جنگ شهرها
جنگ شهرها
گرداوی:افشین بختیاری
این مقاله در سه بخش به بررسی جنگ شهر ها میپردازد
بخش اول: دلایل و اهداف جنگ شهر ها
رژیم بعثی صدام از آغاز جنگ شهر ها دو عمده هدف را دنبال میکرد
الف)جنگ روانی
ب)اقتصادی
در ادامه به بررسی این دو هدف میپردازیم
الف)جنگ روانی
در طی جنگ تحمیلی هر موقع عراق در جبهه ها با حمله ی ایران و شکست مواجه میشد سعی میکرد با حمله به شهر های ایران هم موجب بر هم زدن تمرکز ایران در جبهه ها شود هم با حمله به شهر ها مردم و حکومت ایران را از ادامه جنگ باز دارد وقتی شهر های مرزی و همچنین شهر های بزرگ ایران مورد حمله قرار میگرفت این حملات باعث میشد هم شهر ها امنیت خویش را از دست دهند هم نیرو های ایرانی که در جبهه های جنگ بودند نگران خانواده های خود شده و نوعی اهرم فشار هم به نیرو ها و مردم و حکومت پیش آید در جنگ جهانی دوم نیز هیتلر با حملات هوایی و همچنین با چهار هزار راکت وی۲و۱ به لندن حمله کرد تا بتواند با برهم زدن تمرکز پشت جبهه انگلستان به اهداف خود برسد
پس بنابراین یکی از مهمترین دلایل آغاز جنگ شهر ها توسط عراق فشار روانی بر مردم و حکومت بود در واقع صدام قصد داشت مردم را علیه حکومت تحریک کند تا بتواند بر شکست های خود در جبهه ها سرپوش گذاشته و با جنگ روانی ماشین جنگی ایران را که از همان ماههای اول تا تقریبا انتهای جنگ همواره در موضع تهاجمی بود را متوقف سازد
ب)اقتصادی
در جنگ آنچه که فوق العاده مهم است داشتن بودجه و پولی برای تامین سلاح و مهمات و تدارکات برای نیروهاست که بدون پول میسر نیست همچنین هر گاه جنگی رخ میدهد بصورت طبیعی اقتصاد کشور دچار ضعف میشود و کوچکترین کارخانه و مرکز اقتصادی نیز مهم میشود ارتش صدام در طی جنگ شهر ها با حمله به کارخانجات نیروگاه ها و پالایشگاه و همچنین نفتکش و…قصد تضعیف ایران از نظر اقتصادی را داشت تا ایران توان ادامه جنگ را نداشته باشد همچنین با حمله به پالایشگاه ها علاوه بر ضربه اقتصادی ایران را دچار کمبود سوخت کند تا از سرعت حرکت نیروها بکاهد و همچنین تولید نفت که ماده اصلی گرمایشی ایران در آن دوران بود را کم کند تا هم ضربه اقتصادی زده هم بخشی از جنگ روانی را با فشار بر مردم انجام دهد
بخش دوم:سلاح های مورد استفاده در جنگ شهر ها
الف)هواپیمای جنگی
از ساده ترین روش ها برای جنگ شهر ها استفاده از جنگنده ها برای انجام جنگ بود ارتش عراق از سوخو۲۲ و میگ۲۳ و میراژ اف۱ و حتی توپولف۲۲ بلایندر برای بمباران شهر های ایران استفاده کرد این جنگنده ها و حتی بمب افکن سنگین توپولف۲۲ که برای بمباران تاسیسات نظامی باید استفاده میشد بر علیه مردم بی دفاع استفاده شد البته بارها پدافند شهر ها موفق به سرنگونی جنگنده متجاوز عراقی میشد و مردم هم با هر وسیله ای که بود خود را به محل سقوط جنگنده میرساند و اگر خلبان ایجکت کرده بود و زنده بود حسابی از خجالت خلبان در می آمدند
ایران نیز در حملات متقابل خود که البته قبل از حمله بارها به اطلاع مردم آن منطقه میرساند از جنگنده های اف۵ و اف۴ استفاده میکرد
ب)توپخانه ،راکت و موشک بالستیک
عراق در مناطقی که نزدیک به مرز بودن برای جنگ شهر ها از توپخانه نیز استفاده میکرد و حتی دزفول را تا قبل از عملیات فتح المبین که به آن اشراف آتش داشت شهر را یا توپخانه مستقیم میزد
همچنین از راکت های فراگ۷ نیز برای حمله استفاده میکرد
اما میرسیم به مهمترین سلاح مورد استفاده در جنگ شهر ها موشک مهمترین سلاح مورد استفاده در جنگ شهرهاست ارتش عراق با خریداری موشک های اسکادبی از شوروی با برد ۳۰۰کیلومتر دست به حمله به شهر های مرزی میزد که در برد موشک بودند رادیو بغداد در آن سالها بخش فارسی قرار داده بود که دست به تبلیغ علیه حکومت ایران میزد و اسامی اسرای ایرانی در آن خوانده میشد در زمان جنگ شهر ها رادیو بغداد اولویت بندی حملات موشکی خود را نیز اعلام میکرد و همیشه با دزفول را با لفظ الف) دزفول
بعنوان اولین اولویت حمله موشکی اعلام میکرد همکنون میدانی به این نام در دزفول وجود دارد این شهر به علت استقامت در برابر حملات موشکی بعنوان پایتخت مقاومت ایران شناخته شد
خوب بر میگردیم به بحث اصلی
هر دو طرف در زمان جنگ شهر ها از اسکاد بی استفاده کردند عراق از آنجایی که برد اسکاد به تهران نمیرسید از شوروی درخواست موشکی با برد۹۰۰ کیلومتر را کرد اما شوروی با آمریکا قرارداد بسته بود که موشکی با برد بیش از ۳۰۰کیلومتر را صادر نکند به همین خاطر از صدور موشک به عراق امتناع کرد عراق نیز در داخل کشورش دست به کار شد و با ایجاد تغییراتی بروی اسکاد بی از جمله افزایش سوخت و کاهش کلاهک و رساندن کلاهک از یک تن به دویست کیلوگرم کاری کرد موشک به با رسیدن به برد ۶۴۴ کیلومتر توان هدف قرار دادن تهران را پیدا کند موشک جدید الحسین نامیده شد
ایران از زمانی که جنگ شهر ها شروع شد بدنبال تهیه موشک رفت تا سرانجام لیبی موشک اسکاد بی را در اختیار ایران گذاشت ولی پس از مدتی و با هدف قرارگرفتن بغداد ،دولت عراق با فشار بر لیبی صدور اسکاد به ایران متوقف شد و مستشاران نظامی لیبی با دستکاری موشک ها آنها را غیر عملیاتی کردند سپس کره شمالی و سوریه بودند که با آموزش و ارسال موشک اسکاد و هواسونگ۵ به ایران در جنگ شهر ها ایران را یاری کردند البته این را هم باید گفت که کره شمالی هر موشک را دو ونیم میلیون دلار به ایران میفروخت در حالی که هر موشک اسکاد بعد از فروپاشی شوروی توسط کشور های استقلال یافته هفتاد هزار دلار فروخته میشد
بخش سوم:مراحل جنگ شهر ها
مرحله اول 64-1363(1985): اين مرحله از سوم اسفند 1363 شمسي آغاز شد و تا هفدم فرودين 1364 يعني بمدت يك ماه و نيم ادامه يافت. در اين مدت 29 شهر و چندين روستاي ايران 118 بار مورد اصابت بمبها و موشكهاي عراقي قرار گرفت و حاصل آن 1227 نفر شهيد و 4682 نفر مجروح و خسارات ملي فراوان بود.
مرحله دوم 1364 (1985) اين مرحله از 5 خرداد تا 24 خرداد 1364 ادامه يافت و طي آن 27 شهر و چندين روستا، 105 بار مورد اصابت قرار گرفت، 26 كه تلفات آن شامل 570 نفر شهيد و 1332 نفر مجروح و خسارات فراوان مالي بود.
مرحله سوم1365(1986) اين مرحله مقارن عملياتهاي كربلاي 4 و 5 يعني بطور تقريبي از 19/10/1365 آغاز شد. تا ساعت 12 روز پنجشنبه سي ام بهمن 1365 به مدت 42 روز ادامه يافت. در اين مرحله 66 شهر، بخش و تعدادي روستا مورد حمله موشكي و هوايي قرار گرفت. تعداد بمبارانتها 236 بار و تعداد موشكهاي شليك شده عراقي 28 فروند بود. آمار شهدا 3050 نفر و آمار محروحين 11163 نفر در اين دوره مي‌باشد. لازم به ياد آوري است كه در اين مدت 8 موشك نيز از سوي ايران به شهر بغداد شليك شد. بعلاوه در اين مرحله بمدت 2 روز يعني روزهاي 27 و 28 بهمن 1365 جنگ شهرها متوقف گرديد. بعد از اين مرحله، قطع دو هفته اي جنگ شهرها از سوي صدام حسين اعلام گرديد. در تاريخ 10/12/1365، بيانيه دبير كل سازمان ملل متحد در مورد توقف جنگ شهرها صادر گرديد. رياست جمهوري اسلامي ايران در پيام نوروزي خود در سال 1366 در مورد اين مرحله از جنگ شهرها گفت: «جنگ شهرها و بمباران وحشيانه وسيع تر با اينكه سابقه داشت هرگز به وسعت و به سياهي و دهشتباري سال گذشته نبود… مردم عمق دشمني و خصومت دشمنان را حس كردند و جبهه جنگ به اعمال شهرها كشيده شد….» البته عليرغم در خواست هاي مكرر جمهوري اسلامي ايران و برخي از مجامع و دولتها در سراسر جهان و نيز بيانيه دبير كل سازمان ملل متحد جنگ شهرها بعد از اين مرحله از تاريخ 18/18/1366 مجددابصورت منقطع آغاز گرديد.
مرحله چهارم (بهار و تابستان 1366) اين مرحله در تاريخ 18/1/1366 و همزمان با عمليات كربلاي 8 شروع شد و بويژه در طول عملياتهاي كربلاي 9، 10 و فتح 5 الي 7 و نصر 1 تا 4 ادامه يافت. در اين مرحله جنگ شهرها به داخل خاك كردستان عراق نيز كشيده شد و نظاميان عراق، مردم در حال قيام شهرهاي موصل، سيد صادق و … را با حملات هوايي به خاك و خون كشيدند. همچنين در اين مرحله جنگ نفتكشها و جنگ شيميايي به اوج خود رسيد. اين مرحله از جنگ شهرها بصورت مقطعي و غير يكنواخت تا اوائل شهريور 1366 ادامه يافت.
مرحله پنجم (پائيز 1366) اين مرحله از جنگ شهرها در تاريخ 18/6/1366 و در آستانه سفر دكوئيار دبير كل سازمان ملل متحد به تهران – و در واقع براي وادار كردن ايران به پذيرش قطعنامه 598 شوراي امنيت سازمان متحد – شروع شد و با شدت وحدت بيشتري نسبت به مراحل سابق ادامه يافت. شايد بتوان پايان اين مرحله از جنگ شهرها را حملات هواپيماهاي عراقي به نيروگاه بوشهر در تاريخ 27/8/1366 دانست. از اين زمان تا اوائل اسفند ماه 1366، جنگ شهرها از شدت چنداني برخوردار نبود.
مرحله ششم (اسفند 1366): مرحله ششم جنگ شهرها در تاريخ 8/12/1366 و با بمباران شديد شهر تهران و حومه آن شروع شد. در تاريخ 10/12/1366 ايران با پرتاب موشك به بغداد به بمبارانهاي شديد عراق پاسخ داد و يك روز بعد از آن، يعني روز 11/12/1366 عراق نيز حملات موشكي خود را به تهران شروع كرد. در تاريخ 18/12/1366 شدت جنگ شهرها در اين مرحله به حدي بود كه اتحاد شوروي از شوراي امنيت در خواست كرد كه براي جلوگيري از جنگ اقدام كند. اين مرحله از جنگ شهرها در روز 22/12/1366 متوقف شد.
مرحله هفتم (اواخر اسفند 66 و اوايل فرودين 1367): مرحله هفتم جنگ شهرها با شدت بيشتري در تاريخي 23/12/1366 آغاز شد وتا يازدهم فروردين 1367 ادامه يافت. در 2 فروردين 1367 عراق اعلام كرد كه 106 موشك عليه شهرهاي ايران شليك كرده است… در هفتم فرودين 1367 نيز ايران مطرح ساخت كه عراق از موشكهاي جديدي استفاده كرده است و اين امر موجب تقويت اين خبر شد كه عراق از موشكهاي «اي اس 12» استفاده مي‌كند. در تاريخ 15/2/1/1367 نيز دبير كل سازمان ملل متحد از ايران و عراق خواست كه از ادامه و از سرگيري جنگ شهرها خودداري كنند. لازم به يادآوري است كه قطع جنگ شهرها در اين مرحله از سوي عراق و بخاطر ديدار نخست وزير تركيه از آن كشور صورت گرفت.
مرحله پاياني جنگ شهرها: آخرين مرحله از جنگ شهرها در تاريخ بيست و يكم فرودين ماه1367 از سوي عراق شروع شد و تا تاريخ 31/1/1367 (20 آوريل 1988) ادامه يافت. عراق در اول ارديبهشت 1367 (21 آوريل 1988) آتش بس يك جانبه اي را ظاهرا به اصرار مجاهدين خلق اعلام كرد و بدينسان جنگ شهرها به مفهوم خاص آن، پايان يافت. تا اين زمان عراق بين 190 تا 200 فروند موشك به سوي شهرهاي ايران و ايران نيز نزديك به 50 فروند موشك به سوي شهرهاي عراق شليك كردند و در اين ميان نزديك به 100 موشك عراقي در شهر تهران فرود آمد كه تمام انها به مناطق مسكوني و پرجمعيت اصابت كرد. لازم به يادآوري است كه آخرين حمله عراق مقارن ساعت 11:20 روز 14/2/1367 به حريم هوايي شيراز، پالايشگاه و پتروشيمي اين شهر صورت گرفت ولي با توجه به اعلام قطعي پايان جنگ شهرها در تاريخ 1/2/1367، اين مورد مرحله‌اي جديد در جنگ شهرها محسوب نشد
در طول جنگ شهر ها و کل دفاع مقدس ملت ایران با مقاومت بی نظیر خود و جانفشانی قهرمانان این مرز و بوم در برابر ارتش بعثی صدام توانست برگ زرینی در تاریخ ایران بوجود آورند طی دویست سال گذشته هربار جنگی روی داده بود بخشی از خاک کشور جدا شده بود مانند عهدنامه های ننگین گلستان و ترکمنچای و حتی در دوران پهلوی با عهدنامه سعدآباد این کشور بخش هایی از خاک خود را از دست داد اما در دفاع مقدس قهرمانان این مرز و بوم با وجود اتحاد غرب و شرق علیه این کشور نگذاشتند که این سرزمین بار دیگر رنگ خفت بگیرد و با مقاومت خود ایران را سربلند کردند
مقاله ای مشابه: موشک های بالستیک صدام
منابع:کتاب جنگ شهر ها نوشته محمد حسین پیکانی
