16IQ شناخته میشد.هنگامی که عراق اولین سفارش خود را برای این جنگنده ثبت کرد تنها سه ماه بعد کنگره با فروش این جنگنده به عراق موافقت کرد و عراق در میانی سال ۲۰۱۲ باز دست به سفارش ۱۸ فروند دیگر از این جنگنده به امریکا زد تا مجموعه سفارشات به ۳۶ فروند برسد که شامل 12 فروند اف ۱۶ دی نسخه آموزشی رزمی دو سرنشینی اف ۱۶ و مابقی نسخه رزمی تک سرنشینه بودند .بر اساس قرارداد قرار بود که اولین فروند اف ۱۶ در سال ۲۰۱۴ تحویل عراق شود
در اواخر سال ۲۰۱۲ یک دسته صد نفره از خلبانان و پرسنل فنی عراقی به آریزونا آمریکا منتقل شدند تا در آنجا در اسکادران ۱۶۲ گارد ملی کار با این جنگنده را یاد بگیرند
همچنین ایالات متحده طی قراردادی با عراق که توسط شرکت لاکهید مارتین به عنوان پیمانکار اجرا میشد برای ۵ سال پشتیبانی فنی از این جنگندهها را بر عهده گرفت. قرارداد سالانه پشتیبانی ۳۷۵ میلیون دلار بود
قرار شد اولین دسته از این جنگنده در سال 2014 تحویل عراق شود ولی با اشغال شمال این کشور توسط داعش و شرایط امنیتی پیش آمده کار ارسال و تربیت خدمه این جنگنده کمی طول کشید و اولین جنگنده در میانه سال ۲۰۱۵ تحویل عراق شد. همانطور که گفته شد مسائل مربوط به اشغال شمال عراق توسط داعش باعث شد تا به خدمتگیری این جنگنده زمان ببرد حتی با وجود اینکه عراقیها بسیار به آن نیاز داشتند اولین عملیات جنگی این جنگنده حدود ۲ سال نیم بعد در آوریل سال ۲۰۱۸ بر ضد اهداف داعش در سوریه و عراق انجام شد
اف ۱۶های عراقی از نسخه بلاک ۵۲ مجهز به موتور پرات اندوبیتمی اف ۱۰۰ پی دبلیو ۲۲۹ بودند .اف16 به شکل کلی از دو نوع موتور میتواند استفاده کند یکی موتور اف100 پرات اندویتنی و دیگری موتور اف110 جنرال الکترونیک که بسته به سفارش مشتری یکی از انها قابل نصب بر ریو اف16 است. این موتور بدون پسوز ۱۷۸۰۰ پوند و با پس سوز یش از 29000 پوند قدرت فراهم میکرد .عراق به همراه هر سری از سفارشات ۲۴ فروند موتور نیز دریافت کرد
راداری که بر روی اف ۱۶های عراقی نصب شد رادار پالاس داپلر APG-68V9 بود که از جمله آخرین سری رادارهایی است که بر روی ف ۱۶ نصب شده است و در جهان بسیار از اف16 بلوک ۴۰ به بعد مانند اف ۱۶های تحویل شده به ترکیه دارای همین رادار هستند. این رادار دارای بیشترین برد کشف حدود ۳۰۰ کیلومتر است و توان درگیری همزمان با ۴ هدف را دارد میتواند دست به تعقیب اهداف زمینی و دریایی بزند و توان نقشه برداری سه بعدی از سطح زمین را دارد. این رادار میتواند در حالت جستجو ۱۲۰ درجه در هر سمت در دو طرف، ۳۰ درجه رو به بالا و ۶۰ درجه رو به پایین را جستجو کند و اهداف کوچک در حد یک خودرو را نیز کشف کند .عراق برای هر سری از دو دسته اف ۱۶ سفارشی ۲۴ رادار نیز سفارش داد
دست کم4 غلاف شناسایی روزانه و شبانه دی بی110 ، 22 غلاف جنگ الکترونیک ALQ-187 نیز سفارش داده شد و تمامی جنگندها مجهز به هلمت(کلاه پروازی) JHMCS بودن که تمامی اطلاعات پرواز را بر روی عینک خلبان جلوی چشم انها به نمایش میگذاشت.همچنین اف16 عراقی دارای سیستم هشدار دهنده راداری AN/ALR-93 ، سیستم ناوبری دقیق ماهواره ای AN/APX-113 و سیستم پرتاب کننده چف و فلر میباشند
عراق برای مسلح کردن اف ۱۶های خود در هر سرویس سفارش این جنگنده دست به خرید تسلیحاتی تقریباً مشابه زد برای نمونه در هر سری دست به سفارش ۵۰ تیر در مجموع ۱۰۰ تیره موشک ماوریک زد که شامل انواع هدایت لیزری، هدایت اپتیک حرارتی و حتی نسخههای هدایت اپتیک روزانه است
۶۰۰ تیر بمب هدایت لیزری که شامل دو دسته ۳۰۰ تیره در وزنهای مختلف از ۲۲۵ کیلوگرم تا ۹۰۰ کیلوگرم توسط عراق دریافت شد. از این میان ۴۰۰ تیر بمب از نوع جی بی یو ۱۲ با وزن ۲۲۵ کیلوگرم ۱۰۰ تیر از نوع جی بی یو ۱۰ با وزن ۹۰۰ کیلوگرم و صد تیر نیز از نوع جی بی یو ۲۴ باز با وزن ۹۰۰ کیلوگرم که برد بیشتری از بمب قبلی داشت
برای هدایت بمبهای لیزری نیز آنها ۲۰ غلاف هدفگیری لیزری اسنایپر سفارش دادند این غلاف توان نشانه گذاری لیزری از ۱۸ کیلومتری هدف را داشت و دوربین دید حرارتی آن توان کشف یک ساختمان را از ۳۰ کیلومتری دارد
به غیر این در زمان سفارش ۱۸۰۰ تیر بمب سقوط آزاد مارک ۸۲ با وزن ۲۲۵ کیلوگرم و ۴۶۰ بمب سقوط آزاد ۹۰۰ کیلوگرمی مارک ۸۴ سفارش داده شد
با وجود همه اینها به دلیل اینکه ایالات متحده آمریکا از امنیت اسرائیل نگران بود و نمیخواست با دولت عراق که یک دولت تازه دوست ایالات متحده بود توان تهاجمی بالایی بدهد تحویل بمبهای هدایت ماهوارهای و یا موشکهای هوا به هوای پیشرفته به دولت عراق سر باز زد. البته با در نظر گرفتن اینکه عراقیها نیز با گروهی چون داعش سر کار داشتند نیازی به این سلاحها در آن زمان نداشتند .برای همین دوربردترین سلاح هواپرتاب اف ۱۶های عراقی با برد ۲۰ کیلومتر موشک ماوریک بود
در بحث رزم هوا به هوا نیز دقیقاً همین سناریو اجرا شد .عراق ۲۰۰ تیر موشک سایدواندر از نسخه M از امریکا دریافت کرد .این موشک اصلیترین موشک هوا به هوای فروسرخ آمریکاییها است ولی نسخه تحویلی به عراق از نسخه ام بود. این نسخه در دهه ۱۹۸۰ عملیاتی شده بود و دست کم یک نسخه بعد از آن نیز در خدمت است یعنی نسخه ایکس.البته نسخه ام هنوز به شکل بسیار گسترده ای در خدمت میباشد و بسیاری از کشورها از ان استفاده میکنند
ولی عدم تحویل سلاح کارامد در رزم هوا به هوا در مورد موشکهای هوا به هوای میانبرد نمود دارد . در حالی که سلاح اصلی هوا به هوای اف ۱۶ در بقیه کشورها موشک هوا به هوای رادار فعال امرام است که جایگزین موشک هوا به هوای اسپارو شده ، عراق ۳۰۰ تیر موشک اسپارو نسخه ام به شکل دست دوم از آمریکاییها تحویل گرفتند .این موشک در آن زمان اصلاً تولید نمیشد و در خود ارتش امریکا از خدمت خارج شده بود اگرچه در برخی از کشورها نیز همچنان خدمت میکند. برای نمونه در ایران حتی نسخه قدیمیتر از نسخه تحویلی به عراق از زمان شاه در خدمت است .این موشک رادار نیمه فعال دارای برد ۵۰ کیلومتر است
البته اف16 عراقی توان حمل موشک رادار فعال امرام و یا آخرین نسخه موشک سایدواندر یعنی نسخه ایکس را دارند و در صورتی که سفارش دهند و دولت امریکا موافقت کند براحتی قابل نصب بر روی این جنگنده است
همچنین حدود ۴۰ هزار گوله ۲۰ میلیمتری برای توپ گاتیلینگ ام ۶۱ این جنگنده به همراه ۱۹ توپ یدکی دریافت شد
آخرین اف ۱۶ در سال ۲۰۱۹ تحویل عراق شد ولی این پایان داستان اف ۱۶های عراق نبود. عراق با اف ۱۶های خود به سرعت دچار مشکلات بسیار شد .شرکتی که قرار بود از امریکا پشتیبانی فنی این جنگنده را داشته باشد به دلایل شرایط امنیتی عراق از جمله در دوران نبرد با داعش حاضر به حضور دائم در عراق نشد و اف 16 های عراق از سال ۲۰۲۰ زمین گیر شدم ، به طوری که طبق گزارشات در اوایل سال ۲۰۲۱ حدود ۸ فروند اف ۱۶ عملیاتی در عراق بود .عراق به دنبال شرکتهای دیگر رفت از جمله در برخی از کشورهای اسلامی مانند پاکستان و ترکیه که هر دو از دارندگان قدیمی اف ۱۶ بودند .بهترین گزینه ترکیه بودند
عراق اول به سراغ ترکیه رفت کشوری که در داخل جنگنده اف ۱۶ را تولید میکرد
این کشور حاضر بود که پشتیبانی فنی جنگندههای اف ۱۶ عراقی را بر عهده بگیرد ولی در نهایت با آرام شدن شرایط عراق دوباره پیمانکاران آمریکایی برگشتند و یک شرکت عراقی نیز در داخل تاسیس شد که پشتیبانی این جنگندهها را بر عهده گرفت و ترکیه نیز تبدیل به محل تهیه لوازمی یدکی شد و اینگونه اف16 عراقی از سال ۲۰۲۲ دوباره به خط برگشتند.همکنون نیز 34 فروند اف16 عراقی در قالب دو اسکادرن در خدمت هستن که پایگاه اصلی انها پایگاه بلددر یثرب می باشد اگرچه گهگاه انها به پایگاه های دیگر نیز رفت امد دارند ولی پایگاه اصلی انجا است.دست کم طی نبرد با داعش و بعد از ان اف16 عراقی 670 پرواز برای بمب باران مواضع نیرو های داعش انجام دادند که معمولا از بمب های سقوط ازاد مار82 و 84 و بمب لیزری استفاده کردند.
****عضویت در کانال تلگرام سایت جنگاوران برای آگاهی از آخرین اخبار نظامی و آخرین مقالات درج شده در سایت****
عبدالحمید تارخ
مقالت مشابه
