عملیات بمب باران هوایی یوگسلاوی در سال 1999 که با نام عملیاتی نیروی متفقین شناخته می شد بر میگرده به اقدامات خشن و حتی نسل کشی مسلمانان گوزوو توسط توسط پلیس یوگسلاوی و البته نیروی های شبه نظامی صرب که توسط دولت مرکزی یوگسلاوی حمایت می شدند.
داستان این نبرد به اوائل دهه 1990 بر میگردد زمانی که با فروپاشی شوروی و از بین رفتن حکومتهای کمونیستی در اروپای شرقی ، حکومت کمونیستی یوگسلاوی نیز دچار ضعف شدید شد. در تمام طول جنگ سرد این حکومت با خشونت همه قومیتها را در کنار هم نگهداشت و البته هرگز نیز اقدام به سرکوبی یک قوم خاص نمی کرد ولی طی دهه 1991 و دهه بعد ان جمهوری های تشکیل دهنده یوگسلاوی شامل بوسنی و هرزگوین، کرواسی، کوزوو، مقدونیه، اسلوونی و مونتهنگرو از هم پاشیدند و هر یک تبدیل به یک کشور شدند. یوگسلاوی در دهه 1990 تلاش کرد تا جلوی این فروپاشی را بگیرد و از جمله در مورد کوزوو و بوسنی هرزگوین دست به اقدامات خشونت بار بر علیه مسلمانان این دو کشور برای جلوگیری از درخواست برای استقلال شد ولی هر دو بار ناتو وارد عمل شد و باعث جدا شدن این دو بخش شد
در سال 1999 نیروی های کوزوو که بسیاری از انها البانیایی تبار بودند درگیر های پراکنده ای را با نیروی های صرب طرف یوگسلاوی انجام دادند که در این میان نیرویهای امنیتی و ارتش یوگسلاوی نیز طرف صربها را می گرفتند . برخی از این برخوردها مشابه جنایت علیه بشریت بود و خشونت زیادی برضد مردم کوزوو انجام می شد و در ان غیر نظامیان کشته می شدند. طی چند بار ناتو تلاش کرد با میانجی گری و ایجاد اتش بس داستان را تمام کند ولی هر بار یکی از دو طرف اتش بس را بهم ریخت
در 12 اوریل سال 1999 ناتو جلسه ای را تشکیل داد که طی ان اعلام کرد که میلوشویچ که در ان زمان رهبر یوگسلاوی بود باید تمامی نیروی های نظامی و امنیتی خود را از کوزوو عقب بکشد ، منطقه تحت کنترل صلح بانان سازمان ملل در اید و اوارگانی که از خانه های خود رانده شده اند به خانه برگردند .به شکل مشخص یوگسلاوی زیر بار این مسئله نرفت و به سرعت اول اروپا و امریکا تلاش کردند مسئله را به شورای امنیت بکشانند که روسیه قطعنامه علیه کشتار مسلمانان گوزوو را وتو کرد و در نهایت ناتو تصمیم به ایجاد یک اعتلاف کرد . استراتژیک ناتو این بود که تنها چند روز مثلا دو یا سه روز زیر ساختهای نظامی یوگسلاوی را بمب باران کند تا یوگسلاوی از گوزوو خارج شود و اگر نشد ناتو به سراغ زیر ساختهای اقتصادی و اجتماعی یوگسلاوی در عمق خاک این کشور برود و انجا را بمب باران کند(البته ناتو این داستان را تا حدی بهانه نیز کرد تا اخرین رگه های نفوذ شوروی و روسیه در اروپا بخشکاند)
در مارس سال 1999 ناتو بیشتر تلاش کرد تا روسیه را تحت فشار بگذارد که اگر می شود از یوگسلاوی بخواهد از گوزوو خارج شود ولی کار پیش نرفت. از طرفی در ناتو هنوز بحث بسیار داغی برای عملیات زمینی در جریان بود. کیلینتون رئیس جمهور وقت میخواست یک عملیات زمینی طراحی شود که اگر یوگسلاوی طی حملات هوایی کوتاه نیامد یک حمله زمینی شکل بگیرد ولی یک محاسبه نشان داد انها نیم میلیون سرباز میخواهند و از انجای که فرانسه و المان دارندگان نیروهای زمینی بزرگ در اروپا مخالف بودند این برنامه لغو شد و تمرکز روی حملات هوایی گذاشته شد
تا 20 مارس هیچ چیزی در کوزوو تغییر نکرد و یوگسلاوی دست از خشونت علیه مسلمان منطقه بر نداشت و میلوشویچ نیز در برابر ناتو کوتاه نیامد .در 23 مارس خاویر سولانا دبیر کل ناتو اعلام کرد یک جنگ غریب الوقع در راه است و در ساعت 19 تاریخ 24 مارس سال 1999 اولین بمب در یوگسلاوی فروانداخته شد
ناتو هزار جنگنده داشت که در موج اولیه حملات این جنگنده ها از پایگاهی ناتو در ایتالیا ، المان وناو هواپیمابر امریکای تئودرو روزلت برخواستند .اولین جنگنده های که به خاک یوگسلاوی وارد شدند اف18 هورنت های نیروی هوایی اسپانیا بودند که در یک عملیات سرکوب پدافند با موشک ماوریک و موشک ضد رادار هارم مسلح بودند و همزمان موشک ای کروز تاماهاوک از شناور های جنگی امریکا در مدیترانه شلیک شد.ارتش امریکا نیروی اصلی حمله کننده در عملیات بود و 65% از عملیاتهای جنگی توسط این کشور انجا شد ولی بقیه یازده عضو ناتو در ان زمان نیز در عملیات حضور داشتند. انها ده هفته یوگسلاوی را بمب باران کردند که طی ان 38 هزار عملیات جنگی انجام شد که برخی از ارتش های اروپای مانند المان برای اولین بار بود که بعد از جنگ جهانی دوم در یک عملیات نظامی حضور داشتند
طی دو هفته اول تمام تمرکز روی توان نظامی یوگسلاوی بود و اهدافی بسیاری در صربستان و منتنگرو هدف قرار گرفت ولی از هفته دوم به بعد حملات به طرف زیر ساختهای غیر نظامی یوگسلاوی رفت مانند نیروگاه ها ،پلها،سیستم مخابراتی و…… تمامی پلهای سراسر رود دانوب زده شد و همچنین تمامی تجهیزات ارتباطی راه دور یوگسلاوی وعملا به سرعت ارتباط رادیوو تلویزیونی مرکزی دولت نیز از بین رفت و البته اشتباهاتی نیز پیش امد .یک بار نیروی هوایی فرانسه اشتباها یک کاروان غیر نظامی البانیایی ها را هدف قرار داد ولی در کل این جنگ شاهد کمترین بمب باران غیر نظامیان دست کم طی جنگ های بعد از جنگ سرد بود
از انجایی که عملیات هوایی انجام شد بخشی از جنگ مربوط به خاموش کردن نیروی هوایی و پدافند یوگسلاوی بود . نیروی هوایی یوگسلاوی نیروی هوایی کوچکی بود این نیرو تنها حدود 50 جنگنده شکاری داشت که شامل 35 میگ21 بازمانده از دهه 1960 و 1970 و 16 فروند میگ29. میگ29 یوگسلاوی نسخه بودند که به میگ های شوروی بسیار نزدیک بودند زیرا به کشورهای کمونیستی اروپای شرقی داده شده بودند ولی تعداد انها واقعا کم بود و از طرفی از این 16 فروند نیز حدود ده فروند انها واقعا عملیاتی بودند .البته این نیرو حدود 50 جنگنده تهاجمی بومی مانند جی2 و یا جی22 نیز در خدمت داشت ولی تنها شکاری موثر انها میگ29 بود(شوروی سه کلاس میگ29 ساخت.. یکی برای خودش، یکی که بسیار نزدیک به نسخه خودش بود برای کشورهای اروپایی شرقی کمونیستی و سوم برای کشورهای دیگر مانند عراق و یا سوریه)
طی شب 24 و 25 مارس نیروی هوایی یوگسلاوی از 5 فروند میگ29 برای مقابله با حملات هوایی پرتعداد ناتو استفاده کرد . یکی از میگها تحت هدایت درگان ایلیچ مورد حمله اف15 امریکایی قرار گرفت و هدف قرار گرفت ولی در نهایت با از دادن یک موتور به پایگاه برگشت ولی در هنگام فرود کنترل خود را از دست اد و به کنار باند سر خورد و تا پایان جنگ دیگر عملیاتی نشد،دومین میگ تحت کنترل سرگورد سرجیل الیو آریزانوف مورد هدف یک اف15 دیگر قرار گرفت و سرنگون شد و خلبان نیز کشته شد،یکی دیگر از میگها تحت کنترل سرهنگ نیکولیت یک دسته از جنگنده های ناتو را دید و با کمک رادار زمین به نزدیکی انها رسید و چندین موشک هم شلیک کرد (گفته شده دو موشک راار نیم فعال ار 27) ولی مشخص نیست به چه دلیل(احتمالا جنگ الکترونیک دشمن) هیچ کدام از موشک ها به هدف نخورد..جنگنده های غربی به طرف ان اتش گشودند و وی فرار کرد و در یکی فرودگاه غیر نظامی در بلگراد فرود امد و جنگنده خود ا در اشیانه(و به قول برخی منابع زیر بال یک هواپیما مسافربری قدیمی) مخفی کرد.یک میگ دیگر باز توسط یک اف16 بلژیک با شلیک امرام از دست رفت و میگ پنجم به خلبانی مولتنوویچ توانست روی یک جنگنده ناشناس ناتو قفل کند و موشک شلیک کرد ولی در نهایت شدت جنگ الکترونی باعث فریب موشک شد ، وی بلافاصله توسط هشدار دهنده راداری متوجه شد که یک رادار کنترل اتش روی ان قفل شده و تلاش کرد با کاهش ارتفاع فرار کند و از قرار یک موشک را نیز رد میکند ولی زمانی که قصد فرود در فرودگاه نیس را داشت توسط یک سام6 خودی سرنگون شد!
در صبح 25 مارس یکی از میگها در حال فرود در پایگاه هوایی پونیکو اسیب دید و خلبان ان اجکت کرد .
جنگنده های j-22 و G-2 وگسلاوی با وجود پوشش هوایی ناتو بر فراز کوزوو 20 تا 30 ماوریت در روز24 ئو 25 مارس انجام دادند و به نیروی های جنبش مردکی کوزوو حملات هوایی انجام دادند که یک فروند جی22 سرنگون شد ولی از انجایی که ناتو خود هیچ ادعای بر سر سرنگونی این جنگنده ندارد احتمالا اشتباه خلبان باعث این مسئله شده است
در ظهر 26مارس دو فروند میگ29 از پایگاهی هوایی بتاجینیکا بعد از دادن یک الارم برخواستند تا چند جنگنده ناتو که به طرف بسنی پرواز میکردند را رهگیری کنند که توسط دو اف15 رهگیری شدند که کاپیتان جف هاوانگ یکی از خلبانان اف15 هر دو میگ را سرنگون کرد اگرچه یکی از خلبانان میگ قبل از اینکه کشته شود یک موشک شلیک کرد ولی در نهایت موشک وی خطا رفت(در جنگ یوگسلاوی چندین بار خلبانان میگ موفق شدند روی جنگنده های غربی قفل کنند ولی به دلایلی مختلف مانند کارایی کم موشک ار27 و یا جنگ الکترونیک دشمن موشک ها به هدف نخورد)
نیروی هوایی یوگسلاوی در این جنگ پیروزی نداشت ولی پدافند هوایی موثر تر افتاد. این کشور چندین سامانه پدافند هوایی داشت ولی پرتعداد ترین و موثر ترین انها سامانه های سام3 و 6 بودند.نسخ سام 3 مورد ارتقا قرار گرفته بود و رادار ان از قرار بهسازی شده بود
در 27 مارس کی اتش بار سام3 یک فروند اف117 را سرنگون کرد.این اولین بار بود که یک هواپیما پنهانکار سرنگون می شود و همواره از جمله موارد مهمی است که در مورد این جنگ به ان اشاره می شود . فرمانده اتش بار سام 3 در سال 2007 طی مصاحبه ای گفت ما تنها زمانی توانستیم جنگنده را کشف کنیم که درب دهلیز جنگ فزاری باز شد ولی خود امریکای ها بعد اعلام کردند برنامه ریز ضعیف عملیات باعث این حادثه شده است زیرا اف117 تا ان روز چهار بار از همان مسیر وارد خاک یوگسلاوی شده بود و همچنین فاصله هواپیمای جنگ الکترونیک پراولر با اف117 بیش از حد مناسب بوده. در نهایت این یک شانس بود زیرا اف117 در یوگسلاوی بیش از 800 پرواز بدون هیچ مشکلی انجام داد.
در 2 می نیز یک اف16 توسط سام3 سرنگون شد و در همان روز یک فروند ای 10 نیز توسط یک سام7 و یا 14 سرنگون شد . در هر سه مورد خلبان موفق به اجکت و فرار از دست صربها شد و توسط تیم جستجو و نجات یافت شد . یک فروند میگ29 دیگر در 4 می توسط دو اف16 رهگیری شد و هدف قرار گرفت . در مجموع ناتو اعلام کرد 21 جنگنده ان طی این عملیات یا سرنگون شدند و یا صدمه دید که سرنگونی 7 فروند تائید شد است که شامل دو بالگرد اپاچی نیز می شود(منظور از 21 هواگرد ،7 فروند سرنگون شده و مابقی صدمه دیده و به پایگاه برگشتند).خود یوگسلاوی مدعی سرنگونی 30 جنگنده ناتو است که البته با نشان دادن 4 لاشه تنها توانست چهار شکار را اثبات کند(یک اپاچی،یک اف117، یک اف16 و یک ای10 و از انجایی که همه انها بر فراز یوگسلاوی و یا کوزوو سرنگون شدند لاشه انها دست صربها افتاد و بقی انها بدون شک ادعا بودند زیرا لاشه ای نشان داده نشدند در حالی که جنگ بر فراز یوگسلاوی بود). طی عملیات هوایی بر ضد یوگسلاوی گهگاه تا روزی 750 پرواز انجام می شد .
در اوائل اوریل ناتو چشم انداز پیروزی را میدید و برخی در ناتو در حال بررسی برای ارسال نیروی زمینی به کوزوو بودند از طرفی روسیه و فنلاند در حال تلاش برای این بودند که میلشویچ را مواضع خود به عقب برانند تا جنگ تمام شود در نهایت میلشویچ پذیرفت که نیروی های حافظ صلح ناتو وارد کوزوو شوند. تا ان روز بیش از 15000 هدف در یوگسلاوی هدف قرار گرفته بودند وکشور عملا در خاموشی به سر میبرد زیرا تمام نیروگاه های هدف قرار گرفته بود و سیستم انتقال برق دیگر کار نمی کردند و از همه مهمتر جادها و پلها از بین رفته بودند. دولت اعلام کرد 80 میلیارد دلار خسارت به این کشور وارد شده .در 12 ژوئن نیرویهای حافظ صلح شامل نیروی های نظامی المان، فرانسه، انگلستان و امریکا با نام KFOR وارد کوزوو شدند و از ان سمت نیز نیرویهای صرب عقب نشستند .در نهایت صربها انجا را تخلیه کردند و مدتی بعد کوزوو تبدیل به یک کشور مستقل شد و یوگسلاوی برای همیشه از هم پاشید و دیگر وجود ندارد.
طی 78 روز بمب باران هوایی یوگسلاوی تقریبا تمامی کشورهای عضو ناتو جنگنده های خود را برای بمب باران به کار بردند. جنگنده های که در این عملیات حضور داشتند شامل تمامی جنگنده های عملیاتی ارتش امریکا شامل اف14 و اف18 و اف15 و ، ای10 ،اف16 ،بمب افکن های ب1 و ب2 و ب52 ، جنگنده های فرانسوی میراژ2000 و سوپر اتندارد ، ای ام ایکس، تورنادوو اف104 ایتالیایی، تورنادو انگلستان ،ایتالیا و المانی ، اف18 اسپانیا و کانادایی ،هارییر انگلیسی ، اف16 ترکی، یونانی، بلژیکی ف هلندی حضور داشتند. طی این جنگ 40% سلاح ای رها شده هدایت شونده بودند
تلفات ناتو تنها شامل دو نظامی بود که هر دو نیز خدمه یکی از دو بالگرد اپاچی ارتش امریکا بودند که در 5 می سرنگون شد. این اپاچی در پرواز شبانه به کوه خورد ولی یوگسلاوی میگوید ان را هدف قرار داده. البته سه سرباز امریکایی نیز در مرز مقدونیه و کوزوو با چیپ هاموی خود در مقدونیه چپ کرده و کشته شدند که تلفات غیر جنگی بود.همچنین طی این جنگ 700 موشک کروز شلیک شد و سه جنگنده نیز بر اثر اتش دشمن شامل یک اف16، یک اف117، یک ای10 به اعتراف ناتو به دست یوگسلاوی نابود شد
یوگسلاوی 1000 گشته و 6000 نفر زخمی داد . طی این جنگ 710 خودروی زرهی شامل تانک و نفربر که 120 عراده تانک را شامل میشد ،800 خودروی نظامی،700 توپخانه و خمپاره انداز نابود شدند .نیروی هوایی یوگسلاوی تقریبا نابودشد .11 فروند از 14 فروند میگ29یوگسلاوی از بین رفت که شش فروند در اسمان نابود شد که دو فروند شکار اف16 و 4 فروند شکار اف15 شد و بقی روی زمین از بین رفتند.به غیر از 11 میگ29 در این جنگ 77 هواگرد دیگر یوگسلاوی شامل میگ21، جی2،جی22 و چندین بالگرد و هواپیمای ترابری از بین رفت و عملا این نیرو کاملا از بین رفت و تنها هواپیماهای که روی زمین مخفی شدند سالم در رفتند
جنگ یوگسلاوی اولین جنگ تاریخ بود که تنها با کمک حملات هوایی پیروز شد در واقع یوگسلاوی زیر بمب باران شدید زیر ساخت های خود از هم پاشید زیرا مردم از نظر روانی بشدت در هم ریخته و از دست رفتن زیر ساختهای چون پل جاده و برق و یا اب اشامیدنی و حتی بیخوابی از بمب باران تقریبا سه ماه ناتو باعث کلافگی شدید مردم شهرهای مختلف از جمله پایتخت شد که باعث فشار بر دولت شد. در هفته های اخر جنگ اعتراضات فراگیر برای پایان دادن به جنگ در یوگسلاوی شکل گرفت و حکومت دیگر توان مقابله در دو جبهه را نداشت و کوتاه امد اگرچه دیگر از زیر ساخت یوگسلاوی نیز چیز زیادی نمانده بود تمامی مشکلات از انجای شروع شد که یوگسلاوی برتری هوایی را از دست داد البته بدون شک این پیروزی نیز ،پیروزی انچنانی در برای ناتو نبود زیرا یوگسلاوی کشور کوچک و با اقتصاد ضعیف بود که رودرروی حدود 11 کشور با ارتش های انچنانی ایستاده بود.
عبدالحمید تارخ
منابع
https://en.wikipedia.org/wiki/NATO_bombing_of_Yugoslavia