عملیات الدورادو

نویسنده :امین کرمی زنجانی

 عملیات دره الدرادو به تاریخ 15 آوریل 1986، مهمترین و سهمگین ترین حمله هوایی آمریکا در پاسخ به یک اقدام تروریستی بود. پنجم آوریل همان سال، انفجار مهیب لابله دیسکو (کلوپ سربازان آمریکایی در برلین غربی) توسط سفارت لیبی در آلمان شرقی، تلفات سنگینی برجا گذاشت. آمریکا نیز متوجه نقش لیبی شد و رئیس جمهور وقت رونالد ریگان که مشهور به سیاست خارجی تهاجمی بود، تصمیم گرفت درسی به قذافی دهد که هرگز فراموش نکند. قریب به 50 هواپیما حمله­ای سنگین به شهرهای طرابلس و بنغازی کردند و خسارات و تلفات سنگینی برجا گذاشتند. پس از حمله نیز ریگان در تلویزیون ظاهر شد و گفت: «او فکر می­کرد ما منفعل خواهیم بود، او اشتباه فکر می­کرد…»

زمینه­ها

مدت کوتاهی پس از تحلیف ریاست جمهوری ریگان در 1981، لیبی به یکی از اولویت­های سیاست خارجی آمریکا بدل شد. سرهنگ قذافی دائماً و به شدت احساسات ضد اسرائیلی بروز می­داد و از تشکل­های مسلح در سرزمین­های فلسطینی و سوریه حمایت می­کرد.

همچنین در حال تبدیل شدن به قدرت هسته­ای بود و اشغال بخشی از کشور اورانیوم خیز چاد نیز بر نگرانی­های آمریکا افزوده بود. همپیانی قذافی با شوروی و جاه طلبی­های او برای ایجاد فدراسیونی از کشورهای عرب در شمال آفریقا نیز هشداری برای منافع آمریکا بود.

لذا نخستین کسی که خواهان اقدامات پیشگیرانه علیه لیبی شد، الکساندر هیگ وزیر خارجه آمریکا بود که از طریق سیا متوجه تشکیل اردوگاه­های آموزش تروریست در لیبی شد. اما کسی به حرفش گوش نداد تا اینکه دو حمله مرگبار تروریستی به فرودگاه رُم و وین در دسامبر 1985، به ترتیب 19 و 140 کُشته برجا گذاشت.

پس از حملات، قذافی علناٌ اعلام کرد تا زمانی که دولت­های اروپایی از مخالفانش حمایت کنند، او نیز به حمایت از گروه­هایی چون فراکسیون ارتش سرخ، بریگاد سرخ و ارتش جمهوری خواه ایرلند ادامه خواهد داد. وزیر خارجه لیبی هم از قتل عام­های رُم و وین با نام اعمال قهرمانانه یاد کرد!

قذافی ادعاهای مسخره­ای هم در مورد خلیج صیدرا داشت و بر خلاف قوانین بین المللی، کل آن را جزء لیبی می­دانست. لذا در مارس 1986، آمریکا برای اثبات محدودیت 22 کیلومتری حریم دریایی لیبی، یک نیروی نظامی شامل ناو هواپیمابر به خلیج صیدرا فرستاد. لیبی در 24 مارس حملات محدودی به نیروی دریایی آمریکا کرد که با واکنش متقابل مواجه شد و قذافی را برای انتقامی وحشتناک تحریک کرد.

حادثه لابله دیسکو

جند ماه بعد در 5 آوریل 1986 وقوع انفجاری مهیب در لابله دیسکو، کلوپ شبانه سربازان آمریکایی در برلین غربی منجر به مرگ 3 تن و زخمی شدن 229 نفر شد که اکثراً قطع نخاع شدند.

سازمان­های اطلاعاتی آمریکا و آلمان غربی برای یافتن عاملان حادثه بسیج شدند و رونوشت تلگرامی از عوامل لیبی در آلمان شرقی را که اثباتگر نقش آن­ها در حادثه بود یافتند. ضمن اینکه سیا با شنود مکالمات سفارت لیبی، به سیلی از پیام­های تبریک مبادله شده با طرابلس، حاکی از موفقیت عملیات دست یافت.

پس از چند روز ملاقات بی­فایده آمریکایی­ها با سران کشورهای عرب و اروپایی و تحت تأثیر مرگ سومین زخمی، کاسه صبر ریگان لبریز شد و در 14 آوریل دستور حمله هوایی به لیبی را صادر کرد.

طرح حمله

پنج هدف مهم در شهرهای طرابلس و بنغازی با هدف ارسال پیامی محکم به قذافی و کاهش توانایی این کشور در حمایت و آموزش تروریست­ها انتخاب شد. بدین منظور، جنگنده بمب افکن راهبردی F-111، هواپیمای جنگ الکترونیک EF-111 و تانکرهای سوخترسان KC-10 و KC-135 برگزیده شدند.

3 ناو هواپیمابر نیز در خلیج صیدرا نزدیک لیبی مستقر شدند تا جنگنده­های F-18 هورنت، A-7E کورسیِر، بمب افکن A-6E اینترودِر و هواپیمای جنگ الکترونیک EA-6B پراولِر را اعزام کنند. برای پوشش اطلاعاتی هم آواکس ناونشین E-2C و برای دفع حمله احتمالی نیروی هوایی لیبی F-14 تامکت انتخاب شد.

البته نیروی هوایی آمریکا در مقابل قذافی تازه کار نبود و یک سال پیش طی رزمایش روح سوار در اکتبر 1985، حمله فرضی از بریتانیا به لیبی را تمرین کرده بود. در آن رزمایش 10 فروند F-111 هر کدام با 8 بمب 500 پوندی مسلح شدند و با پرواز از بریتانیا، یک فرودگاه شبیه سازی شده در کانادا را بمباران کردند.

این رزمایش، تمرین موفق حمله­ای دوربرد علیه لیبی بود و جز یک هواپیما که دچار نقص فنی شد و بازگشت، باقی به هدف رسیدند و بمب­های خود را پرتاب کردند. تجربیات روح سوار در ترکیب با استاندارد جدید جنگنده F-111F باعث تصویب فوری عملیات شد. هرچند ریگان به نیروها هشدار داد که در صورت عدم موفقیت، باید حمله را دوباره تکرار کنند.

در آن زمان مارگارت تاچر ملقب به بانوی آهنین نخست وزیر بریتانیا و متحد نزدیک ریگان بود. لذا اجازه داد که ناوگان F-111 و 8 فروند تانکر سوخترسان از بریتانیا پرواز کنند. اگر از آسمان فرانسه هم برای عبور استفاده می­شد، فاصله به شدت کاهش می­یافت. اما فرانسوا میتران رئیس جمهور فرانسه، علیرغم علاقه بیشتر نسبت به ریگان به حذف قذافی، ترجیح داد که بی­طرف بماند.

لذا فرانسه و حتی اسپانیا، پرتغال و ایتالیا اجازه عبور به هواپیماهای آمریکایی ندادند و همچنین استفاده از پایگاه­های هوایی آمریکا در خاک خود را ممنوع کردند. مخالفت فرانسه 2 هزار و 800 کیلومتر و مخالفت باقی کشورها نیز 2 هزار و 100 کیلومتر به مسافت افزود.

لذا ناوگان F-111 و تانکرها مجبور شدند پس از ترک بریتانیا، کشورهای فرانسه، اسپانیا و پرتغال را دور بزنند، از آسمان بین المللی تنگه جبل­الطارق وارد مدیترانه شوند و چند بار در مسیر رفت و برگشت سوختگیری هوایی کنند.

اجرای عملیات

حمله در ساعت 2 بامداد 15 آوریل به وقت لیبی آغاز شد، 12 دقیقه طول کشید و 60 تن مهمات پرتاب شد. با رسیدن به طرابلس 18 فروند F-111 به سه گروه تقسیم شدند و پادگان باب العزیزیه، مرکز آموزش غواصان دانشگاه نیروی دریایی و فرودگاه این شهر را بمباران کردند.

گروه اول شامل 9 فروند، هر کدام با 4 بمب 2 هزار پوندی هدایت لیزری GBU-10 مسئول حمله به باب العزیزیه بودند. اما 4 فروند به دلیل نقص فنی بازگشتند و یکی دیگر هم بر فراز خلیج صیدرا با موشک زمین به هوا منهدم شد. از 4 فروند باقی مانده 3 فروند 12 هدف را نابود کردند اما آخرین فروند یک هدف را زد و 3 تای دیگر را گُم کرد.

گروه دوم شامل 3 فروند، هر کدام با 4 بمب GBU-10 به پادگان مراد سیدی بلال حمله و 12 هدف را نابود کردند. تیم سوم نیز با 6 فروند، هر کدام مسلح به 12 بمب 500 پوندی سقوط آزاد MK-82 به فرودگاه طرابلس حمله کردند. البته یک فروند به دلیل نقص فنی بازگشت ولی 5 فروند 60 بمب رها کردند و هیچ هدفی را از دست ندادند.

برای خنثی کردن پدافند شهر نیز 4 فروند هواپیمای اخلالگر EF-111 به کار رفت. 6 فروند جنگنده کورسیِر برخاسته از ناو هواپیمابر نیز با شلیک 8 موشک شرایک و 16 موشک هارم سایت­های پدافندی طرابلس را نابود کردند. 6 فروند F-111 اضافی هم در نقش رهگیر و مسلح به موشک هوا به هوا برای اسکورت گروه به کار رفتند.

برای کوبیدن بنغازی هم از 15 فروند بمب افکن ناونشین اینترودِر استفاده شد. تیم اول شامل 7 فروند، هر کدام با 12 بمب MK-82 به پادگان بنغازی حمله کردند که یکی حین برخاست از ناو دچار سانحه شد ولی 6 فروند موفق به پرتاب 70 بمب شدند و 2 هدف را هم از دست دادند.

تیم دوم نیز شامل 8 فروند با 72 بمب MK-20 و 24 بمب MK-82 به فرودگاه بِنینا حمله کردند. البته دو فروند به دلیل نقص فنی بازگشتند و 6 هواپیما 60 بمب MK-20 و 12 بمب MK-82 پرتاب کردند و هیچ هدفی را از دست ندادند.

برای خنثی کردن پدافند بنغازی هم از هواپیمای اخلالگر پراولِر استفاده شد و 6 فروند F-18 چهار موشک شرایک و 20 موشک هارم شلیک کردند. جنگنده­های F-14 نیز با کمک چهار فروند آواکس E-2C به حفاظت از گروه پرداختند.

پدافند لیبی

نکته­ای که نباید از نظر دور داشت، این است که پدافند لیبی اصلاً ضعیف نبود ولی باز هم نتوانست جلوی جنگنده­های غیر پنهانکار آمریکایی را بگیرد. حجم و گستردگی بسیار بالای جنگ الکترونیک مهاجمان در زمانی چنین محدود، پیش از آن سابقه نداشت و دستاوردهای آن باعث شد که همین رویکرد در جنگ یوگسلاوی، آزادسازی کویت و عراق نیز با موفقیت اجرا شود.

از بُعد موشک­های پدافندی دوربرد، لیبی 276 پرتابگر سام2 و 86 پرتابگر سام3 و 24 پرتابگر سام5 داشت. تنها طرابلس با 90 موشک سام3 و 48 موشک سام6 به اضافه 16 پرتابگر موشک اوسا و 60 موشک کروتال حفاظت می­شد. اما همه مقهور پارازیت هواپیماهای اخلالگر و موشک­های ضد رادار شدند.

همچنین بسیاری از سربازان در طرابلس و بنغازی با وحشت و سردرگمی پست­های خود را ترک کردند لذا آتش ضد هوایی با تأخیر بسیار فعال شد. عملیات دره الدرادو نقطه عطفی در تاریخ نبردهای الکترونیک بود.

نتیجه عملیات

از مجموع 45 هواپیمای مسلح به 300 بمب و 48 موشک ضد رادار، 36 هواپیما به اهداف خود رسیدند و 227 بمب و 48 موشک پرتاب کردند. یک فروند F-111 نیز بر فراز خلیج صیدرا ترکید و دو خلبانش کُشته شدند. 5 هدف نیز از دست رفت که 3 تا مربوط به باب العزیزیه بود.

یک هشدار تلفنی باعث شد که معمر قذافی و خانواده­اش لحظاتی قبل از بمباران، محل اقامت خود در باب العزیزیه را ترک کنند. چون خیمه محل زندگی قذافی هم جزء اهداف بود اما به لطف هشدار تلفنی، همه جان سالم به در بُردند.

برای مدت­ها تصور می­شد که این هشدار از طرف نخست وزیر مالت باشد. اما بعدها مشخص شد که بتینو کراشی نخست وزیر ایتالیا به وزیر خارجه این کشور دستور داده بود که سفیر لیبی در ایتالیا را از حمله آگاه کند! آمریکا روی چه متحدانی حساب کرده بود!!!

تلفات انسانی لیبی 45 افسر و سرباز و 15 تا 30 غیر نظامی بود. 3 تا 5 فروند هواپیمای ترابری ایلیوشن76 و 14 فروند جنگنده میگ23 و 2 هلیکوپتر و 5 رادار عمده زمینی هم نابود شدند. برخی از بمب­ها نیز خارج از فرودگاه و پادگان­ها سقوط کردند و به ساختمان­های غیر نظامی و دیپلماتیک طرابلس منجمله سفارت فرانسه خسارت زدند.

 

یک نوزاد دختر هم بین کُشته­ها بود که قذافی مدعی شد دخترش هنا است و تا زمان انقلاب لیبی هم تصور می­شد هنا قذافی مُرده است. اما در جریان انقلاب، او را زنده و سالم یافتند و مشخص شد که شایعه مرگ، حیله سرهنگ برای جلب ترحم جهانی بوده است!

اوضاع لیبی پس از حمله

قذافی در سخنان خنده­داری مدعی پیروزی نظامی چشمگیر بر آمریکا شد و نام کشور را به جمهوری سوسیالیستی بزرگ خلق عرب لیبی تغییر داد! دو موشک بالستیک اسکاد هم به پایگاه آمریکا در جزیره لامپدوسای ایتالیا شلیک شد که یکی در آب فرود آمد و دیگری دور از پایگاه سقوط کرد.

قذافی همچنین آشتی لیبی و آمریکا تا زمانی که ریگان در کاخ سفید باشد را غیر ممکن خواند و او را دیوانه و سگ اسرائیل نامید. وی تصریح کرد که هیچ برنامه­ای برای حمله به اهداف آمریکایی یا خاک آمریکا ندارد ولی ریگان قصد کُشتنش را داشته است. همچنین افزود که بمباران بر محل اقامتش تمرکز داشته و درباره نجات خانواده نیز توضیح داد.

قذافی برای مقابه به مثل، حمایت از تشکل­های مسلح مثل گروه فلسطینی ابونضال و ارتش جمهوری خواه ایرلند را تشدید کرد. یک مورد هواپیما ربایی پرواز پان امریکن در پاکستان نیز به دستور لیبی در 5 سپتامبر همان سال رخ داد که 20 کُشته برجا گذاشت. اواخر 1987 نیز نیروی دریایی فرانسه کشتی حامل 150 تُن سلاح برای ارتش جمهوری خواه ایرلند را توقیف کرد.

همچنین به دستور قذافی، گروه ابونضال گروگان­های انگلیسی و آمریکایی ربوده شده در لبنان را به تلافی بمباران لیبی به قتل رساند. مهمترین انتقام قذافی هم انهدام هواپیمای مسافربری بوئینگ 747 پان امریکن بر فراز دهکده لاکربی اسکاتلند بود که منجر به مرگ تمام 259 سرنشین و 11 نفر از اهالی دهکده شد.

واکنش­های جهانی

بمباران لیبی توسط اغلب کشورها محکوم شد. مجمع عمومی سازمان ملل نیز طی قطعنامه­ای با 79 رأی مثبت، 28 رأی منفی و 33 رأی ممتنع، آن را نقض منشور سازمان ملل و قوانین بین المللی خواند و محکوم کرد. جنبش عدم تعهد نیز آن را عملی ناجوانمردانه و تجاوز آشکار و بی­دلیل خواند.

اتحادیه عرب نیز حمله را باعث افزایش هرج و مرج در روابط بین المللی خواند که باعث رنجش شدید آمریکا شد. اتحادیه آفریقا نیز آن را تلاش عمدی برای کُشتن مردم لیبی خواند. کشورمان نیز آن را مصداق سیاست تعرض و دیپلماسی مسلح خواند و خواستار تحریم سیاسی و اقتصادی آمریکا شد.

چین حمله را نقض هنجارهای بین المللی و باعث افزایش تنش در منطقه خواند. اتحاد جماهیر شوروی نیز گفت ارتباط روشنی بین حمله و سیاست آمریکا برای دامن زدن به تنش و بی­ثبات کردن جهان وجود دارد. آلمان غربی نیز اختلاف آمریکا و لیبی را نیازمند راه حل دیپلماتیک و نه نظامی خواند و فرانسه هم از بمباران انتقاد کرد.

اما در بریتانیا، استفاده از پایگاه­های نیروی هوایی سلطنتی انتقادات شدیدی برای تاچر به دنبال داشت و باعث رنجش ملکه الیزابت هم شد! اما آمریکایی­ها را عمیقاً تحت تأثیر قرار داد و باعث تقویت چشمگیر رابطه دو کشور شد.

این حمله از سوی بریتانیا، کانادا، استرالیا، اسرائیل و 25 کشور دیگر نیز حمایت شد. ایالات متحده هم تا سال 1988 از هر گونه اقدام در راستای دکترین اعلام جنگ به پناهگاه­های تروریستی امتناع ورزید. (در 1988 پرزیدنت کلینتون دستور بمباران شش اردوگاه تروریستی در افغانستان را صادر کرد)

بسیاری از ناظران بر این باورند که ماده 51 منشور ملل متحد در مورد استفاده از زور برای اعمال حق دفاع مشروع، تنها در صورت یک حمله آشکار نظامی مصداق دارد و به هیچ عنوان متناسب با اقدام لیبی نیست. لذا آمریکا را به دلیل زحمت ندادن به خود برای حل این اختلاف تحت ماده 33 منشور ملل متحد، مقصر می­دانند. برخی هم بر این باورند که لیبی در بمبگذاری نقشی نداشته است.

آن­ها که به خانه بازنگشتند

گارد ساحلی لیبی جسد یکی از خلبانان F-111 به نام Ribas را از آب بیرون کشید و با وساطت پاپ ژان پل دوم، در سال 1989 به خانواده­اش برگرداند.­ نتیجه کالبد شکافی هم نشان داد که Ribas پس از ایجکت در دریا غرق شده است. اما لیبی نگه داشتن زنده یا مرده خلبان Lorence را قویاً رد کرد. ولی برادر و مادرش مدعی هستند فیلمی از تلویزیون لیبی دیده­اند که یک کلاه سفید خلبانی به نام Lorence را نشان می­دهد.

همچنین خبرنگار ویلیام چسی هم مدعی است که در بازدید از باب العزیزیه، لاشه F-111، دو دست لباس خلبانی و دو کلاهخود با اسامی Ribas و Lorence را دیده است. لذا به نظر می­رسد که قذافی از هر کشوری چه آمریکا و چه ایران، یک گروگان زنده یا مرده را نگه داشته بود.

شهادت امام موسی صدر، فجایع بمب گذاری لاکربی و لابله دیسکو، کُشته­های فراوان کشورهای اروپایی در نتیجه حمایت لیبی از گروه های ترویستی، بسیاری از قربانیان ناشناخته در کشورهای دیگر و بی­شمار کُشته در انقلاب این کشور، نتیجه سال­ها جنون قذافی بود که خود نیز سرانجام در خون­هایی که ریخته بود غرق شد و در انقلاب 2011 لیبی به قتل رسید.

عکس4: مسیر پرواز F-111ها از بریتانیا به لیبی با دور زدن کشورهای فرانسه، اسپانیا، پرتغال و عبور از آسمان تنگه جبل الطارق

عکس5: فرودگاه طرابلس از دید غلاف هدفگیری F-111؛ هواپیماهای ایلیوشن76 همگی نابود شدند

عکس6: هواپیمای جنگ الکترونیک EA-6B پراولِر مجهر به غلاف اخلالگر

عکس7: بمب افکن A-6E اینترودِر

عکس8: جنگنده A-7E کورسیِر مسلح به موشک ضد رادار هارم

عکس9: بمب افکن A-6E اینترودِر در حال تلاش برای گرفتن کابل فرود بر عرشه ناو