با اغاز جنگ تحمیلی ایران برای اولین بار با راکت توپخانه ای روبرو شد. عراق از راکتهای توپخانه ای مختلفی استفاده میکرد ولی پرتعداد ترین انها راکت 107 م م مینی کاتیوشا و راکت انداز پر کاربرد 122 م م گراد بود. ایران به دنبال دریافت هر دو نمونه رفت و تعداد از این راکت ها را از کره شمالی و چین دریافت کرد . ایران به دنبال ساخت این سلاح ها در داخل بود و با کمک این دو کشور مراحل آغازین تولید مهمات و لانچر پرتاب این سلاح ها را در ایران راه اندازی کرد. تولید لانچر چندان دشوار نبود بیشتر بحث تولید مهمات یا همان راکت سوخت جامد این دو سلاح مطرح بود. ایران از سال 1366 دست به تولید راکت های 107 م م مینی کاتیوشا میزند و در ادامه مدلهای مختلفی راکت توپخانه ای تا به امروز توسعه داده است. در این مقاله به راکت های توپخانه ای سری فجر و راکت ارش میپردازیم
فجر1
فجر1 اولین راکت توپخانه ای بود که در ایران تولید شد این سلاح در واقع همان مینی کاتیوشا است. مینی کاتیوشا بر خلاف بخشی از اسمش که روسی است اصلا روسی نیست بلکه در واقع نام ان تایپ63 ساخت چین است. این راکت انداز در اصل در چین در دهه 1960 توسعه یافت و به دلیل سبکی و کوچکی به سرعت فراگیر شد . ایران تایپ 63 را از چین نیز در دوران جنگ دریافت کرد و از اواخر جنگ دست به تولید مهمات ان زد
در ایران دست کم تا کنون دو نوع مهمات برای این راکت انداز ساخته شده .مهمات پرکاربرد ان دارای وزن کامل 18 کیلوگرم است که در این میان وزن کلاهک 7.9 کیلوگرم است . کلاهک انفجار شدید ترکش شونده است و راکت در بهترین حالت 375 متر بر ثاینه سرعت دارد که به برد 8300 متری می رسد . یک راکت دیگر نیز تاکنون ساخت ایران برای این سلاح دیده شده که یک کیلوگرم سنگین تر است .بر اساس اطلاعات وزارت دفاع عمر سوخت جامد این راکت 15 سال است
نسخه چینی یک لانچر 12 لول دارد که روی دو چرخ کشیده می شود ولی ان را پشت خودرو های تاکتیکی مختلفی نصب میکند . در ایران اکثرا نسخه ها تولید دارای لانچر 12 تایی با وزن 475 کیلوگرم است ولی بسته به کاربرد ایران لانچر های بسیار از ان توسعه داده. مثلا لانچر تکی و یا دوتایی با وزن های 21 و 30 کیلوگرم برای نیروی های پیاده و یا نبرد های چریکی نسخه های 11 و 19 لول با وزن 280 و 400 کیلوگرم که برای قایق های تندرو سپاه پاسداران توسعه یافته است ، لانچر چهار تایی که روی خودروهای چهارچرخ کوچک(موتورهای چهار چرخ نصب می شود) .. ولی همان طور که گفته شده نسخه پر کاربرد 12 تایی است این نسخه 475 کیلوگرم وزن دارد و سر ان تا 15 درجه به طرف بالا میرود و میتواند بین 8 تا 10 ثانیه تمامی 12 راکت را شلیک کند . این نسخه به شکل گسترده ای تولید و حتی صادر شده و در اختیار نیرو های تحت حمایت ایران در عراق سوریه و لبنان قرار دارد
ارش
ارش که اچ ام20 گفته میشود جز خوانده فجر نیست ولی از انجایی که بسیار کاربرد دارد در اینجا معرفی می شود . ارش و یا فجر2 و یا نام های دیگر به نسخه ایرانی راکت مشهور شوروی ام بی 21 گراد میگویند که در ایران به اشتباه به ام کاتیوشا میگویند. کاتیوشا با همان ام بی 14 است که طی جنگ دوم جهانی شوروی از ان استفاده می شد و گراد جای کاتیوشا را گرفت. این راکت انداز باز از طریق کره شمالی در جنگ به دست ایران رسید و ایران دست به تولید نسخه داخلی ان زد
ارش یک راکت 122 م م است. دست کم 20 ارتش جهان این راکت انداز را تولید میکنند و کالیبر 122 م م فراگیر ترین کالیبر راکت توپخانه ای در جهان است زیرا نه خیلی بزرگ سنگین است ونه کوچک و سبک و کلاهک مناسبی دارد. طیف وسیعی راکت و مهمات 122 م م در جهان تولید می شود و در ایران نیز این گونه است
یکی از نسخه های اصلی تولیدی در ایران از اراش2 دارای وزن 65 کیلوگرم است که 19 کیلوگرم مواد انفجاری است و دارای طول 2.8 متر است و به سرعت 710 متر بر ثانیه میرسد. این نسخه دارای برد 21 کیلومتر است
نسخه دیگر با برد 40 کیلومتر ، 67 کیلوگرم وزن و 22 کیلوگرم کلاهک جنگی دارد و دارای طول 2.8 متر است ولی سرعت ان به 1100 متر بر ثانیه میرسد. هر دو این راکتها برای پرتاب از راکت انداز زمینی استفاده میشوند. این نسخه ارش 3 نامیده می شود (برخی این نسخه ارش 4 نامیده اند ولی بر اساس کاتالوگ وزارت دفاع که در زیر امده این نسخه ارش 3 است)
از اینجایی که برخی قایق های تندرو سپاه نیز دارای لانچر 122 م م هستند یک نسخه کوتاه بردتر و البته کوتاه شده این راکت موجود است که دارای طول 1.8 متر و وزن 44 کیلوگرم است که 19 کیلو مواد انفجاری دارد و برد ان 12 کیلومتر است. این نسخه ارش 1 نامیده می شود
ایران در نمایشگاه دفاعی در سال 1398 نسخه هدایت شونده از ارش 3 با برد 40 کیلومتر را نیز به نمایش گذاشت
در ایران لانچر های مختلفی برای راکت 122 م م طراحی شده است
لانچر اصلی همانند نسخه اصلی 40 لول است ولی انواع 24 و 20 برای کامیون های متوسط و 16 و 8 برای وانت های تاکتیکی ساخته شده است. البته نسخه تکی چریکی ان نیز در ایران ساخته شده. همچنین نسخه دریایی دارای لانچر کوتاه 16 تایی است. نسخه 24 و 40 لول این لانچر ها در ایران روی کامیون های مختلفی ساخت وزارت دفاع مانند من و بنز سوار شده است
فجر2
فجر2 یک راکت 240 م م است که چندان شهرت ندارد و احتمالا در نهایت در خط تولید فجر3 با همین کالیبر جای ان را گرفته. فجر2 از همان لانچر فجر 3 که در ادامه به ان خواهیم پرداخت شلیک میشود و برد ان به23 کیلومتر می سرد. این راکت دارای 85 کیلوگرمی است
فجر3
ایران در زمان جنگ دست به خرید راکت انداز ام1985 از کره شمالی زد. این راکت انداز 240 م م سوخت حامد در نسخه کره ای دارای لانچر 12 تایی بود و شامل 490 کیلوگرم و وزن و یک کلاهک 90 کیلوگرمی بود که 43 کیلومتر برد داشت. ایران در اواخر دهه 1980 دست به تولید نسخه بومی این راکت با نام فجر3 زد
راکت فجر سه یک راکت تک مرحله ای سوخت جامد با چهار بالچه تعادل در انتهای خود است که 5.2 متر طول و قطر 240 م م دارد . برد ان 43 کیلومتر است و کلاهک جنگی ان از نوع انفجار ترکش شونده 85 کیلوگرم است و سرعت نهایی ان 930 متر بر ثانیه است و عمر خدمتی راکت 15 سال است
در ایران مانند نسخه کره ای از لانچر 12 تایی که معمولا روی مدل های مختلف بنز سوار می شود استفاده می شود . وزن لانچر 15 تن است و اگر مسلح به 12 راکت باشد وزن به 19.9 تن میرسد . البته در نمایشگاه 40 سالگی انقلاب اسلامی در تهران لانچر ترکیبی روی یک خودروی بنز به نمایش گذاشته شد که شامل یک لانچر راکت 6 لول فجر3 و یک لانچر دو تایی فجر 5 بود. روش بارگذاری فجر 3 به دو شکل است یا مستقیم راکت را درون لانچر میگذارند و یا کل لانچر پرتاب را جا بجا میکنند
فجر4
این راکت انداز چندان مشهور نیست ، در واقع جدید نسخه هدایت شونده ان با هدایت لیزری وارد خدمت شده و کمی در مورد ان اطلاعاتی منتشر شده است. فجر4 یک راکت 333 م م است ولی دقیقا از برد ان اطلاعی در دست نیست اگرچه از 50 تا 70 کیلومتر ذکرشده. تصاویر کمی از نسخه غیر هدایت شونده ان وجود دارد ولی دو مدل جدید از این راکت در چندین نمایشگاه به نمایش در امده. این دو مدل عبارتند از
جی اف4 ار: نسخه هدایت ماهواره ای دارای چهار بالچه هدایت در جلو و هشت بالچه تثبیت کننده در عقب خود. این نسخه حدود 5.2 متر طول دارد ولی مشخصات دقیقی از ان در دسترس نیست
اف4سی ال:این نسخه دارای سیستم هدایت اپتیکی است زیرا بر سر راکت محل قرار گیری ک دوربین اپتیکی است البته برخی ان را هدایت ترکیبی ماهواره ای و اپتیکی میدانند ولی این مسئله قابل تائید نیست احتمالا این نسخه برای درگیر با اهداف متحرک مثلا اهداف دریایی ساخته شده است
فجر5
فجر 5 راکت پر کاربرد و بسیار موفقی بوده. این راکت همانند فجر4 دارای کالیبر 333 م م است . این راکت از اوائل دهه 1370 شمسی در ایران تولید شد و امروزه نسخه های زیادی از ان ساخته شده. فجر5 بزرگتر و برد بیشتری از فجر4 دارد. طول ان 6.4 متر است و وزن کامل ان 907 کیلوگرم است که وزن کلاهک 175 کیلوگرم است. این مشخصات نسخه غیر هدایت شونده است نسخه که به تعداد زیادی تولید شد و حتی گروهای فلسطینی از انها علیه اسرائیل استفاده کردند ولی فجر نسخه های دیگری نیز دارد. این راکت به شکلی تکی معمولا توسط فلسطینی ها شلیک می شود ولی در اصل دارای لانچر راکت چهاتایی است که به شکل دو ب دو کنار هم قرار میگیرد . این لانچر 15 تن وزن و با چهار راکت 19.9 تن وزن دارد دقیقا مشابه مشخصات لانچر 12 تایی فجر3 به شکل فراگیر این لانچر روی شاسی بنز سوار می شود
فجر5 سی : این نسخه درسال 1993 به نمایش در امد که دارای چهار بالچه هدایت شونده در جلوی خود بود و دارای سیستم هدایت ماهواره ای بود . این نسخه نیز دارای لانچر پرتاب چهارتایی است البته شکل لانچر به شکل مشخص فرق دارد و دارای قسمت بالای نوک نیز است و البته خودرو نیز دارای یک انتن احتمالا گیرنده ماهواره ای است
فجر5 دو مرحله ای: این نسخه نمونه دوربرد این راکت است که دارای یک بوستر کمکی برای افزایش برد این راکت است و برد ان به 180 کیلومتررسیده و طول ان 9.2 متر است. این نسخه تا کنون تنها به شکل تکی روی لانچر نصب شده و فعلا نسخه هدایت شونده ان دیده نشده است
عبدالحمید تارخ
برخی مطالب از کانال Iranian Defensive Power گرفته شده