دوش پرتاب های پدافندی کره شمالی در سوریه

دوش پرتاب های پدافندی کره شمالی در سوریه

اقای :سینا نوریخانی

با تحمل تحریم های شدید در طول چند دهه، گسترش حضور تسلیحات متعارف ساخت کره شمالی در بازار بین المللی از جمله موضوعاتی است که کمتر مورد بررسی و گزارش قرار گرفته و بسیاری از معاملات تسلیحاتی که این کشور در گذشته انجام داده است اکیدا بدون ثبت رسمی هستند. با اینحال آثار معاملات تسلیحاتی کره شمالی همچنان در بسیاری از مناطق درگیر جنگ جهان دیده میشود و هر از چندگاه انتشار تصاویر جدیدی از تسلیحات ساخت کره شمالی، حضور این کشور در تجارت بین المللی اسلحه را به تایید میرساند.

در کنار تانک های اصلی میدان نبرد ارتقا یافته توسط کره شمالی (در بخش هایی همچون نصب مسافت یاب لیزری و ارتقای مجموعه کنترل آتش)، انواع مختلفی از قطعات توپخانه ای، موشک های هدایت شونده ضد زره و تیربار های سبک ساخت این کشور که در مناطق مختلف درگیری تا امروز رویت شده اند، تجزیه و تحلیل تصاویر موجود از جنگ داخلی سوریه نشان دهنده حضور دوش پرتاب های پدافندی ساخت کره شمالی با نام HT-16PGJ در دستان گروه های مختلف معارض با حکومت بعث سوریه است. تعدد اسناد تصویری موجود در خصوص این سامانه، این نتیجه را حاصل میکند که مقیاس تحویل آن به ارتش سوریه قابل توجه بوده اگرچه واقعیت این است که به جهت شباهت قابل توجه این سلاح به دوش پرتاب ایگلا ساخت شوروی، همواره با این نمونه اشتباه گرفته شده و مسئله استفاده از آن در جنگ داخلی سوریه چندان مورد توجه نبوده است.

اولین نمونه از این موشک در دستان یکی از پیکارجویان دولت اسلامی (داعش) در فرودگاه الطبقه سوریه به سال 2014 رویت شد اما با انجام تحقیقات بیشتر مشخص گردید که حداقل 18 پرتابگر از این موشک پدافندی توسط گروهی از پیکارجویان ارتش آزاد و کتائب الکوثر (از گروه های وابسته به القاعده) در سال 2013 از مقر تیپ 80 در حلب به غنیمت رفته است. تا سال 2016 مورد مستدل و قابل اتکایی (با اثبات از طریق اسناد تصویری) از سرنگونی جنگنده ها و بالگرد های ارتش سوریه توسط این دوش پرتاب وجود ندارد، از این جهت موجودی این موشک ها برای استفاده در ادامه جنگ به صورتی تقریبا دست نخورده باقی مانده و در مواردی از جمله نبرد های لاذقیه و پس از آن در مناطق دیگری از سوریه استفاده از این موشک ها به ثبت رسیده است.

دوش پرتاب HT-16PGJ در دستان پیکارجوی دولت اسلامی (داعش) در محوطه فرودگاه الطبقه سوریه به سال 2014

اگرچه اینگونه به نظر میرسد که در کره شمالی دوش پرتاب ها به صورت کلی تحت نام یا عنوان Hwaseong-Chong شناخته میشوند، اما انواع مختلفی از آن ها در نسل بندی های مختلف ارائه شده که تصور میشود نمونه های صادر شده به سوریه از نسل های سوم یا چهارم دوش پرتاب های تولید بومی توسط کره شمالی باشند و نه نسل های ابتدایی. نخستین نسل از دوش پرتاب های بومی کره شمالی که در دهه 80 میلادی ارائه شدند در حقیقت کپی برداری از دوش پرتاب روسی استرلا 2 یا همان سام 7 بودند. نسل دوم اما با الگوبرداری از موشک های استرلا 3 در دهه 90 میلادی به ساخت رسید و از سال 1992 در ارتش کره شمالی رویت شد.در یک دهه اخیر نیز کار بر روی دوش پرتاب ها در کره شمالی ادامه یافته و نمونه های جدیدتری که رویت شده اند به نظر با الگوبرداری از موشک های سری ایگلا (SA-18) روسی به ساخت رسیده اند.

هر چند نمونه های موجود از دوش پرتاب های ساخت کره شمالی در سوریه، از جنبه های مختلف طراحی از جمله برخورداری از درپوش محافظ مخروطی، به دوش پرتاب قدیمی تر ایگلا-1 یا همان SA-16 شباهت دارند اما در نهایت تفاوت هایی نسبت به این نمونه دیده میشود از جمله وجود میله کاهش دهنده پسا (و ایضا کاهش دهنده حرارت کاونده موشک) که نمونه ساخت کره شمالی را در بخش موشک مورد استفاده به سامانه های جدیدتر روسی نظیر سری ایگلا (SA-18) و ایگلا اس (SA-24) نزدیک میکند (در حالی که در موشک مورد استفاده در سامانه ایگلا 1، به جای میله کاهش دهنده پسا یک نوک مخروطی سه پایه برای موشک تعبیه شده است).

یکی دیگر از ویژگی های ظاهری متمایز کننده میان دوش پرتاب ساخت کره شمالی با نمونه های روسی در نقطه قرارگیری باتری حرارتی و فاصله آن از نوک پرتابگر و ایضا فاصله آن از قبضه پرتابگر است. صحبت از باتری به میان آمد و باید گفت که باتری در دوش پرتاب ها یک عنصر کلیدی در تعیین کاربردی یا غیر کاربردی بودن سامانه و ایضا تعیین مدت زمان جستجو و قفل بر روی هدف نیز هست. در برخی موارد با از کار افتادن باتری استاندارد پرتابگر و یا به دلیل نیاز به افزایش مدت زمان شارژ دهی باتری به جهت افزایش زمان جستجو و قفل بر روی هدف، نصب تعدادی باتری تطبیق یافته تجاری نیز بر روی دوش پرتاب ها در سوریه صورت گرفته است.

عمده موارد غنیمتی از دوش پرتاب HT-16PGJ (که موشک های مورد استفاده آن HG-16 نام دارند) از جمله موارد غنیمتی از تیپ 80، به نظر بخشی از موارد تحویلی به سوریه در سال 2004 بودند. براساس گزارش های منابع اطلاعاتی غربی، تحویل سامانه های پدافندی دوش پرتاب ایگلا در تعداد 300 پرتابگر به سوریه در سال 2003 توسط یک تامین کننده نامشخص (احتمالا بلاروس) صورت گرفته است که بعدها مشخص شد این منبع نا مشخص کره شمالی و موشک ها نیز از انواع ساخت این کشور بوده اند که البته تحویل موشک ها در سال 2004 نیز ادامه یافته است و میتوان انتظار داشت که تحویل در مقادیری بیش از آنچه که گزارش شده صورت گرفته باشد.

دوش پرتاب های HT-16PGJ غنیمت رفته از انبارهای ارتش سوریه در حلب در ماه فوریه سال 2013

با توجه به زمان تحویل این موشک ها به سوریه و فاصله زمانی تحویل تا آغاز جنگ داخلی و ایضا با در نظر گرفتن این مسئله که باتری های مورد استفاده در دوش پرتاب ها عمر مفید قابل توجهی دارند، به نظر میرسد که حداقل تا اواسط دوره جنگ داخلی سوریه، عمر مفید باتری های مورد استفاده در دوش پرتاب های HT-16PGJ به پایان نرسیده و این دوش پرتاب ها با باتری های استاندارد امکان به کارگیری داشته اند. در مجموع و بر براساس تخمین ها، موارد تحویلی از دوش پرتاب های پدافندی از سوی کره شمالی به سوریه از 300 پرتابگر با 600 موشک کمتر نیست که عمده آن ها براساس انچه که پیشتر عنوان شد از وضعیت مناسب کاربری در زمان آغاز جنگ داخلی سوریه برخوردار بوده اند.

علی رغم وجود طیف نسبتا متنوعی از دوش پرتاب ها از انواع ساخت شوروی همچون استرلا 2 ام، استرلا 3 و ایگلا-1 تا دوش پرتاب هایی همچون FN-6 ساخت چین که توسط قطر از طریق سودان برای معارضین تامین شدند، باز هم طرفین درگیری در جنگ داخلی سوریه و به ویژه معارضین، فاقد توانایی پدافند هوایی موثر به معنی دقیق کلمه بودند. در این میان برخی گروه ها نسبت به ارائه طرح های پدافندی ابتکاری (از جمله استفاده از توپخانه صحرایی در نقش پدافندی) اقدام کردند هر چند که در کنار آن از هر دوش پرتابی که به دست میاوردند در قالب دارایی ارزشمند بهره میگرفتند.

سمت چپ دوش پرتاب HT-16PGJ در لاذقیه سوریه به تاریخ 26 نوامبر سال 2015 و سمت راست دوش پرتاب مذکور در جریان رژه ارتش کره شمالی

حامیان غربی همچون آمریکا که برخی تسلیحات نظیر موشک های ضد زره را در اختیار بخش مشخصی از معارضین سوری قرار دادند، از ارائه موشک های دوش پرتاب پدافندی اما خودداری ورزیدند و هیچ موردی از تحویل دوش پرتاب های امریکایی استینگر به معارضین از سوی آمریکا وجود ندارد. این مسئله از ترس سوء استفاده از این دوش پرتاب ها بر علیه هواپیماهای غیر نظامی و مسافربری صورت گرفته است. هر چند ارتفاع پروازی هواپیمای مسافری عملا فراتر از بیشینه ارتفاع درگیری دوش پرتاب ها است اما تجربه تاریخی نشان داده است که میتوان با استفاده از دوش پرتاب ها، هواپیماهای مسافری در زمان فرود و برخاست را مورد تهدید جدی قرار داد.

اگر چه بعید به نظر میرسد که دوش پرتاب ساخت کره شمالی به عنوان توانمند ترین گزینه موجود میان دوش پرتاب های مورد استفاده در سوریه قابل طرح باشد (و این عنوان به موشک ایگلا اس روس تعلق دارد) اما در نهایت این موشک ها از مدل هایی همچون استرلا 2، استرلا3، ایگلا 1 و حتی از گزینه چینی FN-6 نیز به احتمال زیاد کارآمدتر هستند. در شرایط فعلی و در حالی که عملیات هوایی بر علیه معارضین سوریه ایضا در شمال سوریه همچنان ادامه دارد و نیروی هوایی روسیه نیز کم و بیش حملاتی بر علیه معارضین ترتیب میدهد، دستیابی به هر نوع موشک دوش پرتاب که بتواند سطح حداقلی از پدافند هوایی را تامین کند قطعا مورد استقبال گروه های معارض قرار خواهد گرفت.