موشک های هوا به هوای موجود در ایران

در این مقاله به موشک های هوا به هوای موجود در ایران خواهیم پرداخت. برای درک بهتر سفارش میکنم مقاله ای در مورد سیستم هدایت موشک های هوا به هوا را  قبل این مقاله  مطالعه کنید.

برای خواند  مقاله سیستم هدایت موشک های هوا به هوا اینجا را کلیک کنید

برای خواندن مقاله جنگنده های موجود در  خدمت نیروی های مسلح جمهوری اسلامی  ایران اینجا را کلیک کنید

برای خواندن مقاله هواپیمای ترابری، ارتباطی و اموزشی در خدمت نیروی های مسلح ایران اینجا را کلیک کنید

موشک هوا به هوای فروسرخ AIM-9 سایدواندر

این موشک نخستین سلاح هدایت شونده هوا پرتاب ارتش ایران بوده است  که همچنان پر تعداد ترین موشک هوا به هوای موجود ما را تشکیل می دهد . سایندواندر از نسخه B تا ایکس  تولید شده. همکنون در سطح جهان سه مدل L  که در اواخر دهه 1970 تولید شد، مدل M که در دهه 1980 تولید شد و نسخه ایکس که همکنون در خط تولید است عملیات است . تفاوت مدل های مختلف سایدواندر در زاویه جستجو   و برد کلونده  و کلاهک و  چالاکی است .

ایران نخستین  بار در سال 1960 دست به سفارش 700 تیره موشک سایدواندر نسخه بی زده است که نخستین  نمونه این موشک بوده و بین سالهای 1961 تا 1970  انها را تحویل گرفته. این موشک  قبل از ورود اف5 به ایران یعنی در سال 1965 وارد خدمت شد و احتمالا مدتی روی اف86 سابر نیروی هوایی نصب می شده است. ایران در ادامه با سفارش اف4 دی فانتوم دست به سفارش نسخه پیشرفته تر AIM-9E در سال 1968 به میزان 400 تیره زده است و با افزایش تعداد اف4 و اف5 های ارتش ،  این نیرو دست به سفارش  700 تیره موشک  AIM-9J  زده است که بر روی اف4 ایی فانتوم اف5 ایی تایگر  نیروی هوایی نصب شده است. در سال 1972  طی سفارش دیگری  که تا سال 1977 تحویل شده 1000 تیره نسخه J دیگر تحویل ایران شد  و درسال 1976 این نیرو 362 فروند سایندواندر دیگر از همان نسخه  قبلی برای اف14 تامکت سفارش می دهد که البته تنها 288 فروند انها تا زمان انقلاب تحویل ایرانی میگردد و پرونده  سایدواندر  بسته می شود

سایدواندر روی اف4، اف5 و اف14 نیروی هوایی نصب شد  و کارایی واقعا خوبی داشت  و در جنگ پیروزی هوایی زیادی به دست اورد . امروزه نسخه J همچنان در خدمت نیروی هوایی ایران است که نسل دوم سایدواندر  به حساب میاید. نکته جالب اینکه ایران تنها استفاده کننده از این موشک است  زیرا همگی دارندگان نسل  سوم این موشک یعنی نسخه ال و ام ویا نسل چهارم نسخه ایکس را در خدمت دارند. شاید این سوال پیش بیاد که چه فرقی مثلا بین نسخه  M با نسخهJ است.  بزرگترین فرق انها در برد کاونده برای قفل روی هدف و همچنین زاویه درگیر سات. برای نمونه  نسخه M از زاویه  37 درجه روی هدف قفل میکند یعنی هدف حتی اگر 37  تا 40 درجه با کاونده موشک  زاویه داشته باشد باز موشک توان کسب هدف را دارد ولی این میزان برای نسخ موجود در ایران زیر 25 درجه است. همچنین نسخه جدید تر حساس تر بوده و برای  نمونه نسخه ال و ام دارای کاونده دو کاناله است  و در برابر اهداف دروغین مانند شراره اسیب پذیری کمتری دارد .

ایران بر اساس قرار داد ایران کنترا در زمان جنگ  قرار بود تعداد 300 تیره موشک  سایدواندر نسخه L  از امریکا در زمان جنگ تحویل بگیرد ولی این موشک هرگز وارد ایران نشد و اگرچه برخی منابع از تحویل ان می گویند  ولی نه عکسی از ان وجود دارد و نه هرگز هیچ کدام از خلبانان نیروی هوایی این موشک را دیده اند

سایدواندر برای مدتی در دهه 80 شمسی روی میراژ اف1 نیروی هوایی ایران در نبود  موشک ماژیک فرانسوی در ایران نیز نصب شد ولی در نهایت  موشک پی ال 7 چینی جای ان را گرفت. در ادامه ایران این موشک را روی جنگنده صاعقه نیز نصب  کرد که تا کنون بر اساس تصایور نشان داده شده تنها موشک هوا به هوای نصب شده روی این جنگنده است. همچنان تعداد زیادی از این موشک در ایران در خدمت است و حتما با در نظر گرفتن سن انها، در زمینه باتریو سوخت مورد تعمیر قرار گرفته اند . اگرچه  نسخه موجود در ایران قدیمی و از رده خارج شده  ولی خوب فعلا چاره ای نیست زیرا سلاح مناسب تری  در دستراس قرار ندارد

موشک هوا به هوای فاطر: فاطر قرار بود مهندسی معکوس موشک سایدواندر باشد  ولی در نهایت  تبدیل  به برنامه ای برای به خط برگردانند موشک های سایدواندر  که به دلیل  مشکل فنی مانند باتری از دور خارج شده بودند . به نظر می اید در نهایت به دلیل تعداد بالای این موشک  در کشور دلیل برای  مهندسی معکوس ان نبوده و تنها باید انها را به خط عملیاتی بر می گرداندند

موشک هوا به هوای AIM-7 اسپارو

موشک اسپارو نخستین  موشک هدایت رادار نیروی هوایی بود که البته  در اصل یک موشک رادار نیم فعال است. این موشک با اف4 دی فانتوم وارد نیروی هوایی ایران شد و نخستین  بار 125 فروند AIM-7C  به صورت دست  دوم در سال 1969 تحویل ایران شد  . ایران در ادامه با دریافت  اف4 ایی فانتوم دست به سفارش 700 تیره AIM-7E  اسپارو زد . ایران با سفارش  تامکت 516 فروند اسپارو نسخه E-2  و تعداد E-4 را سفارش داد که برای نصب روی تامکت در نظر گرفته شده بود (البته به شکل موقت) ولی این سفارش  با تحویل 380 فروند  و پیروزی انقلاب نا تمام باقی ماند.

اسپارو موشکی است با کارایی عجیب و البته دم دمی مزاج … نمی توان روی ان حساب کرد  این مسئله در  تا  اواخر دهه 1970 و ورود نسخه اف و ام هرگز برطرف نشد. در ویتنام کارایی بسیار ضعیفی داشت  به صورتی که برای سرنگونی یک هدف به صورت متوسط شش موشک اسپارو شلیک شد . البته ایران نسل دوم اسپارو را داشت  که بهتر از نسخه  در خدمت ارتش امریکا  در ویتنام بود ولی باز طی جنگ ایران و عراق  اسپارو بسیار کمتر از فونیکس و سایدواندر  پیروزی به دست  اورد به شکلی  که کمتر از 40 و حتی 25  پیروزی هوایی برای اسپار طی جنگ ایران و عراق ثبت شده است  . ایران از گرومی  خواست تا موشک اسپارو نسخه اف را روی تامکت و رادار هماهنگ کند و گرومی  این کار را کرد ولی انقلاب اجازه ورود این نسخه  اسپارو را به ایران نداد زیرا در ان زمان در مرحله ازمایش بود . ایران مجبور به استفاده  از  اسپارو نسخهE-2 و تعداد محدودیE-4 رو تامکت شد که رادار با ان هماهنگی لازم را نداشت و انقدر  ترکیب تامکت با اسپارو بد بود که  گفته شده تنها یک پیروزی هوایی با تامکت به دست امد  و دلیل  هماهنگ کرده موشک هاوک با  تامکت در ایران طی پروژه  سجیل همین موضوع بود.  در نهایت ایران خواهان تحویل نسخه اف اسپارو بود ولی این موشک  به انقلاب خورد . داستان اسپارو از یک لحاظ شبیه  سایدواندر  است. بعد از نسخه موجود در ایران نسخه  اف و ام نیز ساخته شدهد که البته کارایی بسیار خوبی داشت  و در جنگ  دره بقا و نبرد خلیج فارس 1 بسیار خوش درخشید به صورتی که بیشترین پیروزی هوایی را جنگ اول خلیج فارس 1 توسط اسپارو به دست امد  . در واقع نسخه موجود در ایران در هیچ کشوری دیگر استفاده نمی شود  و جالب اینکه حتی همان دو نسخه  موفق اف و ام هم که در ایران نیست طی دو دهه گذشته   با موشک امرام جایگزین شده است. در واقع امرام  در اکثر ارتشها جای اسپارو را گرفت . ولی باز به دلیل عدم دستراسی به موشک مناسب  برای پرتاب از جایگاه های زیر بدنه تامکت و فانتوم  که تنها اسپارو با انها هماهنگ است  چاره ای جز استفاده از این موشک نیست

موشک هوا به هوای رادار فعال فونیکس

 فونیکس نخستین  موشک هوا به هوای رادار فعال جهان بود که برای تامکت  بر اساس استراتژیک امریکا برای شکار  بمب افکنهای دریایی دشمن از بیشترین فاصله ممکن ساخته شد. اگرچه سنگین و بزرگ بود ولی برد و کلاهک بزرگی داشت . با خرید اف14 تامکت توسط شاه ، ایران دست به  سفارش 424  فروند فونیکس  زد که در نهایت  با پیروزی انقلاب  تنها 285 فروند ان  تحویل شد اگرچه برخی منابع معتقدند  بیش از این تعداد تحویل شد. این موشک  در جریان  جنگ بیشترین پیروزی هوایی را با تامکت داشت زیرا اسپارو که کاری  از پیش نمی برد  و سایدواندر هم مدتی در اول جنگ  روی تامکت عملیاتی نبود و در کل  از حدود 130 شکار هوایی ثبت شده توسط تامکت کمتر از 10 و یا 15 فروند با سایدواندر اسپارو توپ بوده و مابقی توسط فونیکس انجام شد(البته امار متفاوت دیگری نیز وجود دارد)

فونیکس ایرانی از نسخهAIM-54A بود   و تفاوتی با نسخه  امریکا نداشت اگرچه خود رادار ای دبلیو جی 9  اف14  ایرانی کمی ضعیتر بود  . تعداد فونیکس محدود بود بعد از جنگ نیز تعداد زیادی از انها در خدمت باقی نمانند  اگرچه تعداد زیادی هم تامکت نبود ولی در کل   ایران برای تامین باتری این موشک ها  دچار مشکل بود زیرا انها فاسد شده و به کار نمی امدند  ولی از قرار معلوم در نهایت ایران تواسنت  باتری لازم را تولید و موشکها را عملیاتی  نگه دارد اگرچه نباید  بیش  از 100  ویا 130  تیره در خدمت باقی  ماقی مانده باشد . این موشک همچنان  از تامکت پرتاب می شود

موشک رادار نیم فعال سجیل(هاوک)

موشک سجیل یا  پروزه سجیل  به برنامه نصب موشک هاوک روی تامکت است.  کارایی بد اسپارو و تعداد کم فونیکس باعث شد تا ایران به دنبال یک راهکار جدید برود . از انجای که تعداد زیادی  موشک هاوک در ایران بود حتی ایران در جریان ماجرای  ایران کنترا تعدادی هم  در زمان جنگ  دریافت کرد پس نصب ان روی  تامکت امکان داشت. این کار توسط پرسنل  داخلی انجام شد. هاوک برد و سرعت بیشتری از اسپارو داشت و حتی  برد ان به 60 کیلومتر نیز میرسد  و زاویه جستجوی رادار بیشتر بود. البته مشکلش بزرگی ان بود البته خوب کلاهک هم بزرگتر بود ولی تنها می شود دو تیره هاوک  ، ان هم  یکی زیر هر  بال حمل کرد. با وجود این همین مقدار نیز کافی  بود تا  تامکت ایرانی دارای ترکیب  دو موشک فونیکس در زیر بدنه، دو   هاوک زیر بال(یکی زیر هر بال) و یک سایدواندر  زیر هر بال  تجهیز . با در نظر گرفتن اینکه خود موشک هاوک در ایران با نام شاهین تولید می شود  مشکلی از نظر تداروکات وجود ندارد

 موشک  هاوک دو پیروزی هوایی نیز به دست اورد. از قرار معلوم اولین میگ29 در جهان به اتش یک تامکت  نیروی هوایی ایران با موشک هاوک به دست امده .  تامکت تحت  هدایت خلبان  اسد عادلی  یک تیره هاوک را به طرف یک میگ29 شلیک میکند در  حالی که همزمان مورد شلیک موشک میگ29 هم قرار میگرد. هاوک  میگ را سرنگون می کند ولی از شانس خوب موشک میگ عراقی احتمالا از نسخه هدایت راداری   بود به   تامکت میخورد ولی عمل نمی کند . یک  مورد دیگر نیز به سرنگونی یک میراژ اف1  نیز توسط هاوک بر میگردد . از این رو این  موشک زمین  پرتاب  که حالا هوایی پرتاب شده بود از اسپارو موفق تر بود

موشک فکور: موشک هوا به هوای فکور در واقع تجربه ایران با موشک هاوک و پروژه سجیل بود. ولی هاوک رادار نیم فعال بود از این رو ایران دست  به توسعه  نسخه رادار فعال البته با پوسته فونیکس  زد  . ایران تعداد محدودی فونیکس داشت  و نیاز به موشکی برای  جایگزین ان بود از این رو از هاوک و فونیکس برای تولید نسخه داخلی  استفاده شد . موشک دارای   برد 60  تا 100  کیلومتر بر اساس  گفته برخی منابع  است و  دارای  کاونده رادار فعال  است .اگرچه به  نظر بردش کم می اید  ولی  اینچنین  نیست  و با در نظر گرفتن واقعیت میدان نبرد امروزه این برد کاملا مناسب  و منطقی است و برد بیشتر نیاز به  محور شبکه محور دارد  . از اینکه این موشک به شکل فراگیر وارد خدمت شده ویا تولید شده و یا نه  دست کم بنده اطلاعی  ندارم ولی این موشک تست خود را با موفقیت انجام داده است. هنوز مشخصات رسمی از این موشک منتشر نشده است.در خبری که در مرداد سال 1397 از تلویزیون دولتی در مورد فکور پخش شد برد این موشک را160 کیلومتر اعلام کرد  و در فیلم رو نمایی این موشک در  سال 1393  خلبان در فیلم تست زمان شلیک این موشک کد فاکس وان را اعلام کرد. کد فاکس وان برای شلیک  موشک راداری نیم فعال مشابه اسپارو است.همچنین روی موشک نوشته شده بود موشک میان برد فکور که معمولا موشک میان برد در موشک های هوا به هوا زیر 100 کیلومتر برد دارد…مشخص نیست در گذارش صدا سیما  در مورد مشخصات فونیکس گفته شده یا فکرو زیرا وزیر دفاع مشخصات موشک را  در رونمایی این موشک نگفت

موشک تصویرساز حرارتی آذرخش

آذرخش یک پروژه بومی بر اساس موشک سایدواندر نسخه جی است که از نظر پلتفرم شبیه ساید باندر است با این تفاوت که مجهز به سیستم تصویرساز حرارتی است موشک که بر اساس گفته ایران دارای سرعت ۱.۸ ماخ و برد ۱۰ کیلومتر است در مرحله اول به عنوان یک موشک ضد تانک رونمایی شد ولی بعدها در تمرینات هوایی در ایران از پهپاد کرار بر ضد اهداف هوایی شلیک شد بر اساس تصاویر منتشر شده موشک مجهز به سیستم کابندی تصویرساز حرارتی است که بسیار پیشرفته موشک ساید باندل دست کم نسخه‌های موجود در ایران است ایران حتی یک نسخه از این موشک را در قالب سامانه پدافندی به نام آذرخش در نقش پدافندی استفاده کرده مشخص نیست که واقعاً چرا این موشک هرگز از جنگنده‌های نیروی هوایی دست کم رسماً تست نشده با وجود که نیروی هوایی بسیار به یک موشک هوا به هوای تصویرساز حرارتی برد کوتاه نیاز دارد آن هم در زمانی که جنگنده‌های آمریکایی موجود در خدمت از موشک‌های قدیمی از رده خارج شده جنگنده‌های چینی از موشک‌های پی ال7 با کیفیت بسیار پایین استفاده می‌کنند

موشک  فروسرخ  پی ال 7

ایران در زمان جنگ ایران و عراق از روی ناچاری رفت و دست به خرید اف7 زد(دلیلش در مقاله جنگنده های موجود در نیروی های مسلح ایران امده است).  در مرحله اول ایران  اف7 بی سفارش داد ولی بعد از تحویل تعداد به دلیل نارضایتی شدید انها را پس داد و اف7 ان را تحویل گرفت  در کنار این جنگنده ایران  ، 600 تیره موشک پی ال-2 یا  همان نسخه چینی موشک روسی اتول که خود اولین موشک هوا به هوای فروسرخ روسها بود را خریداری کرد که احتمالا  انها را نیز به چین برگرداند  و در ادامه با خرید اف7 که البته بعد از جنگ تحویل ایران شد ایران دست به خرید 400 تیره موشک پی ال 7 زد. پی ال 7 نسخه چینی موشک فرانسوی  ماژیک است. ماژیک واقعا موشک عالی بود و در جنگ نیز به همراه میراژ تعدادی از جنگنده های ایرانی را سرنگون کرد ولی نسخه چینی  بسیار ضعیف  بود به شکلی  که خود چینیها نیز به غیر از اف7 (نسخه چین جی 7 نامیده می شود) روی هیچ جنگنده دیگری  ان را  نصب نکردند . این موشک همکنون اصلیترین موشک اف7 ایرانی است. ایران مدتی به دلیل مشکلات چون عمر زیاد سایدواندر  موشک پی ال7 را روی اف5 نصب کرد ولی به دلیل نارضایتی خلبانان ایرانی ، انها  سایدواندر را به این موشک تریجه دادند.  در سال 1393 طی تصاویر از تلوزیون دولتی ایران میراژ های ایرانی  بر سر بال خود  مسلح به موشک پی ال7 نشان داده شد  که احتمالا تنها موشک هوا به هوا این جنگنده است زیرا به غیر از این موشک تا کنون با موشک دیگری دیده نشده است

موشک فروسرخ ار 60

موشک  هوا به هوای فروسرخ کوچک ار60 با نام افید سبکترین  موشک هوا به هوای موجود جهان است که تنها سه کیلوگرم کلاهک جنگی دارد تقریبا  هم وزن  موشک  استینگر ویا یک سوم سایدواندر است (منظور کلاهک است). این موشک با میگ وارد ایران شد و ایران در سال 1989    توانست 400 تیره از این موشک را شوروی برای نصب روی میگ29 نیروی هوایی خریداری کند. ار 60 اگرچه کوچک است ولی موشکی با زاویه جستجوی مناسب  بالای 30 درجه است و از نظر عملکرد کاونده از سایدواندرهای  ما برتر است  ولی بردش کمتر و کلاهک یک سوم است. این یک ضعف برای ار 60 است زیرا در بسیاری از نبردها ار 60  به هدف  اصابت کرد ولی هدف جان سالم به در برده .دست  کم چند بار در  نبرد  میگ23 و اف4 فانتوم عراقی و ایرانی این اتفاق افتاد. ار60 در دهه 1970 برای میگ23 و همچنین جنگندهای تهاجمی  شوروی مانند فنسر و سوخو25 طراحی شد که توان حمل موشک هوا به هوای سنگین نداشتند. در سال 2003   سپاه پاسداران 40 تیره ار 60 دیگر  برای نصب روی سوخو25 خود دریافت میکند اگرچه کسی ار 60 را روی سوخو25  ندید و در نهایت بخشی از ناوگان کم تعداد سوخو25 به عراق  فروخته شده. امروزه ار 60 روی میگ29  تنها نصب می شود و فنسرها ما نیز توان حمل ار 60 را ندارند و یا دست  کم کسی چنین توانی را ندیده .همچنین ایران دست به هماهنگی  کردن ار 60 روی اف5 زد مشخص نیست ایا تنها همان یک فروندی  که در نمایشگاهی در دهه 70 شمسی نشان داده شد چنین توانی  را داشت ویا کل ناوگان ارتقا یافتند ولی از قرار معلوم این ارتقا تنها برای روز مبادا بوده ویا اینکه ایران در ان دوران تصمیم  به  وارد کردن تعداد بیشتری ار 60 را داشته است

موشک رادار نیم فعال  ار 27

موشک ار 27  تنها موشک هوا به هوای راداری شرقی در خدمت ایران است  که در واقع همانند اسپارو  رادار نیم فعال است. موشک ار 27 برای میگ 29  و سوخو27 طراحی شد و ایران به همراه  میگ29  موفق به خرید 100 تیره از این موشک از نسخه  R-27R  نسخه رادار نیم فعال شد . این نسخه  اولین نسخه موشک ار 27 بود و دارای  برد 73 کیلومتر در بهترین حالت  است . روسها نسخه های دوربرد تر این موشک  با برد  120 کیلومتر را نیز برای سوخو27 و نسخه های دیگر میگ29 طراحی کردند  ولی ایران تنها این نسخه را  در خدمت  دارد زیرا تنها این نسخه از میگ29 ایرانی قابل شلیک  است و ایران نیز میگ ها خود را ارتقا ندادند . همچنین نسخه  هدایت فروسرخ  این موشک نیز در ایران دیده نشده است ولی مشخصا  تعدادی  نسخه اموزشی موشک ار 27  با رنگ ابی  نیز تحویل ایران شده  که مشخص  نیست چقدر ان در دستراس است . ار 27 کارایی  مناسبی نداشت . در چند مقاله  به این مسئله اشاره کرده ام که طی چند درگیر دست  کم 27 تیره ان شلیک شده ولی تنها یک پیروزی داشته. البته  مشخص نیست ایا  موشک دارای  مشکل است ویا روش شلیک و اموزشی استفاده کنندگان دارای ایراد بوده  است

موشک فروسرخ ار 73

موشک فروسرخ ار 73 نیز با میگ 29 وارد ایران شد. ار 73 موشک انقلابی بود زیرا در دهه 1980 زمان ورود به خدمت با زاویه  جستجوی 45 درجه  کارایی بسیار عالی داشت . در اوائل دهه 1990 حتی نسخه ای با زاویه جستجوی 60 درجه نیز ساخته شد  که تا چند سال که نسل جدید موشک های فروسرخ  وارد شد  رقیبی نداشت. همچنین این موشک  با  سامانه نشان روی کلاه خلبان هماهنگ بود  و خلبان در داگ فایت تنها کافی بود به طرف جنگنده دشمن  نگاه کند  تا کاونده موشک  به سرعت به همان  سمت متمرکز شود و تنها ان نقظه را جستجو کند و دیگر نیاز به کشتند  تمام مناطق پیش رو نبود از این رو میگ29 به دلیل چالاکی و این قابلیت در رزم هوایی داگ فیات بسیار چالاک و مهلک  بود اگرچه هرگز نتوانست  از این ویژگی  به صورت واقعی استفاده کند. ایران با میگ 29 دست به سفارش  300 تیره ار 73  زد و البته به نظر می رسد از نسخه نخست  را خریدار کرد  زیرا نسخه ارتقا یافته  M  با زاویه جستجوی 60 درجه بعد از این تاریخ عملیاتی شده است. ار 73   همکنون بهترین  موشک  فروسرخ  موجود  در کشور است که تنها از میگ29 پرتاب می شود. ایران تلاش  در هماهنگ کردن ار 27 و ار 73 روی اف14 کرد ولی نتیجه  ان مشخص نیست  اگرچه این موشک نیز چندان به تعداد بالای  خریداری نشده است

ایران همچنین در دهه 1990 تلاش  در خرید تعداد زیادی موشک ار 73، ار27 و  تعداد میگ29 اس از مولداوی کرد ولی امریکا  تمامی انها را از مولداوی برای اینکه به دست ایران و یا کشور دیگری نرسد  خریداری کرد

خوب باید بگویم  وضعیت موشک های هوا به هوای موجود  در ایران مشابه  ناوگان نیروی هوایی است فرسوده و فرسوده

البته این سلاح ها به این جنگنده ها نیز می ایند ولی با صحبت های که در مورد خرید سوخو30 پیش امده البته معلوم نیست کی تحویل می دهند ، چه مدل و چه تعداد (به فرض سفارش و بستن قرارداد در اینده ، ایران در صف مشتریان می رود و چند سال تحویل  کامل طول می کشد اگر روسها تو این مدت نظرشان  تغییر نکند  )  ولی احتمالا به همراه انها تعداد بیشتری ار 73 و احتمال قوی  نسخه دوربرد ار 27 و امیدوارم  ار77 وارد ایران شود. ار77   موشک رادار فعال است و  شاید بشود ان را با اف14 و حتی در صورت ارقتاء میگ 29 ان را روی میگ29 نیز نصب کرد  ولی باید منتظر اینده بود ببینیم چه می شود

مقالات مشابه

اشنایی با جنگنده های موجود در ایران

ناوهای جنگی و شناورهای موجود در نیرو های مسلح ایران 

بالگردهای موجود در نیروهای مسلح ایران

تانک های موجود در خدمت نیرو های مسلح ایران

هواپیماهای ترابری و اموزشی موجود در ایران 

توپها و راکتهای توپخانه ای موجود در ایران 

موشک های بالستیک موجود در ایران 

موشک های هوا به هوای موجود در ایران 

تسلیحات هواپرتاب موجود در ایران

پاینده  باد ایران

عبدالحمید تارخ