بمب افکن اتمی A-5 ویجیلانت

در دهه1950 نیروی دریایی امریکا به شدت به دنبال داشتن توان اتمی بود و در این راستا دست به دریافت بمب افکن ای3 اسکای وراییر زد . ای3 یک بمب افکن مادون صوت بود و به سرعت منسخ شد و نیروی دریایی یک بمب افکن  ناو نشین اتمی مافوق صوت می خواست

در سال 1953 شرکت نروث امریکن به سرعت دست به ایجاد یک طرح هسته ای جدید با بودجه داخلی زد بدون اینکه درخواستی از سوی  نیروی دریایی برای این کار باشد . طرح جدید به سرعت توسعه داده شد و با نام ان ای 233 به نیروی دریایی پیشنهاد شد که شامل  یک بمب افکن مافوف صوت با سرعت بیش از دو ماخ و دو موتور بود که می توانست تا برد 2000 کیلومتر اقدام به تهاجم اتمی بکند.

این طرح دارای یک  طرح ابتکاری جالب بود . هواپیما در بین دو موتور زیر سکان عمودی دارای یک محفظه بمب در طول بدنه بود که یک سلاح اتمی رو به عقب را حمل میکرد که  در هنگام  پرواز با سرعت از عقب هواپیما خارج میشود و یک حرکت  بالستیک  را رو به پایین اغاز میکرد. این روش که در واقع بمب رو به عقب خارج میشود و بمب افکن  رو به جلو میرفت زمان  بیشتری را برای فرار از قدرت انفجار بمب  اتمی به بمب افکن میداد

نیروی دریایی خواهان تولید 2 پیش نمونه از این طرح شد و اولین فروند با نام YA3J-1 Vigilante در 31 اگوست سال 1958 پرواز کرد. طرح جدید که در  نیروی دریایی در نهایت ای5 ویجیلانت نامیده شد یک هواپیما دو سرنشینه  با الگوی پشت سر هم ، بالی پهن پسگرا و دارای یک سکان عمودی بود. دارای سه ارابه فرود سه چرخ بود که دو ارابه عقبی زیر بدنه جمع می شدند   و از دو موتور توربوجت جنرال الکترونیک وای جی 79-جی ایی-2  بهره می برد که پیش نمونه موتور مشهور  جی 79 بود که بعد ها روی فانتوم نیز نصب شد

هواپیما سوخت بالای درون بدنه حمل می کرد و با در نظر گرفتن فلاپ  بزرگش با سرعت مناسبی روی باند فرود می امد  و خلبان  دید رو به جلوی خوبی داشن  و نوک بال برای جا گرفتن درون ناو جمع می شد و به دید ارتفاع زیاد حتی سکان عمودی نیز جمع میشد  ولی ای 5 با طول 23 متر بزرگتر از هر هواپیمای جنگی بود که تا ان زمان نیروی دریایی به خدمت  گرفته بود (و البته تا کنون) و از این رو همیشه  پرنده جاگیری بود

ای5 ویجیلانت با لیست طول درازی  از فناوری های نو ساخته شده. پوسته  بال از ترکیبی از الومینیوم و لیتیوم ساخته شد  و دارای  ورودی هوایی متغییر  برای کنترل هوایی ورودی به موتور از جمله در سرعت  مافوق صوت بود  و اولین جنگنده نیروی دریایی بود که دارای  یک لوله سوختگیری جمع شونده بود . خلبان در جلو با دید مناسب قرار داشت ولی افسر اسلحه و  در کابین عقب تنها دو پنچره  کوچک به دو طرف داشت و دید کمی  رو به بیرون داشت

هواپیما دارای سامانه تهاجمی AN/ASB-12  برای بمب باران بود که شامل  یک رادار چند حالته با توان تعقیب عوارض زمین  و کسب  هداف بزرگ مانند ساختمان ها، یک سامانه مشابه اچ یو دی  در جلوی خلبان برای نشان دادن اطلاعات مهم ،یک دوربین اپتیکی برای کسب هدف در روز که تصاویر ان به شکل سیاه و سفید برای هر دو خدمه قابل دریافت بود و یک رایانه دیجیتال   برای تجزیه و تحلیل داده های سنسورهای مختلف

در نوامبر  سال 1958 پیش نمونه دوم نیز پرواز کرد اگرچه چند ماه بعد سقوط کرد ولی خدمه توانستند به موقع از هواپیما خارج شوند.سرانجام در سال 1960 ای5 وارد خط تولید شد که در نمونه تولید دارای یک موتور جنرال الکترونیک جنرال الکترونیک جی 79- جی ایی-8 بود که دارای قدرت 10900 پاوند بدون پس سوز و 17000 پاوند با پس سوز  بود . موتور جی 79 مدل های بسیار داشت و بر روی بی58 هاسلر،  اف4 فانتوم و اف104 استار فایتر نصب شد ولی نسخه جی ایی-8 که روی  تمامی نسخه های ویجیلانت  نصب شد روی اف4 بی نیروی دریایی و سپاه تفنگ دار دریایی مشترک بود. ای 5 ای    یک بمب اتمی مارک 28 را در عقب هواپیما میان دو خروجی  موتور رو به عقب حمل میکرد که دارای سه بخش بود. دو بخش مخزن سوخت و یک کلاهک اتمی با یک بالچه تعادل در انتهای  خود داشت  . دو مخزن سوخت که روی هم سوار بودند و در انتها بمب اتم بود ، در طی پرواز سوختشان مصرف میشد و در هنگام پرتاب بمب ، مخازن با بمب  رها میشوند ولی مخازن خالی بودند

بین سالهای 1960 تا 1962 نیروی دریایی 57 فروند  ای 5 ای را تحویل گرفت که تنها دارای نقش  هسته ای بود. نیروی دریایی ای5 را بمب افکنی  مقاوم با قدرت مناسب  دید ولی دارای هزینه بالا  تعمیر و نگهداری بود برای نمونه  ممکن بود استفاده یک نواخت 15 دقیقه ای از رایانه دیجیتال  ان را خراب کند ولی 240 ساعت زمان می برد تا درست شود. همچنین هواپیما در هوایی گرم با موتور دچار مشکل میشد  و معمولا فرود سختی را انجام  می داد  و به سرعت ویجیلانت به عنوان هواپیمای مطرح شد که نیاز به اموزش بالا برای پرواز با ان از  جمله در هنگام  فرود است.

نیروی دریایی به زودی از ای5 زده شد مشکلات فنی ان زیاد بود و استفاده در نقش اتمی و غیر اتمی  سخت بود  و از طرفی با ورود زیر دریایی های اتمی با موشک زیر دریایی پرتاب پلاریس دیگر نیازی به ای5  در نقش اتمی نبود . همچنین  نیروی دریایی برای هر فروند ده میلیون دلار پول داده بود و ناوگان بسیار  جوان بود و باید دست به تغییر گسترده ای انها میزند و دست کم در نقش متعارف از انها استفاده کند

برنامه بر این شد که در زیر بدنه میان دو موتور یک جایگاه خارجی برای حمل شش بمب قرار داده شود ولی به دلیل مشکلاتی از جمله عدم تطبیق درست در عمل بسیار  ضیف بود و از این رو نیروی دریایی تصمیم گرفت اصلا طرح دیگری را اجرا کند و ای5 در نقش دیگری استفاده شود

در این میان در سال 1961 نروث امریکن نسخه جدید با نام ای 5 بی را توسعه داد که دارای  سوخت بیشتر و موتور  نیز ارتقائاتی به خود دیده بود  و در زیر هر بال دو جایگاه حمل سلاح با توان حمل 950 کیلوگرم در زیر هر جایگاه  در اختیار داشت . دو پیش نمونه از این مدل در سال 1962 ساخته شد و قرار بود 18 فروند دیگر از این نمونه تولید شود و   شش فروند در خط تولید قرار گرفتند ولی این داستان مصادف  شد با نارضایتی نیروی دریایی از این طرح در نقش اتمی و در نهایت با تحویل دو فروند باقی تبدیل به نسخه  جدید شناسایی ار ای 5 سی شدند(RA-5C)

طرح ار ای 5 سی همزمان با ای5 بی توسعه یافت و اولین بار در 30 ژوئن سال 1962 پرواز کرد  و دارای تمامی ویژگی های ای 5 بی بود  و حتی دارای چهار   جایگاه زیر بالها بود اگرچه به غیر  از چند تمرین هرگز به صورت مسلح استفاده نشد و همواره نقش شناسایی داشت

این نسخه در زیر بدنه پشت ارابه فرود    تجهیزات شناسایی خود را  به صورت یک برامدگی  کشیده  حمل میکرد .مجموع تجهیزات شناسایی ان عبارت بودند از دوربین تصویر بردار از جلو از نوع KA-51A/B، دوربین تصویر برداری عمودی KA-50 KA-51A  یا  KA-62A ، سامانه هشدار دهنده راداری AN / ALQ-61 برای دریافت امواج راداری دشمن و تجزیه و تحلیل ان. این سامانه می توانست  طول موج رادار دشمن را به   میزان 112 دقیقه بر روی نوار مخصوص ضبط و برای تجزیه و تحلیل به پایگاه حمل کند

به غیر از دوربین دید  پانرماتیک(دید وسیع) برای تصویر برداری ارتفاع بالا دارای   یک سنسور دید حرارتی AN / AAS-21 برای تصویر برداری در شب بود و از یک رادار نقش بردار AN / APD-7 با توان پهلو نگری ویا به عبارتی تصویر برداری از منطقه مجاور حرکت هواپیما بود .

این نسخه می توانست  به بیشترین سرعت 2.1 ماخ پرواز کند و برد ان به 3300 کیلومتر می رسید

این نسخه در سال 1964 وارد خدمت شد که سری اول 12 فروند ای5 بی بودند که به شکل ار ای 5 سی تکمیل  و وارد خدمت شدند و در ادامه 43 فروند A-5A به ار ای5 سی ارتقا یافتند . این هواپیما در ویتنام  فوق العاده عمل کرد و حتی  به مراتب از ار اف4 بی و ار اف 8 ، به دلیل برد بیشتر و سامانه ناوبری  پیچیدتر موثرتر افتاد  و کارایی ان انقدر بالا بود که با وجود اینکه خط تولید در سال 1963 بسته شده بود به در خواست  پنتاگون از سال 1968 تا 1970 خط تولید برای تولید 46 فروند دیگر فعال شد که در تاریخ  باز شدن خط تولید یک هواگرد بعد از تعطیلی  بسیار نادر  است ولی در نهایت  در سری دوم نیز تنها  36 فروند از ای 5 سی تولید شد تا با تولید کلی 156 فروند ای5 تنها در ارتش امریکا خدمت کند

ای 5 در ویتنام

با ورود ار ای 5 سی در  خدمت در سال 1964 این هواپیما به سرعت وارد عملیات بر ضد ویتنام شمالی  شد. در اوت سال 1964 که اولین ماه حضور ویجیلانت در ویتنام بود نیروی دریایی می ترسید که این هواپیما به دست  ویتنام شمالی بیفتند(بر فراز اسمان ویتنام سرنگون شود) از این رو پروازها تنها بر فراز ویتنام جنوبی  محدود بود ولی با در نظر گرفتن کارایی بالا به سرعت به اسمان ویتنام شمالی نیز راه یافت

ماموریت اصلی ار ای5 سی کسب  اطلاعات از هدف قبل از بمب باران و کسب میزان تخریب هدف بعد از بمب باران هوایی بود  از این رو در یک چرخه کامل یک عملیات هوایی ویجیلانت اولین و  اخرین پرنده ای بود که از روی ناو هواپیما بر بر می خواست.

اگرچه ویجیلانت از یک موتور با فانتوم استفاده میکرد ولی به دلیل وزن بیشتر رانش به وزن کمتری داشت ولی بردش بیشتر بود. ویجیلانت هیچ مخزن سوخت خارجی حمل نمی کرد ولی با سوخت داخلی  دارای  بردی بیشتر  از برد فانتوم  با سه مخزن سوخت خارجی بود از این رو مدت بیشتری را با سرعت بیش از یک ماخ با پس سوز روشن در ارتفاع زیر 2500  متری پرواز میکرد  و همچنین سامانه های شناسایی ان کارایی بهتری نسبت به فانتوم داشت و می توانست  از  فاصله دورتری بدون نزدیک  شدن به هدف از ان تصویر برداری کند

با وجود این استفاده از ویجیلانت  و سامانه های پیشرفته ان چون رادار روزانه ساختگی برای نقشه برداری سخت بود و معمولا تعداد بیشتری از این هواپیما در حال تعمیر و تعداد محدودی در حال عملیات بودند . در مجموع 18 فروند ار ای 5سی در ویتنام از دست رفت  که 13 فروند بر اثر توپخانه ضد هوایی  و دو فروند توسط میگهای دشمن و بقی به دلایل ناشناس . با وجود این با در نظر گرفتن تعداد کم تولیدی از دست رفتن 18 فروند رقم بالای بود. تنها 9 خدمه از 36 خدمه  ویجیلانت های  از دست رفته نجات یافتند

دلیل بالای تلفات ماهیت خطر ناک عملیات شناسایی  بود زیرا ویجیلانت قبل و بعد از هر بمب باران در یک منطقه پیدایش  میشد.قبل از بمب باران  خطری نداشت ولی بعد از بمب باران به سرعت ویتنامی ها که می دانستند  که به زودی سر کله یک ویجیلانت و یا یک فتو فانتوم برای براورد میزان خسارت پیدا می شود  از این رو تلاش خود را برای سرنگونی ان میکردند.

در سال 1970  پیدا کردن قطعات برای ویجیلانت سخت بود  در حالی  که هنوز  ویجیلانت در حال تولید بود(سری دوم تولیدی) و از این رو نیروی دریایی به چشم   یک کالای  لوکس و زیادی شیک  و گران به این ویجیلانت نگاه میکرد و ترجیه میداد تا از جنگنده های چند منظوره  با غلاف شناسایی استفاده کند تا ویجیلانت پر خرج از این رو در سال 1974 اکثر اسکادران ها منحل شدند و در نهایت در سال 1979 تنها بعد از 19 سال خدمت از خدمت نیروی دریایی خارج شد و امروزه چند فروندی در چند موزه نگهداری می شوند

ترجمه:عبدالحمید تارخ

https://en.wikipedia.org/wiki/North_American_A-5_Vigilante