جنگنده چند منظوره یاک141

جنگنده چند منظوره یاک141

ترجمه:امین حیدری

تا دهه 1960 شوروی علاقه به  گسترش توان نیروی دریایی خود نداشت. حضور ناتو درشرق  شوروی در اروپای غربی باعث شده بود تا شوروی علاقه ای به گسترش توان دریایی  خود نداشته باشد و نیروی دریایی شوروی تنها یک نیروی دریایی  دفاعی بود. در حالی که نیروی  دریایی امریکا ده ها ناو هواپیما بر و  شناورهای سنگین داشت شوروی وابسته  به زیر دریایی دیزل  و قایق های تندرو موشک انداز بود تا اینکه در دهه 1960 کم کم سر کله  زیر دریای های اتمی امریکا پیدا شد

شوروی به سرعت دست به گسترش  ناوگان بالگردهای ضد زیر دریایی چون کاموف 25 زد برای اینکه بتواند عمق اقیانوس را پوشش  دهد مدتی به دنبال شناورهای  بزرگتر با توان حمل بالگرد  رفت و در این میان چند  رزم ناو ضد زیر دریایی توسعه یافت که حتی تا سه بالگرد حمل میکرد  . ولی مشکل اساسی شوروی ابر ناوهای هواپیما بر امریکایی بود. ناوهای اتمی  که حدود 80  هواگرد  حمل میکردند که گهکاه شامل 60 جنگنده می شدند . این ناو ها با کمک هواپیماهای  خود می توانستند  هر نیروی شوروی را در اقیانوس ارام در هم بکوبند و شناورهای شوروی هیچ شانسی در اقیانوس  در برابر  ناوگروه  امریکا نداشتند

از این رو از دهه 1970 شوروی به فکر  ساخت ناوهواپیما بر افتاد تا بتواند با شکاری های ان از رزم ناو های ضد زیر دریایی خود حامل بالگرد های ضد زیر دریایی حمایت  کند. البته در مرحله اول شوروی به  دنبال استفاه از جت عمود پرواز بر روی رزم ناوهای خود بود تا از انها بتواند به عنوان یکی نیروی واکش سریع استفاده کند ولی مطالعاتی در دهه 1970 نشان داد که یک رزم ناو حتی با دو شکاری عمود  پرواز نیز شانسی ندارد از این رو شوروی به فکر طراحی نخستین  ناو هواپیما بر خود با نام کلاس کیف افتاد

کیف ناو هواپیما کوچکی بود عمل در استاندارد تفنگدارن دریایی امریکا ناو بالگرد بر بود ولی شوروی  تفکر متفاوتی در ساخت ناو هواپیما بر با غرب داشت . در حالی که امریکا از ناو هواپیما بر خود استفاده تهاجمی میکرد (کل نیروی  دریایی  چنین تفکری داشت) ولی ناو هواپیما بر شوروی همانند نیروی دریایش نقش دفاعی داشت. از این رو شوروی از اواخر دهه 1970 مجهز به ناوهای دیزل کوچک کلاس  کیف و شکاری یاک38 شد. در مجموع چهار ناو هواپیما بر توسط شوروی ساخته شد

یاک38 یک اشغال به تمام معنا بود. این پرنده زمانی که شوروی به عنوان یک شکاری  مدافع وارد خدمت شوروی شد که دارای سرعت زیر صوت بود و فاقد رادار و موشک راداری هوا به هوا  بود. در آن زمان اف14 تامکت  و اف18 پیشرفته ترین جنگنده نیروی دریایی امریکا بودند. حتی در شوروی هم یاک38 حرفی در برابر بسیاری از جنگنده های نیروی هوایی نداشت (برای اشنایی با یاک38 اینجا را کلیک کنید)

شوروی این مشکل   را دریافت و به سراغ برنامه جدید رفت. مدتی روی نسخه ناو نشین میگ23، میگ29  کار کرد و مدتی نیز به دنبال طرح جدید  یاک با نام یاک 141 و نسخه ناو نشین  سوخو27 با نام سوخو33 رفت . طرح میگ29 کا، سوخو33 و یاک 141 با جدیت  بیشتری دنبال شد

 فکر توسعه یاک 141 از آنجا به فکر طراحان شوروی افتاد که یاک 38 پاسخگوی نیازهای انها نبود..یاک 38 با سرعت 1164 km/h و شعاع پروازی کم 371 km و حمل تسلیحات کم از قابلیت های ضعیف عملکرد این پرنده بود..همچنین مانور پذیری کم ؛سیستم ایونیکی ضعیف و حفاظت کم در مقابل تهدیدات خارجی از توانایی های کم این پرنده بود.

یاک 141 که در ابتدا یاک 41 نامگذاری شده بود به منظور جایگزینی یاک 38 و استفاده در نیروی دریایی و نیروی هوایی شوروی طراحی گردید..نیروی دریایی برای ایجاد نشدن خلا و تضعیف نیروی دریایی ابتدا یاک 38 را بکار گرفت اما یاک 38 ان چیزی که باب میل انها باشد نبود..البته جدای از تمام کسورات یاک 38 بیشتر به چشم تجربه و یک طرح موقت برای پر کردن خلا نیروی دریایی بود و حتی قبل از طراحی یاک 38 انها بدنبال طراحی پرنده ناونشین با قابلیت های مشابه یاک 141 بودند.
طراحی این پرنده از سال 1975 با همت الکساندر سرگیویج یاکولف و ده مهندس ارشد یاک شروع شد و بودجه لازم برای ساختن 4 پیش نمونه را دریافت نمودند.تا سال 1978 این چهار پرنده ساخته شدند .. این چهار پیش نمونه با شماره سریالهای 48-0 و 48-1 و48-2 و 48-3 توسط یاک طراحی شد. پیش نمونه 0 برای تست های استاتیکی و پیش نمونه 1 برای تست های موتور و دو نمونه 2 و 3 برای تست های پروازی انتخاب شدند.. در نهایت تنها دو پیش نمونه تا لغو برنامه ساخته شد و اولین پرواز یاک141 در 9 مارس سال 1987 انجام شد

28 درصد بدنه این پرنده از فیبر کربن ساخته شده بود..فیبر کربن در قسمت دم هواپیما استفاده شده بود و بقیه بدنه از الیاژ لیتیوم-الومنیوم ساخته شد.قسمت هایی که در هنگام فرود در معرض حرارت شدید بودند از تیتانیوم ساخته شدند..یاک 141 از 3 چرخ برای برای فرود و برخاست استفاده میکرد. و به سیستم ترمز ضد لغزش مجهز بودند.یاک 141 همانند یاک 38 هوای مورد نیاز خود را از طریق ورودی هوایی که بر بالای ان تعبیه شده بود بدیت می اورد و موتور وسط توسط دو دریچه پوششی باز و بسته میشد.

هواپیما دارای یک مخزن سوخت در بخش میانی موتور بین  دو موتور عمود  پرواز و موتور اصلی  بود و البته چهار مخزن سوخت نیز درون بالها حمل میکرد و دارای  بال جمع شونده برای گرفتن جای کمتر روی ناو بود

کاکپیت جنگنده یاک 141 از سیستم تهویه مطبوع استفاده میکرد و کابین تحت فشار اکسیژن بود که فضای مناسبی برای خلبان بوجود می اورد.درون کابین یک HUD یکپارچه با کلاه خلبان بود و هلمت این پرنده همچون میگ 29 با نگاه کردن به هر طرف (80 درجه از هر طرف نوک موشک) محیط مورد نظر را جستجو کند . در یکی از نسخه های تولیدی  جنگنده فاقد هر گونه نمایشگر بود  و  تصاویر رادار بر روی اچ یو دی به خلبان نشان داده می شود(مانند میگ23) ولی در نسخه پیش تولید دوم یک نمایشگر تک رنگ تک منظوره مشابه میگ29 در اختیار داشت  .صندلی اجکت یاک 141 از نوع صفر صفر K_36 V بوده است که روی تمامی جنگنده های نسل چهار شوروی نصب شده بود

از آنجایی که “یاک-141” برای عملیات مراقبت هوایی و رهگیری همچنین نبردهای هوایی نزدیک و حمله به اهداف زمینی و دریایی طراحی شده بود . یاک 141 دارای سیستم  رادار اس-41  ژوک بود.این رادار یک رادار چند حالت پیشرفته بر اساس  رادار ژوک نصب شده بر روی میگ29 ام بود. این رادار توان کشف ده هدف  و درگیر با دو هدف را داشت و می توانست  انواع  موشک های رادار فعال ار 77 ویا تسلیحات ضد کشتی را هدایت کند از این رو توان کامل هوا به زمین  و دریا را داشت . این رادار دارای  برد 110 کیلومتر بود و بردش بر ضد یک هدف با ابعاد 3 متر مربع حدود 80 کیلومتر بود . البته این رادار قرار  بود روی یاک141 نصب شود ولی هرگز روی  هیچ کدام از دو پیش نمونه نصب نشد. هر دو پیش نمونه مجهز به رادار n-019a متعلق به MIG-29A بودند

هواپیما دارای یک هشدار دهنده راداری   SPO-15 مشابه میگ29 بود که پوشش 360 درجه داشت  و از پرتاب کننده فلر و چف استفاده میکرد

یکی از چالش  های مهندسین یاک طراحی  روش عمود پروازی بود.یاک 38 دارای دو موتور عمود پشت کابین بود که هوا را بالا می گرفت  و نیرو را به طرف  پایین هواپیما تولید میکردند و همزمان دو خروجی موتور اصلی نیز به طرف  پایین بر میگشت. این روش دو  مشکل  اساسی داشت . اول مصرف سوخت بالای  داشت زیرا در حالت عمود پروازی هواپیما  دارای سه موتور بود  و از طرفی این طرح خیلی هم پیچیده بود.

مهندسان ارشد یافتند طرحهایی چون   yak-38 جوابگوی آنها نمی باشد. بنابر این در سیستم yak-141 از یک موتور در عقب جنگنده که توانایی چرخش 95 به سمت پایین درجه را داشت، استفاده کردند. دو موتور وسط نیز دقیقا در پشت مرکز ثقل قرار داشتند.

موتور عقب آن توسط شرکت توماکسی طراحی شده است. مدل این موتور توربوفن TumanskyR-79V-300 میباشد  و دو موتور توربوجت مرکزی آن RKBM RD-41   بود

موتور R-79 که یک موتور توربو فن  11 مرحله ای بود. که 5 مرحله کم فشار و 6 مرحله پر فشار در آن استفاده شده است. این موتور در در حالت عادی 24300 پاوند رانش و با پس سوز 34170 پاوند رانش ایجاد می کرد که قدرت بسیار زیادی بود. این دو موتور دارای دو ورودی هوا در دو طرف بدنه با بخش های متغییر درون خود بودند

دو موتور توربو جت RD_41 با زاویه ی 85 درجه نصب شده است و هر کدام 9300 پاوند نیرو  تولید میکردند . هر سه موتور این جنگنده توسط یک سیستم به هم پیوسته دیجیتال قابل کنترل بودند
با وجود این مشکل اساسی یاک 38  در یاک 141 نیز  باقی ماند. وجود دو موتور برای برخاست عمود باعث افزایش مصرف سوخت یاک می شود. در همان دوران هارییر انگلیسی تنها یک موتور داشت ولی دارای چهار خروجی  برای برخاست خود  بود که مصرف کمتری داشت ولی نیروی کمتری ایجاد میکرد. برای نمونه یاک38 و 141 دست کم در حالت  مسلح نیز  توان برخاست عمود  را دشتند ولی هارییر توان برخواست کوتاه را در چنین حالتی داشت

یاک141 دارای بیشترین سرعت 1.4 تا 1.5 ماخ بود و برد انتقالی ان به 3000 کیلومتر و برد رزمی ان با چهار موشک و یک مخزن سوخت به 1800 کیلومتر می رسید

یاک 141 چهار جایگاه  تسلیحاتی  زیر بالها دارد(دو عدد زیر هر بال) وتوانایی حمل یک مخزن سوخت  1300 لیتری زیر بدنه را دارد…این جنگنده از یک توپ سی میلیمتری مشهور GSH-30_1 استفاده میکرد. این پرنده در عملیات  دفاع هوایی می توانست   تا چهار موشک  فروسرخ ار 73 و یا چهار  موشک رادار فعال ار 77   و یا دو موشک رادار نیم فعال ار 27 با برد 70 کیلومتری و یا ترکیبی از انها را حمل کند.  ترکیب تسلیحاتی ان دو ار 27 ویا دو ار77  و دو ار 73 و یک مخزن سوخت خارجی بود

همچنین  می توانست   دو موشک ضد رادار خا 31 و یا نسخه ضد رادار خا 25 و یا نسخه ضد کشتی خا 31  را حمل کند. در بخش تسلیحات  سقوط ازاد نیز می توانست تا چهار راکت انداز 80 م م اس 8، تا شش بمب 250 کیلوگرمی  را حمل کند. این تسلیحات ان زمان برای این هواپیما پیش‌بینی شده بود و در صورت ورود به خدمت بدون شک تعداد بیشتری سلاح با ان هماهنگ می شود . یاک141 نیز تسلیحات زیادی نسبت به یاک38 حمل نمی کرد و تنها چهار جایگاه تسلیحاتی واقعی داشت  ولی تنها  تسلیحات هدایت شونده حمل میکرد . واقعیت این است که یاک141 نیز همانند یاک38 بالهای کوچکی داشت

سرگذشت
یاک 141 در  9 مارس سال 1989 اولین پرواز خود را انجام داد. دو پیش نمونه از این پرنده ساخته شد  که در سال 1990  اولین پرواز عمود خود را انجام داد . در  اوریل سال 1991 مورد ارزیابی  نیروی دریایی قرار گرفت  و نشان داد قابلیت های بسیار زیادی دارد  ولی در24  سپتامبر سال 1991 برای ارزیابی بیشتر هر دو پیش نمونه  با ناو هواپیما بر ادمیرال گروشکو راهی دریا شدند. چند پرواز متعارف انجام شد و در نهایت در 30 سپتامبر سال 1991 اولین پرواز عمود یکی از انها روی یک ناو هواپیما بر رقم خورد. در 5 اکتبر در یکی از ازمایشات برخاست و نشست عمود  وزن هواپیما بسیار  بالا بود. مخازن سوخت کامل پر شده بود و زیر بال نیز جایگاه حمل سلاح  وصل بود. هواپیما در حال فرود عمود نیروی خود را زا دست داده و به سرعت به روی باند کوبیده شد و مخزن سوخت ان اتش گرفت و خلبان اجکت کردد

 این حادثه بهانه ای   برای لغو این برنامه  شد. در واقع تجربه استفاده  از یاک38 که جنگنده واقع بدی بود باعث شده بود در نیروی دریایی  هم کسی چندان دنبال یک جنگنده عمود پرواز نباشد از این رو همان سال برنامه  لغو شد تا شوروی به دنبال سوخو33 برود یک طرح اماده که تنها کافی بود ان را تولید کرد . واقعیت این بود که یاک141  حتی اگر وارد خدمت می  شود  جنگنده در حد اف18  و حتی  سوخو33 نبود زیرا ظرفیت حمل تسلیحات ان از جمله در یک عملیات  رزمی کم بود و چالاکی بالای نیز نداشت .با اینکه طرح یاک لغو گردید اما  یاک 141 در نمایشگاه هوایی Farkborough در سال 1992 در سال 1993 در نمایشگاه هوایی پاریس شرکت نمود.

بر طبق گفته منابع بر سال 1996 روسیه یکی از موتور های پروتوتایپ ساخته شده را به چین فروخت و در سال 1998 فناوری لازم مربوط به نازل را به چین منتقل کرده است.

مشخصات