شکاری رهگیر اینگلیش الکتریک لایتنینگ

در میانه جنگ جهانی دوم هواپیماهای جت به صورت جدی ازمایش شدند . در سال 1944 اولین جت انگلیسیها یعنی میتئور وارد خدمت شد و اگرچه از نظر سرعت ، سرعت اوجگیری و سقف پرواز از هم دوره های پیستونی خود بسیار برتر بودند ولی بسیاری معتقد بودند میشد حتی سریعتر از این نیز پرواز کرد به صورتی که در سال 1943 نیروی هوایی انگلستان خواهان کار روی جتی با سرعت 1600 کیلومتر بر ساعت شد
این پروژه طرح ام 52 نام گرفت ولی در سال 1946 با پایان جنگ دوم جهانی و کاهش شدید بودجه دفاعی برنامه لغو شد . ولی یک تیم طراحی در شرکت ویکرز بر روی یک هواپیما کنترل از راه دور رادیویی مافوق صوت برای ازمایش روی طرح جنگنده مافوق صوت کار می کرد. ولی این تیم نیز زمانی که در 14 اکتبر سال 1947 هواپیما موتور راکتی ایکس 1 در امریکا از سرعت صوت گذشت منحل شد
ولی با وجود این نیروی هوایی سلطنتی با در نظر گرفت پیشرفت روسها به ص.ی یک طرح مافوق صوت خواهان رسیدن به سرعت صوت بود از این رو در سال 1949 قرار دادی با شرکت انگلیس الکتریک برای ساخت طرح مافوق صوت شکاری با نام اف23 بست که این شرکت طرحی با نام پی1 را پیشنهاد داد. پی1 طرحی عجیب بود ، یک هواپیما جت با دو موتور توربوجت که روی سر هم قرار داشتند و نه کنار هم
در واقع شرکت انگلیس الکتریک تلاش داشت تا با کاهش پهنای هواپیما ایرودینامیک بهتری برای افزایش سرعت به دست بیاورد از این رو دو موتور را روی هم قرار داد تا از جلو هواپیما پهنای کمتری داشته باشد و همچنین هواپیما دارای دو بال با پس گرایی بالا برای کاهش پسا بود.همچنین هواپیما دارای یک ورودی هوا در جلوی دماغه بود که شبیه طرح چون میگ15 شوروی و یا اف86 امریکایی بود
همزمان شرکت شورت انگلستان روی طرحی با نام اس بی5 کار میکرد . این طرح شبیه طرح پی1 بود ولی کلا طرح دیگری بود و اگرچه در اولین پروازش در سال 1952 نشان داد طرح کاملی است ولی طراح پی1 شرکت انگلیس الکتریک بسیار جلوتر بود اگرچه حتی یک پیش نمونه نداشت ولی یک طرح کامل بود که همه ازمایشات را گذرانده بود از این رو نیروی هوایی انگلستان در نهایت طرح پی1 را برای ورود به خدمت انتخاب کرد

اولین پی 1 در 4 اوت سال 1954 پرواز کرد و دومین پیش نمونه در 2 ژوئن سال 1955 پرواز کرد و هر دو نمونه به دو موتور توربوجت ارمسترانگ اس ای 5 مجهز شدند که دارای پس سوز بود و اگرچه قرار بود روی نسخه اصلی موتور قویتری کار گذاشته شود ولی با همین موتور نیز هواپیما به سرعت 1.2 ماخ رسید تا اولین جت مافوق صوت انگلیسی ها باشد.با وجود اینکه پی 1 یک طرح ازمایشی بود ولی دارای دو توپ 30 م م و مخازن سوخت دو قلو زیر بدنه بود و به سرعت با کمی تغییر میشد تبدیل به یک جنگنده شود ولی نیروی هوایی خواهان رسیدن سرعت پی1 به 2 ماخ بود
نیروی هوایی خواهان ساخت سه پیش نمونه با نام پی 1 بی شد که در واقع نسخه شکاری بود که تفاوتش با مدل قبل مجهز بودن به دو موتور ساخت رویس ریس و رادار در یک مخروطی در درون ورودی هوا بود(مانند میگ21). هواپیما دارای سوخت بیشتر درونی، دو توپ 30 م م ادن و کابینی به روز شده بود و میتوانست موشک هوا به هوای فروسرخ حمل کند.در فوریه سال 1954 به دلیل نیاز به یک شکاری دستور ساخت 20 نسخه عملیاتی داده شد
نمونه اولیه پی1 بی در 4 اوریل 1957 پرواز کرد و یک سال بعد به سرعت دو ماخ رسید.طرح جدید لاینتینگ نام گرفت ولی از همان اول مخالفینی داشت. با در نظر گرفتن حرکت شوروی و امریکا به طرف موشک های هدایت راداری نیروی هوایی میخواست که لایتینگ هم موشک هدایت راداری حمل کند این نیاز به کار روی یک سامانه تسلیحاتی پیچیده نیاز داشت که البته بسیار زمانبر نیز بود و از طرفی درگیری انگلستان و فرانسه در کانال سوئز و عدم دستیابی به موفقیت موجب شد تا انگلستان متوجه شود دیگر روز های شکوه امپراتوری بریتانیا تمام شده و این کشور از نظر تسلیحاتی از امریکا و شوروی عقب است. لاینتینک هیچ برتری نصبت به طرحهای چون میگ21 و یا اف104 و اف106 و یا فانتوم نداشت و در نهایت نیروی هوایی انگلستان ان را به عنوان یک طرح موقت به خدمت گرفت و نه یک شکاری خط مقدم برای چند دهه
با وجود اینکه انگلستان می دانست پیشرفته ترین دستاورد صعنت هوانوردی ان عقبتر از هم دوره های خود است ولی در سال 1958 خط تولید لاینتیگ راه اندازی شد ،به امید اصلاح ان در طول خدمت. نسخه تولید اولیه همان پی 1 بی بود که در خدمت به ان لاینتیگ اف1 دادند و درسال 1959 وارد خدمت شد اگرچه تا سال 1961 به صورت کامل عملیاتی نشد
لاینتینگ شباهت بسیاری به طرح شوروی یا همان میگ19 دارد و با هر شکاری دوران خود تفاوت بسیار داشت
لاینتیگ بدنه ای از جنس الومنیوم داشت ولی در بخشهای از فولاد و تیتانیوم نیز استفاده شده بود و دارای بالی پس گرا بود که دارای دو فلاپ بود و حتی بر نوک بال پس گرای خود نیز بخش متحرک داشت. دارای سه ارابه فرود تک چرخ داشت که دو ارابه عقبی در زیر بال جمع می شدند .
نسخه اف1 دارای دارای دو موتور توربوجت اون 201 بودند که بر روی هم قرار داشتند و هر کدام دارای قدرت 11250 پاوند بدون پس سوز و 14430 پاوند با پس سوز بود . هر دو موتور از یک ورودی هوا در دماغه بهره میبردند و قرار گرفتن هر دو موتور روی هم باعث راحت شدن تعمیر ونگهداری شده بود ولی مشکل اساسی این بود که انفجار ویا اتش گرفتن هر کدام از موتور ها به معنی نابودی موتور دیگر بود . لاینتینگ دارای یک مخزن درونی با 13 لیتر نیترات ایزوپروپیل برای فشار اوردن به کمپروسر جهت استارت موتور بود .
خلبان در یک کابین تحت فشار با کابینی حبابی قرار داشت و بر اساس استاندارد های ان زمان دید خوبی به بیرون داشت و بر روی یک صندلی مارتین بیکر با توان عمل در ارتفاع صفر و سرعت بیش 167 کیلومتر بر ساعت قرار میگرفت
در هر بال دارای سه مخزن سوخت بود که تنها مخازن سوخت داخلی ان بود و در مجموع 3200 لیتر سوخت حمل میکرد. به دلیل قرار گرفتن دو موتور روی هم هیچ جای درمیانه و بالای بدنه برای حمل سوخت وجود نداشت از این رو لاینتیگ حتی در فلاپ های و بخشهای متحرک بال هم سوخت حمل میکرد. به غیر از این دارای یک مخزن سوخت شکمی در زیر بدنه بود که میشود به راحتی در زیر بدنه ان را دید که حاوی 1120 لیتر سوخت می باشد .
هواپیما در دماغه دارای رادار AI.23 AIRPASS بود که لاینتینگ به واسطه ان تبدیل به یک رهگیر تمام اب و هوا شده بود . این رادار 25 کیلومتر برد داشت و فاقد توان پاین نگری بود و اطلاعات ان روی یک صفحه نمایش تک رنگ در درون کابین به نمایش در میامد که به وسیله یک تکه لاستیک در دور نمایشگر برای دید در زیر نور افتاب محافظت میشد. رادار با وجود اینکه در درون ورودی هوا قرار داشت ولی به دلیل اینکه مخروطی که رادار در ان قرار داشت تا انجایی که میشد از ورودی هوا بیرون نصب شده بود دارای زاویه جستجوی 40 درجه در دو طرف بود که زاویه مناسبی بود. به غیر از این هواپیما در بالای ورودی هوا دارای دوربین برای هدفگیری توپ بود و از سامانه شناسایی دوست از دشمن و سامانه ناوبری اینرسی بهره می برد. هیچ گونه سامانه جنگ الکترونیکی و یا پرتاب کننده شراره نداشت

هواپیما دارای دو توپ 30 م م ادن بود در زیر بدنه در ریشه بال قرار داشت که هر کدام 130 گلوله حمل میکرد و دارای برد موثر 2000 متر و سرعت اتش 1200 تا 1700 گلوله بر دقیقه بودند. در زیر بدنه دارای دو دکل تسلیحاتی بود که میتواند دو موشک هوا به هوای فروسرخ فری استریک ساخت دی هاویلند را حمل کند. این موشک بزرگ با طول 3.1 متر دارای سرعت 3.5 ماخ بود و بیشترین برد ان به 6.4 کیلومتر می رسید. این موشک را تنها از پشت هدف میشد روی ان قفل کرد و کارایی ان بسیار پایین بود به صورتی که خود انگلیسیها در دهه 1960 برای جایگزینی ان موشک سایندوندر را از امریکا وارد کردند اگرچه در تمام طول خدمه لاینتینگ بر روی این شکاری نصب شد. به غیز از این لاینتینگ میتوانست به جای این دو موشک غیر هدایت شونده در مجموع با 44 راکت 50 م م را حمل کند
همان طور که گفته شده نیروی هوایی خواهان نصب موشک هدایت راداری بود ولی این موشک هنوز تکمیل نشده بود و برنامه به اینده مکول شد و در نهایت به جای نرسید
لاینتینگ برای خلبانانش فوق العاده بود طراحی بدنه باریک و بال های ان باعث میشد با شتاب بالای سرعت بگیرد و میتوانست تا ارتفاع 16 هزار متری پرواز کند و حتی رکورد 23 هزار متر نیز داشت . در سرعت بالا بدون هیچ مشکلی پرواز میکرد و برای رهگیری بمب افکنها بسیار مناسب بود ولی مشکلاتی هم داشت. بال با ان زوایه پس گرایی که در این جنگنده داشت ، به معنی فرود با سرعت بالا و نیاز به باند بلند برای پرواز بود که این مسئله باعث میشد تا تنها یک خلبان اموزش دیده در سطح بالای بتواند در هنگام فرود با ایمنی بالا فرود بیایید. با وجود این نرخ تلفات لاینتیک به دلیل سطح اموزش بالا در نیروی هوایی سلطنتی پایین بود و معمولا به دلیل اتش سوزی موتور از دست می رفت. بیشترین سرعت این مدل 1.7 ماخ بود حتی نسخه اف2 و اف3 نیز همین سرعت را داشتند.
همچنین رادار غیر قابل اعتماد بود و سوخت کم هواپیما برد ان را با دو موشک و توپ پر تنها به 450 کیلومتر کاهش میداد همچنین مشکلات فراورن در زمینه راحتی تعمیرات داشت. 28 فروند لاینتینگ اف1 ای ساخته شد که در واقع تفاوت ان با نسخه اف1 دارا بودن لوله سوختگیری ثابت در زیر بال سمت چپ بود که البته پیش از این 19 فروند نیز پیش نمونه اف1 نیز ساخته شده بود. تمامی نسخه های بعد از اف1 ای دارای لوله ثابت سوختگیریی هوایی بودند
تولید نسخه جدید با نام اف2 در سال 1959 اغاز شد
از جمله تغیرات این نسخه میتوان به ژنراتور برق دی سی، سامانه اکسیژن مایع به جای اکسیژن گازی،سامانه ناوبری جدید که تصاویر رادار زمینی را برای خلبان ارسال میکرد، موتور اون 210 ار که دارای همان قدرت ولی کنترل پس سوز بهتر بود.
با نصب رادار ارتقا یافته AI.23B که برد را تا 30 کیلومتر افزایش داده بود و در برابر جنگ الکترونیک کارایی بهتری داشت نسخه اف3 متولد شد. این نسخه می توانست موشک جدید رد تاپ را حمل کند یک یک موشک فروسرخ جدید بود که کاونده بهتری داشت و زاویه جستجوی افزایش یافته بود. نسخه اف3 به دلیل داشتن موشک جدید تر فاقد توپ بود.
موتور نسخه اف3 از نوع رولز ریس اون 310 بود که دارای رانش 13220 پاوند بدون پس سوز و 16360 پاوند با پس سوز بود که دشت کم 2000 پاوند رانش بیشتری فراهم میکرد. شرکت انگلیس الکتریک میزان بیشتری ارتقا برای اف3 پیشنهاد داد ولی به دلیل مشکلات بودجه قبول نشد. به دلیل برد کم لاینتینگ در این نسخه پیشنهاد نصب یک مخزن 1165 لیتری داده شد ولی این برنامه نیز به جای نرسید . در مجموع 31 فروند اف2 و 70 فروند اف3 ساخته شد

در 16 اوریل سال 1964 نسخه جدید اف3 ای پرواز کرد. این نسخه دارای اصلاحاتی در بال بود ولی بزرگترین تفاوت ان داشتن یک مخزن تطبیقی بسیار بزرگ 2460 لیتری در زیر بدنه بود به شکلی که باعث بزرگ شدن شکم هواپیما شد تا به ان لقب زن باردار را بدهند. این مخازن قابل جدا شدن بود و تنها در پرواز های دوربرد روی اف3 ای نصب میشد که برد انتقالی با سوخت داخلی و دو موشک را به 1200 کیلومتر افزایش داده بود. همچین میتواند در صورت نیاز یک مخزن سوخت نیز روی هر بال هر کدام با ظرفیت 1200 لیتر را حمل کند. این مخازن تاثیر بالای در ایرودینامیک داشت از این رو تنها در پرواز های انتقالی استفاده میشد. .16 فروند از این نسخه ساخته شد و 12 فروند نسخه اف3 نیز به این مدل ارتقا یافت
در 16 ژانویه سال 1965 نسخه جدید اف6 ساخته شد که در واقع همان اف3 ای با کمی تغیرات بود که شامل بالی پهنتر برای پرواز مافوق صوت بهتر بود . در مرحله اول همانند نسخه اف3 و اف3 ای فاقد توپ 30 م م بود ولی بعد روی ان نصب شد. 39 فروند از این مدل تولید شد. این نسخه اولین و تنها نسخه لاینتینگ بود که به سرعت 2 ماخ نیز می رسید

تعدادی 31 فروند اف2 به استاندارد اف6 رسید ولی در خدمت به انها کد اف2ای داده شد
لاینتینگ دارای نسخه اموزشی نیز بود. در واقع اولین نسخه اموزشی با نام پی11 نام گرفت که دارای الگوی دو خدمه در کنار هم بود. این نسخه فاقد توان تسلیخات هوا به هوا بود و تنها نقش اموزشی داشت . از سال 1962 این نسخه با نام تی 4 وارد خدمت شد و در مجموع 20 فروند از ان ساخته شد که از نظر کلی شبیه اف1 ای بودند. این نسخه دارای رادار بود و میتوانست راکت انداز برای حمله به اهداف زمینی حمل کند
نسخه بعدی اموزش تی 5 نام گرفت که در واقع نسخه ای از لاینتینگ اف3 با همان الگوی دو خدمه در کنار هم بود . از موتور اون 310 بهره می برد و 22 فروند از این مدل تولید شد
لاینتینگ از سال 1961 به مرحله عملیاتی کامل رسید و نیروی هوای انگلستان اول برای دفاع از پایگاه های بمب افکن های اتمی ولکان از این شکاری بهره برد ولی ماموریت اصلی ان گشت زنی بر فراز دریایی شمال بود که بمب افکنهای روسی چون توپلوف16 و توپلوف 95 همواره در انجا در نزدیکی حریم هوایی انگلستان پرواز میکردند.

با تجهیز اف1 ای به لوله سوختگیری هوایی از سال 1961 برد پروازی و گشت زنی نیز افزایش یافت ولی معمولا خلبان در پایگاه منتظر میشدند و زمانی که رادار های هشدار دهنده ناتو حضور توپلوف 95 را اعلام میکرد انها برخاست و دست به رهگیری بمب افکنهای شوروی میزدند.از سال 1965 به المان منتقل شد تا تحرکات نیروی هوایی شوروی را تحت نظر بگیرند و به عنوان یک رهگیر ارتفاع پایین استفاده شدند
در دهه 1970 انگلستان تلاش در هماهنگ کردن موشک رادار نیم فعال چون اسکای فلش و موشک سایندوندر روی اف6 کرد ولی این تلاش به جای نرسید زیرا لاینیتگ در خط مقدم جای خود را به اف4 فانتوم داده بود و سرانجام در سال 1988 با ورود به خدمت تورنادو اف3 برای همیشه از خدمت خارج شد
لاینتیک به کویت و عربستان نیز صادر شد.
این جنگنده، با وجود سقف پروازی بالا و سرعت اوجگیری که حتی از فانتوم و یا تورنادو هم برتر بود ولی جنگنده نبود که مشتری خارجی داشته باشد و در واقع خرید عربستان و کویت کاملا سیاسی بود

در سال 1965 عربستان دست به سفارش 34 فروند نسخه تک سرنشینه اف6 و شش فروند نسخه تی 5 اموزش زد که به نسخه تک سرنشینه صادراتی ان لقب اف35 و نسخه دو سرنشینه تی55 داده شد. ولی عربستانی ها می خواستند تا لاینتینگ دارای توان تهاجمی حمله به زمین باشد از این رو یک پایه جنگ افزاری بیشتر زیر هر بال برای لایتینگ عربستان نصب شد تا بتواند غلاف راکت 18 تایی 68 م م ساخت فرانسه ویا دو بمب 450 کیلوگرمی را نیز حمل کند . نسخه عربستانی نیز میتوانست روی بال مخزن سوخت حمل کند ولی حتی توان حمل دو غلاف راکت 68 م م را روی هر بال نیز داشت که در مجموع در یک پرواز میتوانست تا هشت راکت انداز(دو عدد زیر هر بال و دو عدد روی هر بال )با مجموع 144 راکت را حمل کند. امروزه کاملا مشخص است با وجود داشتن گزینه های بسیار از سوی عربستان لاینتینگ تنها یک حرکت سیاسی تحت نفوذ انگلستان بوده است
در دهه 1970 لاینتینگ های عربستان با دریافت یک غلاف شناسایی خارجی با دوربین دیجیتال حتی توان تصویر بردار نیز پیدا کردند که البته گفته شده تنها توان تصویر برداری روزانه را داشت
عربستان بین سالهای 1968 تا 1970 جنگنده خود را تحویل گرفتند ولی در سال 1971 با دریافت اف5 نقش هوا به زمین را به اف5 دادند و سرانجام با دریافت اف15 سی و دی ایگل انها را در سال 1986 از خدمت خارج کرد. عربستان چند فروند نیز به غیر از سفارش اولعه تحویل گرفت که در مجموع 47 فروند از این جنگنده را به خدمت گرفت که تا سال 1986 دست کم 18 فروند را در حوادث مختلف از دست داده بود و مابقی را به انگلستان پس داد که شاید در جای دیگر به عنوان دست دوم به فروش رود
تنها مشتری دیگر لاینتیگ کویت بود که 12 فروند اف35 کا و دو فروند نسخه اموزشی تی 55 کا در سال 1966 سفارش داد که در سال 1968 تحویل گرفت.ولی با در نظر گرفتن عدم پشتیبانی درست از سوی انگلستان و عدم موجود توان فنی تنها یک دهه بعد یعنی در سال 1977 از خدمت خارج و جای انها را میراژ اف1 گرفت
در مجموع 337 فروند لاینتینگ ساخته شد
مشخصات انگلستان الکترونک لایتینگ | |
تولید کننده | انگلستان، انگلستان الکترویک |
تعداد خدمه | 1 خدمه |
طول و ارتفاع | 16.8 متر و 5.97 متر |
وزن خالی | 14092 کیلوگرم |
بیشترین سرعت | 2 ماخ برابر با 2100 کیلومتر بر ساعت |
برد | برد انتقالی 2040 کیلومتر با بیشترین سوخت خارجی و داخلی |
سقف پرواز | 16000 متر |
موتور | دو دستگاه موتور توربوجت رویلس رویس اون 301 ار با توان 12500 پاوند رانش، و 16000 پاوند با پس سوز |
رادار | یک دستگاه رادارداپلر AI23 برای کاوش هوایی |
تسلیحات | دو توپ 30 میلیمتری، دارای چهار جایگاه خارجی برای حمل دو موشک هدایت فروسرخ فری استریک و رد تاپ و دو مخزن سوخت خارجی.در نسخه در خدمت ارتش عربستان توان حمل راکت انداز 19 لول 68 میلیمتری و بمب |
تعداد تولید شده و قیمت | 377 فروند |
ترجمه:عبدالحمید تارخ


