توپ دفاع هوایی ZU-23

توپ دفاع هوایی ZU-23

در دهه 1950 شوروی نیاز به توپ ضد هوایی برای پوشش ارتفاع پایین در ارتفاع  زیر 1.5 کیلومتر بود. دلیل این  مسئله کارایی کم مسلسل های دوشکا و مسلسل 14.5 م م زد پی 14 بود که برد انها در ارتفاع  در بهترین حالت 1000 متر بود . از طرفی با افزایش زره هواپیمای جت در دهه 1950 دیگر مسلسلهای سنگین جواب گو نبودند و نیاز به سلاح های با کالیبر بالاتر بود. در ان زمان هنوز موشک های شانه پرتاب تولید نشده بود  ویا سامانه های ارتفاع پایینی چون سام 8 (و یا حتی به نوبه خود سام3 نیز برای درگیر در ارتفاع پست در نظر گرفته شده بود)

البته گفته شده در ان زمان به غیر از نیاز نیروی زمینی  شوروی  برای یک توپ ضد هوایی برای نصب روی کامیون  نیاز به یک سلاح سنگین برای مبارزه با پیاده نظام نیز وجود داشته که در طراحی توپ جدید لحاظ شده است. توپ جدید  در نهایت یک  توپ 23 م م خودکار  دو لول از اب  در امد که با نام ZU-23-2 شناخته می شود. اگرچه بعدها به شکل محدود نسخه تک لول ان نیز تولید شد

توپ جدید دارای دو لول بود که فشار شکن ان بر سر لوله قرار داشت  و دارای  دو خدمه است. هر دو خدمه پشت توپ روی دو صندلی قرار دارند که یکی وظیفه حرکت دادن توپ و نشان گیری را دارد و دیگری  حکم فرمانده را بازی میکند. هر لول دارای یک خشاب با 50 گلوله کالیبر  23 م م با طول پوکه 152 م م پر می شوند   که گلوله ها درون تسمه قرار دارند و توپ با تسمه  تغذیه می شود. هر لوله دارای   ضامن  مسلح کردن  اختصاصی  خود می باشد . گلنگدن  مانند دو طناب به دو طرف پایین لوله ها بسته شده و خدمه ان را کشیده  و بعد رها میکنند تا توپ مسلح شود . میتوان حتی با یک لوله نیز اتش کرد. ماشه توپ زیر پاییه توپچی قرار دارد که با فشار داده ان اتش میکند

هر لوله را باید بعد از اتش  100 گلوله پشت سر هم تعویض کرد زیرا بشدت داغ شده و شلیک بیش از این باعث سرخ شدن لوله و حتی خطر انفجار را دارد. عمر لوله ها بستگی به اینک ساخت کجا باشند و کیفیت ساخت انها چگونه باشند از 6000 تا 10000 گلوله می باشد. معمولا هر واحد دو لوله یدکی همراه خود دارد که در صورت داغ شدن لوله ها به سرعت هر دو لوله تعویض شوند

توپ دارای دو  سامانه نشان گیری است  یکی سامانه نشان گیری برای درگیر با اهداف هوایی  از نوع   ZAP-23  می باشد  و دیگری یک لوله تلسکوپی شکل  از نوع تی 3 برای درگیر با اهداف  زمینی. چرخش لوله در برد و سمت توسط دو  اهرم چرخان قابل تنظیم است. توپ 360 درجه را پوشش میدهد و میتواند  90 درجه به طرف بالا و ده درجه به طرف پایین حرکت کند. میتوان لوله را در ارتفاع و برد  مناسب  قفل  کرد  تا با خیال راحت تر اتش کرد

 سرعت اتش توپ برای هر لول 2000 گلوله بر دقیقه است  ولی سرعت واقعی شلیک با در نظر گرفتن خشاب 50 گوله ای برای هر لوله و سرعت تعویض ان در میدان جنگ بین 200 تا 400 گلوله بر دقیقه است. برد توپ بر ضد یک هدف زمینی  2500 متر و برد ضد یک هدف هوایی 1500 متر است

این توپ چندین  نمونه مهمات اتش  میکند و مهمات های ان با مهات توپ 23 م م شیلکا هماهنگ است. اصلیترین مهمات توپ مهمات انفجار اتش زا هسته سنگین BZT است که دارای  مرمی 190 گرمی شامل 77 گرم پودر اتش  زا است که با سرعت اتش 980 متر بر ثاینه از دهانه لوله خارج شده و 11 ثانیه  موثر است و بعد از این زمان دست به خودکشی میزند(برای  اینکه  اگر به جای برخورد نکرد روی زمین نیفتد  و باعث انفجار شود). این مهمات بر ضد هواگردها موثر است ولی بر ضد خودرو های زرهی سبک  نیز اثرپذیر است و دارای  15 م م نفوذ در 1000 متر در زره 30 درجه است. همچنین مهمات ضد زره انرژی جنبشی نیز برای این توپ وجود دارد که توان نفوذ در 100 م م زره را دارد ویا حتی مهمات هسته تنگستنی که توسط لهستان تولید شده است

این توپ به شکل کششی ساخته شد که دارای دو چرخ است که میتوان ان را پشت هر خودروی یدک کشید زیرا سیستم چندان سنگین نیست و کل وزن ان 950 تا 980 کیلوگرم ست . بعد از استقرار ان میتوان در عرض 30 تا یک دقیقه توپ را اماده اتش  کرد که شامل برگرداند چرخ های توپ و استقرار ان روی دو چک تعادل است.

 توپ در طول خدمت  روی  خودرو های  زیادی نصب شده است برای نمونه معمولا در ارتش شوروی روی  گاز66 و گاز 69 سوار می شد    ولی حتی پشت وانت تویوتا  و یا هر وانت دیگر در سراسر جهان نصب شد  و نفربر های زیادی چون بی تی ار  سوار شد است .

توپ 23 م م زد یو 23  بر ضد اهداف  هوایی بسیار ناکارامد بود و به هر حال در زمان خود بهتر از ان نبود تا اینکه  در دهه 1960 سر کله شلیکا پیدا شد. توپ23 م م  N, لول  دقت کمی دارد  و بر اساس محاسبه  ارتش شوروی احتمال  برخورد یک دور اتش صد گلوله ای کمتر  از 0.07 درصد به یک جنگنده  با سرعت بیش از 800 کیلومتر برد ساعت در ارتفاع 1000 تا 1200 متری است . در زمان  شوروی معمولا در کنار سامانه  های پدافندی  موشکی به شکل دیوار  اتش به کار میرفت که در این روش  تعداد چندین قبضه از انها کنار هم قرار میگرفتند و با شلیک همزمان به طرف  منطقه ای از اسمان  که جنگنده دشمن  در ان  پرواز  بودند تلاش در سرنگونی ان میکردند. با این کار در عرض چند ثانیه صدها گلوله روانه اسمان میشد. این روش در بسیاری از کشورها از جمله ایران انجام می شود که شانس برخورد را بالا میبرد

این توپ در دهه 1970 در ارتش شوروی از رده خارج شد. ورود شلیکا، و سامانه های چون سام7 و 14 ویا سامانه های  چون سام8 و 9 ارتفاع پایین را پوش میداد و نیاز به یک توپ غیر هدایت  شونده نبود ولی بر ضد اهداف زمینی بسیار موثر بود حتی توان سوراخ کردن بدنه بسیاری  از نفربرهای را داشت برای همین حتی همکنون نیز به صورت گسترده ای در بسیاری  از  ارتشهای جهان به عنوان سلاحی برای  درگیر با نیروی پیاده و خودرو و یا حتی حمله به ساختمانها  استفاده میکنند که بسیار هم موثر است

ارتقاء

اگرچه زد یو 23 بر ضد اهداف  هوایی تنها بر اساس فلسفه شانش اثر داشت ولی  یک مورد مناسب برای ارتفا بود. چندین کشور  این توپ را تولید کردند یکی از این کشورها  لهستان بود. لهستان  دست به ارتقا  چندن نمونه زد یو 23 زد. برای نمونه نسخه ای با نام زد یو 23-2 اس را ارتقاء داد که شامل یک سایت  الکترو اپتیک جی پی -1 کا بود که اپتیک روی هدف قفل میکرد و محاسبات لازم برای تنظیم زاویه لوله  و اتش دقیق  به هدف  را انجام میداد  . ارتش لهستان مدعی است شانس  انهدام یکی جنگنده در  برد 100 تا 1500 متر با این سیستم حدود 40 % است . همچنین  این توپ مجهز به دو موشک استرلا نیز شده بود. نسخه دیگر  زو یو ار -23-2 کی جی است . این نسخه  نیز در لهستان ارتقاء یافت و شامل یک سامانه اپتیکی و رایانه ای CKE-2 که ان نیز توان اتش هدایت شونده را دارد. این نسخه  مجهز به دو موشک گروم است(گروم یک نسخه  شانه پرتاب ساخت لهستان است)

در روسیه نیز ارتقا با نام  زد یو 23-2 ام وجود دارد که شامل یک سامانه اپتیکی با سامانه دید حرارتی  و مسافت  یاب لیزری  وسه موشک ایگلا  است و یا نسخه ای با نام ام1 با سامانه های مشابه

مصباح۱: در واقع ترکیب چهار توپ ۲۳ م م دو لول  زد یو ۲۳ -۲ با سرعت اتش  ۸۰۰۰ گلوله بر دقیقه  به صورت علمی و ۲۰۰۰ گلوله بر دقیقه به صورت عملی است(به دلیل محدودیت خشاب توپ) . این سامانه   به یک سامانه کنترل اتش  با رادار و اپتیک تجهیز شده تا  به صورت خودکار    دست به تنظیم زاویه لوله بزند و  دست  به اتش پر حجم   به طرف هدف بزند. سیستم دارای رادار سه بعدی است که روی شاسی متحرک سوار  است و خود توپ ها روی یک شاسی  چهار چرخ بدون موتور کششی سوار هستند  و با در نظر  هجم اتش بالا میتوان در ارتفاع پایین بسیار موثر  باشد . از وضعیت عملیاتی ان اطلاعی در دست نیست و معلوم نیست ایا این سیستم به شکل فراگیر وارد خدمت شده و یا تنها در حد چند پیش نمونه باقی مانده است  و تنها چند نمونه در مراسم های رژ ه و نمایشگاه های دفاعی دیده شده.. البته این سیستم بر خلاف نسخه  لهستانی و یا روسی که در بالا گفته شده شامل ارتقاء روی یک توپ با اپیتیک نیست که بسیار هم کم هزینه تر است بلکه شامل ایجاد یک سیستم جدید با استفاده از چند توپ است که طبیعتا پرهزینه تر است (خود توپ زد یو 23 در ایران تولید می شود و یا میشد)

مشخصات

ترجمه: عبدالحمید تارخ

منابع

https://fas.org/man/dod-101/sys/land/row/zu-23.htm

http://weaponsystems.net/weaponsystem/EE02%20-%20ZU-23.html