نفربرها و تانک های سبک موجود در نیروی های مسلح جمهوری اسلامی ایران

نفربرها و تانک های سبک موجود درنیروی های مسلح ایران

به روز رسانی تیر 1399

در این مقاله دست به معرفی خودروهای زرهی موجود در ایران  خواهیم زد. شایان به ذکر است در این مقاله  تانک های ام بی تی معرفی نشدند زیرا در مقاله ای  دیگر معرفی شده اند و تنها به نفربر ها و تانک های  سبک  خواهیم پرداخت.

برای اشنایی با هر یک روی اسم ان کلیک کنید

ام113

نفر بر ابی خاکی ام113 یک نفربر  ساخت امریکا است که در دوران جنگ سرد فراگیر ترین نفربر ساخته شده در جهان بود و در تمام کشورهای  خرید دار سلاح از امریکایی دید می شود. این نفربر در ایران در سال 1966 تا 1968  وارد ایران شد و ایران طی دو سری  یکی بار 300 و دیگری   100 عراده از این نفربر ساخته شده است. ام113 های ایرانی از نوع A1 هستند و در همان  پیش از انقلاب مجهز به مسلسل 12.7 م م برونینگ  روی بدنه بود . طی جنگ این نفربر مورد استفاده قرار گرفت و همچنان  حدود 150 تا 200 عراده ان در خدمت است . ایران نسخه فرمانده ای  ان را نیز در اختیار دارد که  ام 557 نامیده می شود و دارای سقفی بلندتر  بود و دارای میز نقشه خوان  و سامانه ارتباط دوربرد تری نیز بود. همچنین از نسخه رزمی طی جنگ  در نقش امبولانس  نیز استفاده شد

BTR-50

 یک نفربر ابی خاکی  ساخت شوروی که در زمان  شاه پهلوی در سال 1966 تا 1968 ایران 270 عراده ان را تحویل  گرفت. بی تی ار 50 یک نفربر ابی خاکی شنی دار با موتور دیزل 240 اسب بخاری بود که زره کمی داشت و حتی با سلاح کلاشنیکف در برد زیر 100 متر زره از دو طرف سوراخ  می شود(البته ام113 هم کمی بهتر از این بود). در ایران به لقب  خشایار داده شد   و در دوران  جنگ ایران و عراق نقش بسیاری هم در عملیات های ابی خاکی ایران از جمله در عملیات کربلای 5  داشت. در جریان جنگ معمولا روی این خودرو یک  مسلسل سنگین 12.7 م م دوشکا نیز نصب  می شود

ایران طی برنامه ای که در سال 1399 رو نمایی شد با ارتقا بی تی ار50  نفربر جدید با نام مکران رو نمایی کرد. در واقع مکران همان بیتی ار50 ارتقا یافته است و البته مشخص نیست این ارتقا تا چقدر فراگیر شود.تصویری از نفربر بهینه شده مکران
بی تی ار ۵۰ که مکران از بهینه سازی آن حاصل شده دارای یک موتور ۶ سیلندر با قدرت ۲۴۰ اسب بخار که میتواند این نفربر 14.5 تنی را روی جاده به سرعت ۴۴ و روی آب با استفاده از واترجت به سرعت ۱۱ کیلومتر بر ساعت برساند با توجه به نصب برجک و زره اضافه این موتور احتمالا در مکران تعویض یا بهینه شده است مهم ترین نکته مثبت این پروژه طراحی و نصب یک برجک بدون سرنشین است
این برجک دارای یک توپ ۳۰ میلیمتری 2A42 است که ۵۰۰‌گلوله حمل میکند و تا 2 کیلومتر برد موثر دارد این توپ از هلیکوپتر میل ۲۸ تا زرهپوش بی ام‌پی ۲ به کار رفته است .در کنار این توپ یک تیربار ۷.۶۲ نیز وجود دارد همچنین ۶ نارنجک دودزا هم در یک ردیف کنار توپ‌اصلی نصب شده .یک سایت دید چندگانه برای دید در روز و شب هم روی این برجک به عنوان سایت کنترل آتش نصب است که دارای دید حرارتی با برد تشخیص ۴ کیلومتر و فاصله یاب لیزری تا برد ۱۰‌کیلومتر است و احتمالا بتواند موشک های ضد زره را هم هدایت کند .بی تی ار ۵۰‌ در نسخه اصلی چون برجک نداشت تنها دارای دو خدمه یک راننده و یک فرمانده بود مشخص نیست در مکران با اضافه شدن این برجک خدمه به سه نفر شامل راننده ؛ فرمانده و توپچی افزایش یافته یا همان فرمانده مسئول استفاده از سلاح است .در جلوی بدنه هم یک جسم مکعبی دیده میشود که ظاهرا یک دوربین دید شبانه برای راننده است .نفربر آبی خاکی Btr-50 با توجه به استاندارد های زمان خود دارای زره نازکی بود که در قسمت جلو ۱۳ و در کناره ها تنها ۱۰ میلیمتر ضخامت داشت و در برابر کالیبر ۵۰ در فاصله زیر هزار متر کاملا نفوذ پذیر بود در مکران تلاش شده ضعف زره با اضافه شدن زره اضافه تا حدودی جبران شود یک لایه زره جدید در قسمت جلوی شاسی اضافه شده که به احتمال قوی جلوی نفوذ کالیبر ۵۰ را خواهد گرفت .یک لایه زره واکنشی هم کناره بدنه نصب شده که البته پوشش ناقصی دارد .این زره اگر از نوع انفجاری باشد بیشتر تاثیر منفی خواهد داشت ولی احتمال هم وجود دارد که از نوع غیر انفجاری باشد .به صورت کلی به علت ساختار و وزن این نفربر نمیتوان انتظار اضافه کردن زره سنگینی به آن داشت

BTR-60

 این  نفربر زرهی در زمان حکومت  شاه پهلوی وارد ایران شد. ایران درسال 1969 دست به سفارش  300 عراده بی تی ار60 پی به شوروی زد ولی نسخه تحویل به ایران از نسخه ارتقا یافته  پی بی بود. نسخه تحویلی    دارای برجک مجهز به یک مسلسل سنگین 14.5 م م و یک مسلسل 7.62 م م بود  و مانند بی تی ار 50 یک نفربر ابی خاکی  بود . بر اساس  منابع  مختلف ایران 200 عراده از این نفربر نیز در سال اخر جنگ کشور ثالثی به شکل دست دوم دریافت کرده است که البته مورد تائید  نیست . ایران بعد از جنگ همچنان  حدود 150 عراده  بی تی ار 60 را در اختیار داشت  و چنین برنامه  ارتقا روی  ان انجام  داد. در یک مورد با برداشتن برجک و نصب یک توپ 23 م م دو لول ضد هوایی البته در نقش حمله به اهداف زمینی  مورد  ارتقا قرار گرفت  و یا در یک مورد با نصب برجک ام47 روی ان و تعویض  موتور با موتور  دیزل(بی تی ار دو موتور بنزینی  دارد)  این خودرو ارتقا یافت و با نام اقارب  شناخته می شد . یک ارتقا  دیگر شامل نصب درب در بغل خودرو و نصب برجک بی ام پی 2 بوده است . با وجود این ،  این طرح ها از جمله طرح برجک  بی ام پی 2 و اقارب  به شکل ازمایش انجام شده و بی تی ار همچنان  به شکل ثابت در ایران در خدمت است

تانک سبک اسکورپین

 یک تانک سبک شناسایی ساخت انگلستان مجهز به برجک با یک توپ  لوله کوتاه 75 م م   است. این تانک برای پشتیبانی  از پیاده نظام شاخته شده است  اگرچه زره ان بسیار کم است و اسیب پذیر ان  بالا . ایران 270 عراده از این تانک سبک را در زمان حکومت قبلی از انگلستان خریداری کرد . ایران از این خودرو در جریان جنگ استفاده کرد  و در مناطق  شنی جنوب بسیار خوب عملکرد ولی زره کم ان باعث شکار تعداد از انها شد.ایران بر اساس این تانک یک حامل با نام توسن ساخته است  . توسن یک حامل است که تاکنون  با راکت انداز های 122 م م و  موشک تاو دیده شده ولی برجک مسلح ندارد. همچنان حدود 80 تا 100 عراده اسکورپین در خدمت است  و  اگرچه توسن  نیز به تولید انبوه  رسیده ولی   از میزان ان اطلاعی  در دست نیست  نیست ولی برخی منابع از تولید بین 20 تا 50 عراده سخن میگویند

EE-9 کاسکاول

یک تانک سبک چرخدار برزیلی مسلح به یک برجک با توپ 90 م م  و زره با میران مقاومت  در برابر مسلسل های سنگینی چون دوشکا است. ایران 130 عراده از این تانک را از لیبی در جریان جنگ با عراق تحویل گرفت و از ان بهره برد .عراق  نیز از این تانک سبک استفاده میکرد  ولی از انجایی که توسط  سازمان مجاهدین خلق(منافقین) بر علیه ایران در عملیات فروغ جاویدان استفاده شد  تعداد نیز  به دست ایرانی ها افتاد. در قیاس با اسکورپین توپ ان دقت بیشتر و توان ضد زره بیشتری است و دارای  زره بیشتری بود و از تحرک  و سرعت بیشتری برخوردار بود و برای پشتیبانی از پیاده نظام کارایی کلی بهتری داشت . مشخص نیست چه تعداد ان در خدمت است ولی بین 35 تا 50 عراده همکنون در خدمت است  که باید در اختیار سپاه پاسدارن باشد ولی تصاویر بسیار کمی از این خودرو دیده شده  و به ندرت حتی در رزه دیده شده

بی ام پی1

  نفربر زرهی بی ام پی 1 ساخت  شوروی  در زمان جنگ دست دوم  وارد ایران شد. بی ام پی 1 یک  نفربر زرهی  با توان حمل شش سرباز و سه خدمه است که از یک توپ 73 م م راکتی بهره می برد. اگرچه قدرت اتش مناسبی داشت  ولی زره  ان کم بود و حتی با شلیک مسلسل 7.62 م م  پی کا ام ( در ایران  به ان گرینوف گفته می شود) نیز زره سوراخ می شود(البته از دو طرف بدنه) .این خودرو اولین   بار از سوی  سوریه به ایران رسید. در سال 1981 (1362)  سوریه 200 عراده از این خودرو را به شکل دست دوم به ایران  داد  و دست کم 2000 موشک مالیوتکا نیز برای استفاده به شکل تکی ویا برای پرتاب از بی ام پی 1 نیز از سوریه دریافت شده است.  طی دو سال اخر جنگ  400 عراده  دیگر به شکل دست دوم از چکسلاواکی  سابق خریداری شد که بخشی از ان بعد از جنگ تحویل شد .  ایران همچنان حدود 200 تا 300 عراده بی ام پی 1را در خدمت دارد که اکثر انها در اختیار  یگانهای زرهی سپاه پاسدران است

تایپ 86 (براق)

براق در   واقع بر میگردد به تولید تحت امتیاز  150 عراده تایپ 86 چینی بین سال های  1997 تا سال 2002 میلادی است. تایپ 86 نسخه چینی بی ام پی1 است ولی فاقد برجک  است و سلاح سنگین ندارد و از موتور چینی استفاده میکرند . ایران 140 تا 150 عراده از این خودرو را به خدمت گرفت و تعداد نیز برای  سودان و قزاقستان ساخته است که  نسخه صادر شده نسخه مهندس معکوس شده این خودرو با موتور  احتمالا چینی در ایران است (احتمالا نسخه کپی شده  در ایران نیز خدمت میکند). نسخه که در ایران ساخته شد کجهز به یک مسلسل دوشکا روی خود است ولی تعدادی نیز با برجک  بی ام پی 2 دیده شده است   و از یک درب عقب یک تکه بزرگ استفاده میکند که سوار  شدن و پیاده شدن از ان را اسان میکند .  این شاسی در ایران برای ساخت توپ های  رعد 1 و 2 البته با تغییراتی  نیز تولید  شده است.ایران  یک نفر بر مشابه با نام کبرا البته با چرخ های  متفاوت و یک توپ23 م م روی خود نیز به شکل ازمایشی توسعه داد ولی از قرار معلوم  به نفع براق کنار رفته است

بی ام پی 2

ایران بعد از جنگ با در نظر گرفتن تجارب  جنگ ایران و عراق  و نداشتن یک نفربر بر زرهی مسلح کارامد  برای انتقال   نیروی های پیاده  به  خط  و پشتیبانی از انها تصمیم به خرید تعداد زیادی بی ام پی 2 از روسیه گرفت. اگرچه بی ام پی 2 همانند بی ام پی 1 زره ضعیفی داشت ولی  از نظر تسلیحاتی  کارایی خوبی داشت . ایران در کنار  حدود 1000 عراده تی 72 اس دست به سفارش  1500 بی ام پی 2 زد تا بتواند نیروی زرهی بزرگی برای خود دست پا کند که در نهایت با فشار  امریکا به روسها کمتر از 422 تی 72 و 413  عراده بی ام پی 2 بیشتر به ایران  تحویل نشد و برنامه لغو شد.  همچنین ایران بیش از 4100 تیره  موشک هدایت نیم خودکار ای تی 4 نیز برای نصب روی این نفربر ها دریافت کرد. ایران در سال 1999 همچنین 130 برجک بی ام  پی 2 از قرار برای نفربر براق وارد کرده  است که روی چند  طرح به شکل ازمایشی و برای ارتقا نیز دیده شده است . امروز بی ام پی2 پیشرفته ترین نفربر ایرانیها  است  که حدود 400 عراده ان در خدمت است  و بیشتر در سپاه مورد استفاده است

ناوگان نفربر های زرهی ما نیز  مانند ناوگان  تانک ها ، بالگردها ویا  جنگنده فرسوده  است. بهترین نفربر بر ما بی ام پی 2 است که دیگر تولید نمی شود  اگرچه به شکل گسترده ای در جهان  در خدمت است ولی واقعا با در نظر گرفتن سطح زره ان ،دیگر جوابگوی  سطح تهدیدات نیست. نفربر زرهی  برای دو منظور بسیار مهم هستند

• رساندن نیروها به خط مقدم دست کم در مناطقی که اتش توپخانه دشمن  زیاد است تا بتواند از انها در برابر ترکش های گلوله باران توپخانه دشمن محافظت کند
• استفاده در خط برای عملیات تهاجمی برای پشتیبانی اتش از نیروی های پیاده ..مشخص است  یک گردان نیروی پیاده در حالی که توسط  چند  ده نفربر با توپ30 م م پشتیبانی اتش می شوند    و با اتش به طرف استحکامات  دشمن ان را نابود میکنند بسیار موثر تر یک گردان تنها مجهز به سلاح انفرادی است
• استفاده در نبرد شهری از جمله  با کمک زرهی توری ضد راکت  برای حفاظت بیشتر . این خودرو های به دلیل  زاویه حرکت بالای  لوله توپ و نرخ اتش بالا  در نبرد شهری  برای نابودی دشمن  که پشت دیوارها مخفی شده و از پنجره  ، درب ویا هر جای  دیگر  اتش  میکند بسیار موثر است  زیرا توپ های 20  تا 40 م م که روی این  گونه نفربر ها سوار است میتواند دیوار را خراب  وحتی  گلوله های  ان از دیوار های بتونی نیز رد شوند
• استفاده در کنار تانک ها در محیط  بسته تر برای انجام عملیات  ضد کمین  برای نابودی دستهای ضد زره  با اتش  مدام توپ های خود

ارتش و سپاه در حال کوچک کردن  لشکرهای خود و ایجاد تیپ  های مستقل هستند. این تیپ ها قرار است  از سرعت حرکت بالای  برخوردار باشند(این روند  تبدیل لشکرها به تیپ های مستقل مکانیزه در همه جهان در حال انجام است). خودروی زرهی چرخدار بسیار مهم هستند  ولی در یک میدان نبرد پر از اتش  نیاز به نفربر زرهی مسلح است(چه چرخدار و چه شنی دار). ما در کشور چنین نفربری تولید نمی کنیم  دست کم فعلا. برنامه براق طرح خوبی بود اگرچه تعداد محدودی با برجک  30 م م از قرار تولید شده است ولی  زره  ان کم  است و حتی در برابر مسلسل 12.7 م م نیز مقاومت زیادی ندارد. یک نفربر زرهی مسلح مناسب باید مجهز به توپ خودکار 20 تا 30 م م باشد و زره ان دست کم در برابر حملات راکتی با توری ضد زره و در برابر برخورد گلول های 25 تا 30 م م مقاومت داشته باشد

همینک  چندین راه برای نوسازی این ناوگان مد نظر است

• خرید نفربر های زرهی از خارج مانند بی ام پی 3 و یا نسخه چینی ان ویا نسخه های  سبکتر  مانند بی تی ار 90 که  البته همه اینها بر میگردد بر رفع تحریم ها  و مسائل سیاسی
• تولید یک طرح داخلی که امکانش است . میتوان ان را به توپ23 و یا 30 م م تجهیز کرد و زره ان را مقاوم کرد. برای افزایش قابلیت زره دو راه وجود دارد. ساخت زره کامپوزیت  برای  مقابله با گلوله های   تا 30 25 و  م م نفربرهای دشمن ویا استفاده از زره توری  برای مقابله با حملات راکتی. جالب  اینکه  نصب زره توری برای این کار نیازی به نفربر جدید  ندارد ولی دست کم نفربرهای موجود نیز با این  زرهی دیده نشده است(دست کم به شکل فراگیر)
• ارتقا نفربرهای موجود. بی ام پی 1 و 2 هر دو جای ارتقا زیادی دارند. برای نمونه برخی کشورها توپ 73 م م بی ام پی 1 را با توپ 30 م م خودکار جایگزین  کردند و ان را به چند موشک کونکورس ویا کورنت تجهیز کرده اند  و یا بی ام پی 2 ام که یک طرح ارتقا برای تجهیز این خودرو به برجک پیشرفته با تسلیحات جدید است  ویا ارتقائات مشابه در کشور های مختلف. با اینم ارتقائات  قدرت اتش این دو نفربر را افزایش داده و میتواند با ارتقا زره حفاظت انها را افزایش داد
• راه دیگر راهی است که اسرائیلی ها پیش گرفتند  و بسیار هم خوب بود و ان  ارتقا تانک های قدیمی در نقش نفربر است. اسرائیل تانک های  سنجورین و تی55 های غنیمتی  خود را تبدیل به نفربر کرد .این ارتقا شامل انتقال موتور به جلو و  قرار دادن یک درب  سوار شدن سرباز  در عقب وبرداشتن برجک است . در ایران به تعداد کافی تانک قدیمی برای این کار وجود دارد . اگرچه چنین نفربرهای سنگین می باشد  ولی سطح حفاظتی بالای دارند(البته این دو راه حل اخر مدیریت و پول میخواهید که ……….)

• 

  

  

  

  

در نهایت نبرد در سوریه و عراق نشان داد که یک سرباز پیاده با و بدون پشتیبانی خودرو های زرهی چه قدر موثر ویا ناکارامد هستند و ما باید یادبگیریم  که از تجارب خود بهره بریم و نه اینکه از سیاست پیروزی با پشته ای از کشته ها کار  را پیش ببریم زیرا برای تک تک جوانان این کشور تا به این سن رسیده  همین کشور هزینه کرده است و این افراد میتوانند در عرصه های غیر نظامی برای کشور موثر و مفید بیفتند

پاینده باد ایران

عبدالحمید تارخ