پاکستان در دهه ۱۹۶۰ با افزایش تنش با هند چندین جنگ پیاپی را در دهههای بعدی با این کشور انجام داد .مشکل اساسی هند و پاکستان بر سر کشمیر است که در مقاله ای مفصل در مورد جنگ های این دو کشور پرداخته ایم
مقاله ای در مورد جنگ های هند و پاکستان
پاکستانیها میدانستند که قدرت زرهی اهمیت زیادی در نبرد زمینی دارد از یک سمت هند به عنوان دشمن درجه یک آنها دستش برای خرید باز بود .هند از انگلستان تا شوروی خرید میکرد آن هم در جهان دو قطبی آن روز هزاران تانک انگلیسی و یا ساخت شوروی در خدمت هند بود ولی پاکستان قدرت چندانی در خرید نداشت .شوروی به آن سلاح نمیفروخت زیرا متحد تراز اول هند بود، آمریکا نیز مدتی طرف پاکستان را گرفت ولی در نهایت هند منفعتی بیشتری داشت و برای اینکه به طور کامل در دامان شوروی نیفتد دست از حمایت از پاکستان کشید. برای همین پاکستان برای خرید تسلیحات به سراغ قطب جدید کمونیست یعنی چین رفت کشوری که به تازگی به دلیل اختلافاتش با شوروی در میانه دهه 60 با آن قطع ارتباط کرده بود و یک قطب جدید کمونیستی مخصوص خود را ایجاد کرده بود. تسلیحات چینی ارزان قیمت و بیکیفیت بودند ولی در آن زمان برای پاکستان راه دیگری وجود نداشت
چین در میانه دهه ۱۹۶۰ تنها یک تانک تولید میکرد و آن نیز تانک تایپ ۵۹ بود. تایپ ۵۹ در واقع نسخه چینی تانک تی ۵۴ ساخت شوروی بود از دهه ۱۹۵۰ قبل از اینکه رابطه چین با شوروی بهم بخورد چین دست به تولید تحت امتیاز این تانک در داخل با نام تایپ ۵۹ زد ولی در نهایت دست به بومیسازی کل تانک در داخل زد
از نظر میزان زره ، توپ و موتور هیچ تفاوتی با تی ۵۴ شوروی نداشت فقط یک محصول بومیسازی شده بود که البته کیفیت نسخه ساخت شوروی را اصلاً نداشت .ولی در همان دهه ۱۹۶۰ تا دهه ۱۹۸۰ چینیها موفق شدند هزاران دستگاه از آن را در بازار جهانی با موفقیت بفروشد.
در مرحله اول در سال ۱۹۶۵ پاکستان دست به خرید ۲۰۰ دستگاه از این تانک از چین زد که تا سال ۱۹۶۶ همه آنها را دریافت کرد. این تانک در آن دوران از تانکهای قدیمی ارتش پاکستان که متعلق به جنگ جهانی دوم بودند برتر بود برای همین در ادامه ۵۵۰ دستگاه دیگر از این تانک تا سال ۱۹۷۰ دریافت شد و تا اواخر سال ۱۹۸۸ طی دو سفارش دیگر هزار دستگاه دیگر از این تانک تحویل پاکستانیها شد تا پاکستان ناوگانی در حدود ۱۸۰۰ دستگاه تانک تایپ ۵۹ را به عنوان اصلیترین تانک میدان نبرد خود در خدمت داشته باشند
در دهه ۱۹۸۰ و دهه بعد آن به نظر میآمد پاکستان تعداد زیادی تانک دارد ولی عملاً از هند به شدت عقب بود .هندیها دارای هزاران تانک تی ۵۵ و تی ۷۲ بودند .تانک تی ۷۲ یکی از بهترین محصولات شوروی در دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی بود که از تایپ ۵۹ پاکستانیها کاملاً برتر بود. از طرفی از میانه دهه ۱۹۹۰ هند به سراغ روسیه رفتار بهترین تانک آنها را در آن زمان یعنی تانک تی ۹۰ را در داخل تولید کند و تاکنون ۲۰۰۰ دستگاه از آن را تولید کرده است. پاکستان همچنان تا دهه ۱۹۹۰ مشکل این را داشت که از چه کسی میتواند سلاح بخرد .مدتی به سراغ آمریکاییها رفت.در دهه ۸۰ رابطه آنها خوب بود که برمیگشت به اشغال افغانستان به دست شوروی. شوروی دشمن مشترک پاکستان و آمریکا بود و پاکستان موفق شد جنگنده اف ۱۶ خریداری کند ولی برای تانک ترجیح میداد همچنان به سراغ چین برود زیرا ترجیه میداد در ان زمان برای حفظ توان هوایی خود در برابر شوروی جنگنده پیشرفته در خدمت داشته باشد و زمانی که آمد تا تانکهای پیشرفتهتر آمریکایی از جمله تعداد زیادی تانک ام 60 ام3 دست دوم از آمریکا خریداری کند با آغاز برنامه اتمیاش مورد تحریم دوباره آمریکا قرار گرفت تا آنها به سراغ کشور جدیدی به نام اوکراین بروند
با فروپاشی شوروی اوکراین تبدیل به کشور مستقلی شد که بسیاری از صنایع تانک سازی شوروی در آن باقی مانده بود .اوکراین محل ساخت تانک تی ۸۰ بود که در زمان شوروی پیشرفتهترین تانکی بود که شوروی ساخته بود و اوکراین بر اساس آن چندین نمونه تانک را توسعه دادند از جمله یکی از آنها نسخه از تانک تی ۸۰ به نام تی۸۰ یو دی بود که نسخه ای از تی ۸۰ یو که در دهه ۱۹۸۰ برای شوروی ساخته شده بود ولی به جای موتور توربین گازی دارای موتور دیزل بود . ۳۲۰ دستگاه از این تانک خریداری شد و پاکستانیها بسیار از آن راضی بودند
ولی در ادامه محدودیتهای تولیدات صنایع دفاعی اوکراین و رابطه بسیار حسنه با چین باعث شد تا دوباره به سمت چین برود. پاکستان بزرگترین مشتری تسلیحات چینی بود باعث شد تا پاکستان تصمیم بگیرد در ادامه تانک ام بی تی ۲۰۰۰ چینیها را در داخل به نام الخال تولید کند .با ورود برخی فناورهای غربی در دهه1970 و 1980 به چین در پی بهبود رابطه چین با غرب و همچنین الگو برداری چینیها از تی72 انها تانک های بهتر از تایپ 59 ساخته بودند برای همین ادامه برنامه به خدمت گیری تانک توط پاکستان به چین شیفت داده شد. ولی با وجود این آنها هنوز حدود ۱۵۰۰ تانک تایپ ۵۹ داشتند که ادر سالهای پس از سالهای ۲۰۰۰ در هیچ نبرد مدرنی به کار نمیآمد ولی میشد آن را ارتقا داد
بدین گونه در اواخر دهه ۱۹۹۰ پاکستان با کمک اوکراین دست به ارتقای تانک تایپ ۵۹ با نام الضرار زد
“””ضرار بن الأزور نام اصلی دیرار بن مالک ، جنگجوی ماهری قبل از اسلام بود که در فتوحات مسلمانان اولیه شرکت داشت و از یاران پیامبر اسلام بود.”””
ولی الضرار چه ویژگیهایی دارد و چه ارتقائاتی نسبت به تایپ ۵۹ داشته
الضرار در تمامی زمینهها ارتقا پیدا کرده موتور سیستم آتش زره و سلاح
در بخش ظاهری و زره تانک، الضرار به بلوکهای زره واکنش دهنده مجهز شده است.. این زره توسط یک شرکت داخلی و همکاری اوکراین ساخته شده و تمام جلو و دو طرف و سقف برجک جلو و دو طرف شاسی را پوشش میدهد.. مواد منفجره بین لایه بلوکهای این زره با انفجار در زمان برخورد موشک و یا راکت ضد زره به تانک و پس زدن خرج گود ناشی از انفجار اثر و قدرت نفوذ مهمات ضد تانک دشمن را کاهش میدهد. زره تقریباً در جلو و کناره بدنه یک دست است تنها در اطراف بیرون زدگی لوله توپ بخشهایی از اتصال برجک به بدنه زره نصب نشده است .زره ماژولار است و میتوان ان را روی تانک نصب کرد و یا برداشت .ولی چیزی که در مورد الضرار وجود دارد این است که برجک از نو بر اساس برجک قبلی طراحی شده برجک به شکل جوشکاری شده داری بخش های جدید تری شده است.همچنین پشت برجک بخشی قفسهای به عنوان زره قفسهای برای مقابله با حملات ضد زره و یا به عبارتی فعال کردن زود هنگام کلاهک جنگی سلاح ضد زره و کاهش اثر آنهاست کار گذاشته شده است
اینکه میزان حفاظت زرهی این تانک چقدر است توسط پاکستانیها اعلام نشده ولی مقامات هندی معتقدند الضرار میتواند مهماتهای یا به عبارتی موشکها و راکتهایی را با توان نفوذ تا ۷۰۰ میلیمتر زره از روبروی برجک دفع کند .این میزان شاید در مقابل تانکهای مدرن چندان زیاد نباشد ولی عملاً ۳۰ تا ۴۰ درصد بیشتر از تی ۵۴ یا تایپ ۵۹ است
الضرار مجهز به یک توپ ۱۲۵ میلیمتری بدون خان است. تانک تایپ ۵۹ مجهز به یک توپ ۱۰۰ میلیمتری خان دار بود همان توپ ۱۰۰ میلیمتری که بر روی تانک تی ۵۴ و تی ۵۵ نیز نصب بود. توپ ۱۲۵ میلیمتری با تی ۸۰ وارد پاکستان شد .توپ ۱۲۵ میلیمتری توپ اصلی تمامی تانک های شوروی و روسیه فعلی است. از نظر قدرت قابل قیاس با توپ ۱۰۰ میلیمتری نبود برای نمونه در حالی که بهترین مهماتهای شلیک انرژی جنبشی شلیک شده از توپ ۱۰۰ میلیمتری در ۲۰۰۰ متر در نهایت توان نفوذ در ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیمتر زره را داشتند این میزان برای توپ ۱۲۵ میلیمتری حدود ۵۵۰ میلیمتر زره بود. توپ بزرگتر بود از این رو در برجک برای ان جای بیشتری باز شد
توپ ۱۲۵ میلیمتری دارای سیستم گلوله گذاری خودکار است ولی در تانک الضرار گلوله گذار حفظ شده است و برجک دارای همان سه خدمه فرمانده توپچی و گلوله گذار است. ترکیب برجک دقیقاً مشابه برجک تایپ ۵۹ است که شامل گلوله گذار در سمت راست برجک توپ در میانه و در سمت راست فرمانده و توپچی قرار دارد
چندین نمونه مهمات از انواع مهمات انرژی جنبشی ضد زره مهمات خرج گود ضد زره و مهمات انفجار قوی ترکش شونده و همچنین موشک لوله پرتاب از تانک الضرار شلیک میشود
بهترین مهماتی که شلیک میکند مهمات اورانیومی است که توسط خود پاکستانیها با کمک چینیها تولید شده و توان نفوذ در ۵۵۰ میلیمتر زره در ۲۰۰۰ متری را دارد .مهماتهای با توان کمتر مثلاً با توان نفوذ ۴۷۰ میلیمتر از جنس تنگستن در ۲۰۰۰ متری نیز در خدمت است
مهماتهای خرج گود ضد زره که پاکستان برای توپ ۱۲۵ میلیمتری این تانک و یا تانک الخالد و یا ام بی تی ۳۰۰۰ تولید میکند توان نفوذ در ۷۵۰ میلیمتر زره را دارد یکی دیگه از سلاحهایی که توسط این توپ شلیک میشود موشک ضد تانک هدایت لیزری سویر است . سویر یک موشک هدایت لیزری ۱۲۵ میلیمتری ساخت شوروی برای پرتاب از لوله توپ ۱۲۵ میلیمتری تانکها است. اوکراین نیز این موشک را تولید میکند و به همراه تی ۸۰ یو دی این موشک تحویل پاکستان شد .حدود ۲۰۰۰ موشک تحویل پاکستانیها شد ولی بعد پاکستانیها دست به تولید نسخه چینی همین موشک در داخل زدند .این موشک هدایت لیزری که توسط مسافت یاب لیزری سایت آتش تانک هدایت میشود، دارای برد ۵۰۰۰ متر و قدرت نفوذ ۷۵۰ میلیمتر در زره است .این موشک دوربردترین سلاحی است که از این تانک شلیک میشود و البته تقریباً از تمام تانکهایی که از توپ ۱۲۵ میلیمتری استفاده میکنند
همانطور که گفته شد توپ ۱۲۵ میلیمتری دارای سیستم گلوله گذاری خودکار است ولی در الضرار این سیستم به شکل دستی پر میشود .این مسئله یک مشکل را نیز به همراه دارد .مهمات ۱۲۵ میلیمتری به شکلی است که خرج پرتاب از مهمات جدا است برای همین گلوله گذار وقتی میخواهد توپ را پر کند باید اول مهمات را درون لوله قرار داده و بعد از آن خرج پرتاب را قرار دهد (مانند مهمات توپ 100 م م و یا 105 م م و یا 120 م م که پوکه و مهمات سر هم است نمیباشد) که بدین شکل سرعت گلوله گذاری نسبت به دیگر تانکهایی که دارای سیستم گلوله گذاری دستی است پایینتر است ولی باز بر اساس گفته برخی منابع پاکستانی میتواند تا ۸ گلوله بر دقیقه شلیک کند عملا سرعتی معادل همان سرعت گلوله گذاری خودکار همین توپ روسی است
اینکه چقدر مهمات ۱۲۵ میلیمتری توسط این تانک حمل میشود مشخص نیست منابع پاکستانی در این مورد چیزی بیان نکردند ولی یک فرض مطرح شده توسط منابع اوکراینی این است که ۳۸ گلوله توسط این تانک حمل میشود که دست کم ۱۵ گلوله پشت برجک دم دست توپچی قرار دارد و مابقی در درون شاسی ذخیره شده است
غیر توپ اصلی یک مسلسل هم محور ۷.۶۲ میلیمتری از نوع پی کا ام و یک مسلسل سنگین دوشکا بر روی برجک اصلی که توسط گلولهگذار مورد استفاده قرار میگیرد نیز توسط تانک حمل می شود.گفته شده ۲۴۰۰ گلوله ۷.۶۲ میلیمتری برای مسلسل هم محور با سلاح اصلی و ۴۰۰ گلوله ۱۲.۷ میلیمتری برای مسلسل دوشکا توسط تانک حمل میشود
سیستم آتش تانک کاملاً تغییر کرده و تبدیل به یک سیستم آتش مدرن شده است
فرمانده مجهز به یک سایت دید پانورماتیک با قابلیت چرخش360 درجه است و فرمانده میتواند به راحتی از درون تانک با یک نمایشگر دور تا دور تانک را ببینید
البته این سایت قابلیت دید ۳۶۰ درجه کامل را به فرمانده نمیدهد زیرا در یک سمت پایه مسلسل سنگین 12.7 میلیمتری و از سمت دیگر درب خود دریچه بالای سر فرمانده تا حدی برای سایت مزاحمت ایجاد میکند ولی این سایت قابلیت خوبی برای دید در اختیار فرمانده میگذارد و قابلیت دید حرارتی نیز دارد
از جمله برتریهای الضرار نسبت به تایپ ۵۹ وجود سایتهای دیده حرارتی برای فرمانده و توپچی است. در حالی که تایپ ۵۹ در برخی از نسخههای تحویلی اصلاً سامانه ای برای دیدی در شب نداشت و برخی نسخهها نیز دارای نورافکن فرو سرخ بودند که عملاً در بهترین حالت دارای برد ۵۰۰ تا ۸۰۰ متر برای دید شبانه بود .فرمانده در این نسخه میتواند در شب تا 4000 متری اهداف حرارتی را کشف کند
توپچی نیز به یک سایت ترکیبی جدید مجهز شده که دارای دوربین دید حرارتی با برد ۵۰۰۰ متر و توان آتش در شب در ۲۰۰۰ متری را دارد .دوربین دید روزانه نیز آتش در برد ۲۵۰۰ متری را تضمین میکند این ارقام برای تایپ ۵۹ در شب حدود ۵۰۰ متر و در روز در بهترین حالت حدود ۱۰۰۰ متر بود زیرا تایپ ۵۹ فاقد رایانه کنترل آتش بود و در برد بیش از ۱۰۰۰ متر دیگر آموزش و مهارت توپچی بود که در میدان نبرد کارساز بود
ولی الضرار دارای یک رایانه کنترل آتش بالستیک دیجیتال است که همچون سایت فرمانده و سایت توپچی ساخت اوکراین است .این سایت به توپچی کمک میکند تنها با علامت گذاری هدف به کمک مسافت یاب لیزری مسافت را به دست آورده و خود سایت تنظیم دست به تنظیم خود برای آتش دقیق به سمت هدف میزند. از این رو در الضرار کافیست توپچی تنها برای اتش دقیق هدف را برای سامانه کنترل آتش نشان دهد. برد مسافت یاب لیزری این تانک که برای هدایت موشک لوله پرتاب هدایت لیزری نیز استفاده میشود ۵۰۰۰ متر بیان شده است
افزوده شدن توپ و برجک بزرگتر مهمات سنگینتر و سیستم آتش جدید و از همه مهمتر زره واکنشی به این معناست که تانک به شدت افزایش وزن داشته است
تایپ ۵۹ دارای وزن خالی ۳۴ تن داشت و در حالت کاملاً بارگیری شده ۳۶ تن وزن دارد. موتور آن نیز یک موتور دیزل ۵۲۰ اسب بخار بود که دارای رانش به وزن ۱۴ اسب بخار بر تن بود
ولی همکنون الضرار دارای وزن کامل 44 تن بود برای همین نیاز به موتور قویتر برای به پیش راندن آن بود
بدین گونه یک موتور ۷۳۰ اسب بخاره ساخت اوکراین بر روی این تانک نصب شد که رانش به وزن ۱۷ اسب بخار بر تن را برای این تانک فراهم میکرد که رقم قابل قبولی بود
موتور جدید ۱۵ کیلومتر در ساعت سرعت بیشتری را فراهم میکرد و سرعت در جاده به ۶۵ کیلومتر در ساعت رسیده است
تانک همچنین مجهز به سیستم هشدار تهدید لیزری LTS-1 است که توسط شرکت Al Technique (ATCOP) توسعه یافته است..این سیستم هنگامی که تانک مورد نشان گذاری لیزری یا فاصله یاب لیزری قرار می گیرد به خدمه هشدار می دهد. از طرفین برجک مجهز به هشت نارنجک انداز دودزا است. این تانک همچنین دارای سیستم اطفاء حریق و خاموش کننده خودکار برای بقای خدمه است.
۶۰۰ دستگاه تانک تایپ ۵۹ استاندارد الضرار ارتقا یافتند
الضرار را بسیاریها بهترین ارتقای انجام شده بر روی تانکهای تایپ ۵۹ چینی و یا تی ۵۴ و تی ۵۵ روسی میداند و وجود طیف گسترده ای از ارتقاتی که تاکنون بر روی تانکهای خانواده تی ۵۴ و تی ۵۵ و تایپ 59 انجام شده ولی الضرار یکی از بهترین آنهاست. برای نمونه داشتن توپ ۱۲۵ میلیمتری یکی از برتریهای آن نسبت به بسیاری از ارتقائاتی است که بر روی تانکهای مشابه انجام شده که معمولا مجهز به توپ ۱۰۵ میلیمتری ناتو شده است. در ایران نیز تعدادی از تانکهای تی ۵۵ و تی ۵۴ باقیمانده از دوران جنگ به تانک سفیر74 ارتقا یافته است که البته از نظر قدرت آتش و سطح حفاظت زرهی به پای الضرار نمیرسد
زیرا قدرت توپ ۱۰۵ میلیمتری آن کمتر از توپ ۱۲۵ الضرار و از طرفی زره واکنش دهنده کنتاکت ۱ که بر روی سفیر نصب شده قدیمیتر و با کارایی کمتر نسبت به نسخه نصب شده بر روی الضرار است
ولی در نهایت الضرار تانکی نیست که بتوان آن را در صف تانکهای مدرن امروزی قرار داد ارتقاء خوبی است ولی پاکستانیها خود تانکهای بهتری مانند الخالد و یا ام بی تی ۳۰۰۰ را در خدمت دارند. دست کم با سطح تهدیدات امروزه قدرت نفوذ موشکهای ضد زره پیشرفته، الضرار بیشتر به درد پشتیبانی آتش از نیروی پیاده میخورد تا درگیری زرهی
مقالات مشابه
تانک ام بی تی 3000 در خدمت پاکستان
تانک های تی54 و تی55 ارتقا یافته
