در دهه 1970 نیروی هوایی و دریایی فرانسه نیاز به یک جنگنده چند منظوره نسل جدید داشت. در سال 1975 قرار شد هر دو نیرو نیازمندی های خود را با یک جنگنده برطرف کنند.در سال 1976 ارتش فرانسه مطالعاتی بر روی جنگنده ای کوچکتر ولی موثر تر از میراز 2000 را اغاز کرد.در سال 1979 داسا فرانسه در کنار انگلستان و المان به طرح جنگنده اروپای پیوست . ولی این طرح در سال 1981 به دلیل نیازمندی های مختلف دو طرف لغو شد. یک بار دیگر در سال 1983 طرح مشترک جنگنده اروپایی دوباره با کمک فرانسه، اسپانیا ، المان غربی، ایتالیا و انگلستان اغاز شد. در سال 1984 فرانسه خواهان تکمیل یک نسخه ناو نشین نیز بر اساس جنگنده مشترک اروپایی شد و خواهان یک نقش پر رنگتر در پروژه نسبت به دیگر کشورها شد . همچین در حالی که انگلستان، ایتالیا و المان غربی روی طراحی سنگین تر به نام یورفایتر توافق داشتند ولی اسپانیا و فرانسه طرحی سبکتر می خواستند . ولی در نهایت فشار فرانسه به جای نرسید و این کشور از طرح جدا شد.
در سال 1985 دولت فرانسه تصمیم به ادامه یک طرح بومی در خود فرانسه گرفت و قرار شد طرح جدید جایگزین تمامی جنگنده های موجود ارتش فرانسه مانند میراز اف1 ، میراز 2000 ،اف8 وسوپر اتندارد بشود .جنگنده جدید یک جنگنده چند منظوره برای انجام هر نقش حتی نقش شناسایی بود.
قبل از این تصمیم در سال 1978 داسا در فرانسه بر روی یک طرح داخلی که یک جنگنده دو موتوره تک سرنشینه دارای بالی دلتا و کانارد بود را اغاز کرده بود.در سال 1982 فرانسه خواهان مطابقت این طرح با طرح جنگنده اروپای شد ولی این کار غیر قابل انجام بود زیرا طرح اساسا با چیزی که در ذهن اروپایها بود فرق داشت.در سال 1984 دولت فرانسه ساخت یک نمونه ازاین طرح جدید را داد و جالب اینکه این درخواست حتی قبل از خروج فرانسه از طرح مشترک اروپایی و تصمیم به ساخت یک جنگنده بومی گرفته شد .
در نهایت پرنده جدید در 4ژوئیه سال 1986 اولین پرواز خود را انجام داد.در همان اولین پرواز توانست به ارتفاع 11000 متری و سرعت 1.3 ماخ رسید و طرح جدید رافال به معنی تند باد نام گرفت. جنگنده جدید ازمون های مختلف را در روز و شب را انجام داد و بر روی ناو هواپیما بر کلمانسو دست به نشست و برخواست زد. فرانسه به دنبال یک کشور اروپای برای مشارکت در این طرح میگشت تا رافال را تبدیل به یک پروژه چند ملیتی کند.با وجود پیگیری ها برای شراکت کشورهای چون بلژیک،دانمارک هلندو…. هیچ کسی برای مشارکت در طرح جدید پا جلو نگذاشت.فرانسه تصمیم به خرید 330 فروند رافال گرفت ولی با فروپاشی دیوار برلین و پایان جنگ سرد و کاهش بودجه دفاعی فرانسه این تنها یک رویا بود.فرانسه مجبور به کاهش تعداد در خواستی بود و تغییراتی در سازمان دهی نیروی هوایی خود مانند خروج از خدمت میراز 50 و ارتقا میراز های اف1 خود به نسخه سی ار داد تا خلا رافال را پوشش دهد.این داستان در نیروی دریایی نیز بود برنامه دچار تاخیر شد و سن شکاری های اف8 نیروی دریایی فرانسه بالابود و در اواخر دهه 1980 فرانسه برای مدتی به دنبال خرید و یا اجاره موقت تعدادی اف18 هورنت برای خدمت بر روی ناو هواپیما بر این کشور بود که در نهایت به جای نرسید.
برای براورد نیاز مختلف ارتش فرانسه در سال 1989 تصمیم به خدمت گیری سه نمونه رافال گرفت، اول نسخه سی نسخه نیروی هوایی بر اساس نسخه A که نسخه پیش نمونه بود، نسخه بی نسخه اموزشی برای نیروی هوای و دریایی که البته توان ناونشین نداشت ولی توان رزمی مشابه نسخه تک سرنشینه را داشت و در نهایت نسخه ام که قرار بود نسخه ناونشین مشابه نسخه سی باشد.
در سال 1991 نسخه تک سرنشینه سی با موتور جدید ام88-2 پرواز کرد اگرچه از نظر ظاهر با رافال A شباهت داشت ولی تفوتهای زیاد نیز داشت که شامل تغییر موتور و استفاده از مواد ترکیبی و استفاده از مواد جاذب رم در برخی نقاط برای کاهش سطح مقطعی رادار بود.موتور ام88 در سال 1991 اماده شد اگرچه تا سال 1997 به تولید نرسید ولی تا قبل از این نسخه A رفال که نسخه پیش تولید بود از موتور جی 404 امریکایی بهره می برد. در سال 1993 اولین نسخه اموزشی رزمی بی نیز پرواز کرد که 350 کیلوگرم سنگین تر از نسخه سی بود و 400 لیتر سوخت کمتری حمل میکرد که دلیلش نصب صندلی دوم جای برخی مخازن داخلی سوخت بود. نسخه دو سرنشینه بی طی دوران ازمونهای پروازی برای ازمایش تسلیحات مختلف به کار رفت.
اولین نسخه ناو نشین یا همان نسخه ام در12 دسامبر سال 1991 پرواز کرد ،در فرانسه ازمونهای زمینی خود را انجام داد ولی به دلیل نبود یک سامانه شبیه ساز پرتاب به کمک منجنیق برای پرتاب از روی ناو هواپیمابر از روی زمین در فرانسه در سال 1992 این نسخه به امریکا فرستاده شد تا ازمون های در انجا انجام دهد و سرانجام در سال 1993 دست به انجام تمرینات بر روی ناو هواپیما بر کلمانسو زد. در همان سال دومین پیش نمونه رافال ام نیز ساخته شد.نسخه ام نسبت به نسخه زمین 500 کیلوگرم سنگینتر بود که دلیلش استفاده از تجهیزات پرتاب با منجنیق و سامانه های ناوبری بیشتر برای پرواز بر فراز دریا. همچنین این مدل دارای سازه و بال و بدنه مستحکم برای فرود و برخواست از روی ناو داشت.این مدل فاقد بال جمع شونده بود که برای یک جنگنده ناونشین غیر معمول است.در کل رافال ام با نسخه سی نیروی هوایی 95% مشترک بودند.
ولی کمی بیشتر با رافال اشنا شویم
رافال به عنوان یک جنگنده بسیار چالاک طراحی شد و هدف از ترکیب بال دلتا و کانارد تصمیم داسا برای افزایش چالاکی جنگنده بود. بال دلتا میزان بار گذاری بالای داشت و به جنگنده اجازه حمل سوخت داخلی بیشتری را نی داد و بهترین میزان چالاکی را در سرعت فراصوت به رافال بخشید.دارای سرعت و نشست و برخواست بسیار مناسبی است به صورتی که قابلیت پرتاب از یک ناو مجهز به سکوی پرتاب شیب دار را دارد. اگرچه هدف اولیه ساخت رافال رادار گریزی کامل نبوده و استفاده از کانارد که طرح بهینه برای یک جنگنده رادار گریز نیست ولی در بین جنگندهای متعارف کمتری سطح مقطعی را دارد و گفته شده سطح مقطعی ان عدد 0.5 متر مربع است.استفاده از مواد ترکیبی و حتی رم و تلاش در کاهش سطح امواج فروسرخ تولید موتور باعث کاهش سطح مقطعی رافال شده است اگرچه ویژگیهای پنهانکاری رافال همچنان محرمانه است.30 % وزن رافال را مواد ترکیب تشکیل داده که 75% مواد به کار رفته در سطح خارجی این جنگنده است.همچنین کانارد از تیتانیوم ساخته شده و مقداری نیز در بدنه از الومینیوم استفاده شده است.
رافال از موتور انسکا ام 88 با توان 17000 پاند با پس سور قدرت میگیرد. این موتور با نگاهی به موتور اف404 جنگنده اف18 طراحی شده است .موتور در سال 1996 ازمایشاتش تمام و به مرحله تولید رسید .نسخه ام88-2 نسخه ای که بر روی رافال های تولید نصب است دارای قابلیت بسیار بالای در تعمیرات و نگهداری است و به صورت مژولار طراحی شده است. نسخه جدید این موتور که از سال 2010 وارد خط تولید شده نسخه ام 88 – 4 ایی است دارای تعمیر و نگهداری اسان تری است و 8% سوخت کمتری را مصرف می کند و نسخه های قبلی نیز به این مدل ارتقا خواهند یافت. همچنین از سال 2007 بر اساس اخبار بر روی نسخه ای با خروجی متغییر با نام ام88-3دی تحقیقاتی انجام شده است.رافال با این موتور می تواند به رانش به وزن 0.98 با سوخت کامل و چهار موشک هوا به هوا برسد و رانش به وزن با 50% سوخت و بدون سلاح 1.05 اعلام شده است.رافال میتواند با شش موشک هوا به هوا بدون استفاده از پس سوز به سرعت 1.4 ماخ برسد
کابین رافال یک کابین کاملا دیجیتال برای یک نبرد مدرن است. به صورت سنتی شباهت های به کابین اف16 دارد و استیک هدایت در دو سطرف خلبان قرار گرفته است.تلاش بسیار در کاهش بار کاری خلبان انجام شده. دارای هوتاس برای کنترول جنگ افزار و میزارن تزریق سوخت بر روی اهرم گاز است . برای نمایش اطلاعلات یک اچ یو دی بزرگ روی پنل اصلی و همچنین سه نمایشگر در درون کابین در کنار هم قرار دارد که صفحه نمایش مرکزی که کمی جلوتر قرار دارد دارای اندازه 25.5 در 25.5 سانتیمتر ابعاد و لمسی است و دو نمایشگر دیگر نیز دارای اندازه 12.7 در 12.7 سانتیمتر هستند .همچنین در کابین رافال بسیاری از فرامین به وسیله صدای خلبان به جنگنده اعلام می شود که در میدان نبرد این مسئله باعث افزایش هشیاری خلبان می شود.این کار با استفاده از توابع استاندارد انجام میشود که برای رایانه جنگ افزاری تعریف شده که شامل تعویض و یا فعال کرد جنگ افزار تعویض حالت رادار و چند عمل دیگر است.کلاه پرواز خلبان قابلیت نشان دادن اطلاعانت به نمایش امده بر روی اچ یو دی را برای خلبان را دارد و کابین با دوربین دید در شب هماهنگ است.همچنین رایانه پروازی هواپیما این توان را دارد که در صورت سر درگمی و عدم توان کنترل هواپیما توسط خلبان دست به کنترل ان بزند .
خلبان بر روی صندلی پرتاب شونده صفر صفر ساخت مارتین بیکر بهره قرار دارد و دارای سامانه تولید اکسیژن است که دیگر نیازی به حمل کپسول اکسیژن را ندارد.
سامانه ناوبری بر اساس جی پی اس و یک ژیرسکوپ حلقه لیزری پشتیبانی نیز وجود دارد
رافال دارای سامانه دفاعی اس پی ایی سی تی ار ای است.این سامانه که توسط تالس و ام بی دی ای توسعه یافته مجموعه ای از سامانه های دفاعی همچون جنگ الکترونیک ، هشدار دهنده راداری، ضد جنگ الکترونیک، هشدار دهنده فروسرخ مادون قرمز با پوشش 360 درجه) ،پرتاب کننده پوشاله و شراره،هشدار دهنده لیزری با پوشش 120 درجه)سامانه کاونده مادون قرمز در دماغه است. تمامی این سامانه های دفاعی که برای افزایش اگاهی خلبان از محیط اطرافش در نظر گرفته شده و توسط رایانه در قالبی یک پکیج بررسی و گذارشات لازم به خلبان داده میشود. اس پی ایی سی تی ار با بررسی تهیدات یک خروجی مشخص و یکپارچه را در اختیار خلبان قرار میدهد تا بار کاری خلبان را کم و کارایی کلی را در میدان جنگ افزایش دهد.این سیستم این اجازه میدهد
رافال از یک رادار ارایه فازی غیر فعال RBE-2 بهره میبرد . این اولین رادار ارایه فازی اروپایی بود.این رادار با دیش ثابت است و برد کشف ان بر علیه یک جنگنده 130 کیلومتر ذکر شده(هدفی به ابعاد 5 متر مربع) و توان درگیری با 8 هدف را در یک زمان دارد. رادار توان کشف و درگیری با اهداف زمینی و هوایی را دارد و دارای یک حالت روزنه ساختگی مصنوعی برای نقشه برداری از سطح زمین است. رادار در برابر جنگ الکترونیک مقاومت بسیار خوبی دارد و در برخی منابع دو برابر رادار میراژ 2000 سری 5 ذکر شده است .از سال 2004 کار بر روی نسخه رادار فعال رادارRBE-2AA اغاز شد که از سال 2014 روی این جنگنده نسب شده است . گفته شده برد این رادار بر ضد یک هدف 5 متر مربعی 208 کیلومتر است و میتواند تا 40 هدف را رهگیری کند .توان تعیین الگوی اسکن اسمان، توان انتخاب میزان خروجی رادار و همچنین میزان زمان اسکن کردن اسمان در نسخه جدید وجود دارد.
به غیر از رادار، رافال برای کشف اهداف مانند اکثر جنگنده های جدید دارای سامانه های اپتیکی نیز است.رافال دارای سامانه اپتیکی او اس اف بر روی دماغه در جلوی کابین است که شامل دو سامانه با توان تصویر برداری اپتیکی حرارتی به عنوان یک کاونده تصویر بردار فروسرخ برای کشف اهداف هوایی و زمینی و یا دریایی به صورت غیر فعال و یک مسافت یاب لیزری را دارد. سامانه کاونده فروسرخ توان کشف یک هواپیما از پشت سر با پس سور روشن را از 100 کیلومتر و یک هدف دریایی را از 60 کیلومتری دارد و سامانه اپیتکی حرارتی ان توان کشف یک جنگنده را از 40 کیومتری دارد . این سامانه را میتوان جهت شناسایی چشمی اهداف به صورت حرارتی ویا اپیتکی ساده به کار برد. همچنین این سامانه را میتوان برای شلیک موشک تصویر بردار فروسرخ میکا در فاصله دور به کار برد. میتوان اهداف را که توسط رادار کشف شده با کمک این سامانه به سرعت ست کرد ان را به صورت اپتکی دید. بسیاری قابلیت های او اس اف را با غلاف خارجی لیتینیگ مقایسه میکند
از جمله دیگر تسلیحات قابل حمل توسط رافال به صورت غلاف میتواند به غلاف نشان گذاری لیزری وناوبری دامکلیش ساخت گروه تالس که توان نشان گذاری لیزری و همچنین تصویر بردار رنگی و یا حرارتی از اهداف زمینی را دارد این سامانه توان کشف یک هدف از 27 کیلومتری و نشان گذاری لیزری ان را از 16 کیلومتری را دارد.
غلاف شناسایی ای ار ایی او اس که در جایگاه مرگزی بدنه نصب میشود که توان عکس بردار در شب و روز و هر ساعت از شبانه روز را دارد، همچنین رافال توان حمل غلاف سوخت رسانی یار به یار را دارد و با این توان در نقش سوخت رسان جایگزین سوپر اتندارد خواهد شد.
رافال بسته تسلیحات بزرکی را حمل میکند. تقریبا تمامی سلاح های هواپرتاب ساخت فرانسه و در صورت نیاز مشتری سلاح های دیگر غربی قابل هماهنگی با رافال است. رافال توان حمل 9500 کیلوگرم سلاح در 14 جایگاه خارجی در مدل سی و بی و 13 جایگاه در نسخه ام را دارد.سلاح ثابت رافال توپ 30 م م جی آ ای تی با 125 گلوله است. این توپ بر اساس توپ مشهور دفا 530 ساخته شده که بر روی تمامی جنگنده های فرانسوی نصب شد. سرعت اتش توپ 2500 گلوله بر دقیقه است.
سلاح هوا به هوای این جنگنده می توان به موشک فروسرخ کوتاه برد ماژیک اشاره کرد که اگرچه در دهه 1990 بر روی رافال نصب شد ولی امروز جای خود را به موشک میکا داده است . میگا اصلیترین موشک هوا به هوای رافال است . موشک میکا توسعه یافته در دهه 1990 جایگزین سوپر 530 و ماژیک شد. دارای دو نسخه هدایت رادار فعال به عنوان اولین رادار فعال عملیاتی اروپا و نسخه تصویر ساز فروسرخ است.میکا در هر دو نسخه دارای برد 50 تا 80 کیلومتر است . هر دو نسخه را میتوان قفل نشده روانه هدف کرد تا در اسمان بر روی هدف قفل و با ان درگیر شوند. میکا در نسخه رادار فعال از توان ویژه قفل توسط یک جنگنده و شلیک توسط جنگنده دیگر برخوردار است. نسخه تصویر ساز فروسرخ با زاویه درگیر 60 درجه را می توان با کمک اپتیک حرارتی در دماغه رافال بدون قفل به طرف منطقه جنگنده دشمن شلیک تا در طی مسیر با کشف هدف بر روی ان قفل کند. رفال توان حمل موشک اروپایی میتئور را دارد البته نه برای ارتش فرانسه بلکه برای مشتریان خارجی در صورت سفارش.در زمینه توان هوا به زمین رافال توان حمل سری بمب های هدایت لیزری سری پیویی 2 و3 را دارد . همچنین توان حمل بمب هوشمند فرانسوی ای ای اس ام را نیز دارد که یک سلاح کوچک بسیار موثر با دو سامانه هدایت لیزری و ماهواره ای برای درگیری با اهداف ثابت و متحرک است. برد این سلاح بسته به ارتفاع پرتاب بین 15 تا55 کیلومتر است و بر روی بمب مارک 82 با وزن 225 کیلوگرم نصب میشود . یک رافال توان حمل تا 14 عدد از این بمب را دارد. موشک ضد کروز اپاچی با توان پرتاب مهمات ضد باند،موشک کروز Storm Shadow با برد 500 کیلومتر و هدایت ماهواره ای،موشک ضد کشتی اگزوسه،موشک لیزری ای اس 30 و همچنین با در نظر گرفتن اینکه در نقش اتمی رافال در نهایت جایگزین میراژ 2000 ان خواهد شد تا یک تیره موشک کروز اتمی ای اس ام پی را دارد.رفال را میتوان در صورت سفارش مشتری به دیگر تسلیخات غربی نیز تجهیز کرد.
رفال توان حمل پنچ مخزن سوخت خارجی 1700 و یا 2000 لیتری را دارد و برد انتقالی ان با سه مخزن سوخت خارجی 3700 و با پنچ مخزن سوخت 4200 کیلومتر ذکر شده است.برد رزمی رفال با شش موشک هوا به هوا و سه مخزن سوخت 1100 کیلومتر بیان شده است.
ورود به خدمت
همان طور که گفته شد قرار بود 330 فروند رافال توسط ارتش فرانسه به خدمت گرفته شود ولی با کاهش بودجه دفاعی این رقم بشدت کاهش یافت.این رقم در مرحله اول به 250 و در مرحله بعد به 212 کاهش یافت.خط تولید در سال 1992 اغاز شد ولی به دلیل پاره ای از مشکلات در سال 1997 دوباره تعطیل شد تا اینکه در پایین دهه 1990 دوباره بازگشایی شود.اولین سفارش از سوی دولت فرانسه درسال 1997 برای تحویل 40 فروند بین سال 2002 تا 2007 و و در سال 2004 نیز سفارش 59 فروند از نسخه اف3 این جنگنده و در نهایت 60 فروند درسال 2009 سفارش داده شد.در مجموع تاکنون 180 فروند رافال سفارش داده شده که تا میانه سال 2014 در مجموع 126 فروند رافال تحویل شده است.همکنون نیروی هوایی فرانسه دارای 87 فروند و نیروی دریایی دارای 39 فروند رفال است. اولین حضور عملیاتی رافال به سال 2007 میلادی و شرکت در نبرد افغانستان بر میگردد. در ان سال شش فروند فروند شامل سه فروند از نیروی دریایی و سه فروند از نیروی هوایی برای شرکت در نبرد افغانستان اعضام شدند که با پرتاب یکی بمب لیزری جی بی یو 12 اولین برگ از دفتر رزمی رافال نوشته شد.در سال های 2009 و 2011 نیز در افغانستان حضور داشت. در سال 2011 رفاال بر علیه ارتش قزافی وارد عمل شد و معمولا با دو مخزن سوخت چهار موشک میکا و شش ای ای اس ام بر فراز لیبی با سوخت گیری هوایی با اهداف مشخص شده ارتش قرافی درگیر میشد .همچنین در سال 2013 رافال بر علیه شورشیان اسلامگرای مالی به کار رفت.
رافال بعد از ده سال که تقریبا هیچ مشتری خارجی پیدا نکرد در سال 2012 رفال را در برنامه خرید 126 جنگنده چند منظوره خود بین پنج رقیب دیگر انتخاب کرد. قرار است که 108 فروند از این تعداد در داخل هند تولید شود و ما بقی در فرانسه ولی در نهایت تنها 36 فروند رافال که همگی در داخل خود فرانسه تولید می شوند سفارش داده شد که در سال 2019 میلادی اولین دسته ان اماده شد.هند در سال 2023 دست به سفارش 36 فروند رافال دیگر البته از نسخه ام برای نیروی دریایی برای جایگزینی با میگ29 کا سفارش داد
مصر 24 فروند رافال را در اوائل سال 2015 سفارش داد و در سال 2021 دست به سفارش 30 فروند دیگر نیز زد و بعد از ان هند با در نظر گرفتن اینکه هنوز قرار داد تولید در داخل به جای نرسیده 36 فروند رافال را سفارش داد و در نهایت در اوریل 2015 قطر سومین مشتری خارجی شد که 24 فروند رافال را سفارش داد.
کرواسی طی یک قرارداد در 25 نوامبر سال2021 دست به خرید 12 فروند رافال دست دوم از فرانسه زده است که شامل10 فرود نسخه تک سرنشینه و دو فروند نسخه دو سرنشینه است.رافال تحویل در زمان تحویل به کرواسی دارای 14 سال سن و 3800 ساعت پرواز هستند و قرار است بین سال2023 تا سال2025 تحویل شوند . این جنگنده میتوانند با عمر فعلی تا 20 سال برای کرواسی پرواز کننده و بعد نیز میتوان انها را ارتقا داد و برای مدت بیشتری در خدمت نگهداشت
یونان نیز در سال 2020 دست به خرید 18 فروند رافال دست دوم از فرانسه زد ولی بعد این تعداد به24 فروند افزایش یافت که در سال 2021 اولین دسته انها را تحویل گرفت
در 3 دسامبر سال2021 نیز اکانت توییتری رسمی شرکت داسا فرانسه سازنده جنگنده رافال از امضا قراردادی برای فروش 80 فروند جنگنده رافال نسخه اف 4به ارزش 14 میلیارد دلار به امارات در کنار دو میلیارد دلار سلاح برای ان خبر داد
اندونزی دیگر مشتری این جنگنده است که42 فروند از این جنگنده را طی دو سری بین سال های 2022 و 2023 سفارش داد
مشخصات:
برخی از مشخصات دسا رافائل سی عبارت اند از طول و ارتفاع 15.27 و 5.34 متر ،وزن خالی 9500 کیلوگرمی ،بیشترین سرعت 1.8 ماخ برابر با 2135 کیلومتر در ساعت ،برد رزمی با هشت موشک هوا به هوا و مخازن سوخت خارجی 1820 کیلومتر و برد انتقالی 3700 کیلومتر،سقف پرواز 16800 متر میباشد.این هواپیما از دو دستگاه موتور توربوفن انسکا ام88 با توان ابر کروزی با توان 11250 پاند رانش خشک و 17000 پاند با پس سوز بهره میبرد .تسلیحات رافائل عبارت است از 2 دو توپ 30 م م با 125 گلوله برای هر توپ ، چهارده جایگاه حمل جنگ افزار خارجی(13 جایگاه برای نسخه ام) با توان 9500 کیلوگرم تسلیحات با توان حمل تا هشت موشک رادار فعال میکا (ویا نسخه فروسرخ ان) ویا چهار موشک ماژیک موشکهای ضد کشتی اگزوسه،ضد رادار الارم،بمب لیزری جی بی یو 10 و12 و ای ای اس ام ،موشک کروز اتمی ای اس ام پی،پرتاب کننده مهمات اپاچی و موشک کروز استروم شود و 18 بمب مارک82.
ترجمه :عبدالحمید تارخ
با عرض سلام
قابلیت هماهنگی با بمب اس دی بی را دارد؟؟
هماهنگ بشه باهاش بله
موفق باشید معلومات عالی بوددست شمادردنکند