پدآفند موشکی ضدبالستیک استراتژیک A-135 مسکو
پدآفند موشکی ضدبالستیک استراتژیک A-135 مسکو
گرداوری: علی محمدی
همانطور که میدانیم سامانه های پدآفندی نظیر S-300 و S-400 توانایی مقابله با موشکهای بالستیک قاره پیما نظیر ترایدنت دو و ام ۵۱ را ندارند. حال سوالی که اینجا مطرح میشود این است که چنانچه روسیه بوسیله این موشکها مورد حمله قرار بگیرد ، به چه وسیله ای از خود دفاع خواهد کرد. در این مقاله با تاسیسات پیش اخطار و دفاع بالستیک استراتژیک مسکو موسوم به A-135 آشنا میشویم.
موشکهای بالستیک قاره پیما عمدتا در ارتفاع بیش از هزار کیلومتری از سطح به سمت منطقه هدف پرواز میکنند و از این رو مقابله و هدف قرار دادن آنها بوسیله سامانه هایی مثل اس ۳۰۰ و اس ۴۰۰ غیرممکن است. چرا که الگوی پروازی این قبیل موشکها به گونه ای است که اصلا در مسیری که رادار این سامانه ها آن فضا را پویش میکند ، قرار نمیگیرند. (البته خانواده S-300V شانس محدودی برای مقابله در زمان محدودی که موشک دشمن در حال ورود به جو زمین است را دارا میباشند) اما روسیه به منظور حفاظت از شهر مسکو در برابر حملات موشکهای بالستیک قاره پیمای اتمی ، در حال حاضر مجتمع پدآفندی عظیم ضدبالستیک استراتژیک را در اختیار دارد. این مجتمع که با کد A-135 شناخته میشود ، در ۴۸ کیلومتری شمال شهر مسکو واقع شده است. این مجتمع نیز به مانند هر سامانه پدآفندی دیگری از تعدادی رادار و موشک رهگیر تشکیل شده است که در ادامه به معرفی آنها میپردازیم.
اولین رادار این مجتمع ، رادار Don-2N است که در ناتو با نام رادار Pill Box شناخته میشود. این رادار شامل یک سازه عظیم بتونی است که به شکل یک هرم با چهار وجه ساخته شده است. طول هر وجه این سازه در ضلع پایین معادل ۱۳۳ متر و در ضلع بالا معادل ۹۰ متر و ارتفاع سازه ۳۴ متر میباشد. در هر وجه این سازه یک رادار به قطر ۱۸ متر تعبیه شده است. از آنجایی که هر کدام از وجه های این سازه با زاویه ۳۰ الی ۳۵ درجه از راستای قائم قرار گرفته اند ، راداری هم که بر روی این وجه ها قرار دارند رو به آسمان هستند و به خوبی میتوانند موشکهای بالستیک را در ارتفاع بیش از هزار کیلومتری از سطح زمین نیز شناسایی و رهگیری نمایند. این هرم چهار وجه دارد که بر روی هر وجه یک رادار دایره ای شکل به قطر ۱۸ متر قرار گرفته است و هر رادار ۹۰ درجه را پوشش میدهد که بدین ترتیب هر چهار رادار تمامی زوایای ۳۶۰ درجه اطراف شهر مسکو را پوشش میدهند. چنانچه از هر زاویه ای موشک بالستیک به سمت مسکو شلیک شود ، توسط این رادار شناسایی و رهگیری میشود. این رادار میتواند یک موشک بالستیک میان قاره ای را از فاصله ۳۷۰۰ کیلومتری شناسایی کند. رادار دون ۲ از نوع آرایه فازی غیرفعال است. البته توجه داشته باشید که موشکهای بالستیک دشمن توسط رادارهای پیش اخطار روسیه که در نقاط مختلف این کشور تاسیس شده اند ، شناسایی میشوند و این رادار Don-2N وظیفه شناسایی و اکتساب هدف ندارد. هرچند از این رادار به عنوان مکملی برای کشف و اکتساب موشکهای بالستیک دشمن توسط دیگر رادارها نیز استفاده میشود. اما وظیفه اصلی این رادار ، رهگیری و تحت نظر داشتن موشکهای بالستیک دشمن و هدایت موشکهای پدآفندی به سمت آنها میباشد. رادار دون دو در ۴۸ کیلومتری شمال شرق مسکو قرار دارد و با توجه به برد و زاویه پویشی که دارد ، هر موشک بالستیک که به سمت مسکو شلیک شود ، توسط این رادار شناسایی خواهد شد.
همانطور که گفته شد ، موشکهای بالستیک قاره پیمایی که به سمت روسیه پرتاب میشوند ، ابتدا توسط رادارهای پیش اخطار شناسایی شده و سپس مشخصات آن برای رهگیری و تحت نظر گرفتن ، به رادار Don-2N ارسال میشود.
روسیه چندین ایستگاه رادار پیش اخطار دارد که در اینجا و در ادامه به معرفی آنها پرداخته میشود.
ایستگاه رادار پیش اخطار پیچورا
این ایستگاه راداری در حومه شهر پیچورا واقع در ۱۹۵۰ کیلومتری شمال شرق مسکو قرار دارد. در این ایستگاه راداری یک رادار کلاس داریال برپا شده است. این رادار عظیم شامل دو سازه بتونی مجزا از یکدیگر میباشد. یک سازه که ارتفاع کمتر ولی حجم بیشتری دارد ، مجهز به یک صفحه رادار با ابعاد ۳۰ در ۴۰ متر میباشد. این رادار صرفا وظیفه ارسال سیگنال های راداری را برعهده دارد. سازه دوم که دارای ارتفاع بیشتر ولی حجم کمتر است ، دارای یک صفحه آنتن به ابعاد ۸۰ در ۸۰ متر است. این دو سازه ۱۵۰۰ متر از یکدیگر فاصله دارند. سیگنالهایی که از رادار سازه اول ارسال میشود ، توسط رادار سازه دوم دریافت میشود. این رادار از نوع آرایه فازی غیرفعال است و برد آن علیه یک موشک بالستیک قاره پیما معادل ۶۰۰۰ کیلومتر میباشد. این رادار پیش اخطار با توجه به مکانی که در آن قرار دارد ، موشکهای بالستیک که از سمت شمال روسیه شلیک میشوند را میتواند شناسایی کند.
رادار پیش اخطار روسیه ، رادارهای کلاس Voronezh میباشد. این رادار از نوع آرایه فازی است و ده هزار کیلومتر برد دارد. روسیه در نظر دارد ۷ ایستگاه راداری در کلاس رادار ورونژ در مناطق مختلف خاک روسیه آنها را جایگزین رادارهای قدیمی کلاس ولگا ، دنیپر ، داریال و دنستر و دیگر رادارهای پیش اخطار قدیمی کند. مناطق هفت گانه که این رادار در آنها احداث میشود ، میتواند به طور کامل پوشش اکتساب از تمامی جهات در خاک روسیه را فراهم کند. چنانچه از هر نقطه ای از جهان به خاک روسیه موشک بالستیک شلیک شود ، توسط این رادارها شناسایی خواهد شد. تاکنون هفت ایستگاه راداری کلاس ورونژ ساخته شده است. روسها اعلام کرده اند که تا سال ۲۰۲۰ تمامی رادارهای پیش اخطار قدیمی خود را با رادارهای کلاس ورونژ تعویض خواهند کرد که البته با در نظر گرفتن اقتصاد بیمار روسیه ، بسیار بعید به نظر میرسد که چنین طرحی دستکم تا سال ۲۰۲۰ عملی شود.
البته منطقه کوچکی در شمال روسیه وجود دارد که بدون پوشش راداری است. اما توجه کنید که این منطقه شمال سیبری و آبهای همیشه یخ زده اقیانوس منجمد شمالی میباشد و در واقع از این نقطه خطری روسیه را تهدید نمیکند. چراکه در این آبهای یخزده ، زیردریایی های حامل موشک بالستیک نمی توانند موشکهای بالستیک خود را شلیک کنند. در نتیجه از این منطقه خطری از جانب زیردریایی های دشمن ، روسیه را تهدید نمیکند. نزدیکترین خشکی به این منطقه نیز گرینلند است که همانگونه که میبینید تحت پوشش راداری ایستگاه پیچورا قرار میگیرد. از این رو است که در این منطقه هیچ تاسیسات راداری نصب نشده است. چون نیازی به مراقبت ندارد.
مطالبی که تا بدین جا گفته شد ، مربوط به این بود که روسیه چگونه متوجه میشود که مورد حمله موشکهای بالستیک دشمن قرار گرفته است. رادارهای پیش اخطار در مرحله اول ، شلیک موشک را هشدار میدهند و در مرحله دوم چنانچه موشک پرتاب شده به سوی روسیه باشد ، به واحدهای موشکی و پدآفندی هشدار داده میشود و پدآفند استراتژیک آماده مقابله میشود و واحدهای موشکی استراتژیک و اتمی آماده حمله متقابل موشکی میشود. رادار Don-2N هم موشک را رهگیری میکند.
اما دقت کنید که تا بدین جا تنها تهدید شناسایی میشود. بهترین رادارها و بهترین تجهیزات الکترونیکی هرچقدر هم که در شناسایی و رهگیری موشک بالستیک موفق باشند ، در نهایت میبایست بوسیله موشکهای پدآفندی مناسب و قدرتمند ، موشک بالستیک دشمن را قبل از آنکه به هدف اصابت کند ، هدف قرار داده و نابود کند.
مثلا فرض کنید که سامانه S-400 بوسیله رادارهای متعدد خود ، یک حمله همه جانبه دشمن را شناسایی کند ، اما موشکی برای مقابله با حمله نداشته باشد ، عملا نمی تواند در مقابل حمله کار خاصی انجام دهد.
حال در ادامه به موشکهایی که پدآفند استراتژیک روسیه برای مقابله با موشکهای بالستیک دشمن در اختیار دارد ، اشاره میکنیم.
موشک گورگون یک موشک پدآفندی ضدبالستیک است که برای شکار موشکهای بالستیک قاره پیما در بیرون جو کاربرد دارد. موشک گورگون ۴۵ تن وزن دارد و دارای پیشران دو مرحله ای از نوع سوخت جامد است و سرعت پرواز آن به ۲۵ ماخ میرسد. برد این موشک ۴۰۰ کیلومتر و ارتفاع عمل آن به ۳۵۰ کیلومتر میرسد. این موشک دارای یک کلاهک اتمی با قدرت یک مگاتن میباشد. حال چنانچه یک موشک بالستیک قاره پیما به سمت مسکو شلیک شود ، رادارهای پیش اخطار هشدار لازم را میدهند و رادار Don-2N اقدام به رهگیری موشک بالستیک دشمن میکند و سپس برای شکار آن یک موشک گورگون شلیک میکند. مکانیسم هدایت موشک گورگون از نوع رادیویی است و بوسیله فرامین رادیویی که از رادار Don-2N دریافت میکند ، به سمت هدف حمله کرده و در بین راه و در مقابل موشک دشمن اقدام به منفجر کردن کلاهک اتمی خود میکند که در نتیجه آن موشک بالستیک قاره پیمای دشمن قبل از رسیدن به هدف دراثر انفجار هسته ای بزرگ نابود میشود.
موشک گورگون تنها از سیلو شلیک میشود و تصویری هم که از این موشک مشاهده میکنید ، کامیون حامل موشک گورگون است که آنرا در سیلو بارگذاری میکند. موشک گورگون محصول شرکت fakel است. طراحی این موشک در قالب مجتمع A-135 از دهه ۱۹۷۰ آغاز شد و در سال ۱۹۹۵ عملیاتی شد. در سال ۲۰۰۷ تمامی موشک های گورگون غیرفعال شدند. اما طبق گزارش برخی منابع گویا در سال ۲۰۱۴ این موشکها مجددا به خدمت بازگشتند. ولی در هر صورت وضعیت عملیاتی موشک گورگون در حال حاضر مشخص نیست.
این موشک مرحله دوم درگیری با موشکهای بالستیک قاره پیمای دشمن در مجموعه A-135 میباشد. با موشک گورگون آشنا شدید. دومین موشکی که در مجموعه A-135 استفاده میشود ، موشک 53T6 است که با کد ناتو SH-08 Gazelle شناخته میشود. موشک گزل یک موشک سبک
تر و کوچکتر و چالاکتر از موشک گورگون است. چنانچه موشک گورگون نتواند موشک بالستیک قاره پیمای دشمن را متوقف سازد و یا موشک اقدام به رهاسازی کلاهک های مجتمع خود MIRV کند ، در این صورت و در مرحله دوم موشک گزل وارد میشود. موشک گزل ده تن وزن دارد و طول آن ۱۲ متر و قطر آن ۱.۸ متر میباشد. سرعت پروازی این موشک ۱۷ ماخ است. این موشک ۱۰۰ کیلومتر برد دارد و میتواند به ارتفاع ۸۰ کیلومتری نیز برسد. موشک گزل یک کلاهک اتمی با قدرت ده کیلوتن حمل میکند و موشک بالستیک دشمن و یا کلاهک اتمی موشک را با یک انفجار اتمی سبک از بین میبرد. موشک گزل نیز سیلوپرتاب است و تصویری که از این موشک مشاهده میکنید ، کامیون حامل نگهدارنده موشک گزل است که درحال بارگذاری آن در داخل سیلو است. هدایت این موشک نیز همانند موشک گورگون بروش رادیویی و با استفاده از فرامین رادیویی است که از رادار Don-2N صادر میشود. هر دو موشک گورگون و گزل طراحی یکسانی دارند و کاملا شبیه به هم هستند. با این تفاوت که تنها اندازه و مقدورات پروازی آنها با هم فرق میکند. امروزه تقریبا تمامی موشکهای بالستیک قاره پیما مجهز به کلاهک های چندگانه مستقل یا همان MIRV میباشند. موشک گورگون برای هدف قرار دادن موشکهای بالستیک دشمن در ارتفاع بالا و پیش از آزاد کردن کلاهک ها کاربرد دارد. ولی چنانچه موشک بالستیک دشمن از سد موشک گورگون عبور کرده و به زمین نزدیکتر شده و کلاهک های خود را آزاد سازد ، در این حالت بوسیله موشکهای کوچکتر گزل کلاهک ها شکار میشوند. گزل موشک بسیار چالاکی است و میتواند با کلاهک های مستقل و مانور پذیر نیز درگیر شود.
تا اینجا با سایت پدآفند موشکی استراتژیک روسیه موسوم به A-135 آشنا شدید. همانطور که میبینید چنانچه یک موشک بالستیک به سمت روسیه شلیک شود ، ابتدا رادارهای پیش اخطار هشدار حمله میدهند. سپس رادار Don-2N اقدام به رهگیری موشک دشمن کرده و در نهایت با شلیک موشک های گورگون و گزل ، آنها را در بیرون از جو زمین منهدم میسازد.
در پایان لازم است نکاتی چند درباره این مجموعه A-135 عنوان شود.
سایت A-135 تنها برای حفاظت محدود ، آنهم از شهر مسکو طراحی شده است و توانایی دفاع در برابر حملاتی که به دیگر شهرها و حتی شهرهای نزدیک به مسکو میشود را ندارد. خود طراحان و سازندگان این سایت گفته اند که هدف آن دفع حمله محدود موشک های بالستیک دشمن به شهر مسکو میباشد. چنانچه مثلا شهر بوسیله ۱۰ موشک ترایدنت دو و ام ۵۱ و موشکهای چینی مورد حمله قرار گیرد ، از دست این سامانه کاری ساخته نیست.
ممکن است شما با خواندن این مقاله تصور کنید که با وجود این مجتمع ، دیگر امکان حمله به روسیه وجود ندارد و روسیه بالکل شکست ناپذیر شده است. این تصور صحیح نیست. چرا که روسیه کلا ۶۸ تیر موشک گزل در اختیار دارد و مجتمع A-135 هم بسته به گزارش منابع مختلف ۱۶ الی ۳۶ سیلو برای پرتاب موشک گزل دراختیار دارد. تعداد موشک های گورگون مشخص نیست. اما بلاشک کمتر از گزلهاست. ضمن اینکه وضعیت عملیاتی آن نیز مشخص نیست و معلوم نیست که اصلا این موشک عملیاتی است یا خیر. موشک گورگون در سال ۱۹۹۵ عملیاتی و در سال ۲۰۰۷ غیرفعال شده است.
ضمن اینکه این رادارها و این تشکیلات صرفا برای هشدار و مقابله با موشکهای بالستیک است ، نه نوع دیگر از حملات. مثلا ممکن است عده ای تصور کنند که روسیه رادار ورونژ را دارد که ده هزار کیلومتر برد دارد. پس اگر آمریکا مثلا یک بی ۵۲ را از خاک خود به پرواز درآورد ، روسیه بوسیله این رادار دوربرد ، در خاک خود متوجه این پرواز خواهد شد. این تصور کاملا غلط است. این رادارها صرفا برای شناسایی و کشف حملات موشکی بکار میرود. آنهم موشک های بالستیک. آنهم موشکهای بالستیک میانبرد و دوربرد. چرا که همانگونه که بارها توضیح دادیم ، کره زمین گرد است و از جایی که مثلا رادار ورونژ مستقر شده است اگر ده هزار کیلومتر دور شویم ، به آن سوی کره زمین میرسیم که عملا هیچ راداری چنین فاصله را نمی تواند پوشش دهد. اما موشکهای بالستیک دوربرد به دلیل آنکه ارتفاع پروازیشان بالاتر از هزار کیلومتر است ، از این رو در فاصله هزاران کیلومتر دورتر توسط این رادار شناسایی میشود. اما یک بی ۵۲ مسلح که در ارتفاع ۵۰۰۰ متری پرواز میکند را نمی توان بوسیله رادارهای زمین پایه از فاصله بیشتر از ۴۰۰ الی ۵۰۰ کیلومتری کشف کرد. حتی اگر راداری با برد ۲۰ هزار کیلومتر نیز داشته باشیم ، در نهایت نمی تواند یک بی ۵۲ را از فاصله بیشتر از ۴۰۰ الی ۵۰۰ کیلومتری کشف کند. چنانچه بی ۵۲ در ارتفاع بسیار پایین (مثلا ۵۰ متری از سطح زمین) پرواز کند ، همان رادار با برد ۲۰ هزار کیلومتر نیز نخواهد توانست آنرا از فاصله بیشتر از ۵۰ کیلومتری کشف کند. چرا که اگر چنین بود و مثلا رادار Don-2N میتوانست حملات هوایی جنگنده ها و بمب افکنها را دفع کند ، روسیه صدها لایه از سامانه های S-300 و S-400 به دور خود نمی تنید.
بنابر گفته کارشناسان ، مجموعه A-135 در نهایت میتواند جلوی حمله ۳۵ موشک بالستیک در کلاس پرشینگ دو و همچنین یک الی دو موشک بالستیک قاره پیمای مدرن در کلاس M-51 و ترایدنت دو را بگیرد. این گفته با توجه به تعداد موشکهای تولید شده و سیلوهای موجود در A-135 کاملا صحیح میباشد. مخصوصا اینکه خود روسیه هم اعلام کرده که هدف از ساخت این مجموعه ، مقابله با حملات محدود موشکی است.
روسیه در حال حاضر به دنبال ساخت مجموعه جدیدی به نام A-235 میباشد که البته با در نظر گرفتن اقتصاد بیمار روسیه و سرنوشت دیگر طرح های نظامی اش ، به احتمال قوی اصلا وارد مرحله طراحی نیز نشود و یا عملیاتی شدنش دهها سال به طول بیانجامد.
شاید شما بگویید فایده این تشکیلات چیست ، وقتی نتواند جلوی حمله موشکی دشمن را بگیرد. واقعیت این است که روسیه میلیاردها روبل هزینه کرده و سیستم پیش اخطار موشکی اش را ارتقا داده است. اما هدف این مجموعه بیشتر جلوگیری از غافلگیر شدن توسط دشمن است. اگر این رادارها نباشند ممکن است دشمن در اقدامی پیشدستانه با استفاده از موشکهای بالستیک قاره پیما ، زیرساخت های نظامی روسیه را با حملات اتمی نابود کند و روسیه حتی توان واکنش نشان دادن هم نداشته باشد. اما با وجود این سیستم پیش اخطار ، غافلگیر کردن روسیه و حمله موشکی به آن غیرممکن است. چنانچه یک موشک بالستیک قاره پیما از هر نقطه ای از جهان به سمت روسیه شلیک شود ، این کشور بوسیله رادارهای پیش اخطار خود متوجه حمله میشود و میفهمد که از کجا مورد حمله قرار گرفته است. سپس قبل از آنکه موشک دشمن در خاک روسیه فرود آید ، به زیردریایی های اتمی حامل موشکهای بالستیک و یگانهای زمینی موشکی دستور حمله داده میشود. همینکه روسیه میتواند بوسیله این رادارها قبل از آنکه مورد حمله موشکی قرار بگیرد ، دستور حمله موشکی را صادر کند ، برای پیشگیری و بازدارندگی حمله کافیست و همین موضوع دلیل و توجیه ساخت چنین مجموعه ها و رادارهای عظیمی است. دقت کنید که کشورهایی مثل انگلستان و فرانسه نیز فاقد هرگونه سامانه موشک ضدبالستیک هستند. اما دارای رادارهای پیش اخطار دوربرد هستند که همین عملا برای امنیت آنها کافیست. چرا که چنانچه مثلا روسیه بخواهد به این کشورها حمله اتمی کند ، قبل از آنکه توپول هایش در خاک این دو کشور بر زمین خورده و منفجر شوند ، این دو کشور بوسیله رادارهای پیش اخطار خود متوجه حمله شده و به زیردریایی های اتمی خود دستور حمله متقابل را صادر میکنند و در نتیجه دستور حمله متقابل را صادر میکنند و البته اینکه چه وسعتی از خاک هر یک از طرف نابود شود و چه میزان خسارت ارد شود بسته به توان تهاجمی طرف مقابل دارد (هر کشوری چند شهر مهم دارد همان چند شهر را بزنی کار تمام است حالا یک کشوری ممکن است دو یا سه شهر مهم داشته باشد که از نظر سیاسی و اقتصادی مهم باشد یک کشور 50 شهر). به همین دلیل است که کشورهایی مثل روسیه و فرانسه و … که قدرت اتمی هستند ، معمولا مشکلات سیاسی خود را بروش دیپلماتیک حل میکنند و هرگز متوسط به سلاح نمیشوند. چون میدانند که تلاش برای نابودی طرف مقابل به معنای نابودی خود است.
آمریکا برنامه سپر موشکی Safeguard را دارد. سامانه A-135 مسکو نمونه روسی مجموعه سپر موشکی سیفگارد آمریکا است. سیفگارد ، سپر موشکی زمین پایه ایالات متحده میباشد که وظیفه آن حفاظت از خاک آمریکا و مقابله با حملات موشکی دشمن میباشد. این سیستم از موشک های با برد 740 و ارتفاع عمل 560 کیلومتر استفاده میکند و مانند نسخه روسی دارای رادار های با برد چندین هزار کیلومتری است .همچنین ایالات متحده علاوه بر سامانه سیفگارد که سپر موشکی زمین پایه این کشور است ، مجهز به مجموعه Aeiges نیز میباشد. ایجیس نیز سپر موشکی دریاپایه ایالات متحده میباشد که بر روی تعدادی از ناوشکن های کلاس آرلی بروک و رزمناوهای کلاس تایکاندروگا نیز نصب شده است و از موشک سیم3 برای رهگیری موشک های قاره پیما استفاده میکند . این شناورها به عنوان یک سپر موشکی متحرک در سطح دریاها عمل میکنند و با جابجا کردن آنها در سطح دریاها میتوان پوشش مناسب ضد موشکی را ایجاد کرد. همچنین آمریکا مجهز به سامانه ضدبالستیک بسیار پیشرفته تاد میباشد که به عنوان یک سامانه ضدبالستیک متحرک ، میتواند مکملی برای سپر موشکی این کشور باشد. در آینده سپر موشکی ایالات متحده را در مقاله ای مجزا بررسی خواهیم کرد.(از این رو صبر دهید تا مقاله سیستم دفاعی امریکا نیز اماده شود و از طرح سئوالاتی که به زودی در موردش اطلاع کسب می کنید بپرهیزید)