بررسی ارتقای تی 72 سری ام از صنایع شهید زین الدین
اختصاصی جنگاوران، هرگونه باز نشر با ذکر منبع مجاز است
نویسنده : سینا نوریخانی
در چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی در سال 1397، نمایشگاهی در مصلی تهران با محوریت نمایش تجهیزات و ادوات نظامی/دفاعی برگزار شد. در جریان این نمایشگاه یکی از ادواتی که به سرعت مورد توجه قرار گرفت و حدسیات زیادی پیرامون آن مطرح شد، نمونه ای ارتقا یافته از تانک تی 72 بود. از جمله حدسیات مطرح در خصوص این تانک این بود که نمونه ای تعدیل شده از کرار، نمونه ای ناقص از کرار، نمونه تایید شده برای تولید و به کارگیری از کرار و امثالهم است که البته تماما اشتباه بودند. در نهایت مشخص شد که این به روزرسانی نه براساس تی 72 اس و با نام کرار که براساس تی 72 سری ام (M) صورت گرفته و محصولی از صنایع شهید زین الدین سپاه است که در حال حاضر زیر مجموعه ای از جهاد خودکفایی نیروی زمینی سپاه محسوب میشود.
ایران نمونه های مختلفی از تانک تی 72 را در اختیار دارد که هم خرید است و هم غنیمتی های دوران جنگ از عراق که شامل مدل اس، سری اورال، سری ام (مدل های ام و ام1) و ……. هستند. اولین آشنایی نزدیک ایران با تی 72 به دوران جنگ تحمیلی و مقابله با واحد هایی همچون گارد ریاست جمهوری عراق باز میگردد که کاربر اصلی و مهم تانک های تی 72 بودند. نیروهای ایرانی تعدادی از تانک های تی 72 عراق را پس از انهدام و تعدادی دیگر را پس از غنیمت مورد بررسی قرار دادند که حاصل آن شناخت این تانک و نقاط قوت و ضعف آن و بهره گیری از این شناخت برای مقابله با آن در طول جنگ بود.
بررسی نمونه منهدم شده ای از تانک تی 72 سری اورال عراقی توسط محسن رضایی و رحیم صفوی
در ایران از پیش از انقلاب صنایع مسجد سلیمان و کارخانجات بابک در حوزه تعمیر، نگهداری و ارتقای زرهی تاسیس شدند. پس از انقلاب وزارت دفاع نیز با صنایع شهید کلاهدوز و صنایع بنی هاشم دورود به حوزه تولید و ارتقای زرهی وارد شد. اما سپاه پاسداران نیز هر چند به مراتب محدودتر، زیر ساخت های تعمیر و بازسازی زرهی خود را دارد که تحت عنوان موسسه یا صنایع شهید زین الدین شناخته میشود. این موسسه در میانه جنگ در سال 1363 با هدف تعمیر و بازسازی ادوات زرهی سپاه تاسیس شد و تا مدت ها زیر نظر معاونت آماد و پشتیبانی سپاه فعالیت میکرد. در نهایت این موسسه با دستور مستقیم فرمانده کل سپاه به نیروی زمینی بازگشته و در حال حاضر به عنوان زیر مجموعه ای از جهاد خودکفایی نیروی زمینی سپاه به فعالیت مشغول است.
اصولا برای به روزرسانی یک تانک چه نمونه ای اوراقی و رها شده باشد و چه نمونه ای عملیاتی و مورد استفاده، در ابتدای کار باید روند بازسازی را به اجرا گذاشت. در اینجا تفاوت در هزینه کار و رده تعمیراتی لازم برای بازسازی یک تانک اوراقی در مقایسه با نمونه ای در حال خدمت است اما در نهایت پیش از ارتقا هر دو تانک در ابتدا نیاز به بازسازی و تعمیر دارند. پس از بازسازی، مرحله بهینه سازی و به روزرسانی به اجرا در می آید که حاصل آن دستیابی تانک به قابلیت های جدید خواهد بود. در اینجا باید به این نکته توجه داشت که بخشی از هزینه ارتقای ادوات زرهی مرتبط با روند بازسازی و تعمیر پیش از ارتقا است.
مسئله مهم در خصوص به روزرسانی تانک و به طور کلی ادوات زرهی، شناخت دقیق از تهدیدات و الزامات حال و آینده است. براساس همین شناخت است که قابلیت ها و گزینه های به روزرسانی تعیین میشود. در گذشته قابلیت های یک تانک در قالب مثلث کارایی رزمی با سه ضلع حفاظت، تحرک و قدرت آتش مطرح بود. در این تعریف وقتی صحبت از حفاظت به میان می آید، منظور عمدتا حفاظت زرهی است. امروزه اما قابلیت هایی که از ادوات زرهی و یک تانک انتظار میرود شکل به مراتب گسترده تری به خود گرفته و در قالب یک ماتریس یا چند ضلعی تعریف میشود که موارد متعددی از جمله بقاپذیری، قابلت ارتباطی، سازگاری، مرگ آوری و ……. را شامل میشود. در اینجا وقتی صحبت از بقاپذیری به میان می آید، گستره ای از حفاظت زرهی تا سیستم های حفاظت فعال، پوشش های استتار چند طیفی و ……… را در بر میگیرد.
در تانک تی 72 سری ام در تمامی قابلیت ها مسئله ارتقا و به روزرسانی مطرح است، حال برخی از این قابلیت ها اهمیت و ارزش عملیاتی بیشتری برای این تانک دارند. به عنوان نمونه مسئله بقاپذیری برای تانک تی 72 سری ام در اولویت قرار دارد و دیگر قابلیت ها در سطوح بعدی کار قرار میگیرند. در ادامه مطلب به بررسی بخش های مختلف به روزرسانی ارائه شده بر روی تانک تی 72 سری ام از سوی صنایع شهید زین الدین پرداخته خواهد شد.
بخش نخست : بقاپذیری
در بخش بقاپذیری در ابتدای امر مسئله حفاظت و مشخصا حفاظت زرهی مطرح میشود. تانک های تی 72 سری ام به عنوان نمونه های صادراتی و تعدیل شده از مدل A، امروزه در برابر انواع تهدیدات از جمله پرتابه های انرژی جنبشی و سرجنگی موشک ها و راکت های ضد زره، شدیدا نفوذپذیر و ضعیف است. نه تنها سری ام که مدل های به مراتب جدیدتر تی 72 همچون مدل B و نمونه صادراتی آن تی 72 اس نیز امروزه چنین هستند چه رسد به مدلی همچون ام و ام 1. آنچه که طراحان بسته ارتقای تی 72 ام در صنایع زین الدین جهت ارتقای حفاظت تانک اندیشیده اند، استفاده از زره واکنشگر انفجاری جدید در طرحی مشابه با زره واکنشگر انفجاری نسل دومی کنتاکت 5 روسی است.
ورود زره واکنشگر انفجاری به حفاظت تانک های ایرانی از زمان خرید تانک تی 72 اس صورت گرفت. البته کنتاکت 1 تنها زره واکنشگری نبود که به ایران وارد شد. در جریان انجام پروژه تانک خرمشهر با اوکراین، زره نوژ اوکراینی در نمونه معادل با کنتاکت 5 روسی به کشور وارد شد که تجربه جدیدی از کار با زره های واکنشگر انفجاری برای ایران بود. کنتاکت 5 یا معادل آن در زره سری نوژ اوکراینی (که البته مدل های مختلفی دارد) بر خلاف زره کنتاکت 1 که در برابر مهمات انرژی جنبشی تقریبا اثری ندارد، از سطح حفاظتی مشخصی در برابر این مهمات برخوردار است در کنار اینکه حفاظت در برابر سرجنگی خرج گود موشک ها و راکت های ضد زره را نیز به میزان قابل توجهی افزایش میدهد.
زره واکنشگر انفجاری که برای ارتقای حفاظت تانک های سری ام سپاه مورد استفاده قرار گرفته، کنتاکت 5 نیست اما از نظر طراحی کلی، ابعاد برخی از بلوک ها و سایر ویژگی ها به این زره روسی شباهت دارد هر چند تفاوت هایی نیز وجود دارد که در ادامه مورد اشاره قرار خواهند گرفت. البته این نکته را نیز میبایست مد نظر قرار داد که با توجه به تهدیدات موجود، امروزه حتی زره کنتاکت 5 نیز نمونه ای منسوخ محسوب میشود به ویژه که فناوری دهه 80 زرهی شوروی است که اولین بار بر روی تانک T-80U در اواسط دهه هشتاد به کار گرفته شده. در حال حاضر در زرهی روسیه کنتاکت 5 به مرور در حال جایگزینی با نسل سوم و چهارم زره های واکنشگر از جمله رلیکت و مالاخیت (مرمر سبز) است. زره موسوم به مرمر سبز در تانک آرماتا به عنوان جدیدترین محصول روسیه در حوزه تانک اصلی میدان نبرد به کار رفته است.
.
آنچه که در عکس فوق تحت عنوان بلوک های زره واکنشگر دیده میشود در حقیقت یک محفظه تو خالی یا یک جعبه نگهدارنده است که عناصر یا صفحات انفجاری در درون آن قرار میگیرد و در حقیقت از طریق همین صفحات انفجاری است که عمل واکنش زره صورت گرفته و از سطح نفوذ تهدید کاسته میشود یا تهدید به کل دفع میگردد. یک تفاوت مهم در کنتاکت 5 نسبت به کنتاکت 1 در تعداد عناصر یا صفحات انفجاری قابل نصب در درون بلوک های زره است.
در بلوک های پیشانی برجک تانک تی 72 ام ارتقا یافته ایرانی تفاوت ها و شباهت هایی با تی 90 روسی وجود دارد که قابل توجه است. یکی از شباهت ها، ابعاد کوچکتر بلوک نصب شده در بخش جلویی سیستم نظارت و هدفگیری توپچی است که به منظور جلوگیری از محدود شدن میدان دید به این صورت طراحی شده است. یک تفاوت دیگر در نحوه چینش بلوک ها، سطح پوشش و فواصل ایجاد شده مابین بلوک ها است که مشخصا در نمونه ایرانی کیفیت کار بالاتر و چینش بهتری را مشاهده میکنیم. عمده تفاوت موجود در این بخش نیز در طراحی متفاوت دو عدد از بلوک ها مابین نمونه روسی و ایرانی است و اضافه شدن دو بلوک لبه بیرونی در طرفین برجک در نمونه ایرانی است که در نمونه روسی وجود ندارد.
زره کنتاکت 1 (نسل اول زره های واکنشگر عملیاتی ساخت شوروی) از طراحی ساده ای برخوردار است که یک جعبه فولادی با دو صفحه واکنشگر داخلی به صورت زاویه دار را شامل میشود. صفحات داخلی که 4S20 نام دارند شامل ماده منفجره پلاستیکی با روکشی از صفحه فولادی است. ماده منفجره هر بلوک زره در حدود 260 گرم وزن دارد که قدرت انفجاری آن برابر با 280 گرم تی ان تی میباشد.
در زره کنتاکت 5 علاوه بر افزایش ضخامت صفحه سازنده محفظه زره و تقویت محفظه، از صفحات انفجاری یا عناصر انفجاری با نام 4S22 استفاده شده است. این صفحات شامل 280 گرم ماده منفجره پلاستیکی با قدرت انفجاری برابر با 330 گرم تی ان تی هستند که تحت پوشش یک پوسته فولادی قرار گرفته اند. یکی از تفاوت های کنتاکت 1 با کنتاکت 5 در صفحات انفجاری است.
البته این امکان وجود دارد که صفحات انفجاری کنتاکت 1 در زره کنتاکت 5 استفاده شود همانگونه که امکان استفاده از صفحات انفجاری زره رلیکت در درون زره کنتاکت 5 وجود دارد. در اینجا دو گزینه برای زره ایرانی مطرح میشود که نخست ساخت یک صفحه انفجاری جدید (مشابه نمونه مورد استفاده در نوژ اوکراینی یا کنتاکت 5 روسی) و دوم استفاده از صفحات انفجاری 4S20 کنتاکت 1 است که به نسبت کنتاکت 1 در تعداد بیشتری در درون محفظه زره جدید قرار میگیرند (به جهت ابعاد بزرگتر محفظه زره جدید که مشابه کنتاکت 5 است)
در تانک های مجهز به زره کنتاکت 5 معمولا یکی از نقاط ضعف، در پوشش نواحی جانبی برجک است به صورتی که این مشکل در تانک های تی 90 اس، تی 72 بی 3 و تی 80 یو نیز دیده میشود و تنها زمانی رفع شده که تانک ها به زره رلیکت در این بخش ها مجهز شده اند. مسئله ضعف در پوشش جانبی برجک در تانک هایی همچون T-72B3M و یا T-90MS همانگونه که مطرح شد با استفاده از زره رلیکت بر طرف شده است که البته در اینجا نمیتواند مبنای مقایسه با نمونه ایرانی باشد چرا که نمونه ایرانی در بخش جانبی برجک بیشتر به کنتاکت 5 و نمونه مشابه اوکراینی از زره نوژ شباهت دارد تا رلیکت روسی.
در بخش فوقانی یا سقف برجک، بلوک های زره واکنشگر تا نیمه جلویی را پوشش داده اند و بلوک های نصب شده بر روی سقف نیز از نظر طراحی و ابعاد در 6 یا 7 نوع مختلف قابل دسته بندی هستند. بخش فوقانی برجک از نقاط ضعف در اکثریت تانک ها است و یکی از گزینه های ارتقای حفاظت، تقویت این قسمت از تانک است. در حال حاضر به جز تهدید موشک های هدایت شونده با مکانیسم حمله از بالا، ریز مهمات ضد زره قابل حمل در مهمات توپخانه و راکت ها نیز میتواند برای این بخش از تانک تهدیدات جدی ایجاد کنند.
سقف برجک با حدود 18 یا 19 عدد بلوک پوشانده شده که در بخش جلویی سقف، پوشش حفاظتی خوبی ایجاد کرده اند. ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که با وجود تقویت سقف با بلوک های زره واکنشگر اما در نهایت سطح تهدیدات و قابلیت نفوذ سرجنگی موشک هایی همچون جاولین و اسپایک میتواند بیش از حفاظت ایجاد شده در این بخش از تانک باشد (به خصوص که این موشک ها از سرجنگی دو مرحله ای برای پاکسازی زره واکنشگر برخوردارند)
بخش عقبی برجک، چنانکه امروزه مرسوم است از طریق زره قفسی پوشش داده شده. زره قفسی در برابر اصابت راکت ها و موشک های ضد زره دارای دو عملکرد متفاوت است. چنانچه راکت به شبکه های این زره به صورت مستقیم اصابت کند، فعال سازی زودهنگام سرجنگی رخ میدهد که مابین نقطه فعال شدن سر جنگی و اصابت به زره برجک فاصله ای ایجاد میکند که این فاصله از میزان نفوذ تا حد مشخصی میکاهد. عملکرد دوم اما اصابت راکت به فضای میانی دو شبکه زره است به صورتی که با عبور از میان شبکه زره، به سرجنگی راکت آسیب وارد شده و فعال نشود (یا در صورت فعال شدن آن جریان پر سرعت شکافنده زره موسوم به جت خرج گود به درستی تشکیل نشود).
البته باید به این نکته توجه داشت که زره قفسی در بخش عقبی برجک تی 72 عمدتا حفاظت در برابر راکت های ضد زره با سر جنگی یک مرحله ای همچون آر پی جی 7 را تامین میکند و در برابر موشک های هدایت شونده با سر جنگی دو مرحله ای چندان اثر بخش نیست.
نمایی از زره قفسی نصب شده بر عقب برجک
زره قفسی در این بخش از تانک به جز تامین حفاظت، یک کاربرد دیگر هم میتواند داشته باشد و آن ایجاد فضای ذخیره سازی در عقب برجک است. البته در تی 72 ام ارتقا یافته ایرانی برای انجام اینکار میبایست به شبکه زره قفسی یک صفحه تحتانی اضافه شود تا این بخش به صورت یک سبد درآمده و امکان قرار دادن تجهیزات درون آن وجود داشته باشد (به صورت خلاصه مزیت استفاده از این بخش در افزایش ظرفیت حمل تجهیزات جانبی تانک در کنار ارتقای حفاظت بخش عقبی برجک)
یکی از مهمترین ضعف های حفاظتی تانک تی 72، آسیب پذیری بسیار زیاد بخش زیرین شاسی است که نه تنها در برابر بمب های کنار جاده ای بلکه در مقابل مین های ضد تانک نیز مطرح است. در حال حاضر بمب های کنار جاده ای از تهدیدات اصلی بر علیه زرهی محسوب میشوند و روش مقابله با آن ها علاوه بر استفاده از انواع اخلالگر، تقویت بخش زیرین شاسی با نصب صفحات محافظ است
در تانک های روسی مجهز به سیستم بارگذار چرخ فلکی همچون تی 72، تی 64، تی 80 و تی 90 به دلیل قرار گرفتن عمده مهمات ذخیره در سینی سیستم بارگذار که در کف شاسی نصب میشود، مسئله حفاظت از شاسی در برابر تهدیدات انفجاری از اهمیت دو چندانی برخوردار است. در زمانی که تانک تی 72 طراحی شد، مسئله بمب های کنار جاده ای جزو تهدیدات مطرح برای آن نبود و اصولا در آن دوران عمده تهدیدات یا موشک های ضد زره بودند و یا مین های ضد تانک.
امروزه اما ماجرا به شکل دیگری رقم خورده و تهدیدات متفاوتی در میدان نبرد وجود دارند. برای پوشش بخش زیرین شاسی تانک تی 72 میبایست صفحه ای تقویت کننده در نظر گرفت که حداقل 60 درصد از بخش زیرین شاسی یعنی از بخش زیرین دهلیز راننده تا بخش زیرین شاسی در قسمت سیستم بارگذار خودکار را پوشش دهد. صفحه تقویت کننده بخش زیرین شاسی قطعا میتواند گزینه ای کارآمد در برابر تهدیدات انفجاری باشد و این مسئله ای است که در تانک آبرامز مجهز به بسته بقاپذیری نبرد شهری یا TUSK در عراق و در تانک های لئوپارد 2A6M کانادایی در افغانستان به صورت موفق تجربه شده است.
قطعا یکی از مهمترین ضعف های حفاظت تانک تی 72 ام ارتقا یافته در عدم تقویت بخش زیرین شاسی است. مشابه این ضعف در ارتقای کرار نیز وجود دارد و هر دو نمونه به روزرسانی ارائه شده در ایران بر روی تانک تی 72 در برابر تهدیدات انفجاری به شدت آسیب پذیر هستند. در اینجا توجه به این نکته ضروری است که مسئله حفاظت باید منطبق با الزامات و تهدیدات روز جلو برود و امروزه یکی از تهدیدات مطرح که به شدت بر علیه زرهی اعمال میشود، تهدیدات انفجاری است (انواع و اقسام بمب ها و تله های انفجاری).
تقویت بخش زیرین شاسی برای جلوگیری از ورود آسیب و صدمه نیست بلکه صرفا برای جلوگیری از انتقال اثرات انفجاری به درون شاسی، انفجار مهمات و مرگ فجیع خدمه است. در نهایت تانکی که به صفحه محافظ یکپارچه زیرین شاسی مجهز شده نیز در برابر انفجار، در سطوح مختلف آسیب میبیند و از حالت عملیاتی خارج میشود اما تفاوت آن با تانکی فاقد این صفحه در زنده ماندن خدمه و کاهش قابل توجه مجموع تلفات انسانی وارد شده در یگان زرهی است.
پس از مبحث حفاظت انفجاری شاسی، ارتقای سطح حفاظت و مقاومت زرهی تانک در بخش جلویی شاسی یا سینه تانک مطرح میشود، بخشی که تحت عنوان Glacis از آن یاد میشود و به دو بخش فوقانی و زیرین قابل تقسیم بندی است.. در بخش زیرین قسمت جلویی شاسی تیغه خود سنگر ساز قرار گرفته و از جهت وجود این جزء، امکان موثری برای ارتقای سطح حفاظت وجود ندارد مگر با حذف آن. اما بخش فوقانی قسمت جلویی شاسی از طریق 16 بلوک زره واکنشگر تقویت شده است. تفاوت بلوک های این بخش با بلوک های نصب شده بر روی برجک علاوه بر ابعاد و طراحی بلوک ها در چگونگی دسترسی به درون محفظه بلوک برای قرار دادن صفحات انفجاری است.
در بلوک های زره واکنشگر بخش جلویی شاسی در نمونه ایرانی، درب دسترسی به داخل بلوک در حقیقت صفحه فوقانی زره است که تحت عنوان صفحه پران یا Flyer Plate شناخته میشود. این صفحه در حقیقت همان بخشی از زره واکنشگر است که در اثر فعال شدن عناصر انفجاری داخلی در زره، به سمت هدف و در جهت مخالف بدنه به حرکت در می آید یا به تعریفی پرتاب میشود. عمده ضعفی که در طراحی حفاظتی بخش جلویی شاسی دیده میشود در نبود صفحه تفکیک کننده بلوک ها است که مانعی برای جلوگیری از انفجار زنجیره ای آن ها خواهد بود. چنین طرحی در بلوک های جلوی شاسی تانک تی 80 یو مورد استفاده قرار گرفته و موثر بوده است.
در تانک تی 72 در سری ام همچون برخی دیگر از مدل های تی 72 در طرفین شاسی از یک لایه یا پرده محافظ از جنس لاستیک ولکانیزه استفاده شده است. این صفحات در برابر تهدید مهمات انرژی جنبشی هیچگونه حفاظتی ندارند حتی در برابر مرمی مهمات 7.62 میلیمتری سلاح های هجومی و تنها کاربرد آن ها، وارد کردن یک شوک ضربه ای به منظور فعال سازی سرجنگی خرج گود پرتابه های ضد زره است. در حقیقت عملکرد این لایه لاستیکی در ایجاد یک فاصله هوایی یا Air Gap میان نقطه فعال سازی سر جنگی خرج گود و صفحه سازنده بخش جانبی شاسی است تا به این صورت از نفوذ کاسته شود یا به طور کلی نفوذی رخ ندهد.
یک سر جنگی خرج گود با قطر 100 میلیمتر در صورت اصابت از رو به رو با زاویه 30 درجه به پرده محافظ جانبی شاسی، با فاصله ای بیش از 2 متر از زره جانبی بدنه تانک فعال خواهد شد و در این فاصله خرج گود مورد اشاره صرفا قادر به نفوذ کمتر از 160 میلیمتر خواهد بود که جهت نفوذ به دیواره کناره شاسی تی 72 کفایت نمیکند. البته ممکن است اصابت در زوایای دیگری صورت بگیرد که نتیجه کاملا متفاوت باشد به خصوص که امروزه موشک ها و راکت های ضد زره عمدتا مجهز به سرجنگی دو مرحله ای با قابلیت نفوذ بالا هستند. در مجموعه لایه لاستیکی جانبی شاسی امروزه در برابر تهدیدات موجود حفاظت قابل توجهی را ارائه نمیکند.
یکی از راه های ارتقای حفاظت بخش جانبی شاسی تانک تی 72، استفاده از بلوک های زره واکنشگر است. این بلوک ها میتوانند طرحی متفاوت از بلوک های بخش جلویی شاسی داشته باشند اما در عملکرد میبایست از سطحی نزدیک یا مشابه برخوردار باشند. در ارتقای تی 72 سری ام، بلوک های زره واکنشگر نصب شده در کناره شاسی تانک به تعداد 12 عدد در هر سمت از بخش جلویی تا نزدیکی بخش عقبی شاسی را پوشش میدهند و از این جهت میتوان گفت که سطح پوشش بلوک ها در کناره شاسی بسیار مناسب است.
در بلوک های نمونه ایرانی در بخش جانبی شاسی، بیش از اینکه شباهت به کنتاکت 5 و سطح پوشش محدود آن در T-90S وجود داشته باشد، طرح زره به رلیکت روسی و سطح پوشش گسترده آن در تانک های T-90MS و T-72B3M نزدیک است. البته کیفیت ساخت بلوک ها در ظاهر پایین تر از بلوک های دیگر بخش های تانک است و بین صفحه پران/درب دسترسی به محفظه زره و بدنه آن فاصله بیش از حدی در برخی بلوک ها دیده میشود. تعداد صفحات یا عناصر انفجاری قابل بارگذاری درون بلوک ها نیز بسته به ابعاد آن ها متفاوت است. بلوک های بخش پایینی ابعاد بزرگتری دارند و نتیجتا ظرفیت نصب صفحات انفجاری در درون آن ها بیشتر است.
زره واکنشگر جانبی در شاسی تانک صرفا در برابر تهدیدی همچون راکت های ضد زره موثر نیست و در برخی دیگر از تهدیدات نیز میتواند موثر باشد از جمله در دفع اثرات انفجاری ناشی از بمب های کنار جاده ای و دفع شکافنده شکل یافته انفجاری مین های خارج از مسیر. مین های خارج از مسیر یا اصطلاحا off-route برخلاف مین های ضد تانک معمول که در مسیر حرکت تانک و در زیر شنی ان قرار میگیرند، در خارج از مسیر و کناره جاده نصب میشوند تا اثر جانبی داشته باشند. این نوع از مین های ضد تانک از طریق شکافنده شکل یافته انفجاری یا EFP در زره تانک نفوذ میکنند که از طریق زره واکنشگر میتوان مانع از این مسئله شد.
هر چند در نمونه ایرانی در بخش بلوک های برجک، اتصالات و نحوه نصب بلوک ها به نمونه روسی شباهت دارد اما در بخش جانبی شاسی نحوه اتصال و نوع اتصالات به کار رفته متفاوت است. تنها اهمیت این مسئله در افزایش یا کاهش مدت زمان نصب و جداسازی بلوک ها در نمونه ایرانی و نمونه روسی (کنتاکت 5 و رلیکت) خواهد بود که صرفا سازنده از آن آگاه است. به جز بلوک های زره واکنشگر، در طرفین لبه عقبی شاسی از شبکه زره قفسی نیز استفاده شده است.
مسئله دیگر مقایسه با کرار است. در بخش زره جانبی شاسی، به نظر تانک کرار شرایط بهتری دارد و زره جانبی شاسی این تانک از لایه های ب یشتری با ضخامت بالاتر تشکیل شده است. به این نکته باید توجه داشت که در بلوک های زره جانبی شاسی در تانک تی 72 ام ارتقا یافته، بخش مهمی از ضخامت بلوک در حقیقت فضای تو خالی برای قرارگیری صفحات انفجاری است. در لایه محافظ جانبی شاسی کرار یک ساختار ساندویچی وجود دارد که متشکل از 5 لایه است. از این 5 لایه 2 لایه از جنس لاستیک ولکانیزه تشکیل شده است.
اینکه سطح حفاظت لایه محافظ جانبی شاسی در کرار و نمونه موجود در تی 72 ام ارتقا یافته دقیقا چه میزان است و به طور دقیق چقدر تفاوت دارند مسئله مشخصی نیست و تنها اینگونه میتوان گفت که در این بخش کرار از یک طراحی پیچیده تر و چند لایه برخوردار است که حداقل در ظاهر حفاظت بهتری ارائه میکند.
وزن تانک های تی 72 در سری ام در حدود 41 الی 41.5 تن است و وزن یک بسته کامل کنتاکت 5 در حدود 3 تن است. این مسئله را نیز باید در نظر داشت که تعداد بلوک های زره واکنشگر که بر روی تی 72 ارتقا یافته ایرانی نصب شده بیش از تعداد بلوک های پکیج استاندارد کنتاکت 5 است نتیجتا میتوان حدس زد که وزن بسته زره واکنشگر نصب شده در نمونه ایرانی حتی بیش از 3 تن باشد (در حالت آماده به کار یا اصطلاحا رزمی که صفحات انفجاری در داخل بلوک های زره قرار میگیرد). براساس ارتقای حفاظت صورت گرفته، وزن این تانک در حدود 45 الی 45.5 تن تخمین زده میشود که در اینجا نیاز به افزایش سطح توان پیشرانه یا تعویض آن جهت حفظ سطح تحرک مطرح میشود که در بخش تحرک به آن خواهیم پرداخت.
همانگونه که در ابتدای مطلب نیز مطرح شد، حفاظت امروزه مقوله ای به مراتب گسترده تر از گذشته است و یکی از جنبه های مهم آن سیستم های حفاظت فعال با مکانیسم های مقابله نرم و سخت هستند. در بنر معرفی ویژگی های ارتقای تی 72 ام مسئله تجهیز تانک به سیستم های اخلالگر موشک های هدایت IR و آشکار ساز و هشدار دهنده لیزری مورد اشاره قرار گرفته است. تا امروز البته چنین سیستمی در عمل بر روی تانک تی 72 ام ارتقا یافته رویت نشده اما در جریان ارائه دستاورد های جهاد خودکفایی نیروی زمینی سپاه، کلیپی در خصوص آزمایش سامانه ای موسوم به سیستم خود حفاظتی تانک منتشر شد که تنها مورد قابل استناد در خصوص وجود یک چنین سیستمی است.
البته گزینه دیگری که در این زمینه وجود دارد استفاده از همان مجموعه حفاظتی نصب شده بر روی تانک کرار است که در مقاله این تانک در سایت مورد تجزیه و تحلیل کامل قرار گرفته و امکان ارجاع به آن وجود دارد. ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که امروزه تجهیز تانک به سیستم حفاظتی با مکانیسم مقابله نرم یا اخلال کفایت نمیکند و باید به سمت مقابله سخت و سیستم هایی با قابلیت انهدام پرتابه تهدید حرکت کرد (مشابه سامانه تروفی و امثالهم)
از اجزای حفاظتی تانک، نارنجک های دودزای آن هستند که یکی از روش های تولید پرده دود استتاری مبتنی بر آن ها است. در نمونه ارتقا یافته ای که از تانک های تی 72 سری ام در ایران ارائه شده، پرتابگر های نارنجک دودزا از جلوی برجک حذف و در طرفین برجک در دو مجموعه 6 عددی نصب شده اند. تعداد پرتابگر ها البته از مدل تی 72 اس کمتر است. پرتابگر ها بین برجک و بلوک های زره واکنشگر قرار گرفته اند و در حقیقت توسط بلوک ها محافظت شده اند. به طور کلی چینش تجهیزات و اجزا در کناره برجک نمونه ارتقا یافته ایرانی به شکل حساب شده ای صورت گرفته است
بخش دوم : تحرک
اولین پیشرانه عملیاتی شده بر روی تانک های تی 72، پیشرانه سری V-46 است که در دو مدل V-46-4 و V-46-6 مورد استفاده قرار گرفته است. در تانک تی 72 مدل A و نمونه صادراتی آن سری M پیشرانه های V-46-6 نصب شده که یک پیشرانه وی شکل 12 سیلندر با بیشیته توان 780 اسب بخار در 2000 دور بر دقیقه است. این پیشرانه که توسط صنایع تراکتور سازی چلیابینسک (ChTZ) طراحی و ساخته شده در حقیقت نمونه مدرنیزه و توسعه یافته از طرح کلاسیک پیشرانه های سری V-2 مورد استفاده در تانک های تی 34 و کی وی 1 است. پیشرانه مذکور قابلیت کار در شرایط دمایی از منفی 40 درجه الی مثبت 50 درجه سانتی گراد را دارد و به منظور کار در شرایط دمایی پایین به سیستم پیش گرم کننده مجهز شده. حجم این پیشرانه 38.8 لیتر است و به لطف بلوک آلومینیومی بدنه، وزن موتور به 980 کیلوگرم محدود شده که به نسبت وزن پیشرانه هایی با توان مشابه، وزن مطلوبی دارد.
در ارتقای صنایع شهید زین الدین با همکاری با دانشگاه صنعتی مالک اشتر اصفهان تغییراتی بر روی موتور صورت گرفته و توان آن به میزان 15 درصد افزایش یافته که به معنی ارتقای توان موتور تا 117 اسب بخار و دستیابی به بیشینه توان خروجی 897 اسب بخار است. از این جهت توان موتور V-46-6 ارتقا یافته از توان موتور V-84 مورد استفاده در تانک تی 72 اس با خروجی 840 اسب بخاری در حدود 6.78 درصد بالاتر است.
چنانچه مبنای تحرک را نسبت قدرت به وزن در نظر بگیریم، تانک تی 72 اس با پیشرانه 840 اسب بخاری و وزن 44.5 تن از نسبت قدرت به وزن 18.8 اسب بخار بر تن برخوردار است. در نقطه مقابل اگر تانک تی 72 ام ارتقا یافته سپاه را با وزن 45 تن و توان پیشرانه 897 اسب بخار در نظر بگیریم، نسبت قدرت به وزن این تانک در حدود 19.9 اسب بخار بر تن خواهد بود. مشخصا تی 72 ام ارتقا یافته از سطح تحرک بیشتری نسبت به تی 72 اس برخوردار است. اینکه در دراز مدت افزایش توان پیشرانه به میزان 15 درصد چه اثری در موتور و اجزای انتقال قدرت خواهد داشت مسئله ای است که جای سوال دارد و البته مسئله ای است که معمولا بی تاثیر نخواهد بود.
بخش سوم : مرگ آوری
مرگ آوری در حقیقت مفهوم گسترده شده ای از قدرت آتش است که موارد بیشتری را در بر میگیرد و تعریف دقیق تری ارائه میکند. بخش مهمی از قابلیت مرگ آوری تانک مشخصا مرتبط با تسلیحات و سیستم سلاح آن است. بخش دیگر این قابلیت در چهارچوب سیستم کنترل آتش و امکانات نظارتی تانک تعریف میشود، اینکه نظارت و هدفگیری در تانک با چه کیفیتی صورت میگیرد. اضافه شدن تسلیحات ثانویه در قالب جایگاه های تسلیحاتی کنترل از راه دور بخش دیگری از مقوله مرگ آوری در ادوات زرهی است و ………..
تانک تی 72 در سری ام از توپ 2A46-1 بهره میبرد که در روسیه با نام D-81TM شناخته میشود. به طور کلی تمام توپ های نصب شده بر روی مدل های مختلف تانک تی 72 از سری D-81 هستند که به مرور توسعه پیدا کرده و قابلیت های بیشتری به آن ها افزوده شده. توپ مورد استفاده در تانک تی 72 ام همچون هر سلاح دیگری ترکیبی است از مزیت ها و معایب. اما یکی از مهمترین معایب این توپ، عدم وجود قابلیت تعویض سریع لوله است.
برای تعویض سریع لوله میبایست امکان جداسازی لوله از بیرون برجک وجود داشته باشد. وقتی چنین امکانی وجود ندارد بدان معنی است که در صورت آسیب دیدن لوله و برای تعویض آن، در ابتدا باید برجک تانک از شاسی جدا شود و سپس توپ به کل از درون برجک خارج شود تا دسترسی برای تعویض لوله فراهم گردد. یکی از به روزرسانی های انجام شده توسط صنایع شهید زین الدین، اضافه کردن این قابلیت به توپ 2A46-1 است. در این به روزرسانی توپ مذکور از قابلیت نمونه های جدیدتر همچون 2A46M برخوردار شده که در تانک تی 72 اس مورد استفاده قرار گرفته که این مسئله در تعمیر و بازگشت سریع تانک به میدان نبرد اهمیت قابل توجهی دارد.
یک بخش مهم از ارتقای سطح کشندگی تانک در بهبود سطح نظارت و هدفگیری آن نهفته است که از طریق ارتقای سیستم کنترل آتش صورت میگیرد. در تانک تی 72 در سری ام (شامل مدل های M و M1) همچون بسیاری دیگر از مدل های تی 72، سامانه های نظارت و هدفگیری توپچی به دو بخش تقسیم شده که بخش نخست آن سیستم نظارت و هدفگیری در روز یا سایت اصلی توپچی است و بخش دوم آن، سایت ثانویه یا سیستم نظارت و هدفگیری در شب توپچی است که تحت مدل TPN-1-49-23 شناخته میشود. این سایت قابلیت هدایت موشک های توپ پرتاب را ندارد یا به تعریف دیگر فاقد کانال لیزری هدایت موشک توپ پرتاب است و نتیجتا تانک های تی 72 سری ام قابلیت استفاده از موشک های هدایت لیزری توپ پرتاب را ندارند.
کاری که در ارتقای جدید صورت گرفته آن است که سایت دید در شب TPN-1-49-23 از روی تانک حذف شده، یک سیستم نظارتی جدید با حسگر تصویربرداری حرارتی سرد شونده با یک قاب محافظ جدید با ابعادی نزدیک به نمونه اصلی نصب شده و درب محافظ سایت حرارتی تانک تی 72 اس بر روی آن قرار داده شده است.
این سیستم نسبت به نمونه نصب شده در تانک کرار نیز برتری دارد. در نمونه آزمایشی ارائه شده از تانک کرار، سیستم نظارت و هدفگیری شبانه به حسگر تصویربردار حرارتی غیر سرد شونده مجهز است. دوربین های خنک شونده یا به عبارت دیگر سرد شونده دارای مکانیسم خنک کننده ای در درون سنسور خود هستند که با کاهش دمای این بخش به ارائه تصاویر با کیفیت بیشتر کمک میکند. در حقیقت دوربین های سرد شونده برای کاربردهایی است که شما به جزییات بیشتر و کیفیت تصویر بالاتری نیازی دارید.
یک احتمال در خصوص این سیستم آن است که سایت جدید به کانال هدایت لیزری نیز مجهز باشد و بتواند موشک های هدایت شونده توپ پرتاب را هدایت کند. آنچه که در خصوص این سیستم عنوان شده، افزایش قابلیت نظارت و هدفگیری شبانه تانک تا بیشینه 4 کیلومتر است که به نسبت تی 72 ام بهبود قابل توجهی را نشان میدهد.
یکی دیگر از تغییرات اعمال شده در مجموعه کنترل آتش تعویض سیستم دید در روز تانک تی 72 ام با یک سیستم جدید و دیجیتال است تا کیفیت تصویربرداری و هدفگیری در نبرد روزانه نیز افزایش یابد. البته این مسئله را باید مد نظر قرار داد که افزایش برد نظارت، کشف و هدفگیری به معنی افزایش موثر برد درگیری نیست چرا که این مسئله به موارد دیگری از جمله استفاده از مهمات موثر مرتبط است که در ادامه مطلب این مورد نیز بررسی میشود.
نصب سیستم مسافت یاب لیزری نیز از جمله موارد ارتقا است. سیستم های مسافت سنج لیزری در تانک ها معمولا به این صورت عمل می کنند که یک پرتوی لیزری به سمت هدف مورد نظر را پرتاب کرده و بازتاب آن به سمت تانک را محاسبه و در نتیجه فاصله دقیق با هدف را مشخص می کند. این پارامتر به همراه دیگر موارد به کامپیوتر محاسبه گر کمک می کند تا توپچی تانک به صورت دقیق تری هدف گیری را انجام دهد.
یکی از موارد ارتقای سیستم کنترل آتش، نصب دکل هواشناسی یا Meteorological Mast بر روی برجک تانک است که از اجزای سامانه های کنترل آتش مدرن محسوب میشود. وظیفه این بخش تعیین برخی از پارامترهای هوا همچون سرعت باد، دمای هوا و …….. جهت تصحیح آتش در سامانه کنترل آتش تانک است. چنین حسگری در سیستم کنترل آتش تانک تی 72 ام وجود ندارد و اضافه شدن آن به معنی تامین پارامترهای بیشتر در محاسبات کنترل آتش تانک برای افزایش دقت آتش است.
به روزرسانی های دیگری که بر روی سیستم کنترل آتش صورت گرفته شامل ارتقای واحد محاسبات بالستیک و نصب نمونه مدرنیزه شده آن با امکان دریافت اطلاعات از حسگرهای مختلف و انجام محاسبات بالستیک است. این حرکت را میتوان به نحوی، دیجیتالیزه کردن سیستم کنترل آتش به حساب آورد. مورد دیگر اضافه شدن پنل های کنترل و نمایشگرها به مجموعه کنترل آتش است که کار خدمه در این بخش را تسهیل میکنند.
اصلاح دیگری که بر روی تانک انجام شده و به نوعی مرتبط با سیستم کنترل آتش تانک است تغییر در مکانیسم های محرک در سمت است. در اینجا سیستم مشکل ساز هیدرومکانیکی با گزینه مطمئن الکترومکانیکی جایگزین شده است. مکانیسم محرک هیدرولیکی در درون برجک مشکلات مختلفی ایجاد میکند که یکی از آن ها احتمال نشت مایع هیدرولیک و وقوع آتش سوزی است در زمان هدف قرار گرفتن تانک است. پیچیدگی های این سیستم نیز زیاد است و تعمیرات آن وقت و هزینه بیشتری میطلبد. به طور کلی حذف مدار هیدرولیک و جایگزین کردن آن با سیستم های برقی از جمله موارد مهم در به روزرسانی تانک های قدیمی به استاندارد های جدید است.
جایگاه تسلیحاتی کنترل از راه دور تثبیت شده از گزینه های ارتقای قدرت مرگ آوری تانک های امروزی است که در تانک تی 72 ام ارتقا یافته نیز به کار گرفته شده.این جایگاه امکان نصب تیربارهای کالیبر 12.7 میلیمتری را دارد و با نصب آن، تیربار فرماندهی تانک که بر روی حلقه دریچه فرمانده قرار دارد، حذف میگردد. این جایگاه احتمالا در جریان همکاری صنایع شهید زین الدین با صنایع رایان رشد افزار طراحی و ساخته شده (رایان رشد افزار در حوزه ساخت این جایگاه ها تجربه قابل توجهی دارد و حداقل از امکان ارائه مجموعه نظارت و هدفگیری الکترواپتیکی این جایگاه ها برخوردار است)
مهمات مورد استفاده بخش مهمی از قابلیت مرگ آوری تانک را تامین میکنند. اینکه یک تانک از سیستم های نظارتی با برد فرضا 4000 متر در طول شب و روز برخوردار باشد قطعا به معنی قابلیت انهدام موثر اهداف در این برد نیست، به خصوص وقتی که هدف تانک دشمن باشد. در اینجا اگر برد سیستم نظارت و هدفگیری 4 کیلومتر است برد موثر مهمات نیز باید 4 کیلومتر باشد که مشخصا در خصوص مهمات ضد زره مورد استفاده در تانک های تی 72 ایران چنین چیزی صدق نمیکند.
دو نمونه از مهمات انرژی جنبشی روسی در ایران به تولید میرسد که گلوله های 3VBM-9 و 3VBM-17 را شامل میشود. گلوله 3VBM-9 از پرتابه 3BM-22 بهره میبرد که این پرتابه با سرعت خروح از دهانه 1760 متر بر ثانیه دارای شکافنده ای با هسته ای از جنس کاربید تنگستن (WC) است و در برد 2000 متر توان نفوذ به 380 میلیمتر زره را دارد.
مهمات 3VBM-17 نیز که با نام Mango شناخته میشود و دارای پرتابه 3BM-42 است که این پرتابه از یک بخش شکافنده درقسمت سر، یک قسمت ضربه گیر/ شکافنده ثانویه در میانه بدنه و دو بخش شکافنده از جنس آلیاژهای سنگین تنگستن (WHA) در انتها برخوردار است. بدنه این پرتابه از آلیاژی با نقطه ذوب پایین ساخته شده تا بخش های شکافنده بدون هیچ مانعی و با کمترین میزان کاهش انرژی به مسیر خود و نفوذ در زره ادامه دهند. گلوله Mango از کفشک های جدید ازجنس آلیاژ V-96Ts1 آلومینیوم برخوردار است. سرعت خروج از دهانه این گلوله 1715 متر بر ثانیه بوده و در فاصله 2000 متری نفوذی در حدود 450 الی 470 میلیمتر خواهد داشت.
یکی دیگر از مهمات مورد استفاده گلوله شدیدالانفجار ضد تانک مدل 3BK18M است که از نوع مهمات انرژی شیمیایی (CE) بوده و از خرج گود و 1.63 کیلوگرم مواد منفجره برخوردار است. این گلوله با حداکثر برد 4000 متر و سرعت خروج از دهانه 905 متر بر ثانیه نفوذی برابر 550 میلیمتر در زره همگن نورد شده (RHA) با زاویه 60 درجه خواهد داشت. قابلیت نفوذ این مهمات نیز برای مقابله رو در رو با تانک های اصلی میدان نبرد حال حاضر به هیچ عنوان کفایت نمیکند. به طور کلی از مشکلات بزرگ نیروهای مسلح ایران در حوزه زرهی عدم اثر بخشی مهمات ضد زره موجود و مورد استفاده است. بهترین توپ ها و سیستم های کنترل آتش بدون مهمات موثر، کارایی نخواهند داشت.
بخش چهارم : سایر به روزرسانی ها و مسائل مطرح
در بنر توضیحات به روزرسانی تانک تی 72 ام یکی از گزینه های مطرح، تجهیز به سیستم دید در شب راننده با حسگر حرارتی است. البته هیچ نشانه ظاهری در نصب این سیستم بر روی تانک وجود ندارد و اثبات آن از طریق دیگری امکان پذیر است. تعبیه سیستم های نظارتی برای راننده از دو طریق امکان پذیر است که یکی از آن سیستم نظارت جلونگر و عقب نگر است (مشابه طرح اجرا شده در تانک کرار). اما گزینه دوم تعبیه چنین سیستم هایی از جمله سیستم تصویربردار حرارتی در قالب پریسکوپ دید در شب راننده است.
در تانک تی 72 میتوان پریسکوپ دید در شب دو چشمی فعال-غیر فعال مدل TVNE-4B را با پریسکوپ دید در روز TNPO-168V راننده جایگزین کرد بدون اینکه نیاز به تغییر خاصی باشد این جایگزینی توسط راننده قابل انجام است و مشابه چنین کاری را میتوان با ارائه یک پریسکوپ دید در شب جدید انجام داد که قابلیت های به روزی داشته باشد. به نظر چنین حرکتی در ارتقای تی 72 ام توسط صنایع شهید زین الدین مد نظر است.
صنایع رایان رشد افزار نمونه ای از پریسکوپ دید در شب را برای خودروهای رزمی BMP-2 ارائه کرده که RU31NZ نام دارد. مشابه این پریسکوپ را میتوان برای تانک تی 72 مورد استفاده قرار داد و البته در جریان نمایشگاه دستاورد های 40 ساله در مصلی تهران، چنین پریسکوپی به عنوان به روزرسانی اجزای تانک تی 72 به نمایش در آمده بود.
البته به این مسئله باید توجه داشت که پریسکوپ دید در شب از نظر قابلیت ها جایگزین یک سیستم نظارت ترکیبی جلونگر و عقبنگر در تانک نخواهد شد اما در نهایت گزینه ای برای بهبود توانایی نظارتی راننده در طول رانندگی های شبانه خواهد بود. به طور کلی یکی از مواردی که باید در به روزرسانی ادوات زرهی در نظر گرفت، افزایش هر چه بیشتر آگاهی محیطی خدمه است که جز با نصب سیستم های نظارتی مدرن میسر نمیشود.
از جمله کارهایی که کشور سازنده (روسیه) برای ارتقای تانک های تی 72 انجام داده است، دیجیتالیزه کردن بخش های مختلف تانک و استفاده از فناوری های روز الکترونیکی است. به عنوان مثال میتوان به جایگزینی داشبورد و نشانگرهای آنالوگ راننده با یک داشبورد دیجیتالی مجهز به نمایشگر چند منظوره است. چنین حرکتی در ایران نیز صورت گرفته و به عنوان بخشی از بسته ارتقای تی 72 مطرح شده است (چه در ارتقای تی 72 اس به استاندارد کرار و چه در ارتقای سری تی 72 ام).
اجرای به روزرسانی برای حشدالشعبی عراق
در راستای حمایت از بازوهای منطقه ای و نیروهای نیابتی از جمله در کشور عراق، جمهوری اسلامی مسئله تجهیز و تسلیح این نیروها را همواره در دستور کار خود داشته و یکی از اقداماتی که در این زمینه صورت گرفته، تقویت یگان زرهی نیروهای موسوم به حشدالشعبی است. در همین خصوص مسئله ارتقای تعدادی از تانک های تی 72 به استاندارد ارائه شده توسط موسسه شهید زین الدین مطرح و اجرایی میشود. تانک های به روزرسانی شده در جریان رژه هفتمین سالگرد تاسیس سازمان حشد الشعبی که در پادگان ابو منتظر المحمداوی (اشرف سابق) برگزار شد، حضور یافتند.
در خصوص این تانک ها دو نکته جلب نظر میکند. نکته نخست آن است که تانک های ارتقا یافته عراقی، نمونه های تعدیل شده از استاندارد ارائه شده در ایران هستند که در بخش های مختلف از جمله در بخش محافظ جانبی شاسی تفاوت های قابل توجهی دارند. مورد دیگری که به چشم می آید حذف جایگاه تسلیحاتی کنترل از راه دور در ارتقای اجرا شده برای عراقی ها است. نکته دیگر این است که این استاندارد ارتقا در حالی در تانک های تی 72 یگان زرهی حشدالشعبی عملیاتی شده است که در نیروی زمینی سپاه پاسداران همچنان عملیاتی نیستند و تا کنون که این مقاله به رشته تحریر در می آید (بهمن ماه سال 1400) تانک های سری ام سپاه به صورت فراگیر به این استاندارد ارتقا نیافته اند.
البته لازم به ذکر است که در حال حاضر ارتش عراق تعداد قابل توجهی تانک تی 72 از سری ام در اختیار دارد که طرح هایی نیز برای به روزرسانی آن ها مطرح شده که شامل حضور صنایع ایرانی نمیشود. چندی پیش اخباری مبنی بر مذاکره ارتش عراق با اوکراین برای به روزرسانی این تانک ها مطرح شد که مشخص نیست به کجا ختم شود و خبر جدیدی نیز در این خصوص منتشر نشده است. به هر صورت عدم رجوع به ایران برای به روزرسانی این تانک ها در حالی که کشورمان دو استاندارد قابل توجه در این بخش ارائه کرده، به نوبه خود جالب توجه است.
اینکه حشدالشعبی هزینه این به روزرسانی را پرداخت کرده است یا نه به صورت دقیق مشخص نیست اما اینگونه میتوان مطرح کرد که با توجه به بودجه ای که در اختیار این سازمان قرار میگیرد (از سوی دولت عراق) چنین امکانی برای آن ها وجود خواهد داشت (پرداخت هزینه کار) هر چند که این سازمان تجربه کمک های بلاعوض را نیز از سوی جمهوری اسلامی دارد.
جمع بندی و سخن پایانی
به روزرسانی صورت گرفته بر روی تانک تی 72 سری ام مشخصا گزینه ای قابل قبول و مطلوب برای این تانک در سطح کار موسسه ای همچون موسسه شهید زین الدین است. اگر قرار بر مقایسه باشد این نمونه نسبت به کرار نقاط ضعف و قوتی دارد اما مهمترین مسئله این است که کیفیت کلی کار در بخش اجرا حداقل در ظواهر امر بالاتر از آن چیزی است که وزارت دفاع در قالب کرار ارائه کرده با این تفاوت که امکانات وزارت خانه در حوزه زرهی به مراتب بیشتر و بالاتر از صنایع شهید زین الدین است.
باید این مسئله را مد نظر داشت که در اکثریت به روزرسانی های ارائه شده برای تانک تی 72 بخشی از ضعف های ذاتی و بنیادین این تانک باقی میماند که از جمله آن مقوله حفاظت مهمات در سیستم بارگذار چرخ فلکی و ………. است که این مسئله در به روزرسانی سری ام نیز مطرح است. در نهایت به روزرسانی ارائه شده از سوی صنایع شهید زین الدین امروزه نه در قالب یک تانک اصلی میدان نبرد که در قالب یک سکوی متحرک آتش و به عنوان یک تانک پشتیبان آتش قابل طرح و پذیرش است. این به روزرسانی با وجود نقاط قوتی که دارد همچنان در بخش های مختلف، الزامات روز را در قالب یک تانک اصلی میدان نبرد یا MBT تامین نمیکند. در نهایت باید منتظر ماند و دید با وجود ارتقای کرار که بر روی سری ام نیز قابل اجرا است سرنوشت این به روزرسانی در زرهی سپاه چگونه رقم خواهد خورد.
برای عضویت در اینستاگرام جنگاوران اینجا را کلیک کنید
مقالات مشابه
پروژه ارتقاء تانک تی72 ترکمنستان