هواپیمای هشدار دهنده زودهنگام (اواکس) ایی-3 سنتری

هواپیمای هشدار دهنده زودهنگام (اواکس) ایی-3 سنتری

در دهه 1963 نیروی هوایی امریکا خواهان جایگزینی برای هواپیمای  هشدار دهنده زودهنگام(اواکس) ایی سی 121  میگشت که یک دهه در خدمت بود.

در میانه دهه 1960 چندین  شرکت در این رقابت که شامل هواپیمای با توان پوشش ارتفاع پایین با رادار خود بود شرکت داشتند که شامل  لاکهید، بوئینگ و داگلاس بودند ولی در نهایت در سال 1966 این بوئینگ بود که در رقابت پیروز شد.

در سال 1967 بوئینگ رقابتی بین هیوز و وستینگهاس برای ساخت رادار ترتیب داد که البته در نهایت این وستینگهاوس بود که پیروز میدان شد(البته بعد از تست رادار روی هواپیما). بوئینگ طرحی بر اساس جت تجاری موفق بوئینگ 707 را توسعه داد که شامل یک رادار  درون بدنه با یک انتن بشقابی روی بدنه بود. بوئینگ 707 قبلا در طرح سوخت رسان کی سی 135 مورد استفاده قرار گرفته بود و نیروی هوایی از ان بسیار راضی بود

طرح جدید که ایی سی 137 نامید  شد در 2 فوریه سال 1972  پرواز کرد و وارد مرحله تست شد .دو پیش نمونه با دو رادار یکی ساخت وستینگهاس و هیوز  و پیش نمونه سومی نیز برای  تست موتور مورد استفاده قرار گرفت. هواپیما دارای یک رایانه چند ماموریتی  دیجیتال ساخت ABM  بود  و دارای  نمایشگر های چند منظوره برای خدمه .هواپیما رسما درسال 1977  با رادار ساخت وستینگهاس وارد خدمت شد و با نام ایی 3 و لقب سنتری ( Boeing E-3 Sentry) وارد خدمت شد

“””””””اواکس یک رادار پرنده است. از انجایی که زمین  گرد است رادار زمینی حتی در بهترین حالت تنها می توانند ارتفاع پست را تا برد 40 کیلومتر پوشش دهد انهم در شرایطی که منطقه  وسیع و بدون مانع باشد. در مناطق کوهستانی پوشش ارتفاع پست با رادار زمینی  غیر ممکن است زیرا کوه ها و پستی و بلندی زمین  مانع دید رادار  می شوند.  ولی اواکس چنین مشکلی را ندارد. حتی می تواند هدفی را روی زمین  رسد کند و بسته به ارتفاع پرواز حتی تا 300 کیلومتری می تواند هر  هدفی  را در ارتفاع چند  متری زمین  مشاهده کند از این رو هیچ شبکه دفاع هوایی بدون اواکس کامل نیست. همچنین  متحرک بود و سرعت جابجای  بالا اواکس این امکان را می دهد که تنها در عرض چند ساعت هزاران  کیلومتر از اسمان را جستجو کرد کاری  که برای  انجام ان نیاز به چندین رادار است و تازه ان رادارها  نیز در نهایت ارتفاع پست را پوشش نمی دهد“”””””

ایی-3 دارای بدنه بوئینگ 707 -320 بی بود و از چهار موتور  توربوفن  تی اف33  با توان 21000 پاوند بهره می برد.  برخی نسخه ها   از موتور  CFM56 استفاده  میکنند  که یک موتور  توربوفن بسیار کم مصرفتر بود و 24000 پاوند رانش داست. هواپیما دارای یک رادار  AN/APY-1  بهره می برد که از یک  انتن بشقابی 9.1 متری بر  روی بدنه بهره می برد. رادار AN/APY-1 یک رادار  ارایه فازی  غیر فعال  چند ماموریتی بود  که دارای  برد کشف 320 کیلومتر بر ضد یک جنگنده  در ارتفاع پایین بود و می توانست تا  ارتفاع 10 متری زمین  را پوشش دهد. رادار توان رهگیری 40 هدف را دارد و اطلاعات رادار توسط 13 خدمه در داخل هواپیما که هر کدام کنسول و صفحه نمایش خود را دارد مورد بررسی قرار میگیرد و دست کم دو نفر نیز بر روی انها نظارت میکنند  . هواپیما دارای مجموع از تجهیزات مانند سامانه شناسایی دوست از دشمن، هشدار دهنده راداری با پوشش 360 درجه،سامانه جنگ الکترونیک با  توان تفکیک طول موج های مختلف، سامانه  ضد جنگ الکترونیک دشمن تجهیز می باشد.

هواپیمای دارای لوله سوختگیریی هوایی بر روی سر کابین است. نسخه های تحویلی به ارتش امریکا از سامانه سوختگیری با بوم  بهره می برد ولی نسخه های تحویلی به فرانسه و انگلستان دارای لوله جمع شونده بر روی سر کابین است  توان حمل 90500 لیتر  سوخت داخلی را دارد و برد گشت زنی ان  7500  کیلومتر  با موتور تی اف33 و با موتور سی اف ام 56  دارای برد 9500 کیلومتر است.

ایی 3 دارای مدل های مختلفی است که هر کدام ویژگی های خود را دارد.

ایی 3 ای (E-3A): اولین نسخه تولیدی شامل رایانه مرکزی سی سی -1  با 9 کنسول برای خدمه در درون هواپیما . 24 فروند از این نسخه تولید شد که در این میان 23 فروند از نوع E-3A بلوک 10 که دارای رادار ای پی وای -1  بود و یک فروند  E-3A بوک 15 با رادار ای پی وای -2 و رایانه مرکزی سی سی-2 است. رادار ای پی وای 2 دارای  برد بیشتری نسبت به ای پی وای 12 است و برد کشف ان در ارتفاع پایین 400 کیلومتر و در ارتفاع بالای 650 کیلومتر است.

KE-3A: نسخه سفارشی برای عربستان که فاقد رادار بود و به جای ان سامانه هشدار دهنده راداری برای جمع اوری علائم راداری دشمن بود و دارای یک  بوم در زیر بدنه  و یک  شلینگ سوخت رسانی  هوایی زیر هر بال  بود و می توانست  به عنوان هواپیمای باربری  نیز مورد استفاده قرار گیرد.هشت فروند به سفارش عربستان  ساخته شد. این نسخه دارای چهار موتور پرات اندویتنی تی اف33 -100 ای بودند

RE-3A: نسخه جنگ الکترونیک و جمع اوری  علائم الکترونیکی  برای عربستان دارای رادار ارایه  فازی برای کنترل تحرک زمینی دشمن و فرمانده ای میدان نبرد. این نسخه  دارای موتور سی اف ام 56 سی بود چهار فروند ان برای عربستان ساخته شد

E-3S: نسخه در نظر گرفتن برای ناتو مشابه ایی -3 ای بلوک 15 دارای رادار ای پی وای 2 و رایانه  سی سی -2  . این نسخه توان مخابرات  تصاویر رادار خود به واحدهای زمینی   و فرمانده ای بود . 18 فروند برای ناتو چهار فروند برای  عربستان از این مدل ساخته شد که همگی بعدها به E-3C بلوک 35 ارتقا یافتند.

E-3B: یک نسخه جدید  شامل 5 کنسول جدید با توان شبیه سازی سه بعدی درگیری  های هوایی،رایانه جدید و سامانه ارتباطی جدید  با برد چندین  هزار کیلومتر. 22 فروند E-3A بوک 10 به این مدل ارتقا یافتند و دو فروند دیگر نیز نو ساز ساخته شد

E-3C:  نسخه بر روز رسانی شده که با نام بلوک 25 نیز شناخته میشد شامل نصب نمایشگرهای چند کاره رنگی برای اپراتورهای رادار،نصب رادار ای پی وای 2  ، نصب دو سامانه  جمع اوری علائم الکترونیک   AN/AYR-1  در دو طرف بدنه که به شکل برجشته ای مشخص است . تعدادی   از ایی -3 بی به این نسخه  ارتقا یافتند و ده فروند از ان نو ساز تحویل شد

E-3D : یک نسخه ارتقا یافته ایی-3سی برای انگلستان دارای سامانه ارتباطی پیچیده تر و سامانه های ضد جنگ الکترونیک پیچیده تر. این نسخه در سال 1992 تحویل انگلستان شد و در سال 2010 یک برنامه ارتقا دیگر روی ان اجرا شد

E-3F: نسخه مشابه E-3D برای ارتش فرانسه. چهار فروند از این مدل برای ارتش فرانسه ساخته شد که دارای سامانه جنگ الکترونیک و اقدامات بر علیه جنگ الکترونیک  متفاوتی بود.

 بلوک 30  و 35: این بزرگترین ارتقا انجام شده به صورت عملیاتی روی ایی -3 سی های نیروی هوایی امریکا است. این ارتقا شامل  سامانه های جنگ  الکترونیک و مقابله با جنگ الکترونیک، ارتقا نمایشگر های کابین، تجهیز به خط ارتباط داده لینک16 برای ارتباط سریعتر با هر واحد دارنده این خط ارتباط داده. در نسخه های قبلی برای ارسال تصاویر راداری  هواپیما به دیگر واحدها 45 ثانیه وقت لازم بود ولی در لینک16 تنها 5 ثانیه زمان لازم دارد

همچنین رایانه پرواز تعویض شده و هواپیما از سامانه پردازش  سریعتری برخوردار بوده و میتواند الگوهای مختلفی را در پردازش  داده های رادار بسته به شرایط میدان جنگ استفاده  کند.این ارتقا بر روی 32 اواکس نیروی هوایی امریکا و 17 اواکس ناتو انجام شد و اولین ان در سال 1995 تحویل شد

در حال حاضر اخرین برنامه ارتقا  شامل  بلوک 40 و 45 است که شامل  ارتقا تمامی انواع بی و سی به این بلوک است که شامل تعویض سیم کشی، تعویض نرم افزار های  بازمانده از ده 1970، هشدار دهنده های رادار و سامانه جنگ الکترونیک جدید ، سامانه شناسایی دوست از دشمن  AN/APX-103 ، تغییر کنسول کاربران رادار،هماهنگ سازی برای ماموریت مشترک  با پهباد ها با توان کنترل پهبادهای شناسایی و حتی رزمی ارتش امریکا و ناتو از درون اواکس،رایانه قدرتمند با توان برنامه ریزی  عملیات های هوایی بدون نیاز به اپراتور در صورت نیاز.این برنامه تا سال 2020 به پایان  خواهد رسید و ایی-3  میتواند تا سال 2030 در خدمت باقی بماند.این نسخه را E-3G نیز خوانده میشود

ایی 3 از سال 1977 وارد خدمت شد و اخرین ایی 3 برای ارتش امریکا در سال 1984 تحویل شد  اگرچه تولیدش تا سال 1992 ادامه داشت. دست کم دو فروند از ایی-3 های ارتش امریکا بر اثر حوادث غیر رزمی سقوط کرده اند که باعث کشته شدند 24 و 16 نفر از خدمه انها شده است  . ایی3  پرنده گرانی  بود اکثر کشورهای ترجیه دادند که ایی-2 هاوکی ای را خریداری کنند ولی برای کشورهای که نیاز به برد بیشتر در گشت های هوایی طولانی مدت داشتند ایی-3 مناسب تر بود. ارتش  امریکا در مجموع 35 فروند از این هواپیما را دریافت  کرد و در کنار ان فرانسه  چهار فروند،انگلستان هفت فروند(در سال2022 از خدمت خارج شد)  ، عربستان پنچ فروند در کنار هشت فروند کی ایی  3 را تحویل گرفت. ایی-3 نقش بسیار مهمی در نبرد های هوایی برای ارتش  امریکا داشت  به صورتی که برتری هوایی ارتش  امریکا در جنگ سال 1991 در عراق تنها به واسطه وجود ایی-3 بود که هر  حرکت هواپیماهای عراقی را از روی باند هشدار  می داد.در جریان جنگ  اول خلیج فارس به تنهای 379  پرواز  انجام داد که شامل 5052 ساعت پرواز بود(در مجموع بیش از 550 پرواز در منطقه  در سال 1990 تا 1991 انجام داد).همکنون با ارتقا جدید و توان استفاده از پهباد توسط این هواپیما دایره  توانایی  های این هواپیما در ماموریت های اینده  افزایش یافته است.

در مجموع 68 فروند  بین سالی های 1977 تا 1992  از این هواپیما تولید شد

در سال ۲۰۲۲ ارتش ایالات متحده تصمیم گرفت مامی آواکس‌های ایسه خود را تا سال ۲۰۲۸ از خدمت خارج کند  به جای آنها آواکس‌های ای ۷ که بر اساس بدنه بوئینگ ۷۳۷ ساخته شده است را سفارش دهد

مشخصات

خدمه : چهار نفر

کاربران رادار:13 تا 19 نفر

طول:46.1 متر

ارتفاع:12.6 متر

وزن خالی:73480 کیلوگرم

بیشترین وزن برخواستن:157390 کیلوگرم

موتور: چهار موتور پرات اندویتنی تی اف 33- پی دبلیو-100 ای با توان 21500 پاوند در نسخه تولید E-3A

بیشترین سرعت:855 کیلومتر بر ساعت

برد:7500 کیلومتر در نسخهE-3A و 9500 کیلومتر در نسخه های با موتور سی اف ام 56

ترجمه : عبدالحمید تارخ

 منبع:http://www.globalsecurity.org/military/systems/aircraft/e-3.htm