نویسندگان
مجتبی حسین زاده
عبدالحمید تارخ
نیروی هوایی ارتش (نهاجا) اولین یگانی در جمهوری اسلامی ایران بوده است که سازمانی تحت عنوان جهاد خودکفایی را در داخل خود تشکیل داد و مقام معظم رهبری در زمان ریاست جمهوری خود پس از اطلاع از این امر ضمن تأیید این ابتکار دستور تشکیل سازمان های مشابه را در سایر نیروها صادر فرمودند .اولین حرکت های جهاد خودکفایی نهاجا عملیاتی نگه داشتن هواپیماهای خود در تمامی انواع در طول جنگ تحمیلی بود که با توجه به آسیب های ناشی از عملیات رزمی شامل تعمیرات و بازسازی می شد.
با دستور امیر سرلشکر شهید ستاری در سال ۱۳۶۵، مجتمع صنعتی اوج در نهاجا برای بازسازی هواپیماهای آسیب دیده ایجاد شد تا ضمن عملیاتی کردن مجدد این پرنده ها در آینده بتوان از طریق بازسازی هواپیماها به بستری برای ساخت هواپیماهای جنگنده و آموزشی هم دست پیدا نمود. یک سال بعد این مرکز توسط تعدادی از متخصصین دلسوز و تحت نظر فرماندهی نهاجا تشکیل شد.
برنامه بازسازی و عملیاتی نمودن جنگنده های آسیب دیده با قوت به کار خود ادامه داد و در طول دو دهه ۷۰ و ۸۰ ده ها فروند هواپیمای بازسازی شده به نهاجا تحویل داده شد. این بازسازی ها که شامل همه قسمت های آسیب دیده از سازه و بدنه تا اویونیک و موتور می شد به ایجاد تجربیات ارزشمند در هر دو سطح تعمیرات و ساخت کمک کرد. پس از پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، این برنامه با مشارکت صنایع هوایی ایران (صها) که از زیرمجموعه های سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح است تقویت گردید و امروزه هواپیماهایی که در جریان مأموریت های رزمی و آموزشی آسیب می بینند نیز به سرعت بازسازی و تحویل یگان های پروازی می شوند.
اما یک گام مهم توسط جهاد خودکفائی نهاجا، شکل دهی نهضت قطعه سازی بود. جنگ طولانی و فرسایشی و حجم عظیم مأموریت های برعهده نهاجا سبب مصرف سریع قطعات موجود در انبارها می شد، قطعاتی که برخی از آنها نیاز روزمره هواپیماها بود. بنا بر این تلاش های همه جانبه ای توسط متخصصان نیرو و بخش های پژوهشی کشور و صنعت دفاعی در این زمینه آغاز شد.
به موازات این کار برای تأمین هواپیمای جنگی نیز طرح های میان مدت و بلند مدتی تعریف شد که با توجه به تحریم تسلیحاتی کشور و عدم امکان تأمین مطمئن هواپیمای رزمی مطلوب از خارج از کشور، امری بلندنظرانه و ستودنی بود. به گفته فرماندهان نهاجا این برنامه بر اساس مهندسی معکوس هواپیمای جنگنده اف-۵ تایگر در سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۷ شکل گرفت.
اذرخش
در مارس ۲۰۰۰ هفتهنامهٔ جینز دیفنس گزارش داد که جنگندهٔ “آذرخش” که در گذشته تصور میشد با سر همبندی قطعات جنگندههای روسی و چینی موجود در ایران ساخته شده باشد در واقع یک نمونهٔ بزرگتر شدهٔ “اف-۵اف” است. به گزارش این هفتهنامه به نقل از منابع ایرانی خود این جنگندهٔ دوسرنشینهٔ چندمنظوره ۱۰ تا ۱۵ درصد بزرگتر از” اف-۵اف” است و در درجهٔ اول برای مأموریتهای هوابهزمین ساخته شده است(البته این گذارش کلا کذب بود)
طراحی هواپیمای آذرخش بر مبنای هواپیمای اف-۵ و بدون تغییرات قابل توجه انجام شد. سابقهٔ طراحی هواپیمای جنگنده در ایران به بعد از انقلاب میرسد و طراحی این گونه هواپیماها کاملاً ایرانی و بومی بودهاست. متخصصین ایرانی طراح این هواپیماها استادان دانشگاه هوایی شهید ستاری و متخصصین صنایع دفاع هستند. این هواپیما نیز مانند اف-۵ فاقد قابلیت سوختگیری هوایی است. هواپیمای اف-۵ و به تبع آن آذرخش به دلیل کوچکی توانایی حمل مقدار کمی سوخت را دارد که باعث کوتاهشدن برد هواپیما نسبت به هواپیماهای هم دورهٔ خود مانند اف-۴ میشود. همین کمبود سوخت توانایی درگیری با اهداف هوایی و انجام جنگ هوایی را بسیار کاهش میدهد. به همین دلیل در جنگ ایران و عراق از این هواپیما بیشتر برای بمباران اهداف نزدیک، پشتیبانی نزدیک روی خط مقدم یا اسکرامبل پایگاههای هوایی استفاده میشد.
برنامه اذرخش شامل نصب اچ یو دی درون کابین و هشدار دهنده راداری بود . این تجهیزات از قرار از چین امدند زیرا ایران روی اذرخش رادار گریفو نصب کرده است. گریفو یک رادار ایتالیای است که معمولا روی جنگندهای قدیمی چون اف7 و یا اف5 های قدیم جهت ارتقا نصب می شود و برای نمونه اف7 و میراز3 پاکستانی دارای این رادار است.این رادار به شکل گسترده ای بر روی برخی جنگنده های چینین نصب شد و یا به عنوان یک ابشن صادراتی معرفی شد .این رادار از نظر استاندارد مشابه برخی رادار های نصب شده روی برخی از جنگنده های نسل چهار امریکا در اوائل دهه 1980 است ولی در قیاس با رادار قدیمی اف5 کارایی چند برابر دارد. این رادار دارای بیشترین برد 93 کیلومتر است و میتواند همزمان با دو هدف نیز درگیر شود و حتی توان کشف اهداف زمینی و دریایی را دارد. دارای دیش صفحه تخت است اگرچه برد ان کم است ولی قابلیت خوبی به اف5 داد. در نهایت ایران کمتر از 5 فرود اف5 را ارتقاء داد. این پروژه با نام جاده ابریشم 2 با کمک چین انجام شد و رادار هم از چین امد زیرا چین این رادار را ولی جنگنده های صادراتی خود نصب میکرد ولی اونیک و سیستمهای الکترونیک از اروپا بود. در نهایت چین تحت فشار امریکا از برنامه خارج شد و برنامه متوقف شد
صاعقه
در گام بعد ایران دست به تغییراتی روی سازه اف5 زد و صاعقه 1 ساخته شد .این که ایا ایران صاعقه 1 را ساخت و یا فقط ارتقا داد مشخص نیست ولی بر اساس بنری در روز رو نمایی کوثر نشان داده شد در نهایت تنها 4 فروند ان ساخته شد و گفته شد 56 درصد ان تولید داخلی است . صاعقه 1 هیچ تفاوتی با اف5 ندارد تنها دارای دو سان عمودیV شکل بود که تلاش برای افزایش چالاکی و البته کاهش سطح مقطعی نیز بود. صاعقه همان موتور را داشت و به شکلی عجیبی از نظر الکترونیک یک بازگشت به عقب زیرا در حالی که اذرخش دارای اچ یو دی و هشدار دهنده راداری و رادار جدید بود صاعقه فاقد همه انها بود و دارای همان تجهیزات الکترنیک اف5…ایران طی پروژه دیگر با ارتقاء اف5 اف با نام صاعقه 2 که باز تنها یک فروند ان ساخته شد تلاش در بومی سازی برخی دیگر از تجهیزات اف5 کرد..
برای اشنایی با صاعقه اینجا را کلیک کنید
برای اشنایی با اف5 اینجا را کلیک کنید
کوثر
ایران در گام بعدی در 30 مرداد سال 1397 یک روز قبل از روز صنایع دفاعی ، جنگنده را با نام کوثر به عنوان یک جنگنده کامل ملی رونمایی کرد. خوب این جنگنده کاملا مشابه یک اف5 اف بود و باز بحث سر اینکه ایا این یک جنگنده نو ساز است و یا یک ارتقا روی اف5 های موجود بر انگیخت. در نهایت به نظر می اید ساخت بدنه اف5 طی این پروژه برای ایران کار دشواری نباشد ولی چیزی که در کوثر جالب بود این بود که بعد از صاعقه1 و2 دوباره جنگنده از همان یک سکان عمودی اف5 استفاده میکند
از لحاظ فنی، در ساخت جنگنده ی کوثر تجهیزات و ابزارهای پیشرفته و به روز دنیا، به کمک دانش بومی و تولید ملی، در قسمت های مختلف هواپیما نصب شده است. بخش پیشرانه، سیستم الکترو اویونیک، کامپیوتر محاسبات بالستیک، نمایشگرها، رادار چند منظوره و غیره همگی از ابزارهای پیشرفته و به روز استفاده شده در این بمب افکن ملی می باشند که در ادامه به هر کدام از آنها می پردازیم.
موتور کوثر همان موتور جی85 است.. حالا یا خود جی85 یا نسخه بومی ان یعنی اوج
موتورتوربوجت J85 جنرال الکتریک یکی از موفق ترین موتور های ساخته شده در صنعت هوافضا می باشد. این موتور با وزنی بین ۱۴۰ تا ۲۳۰ کیلوگرم، بر روی مدل های مختلف هواپیمایی سوار شده است و سابقه ی ۱۶ و نیم میلیون ساعت پرواز در هواپیماهای مختلف را دارد. به دلیل موفقیت بسیار زیاد این موتور، ساخت موتور اوج با ارتقای این مدل انجام شده است. سیستم پیشران جنگنده ی کوثر از دو موتور ملی اوج تشکیل شده است. سرعت بیشینه ی این موتور یک و نیم ماخ می باشد و سقف پروازی آن تا ۵۰ هزار پا می باشد. این موتور توانایی به پرواز در آوردن هواپیمایی با بیشینه ی وزن ۱۰ تن را دارا است. با ساخت این موتور، ایران جزو ۸ کشور دارای دانش ساخت این گونه موتور ها شناخته می شود
به گفته سردار دکتر دهقان، وزیر پیشین دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، در ساخت این موتور از ۱۴ هزار قطعه ی مختلف استفاده شده است. همچنین، در ساخت پره های این موتور، از فناوری برش در خلاء استفاده شده است و دانش ساخت برخی از سوپر آلیاژ های به کار برده شده در این پروژه بومی شده است. از ویژگی های دیگر این موتور می توان به کمپرسور محوری ۸ مرحله ای، توربین دو مرحله ای، توان ۱۲.۷ تا ۱۳.۸ کیلونیوتونی، ضریب تراکم کمپرسور ۸.۳ و ورودی ۲۰ کیلوگرم بر ثانیه ی هوای آن اشاره کرد.
موتور جی85 کم توان ترین موتور جتی است که همکنون روی یک جنگنده نصب است و پس سوز دار نیز است ولی در عوض به عنوان یک موتور توربوجت با وجود اینکه فناوری قدیمی دارد ساده و کم مصرف است. اگرچه این موتور با توان 5000 پاوند با پس سوز موتور کم توانی است ولی واقعا بری اف5 مناسب بود زیرا خود اف 5 وزن زیادی نداشت. در واقع خود موتور به تنهایی مهم نیست مسئله رانش به وزن بر میگردد، به اینکه مجموع قدرتی که دو موتور اف5 ایجاد میکنند نسبت به وزن اف5 چه جایگاهی دارند. اگرچه وزن کوثر اعلام نشد ولی گفته شده در ساخت ان از مواد کامپوریت سبک استفاده بیشتری شد از این رو کوثر سبکتر نباشد بعید است چندان سنگینتر از خود اف5 باشد در نهایت بعید است مقدورات پرواز این پرنده همچون برد و سرعت تفاوتی با اف5 داشته باشد از جمله اینکه هیچ تغییر ایرودینامیکی هم در این پرنده به چشم نمی خورد
کابین کوثر یک کابین شیشه ای با نمایگر های رنگی است که مجهز به ام اف دی است. نمایشگرهاای MFDصفحه نمایشگر های کوچک و چند منظوره ای هستند که در کنار انها دگمه های قرار دارد که هر یک برای حالت خاصی برنامه ریزی شده است تا بتوان با فشار هر یک یکی از اطلاعات جنگنده را روی انها دید . هواپیماهای پیشرفته ی نظامی معمولا چندین مانیتور MFD در آنها به کار برده شده است. این مانیتور همه ی اطلاعات لازمه مانند رادار، وضعیت تسلیحات، اطلاعات مسیر یابی و غیره را به خلبان نشان می دهد. دکمه های اطراف این مانیتور OSB نامیده می شوند که با فشار دادن آنها، اطلاعات به نمایش در آمده تغییر می کند. های MFD ابزار قدرتمندی هستند که به کنترل بیشتر خلبان به پرواز و دسترسی راحت تر به اطلاعات مورد نیاز کمک می کند.همچنین جنگنده دارای سامانه نقشه الکترونیکی وابسته به جی پی اس است. این سامانه ناوبری جایگاه هواپیما را در نقشه به شکل گرافیکی با کمک سامانه مکان یاب جی پی اس نشان میدهد
الکترونیک و اویونیک جنگنده کوثر
Avionics) از ترکیب دو کلمه ی پرواز (Aviation) و الکترونیک (Electronics) ایجاد شده است و صرفا به تجهیزات الکترونیکی هواپیما که معمولا در دماغه ی هواپیما نصب می شود گفته می شود. اویونیک در کنار سازه و موتور، یکی از سه جزء اصلی هواپیما می باشد. تقریباً اکثر کارکردهای پرنده به تجهیزات اویونیک آن وابسته است و ایمنی کارایی پرواز را فناوریهای به کار رفته در اویونیک تعیین میکنند. همچنین اویونیک در قیمت تمام شده پرنده نقش تعیینکنندهای دارد بهطوریکه در هواپیماهای غیرنظامی حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد هزینه تمام شده مربوط به تجهیزات اویونیک است. در هواپیماهای نظامی ارزش تجهیزات اویونیک میتواند تا ۷۰ درصد کل هزینه پرنده باشد. قسمتهای اصلی اویونیک معمولا شامل سیستم کنترل پرواز، دیده بانی، ارتباط، مسیر یابی، شناسایی جوی، و سیستم ضد برخورد می باشد. در اکثر هواپیماها از برق با ولتاژ ۱۴ تا ۲۸ DC برای سیستم های الکترونیکی خود استفاده می کنند. اما در هواپیماهای جنگی مانند جنگنده ی کوثر، از برق AC با ولتاژ ۱۱۵ استفاده می شود.
بخش ارتباط وظیفه ی انتقال اطلاعات از کابین خلبان به زمین را دارد. سیستم موقعیت یابی محل هواپیما در سه بعد فضا را مشخص می کند. سیستم تشخیص وضعیت جوی در پرواز های شبانه و یا وضعیت هایی که خلبان قادر به دیدن مسیر روبروی خود نیست کاربرد دارد. این سیستم به خلبان تغییرات جوی و توربولانس های پیش رو را اعلام میکند. بخش دیگری از سیستم اویونیک ضبط پرواز است. این سیستم اطلاعات کابین خلبان را در هر لحظه ضبط می کند و در جعبه ی سیاه هواپیما این اطلاعات را ذخیره می کند. این اطلاعات معمولا بعد از سقوط و یا سانحه از این سیستم بازیابی می شود.
همچنین کوثر دارای اچ یو دی است . نمایشگر سر بالای یا اچ یو دی به خلبان کمک میکند تا تمامی اطلاعات پروازی از جمله شرایط پروازی و تسلیحات را در اختیار خلبان قرار بدهد. اچ یو دی به خلبان اجازه میدهد تا بدون اینکه سر خود را پایین اورده و درون کایبن و پنل روبروی خود را برای به سدت اوردن اطلاهات نگاه کند تنها به یک نگاه به جلو اطلاعات لازم را به دست اورد .البته در جنگندهای جدید از جمله اف35 اچ یو دی حذف شده و اطلاعات پرواز روی نمایشگر کلاه خلبان به نمایش در می اید.اچ یو دی اطلاعات زیادی را به نمایش میگذارد ولی یکی از این اطلاعات مربوط به هدفگیر سلاح است که وابسته به رایانه اتش بالستیک است.این رایانه با محاسبه عوامل بسیار همچون سرعت هواپیما، زاویه شیرجه، دما و رطوبت و همچنین وزن سرعت سلاحی که قرار است پرتاب شود چه بمب و چه راکت ، محاسبه میکند که در هر لحظه این سلاح پرتاب شود به کجا برخورد کرده و ان نقطه را بر روی اچ یو دی در اختیار خلبان میگذارد
نکته جالب دیگر نداشتن پرتاب کننده فلر و یا چف بربرای یا فریب رادار و موشک دشمن است. این سیستم شامل دو بخش است یکی پرتابگر چف که شامل تعداد زیادی قطعات کوچک فلزی است که در رادار اهداف دروغین ایجاد میکند و فلر نیز منورهای داغی است که برای فریب موشک های فروسرخ به کار می رود .روی این جنگنده هیچ اثری از این سامانه نیست .درنمونه اولیه ساخته شده سیستم چف وفیلر به کار نرفته است ولی دربین قطعات به نمایش گذاشته شده به هنگام رونمایی این قسمت هم وجود داشت که احتمال میرود درنمونه های بعدی وتکمیلی به کار گرفته شود
صندلی ها به گونه ای طراحی شده اند که بتوانند در وضعیت سرعت صفر و در ارتفاع صفر خلبان بتواند بدون آسیب دیدگی با پرتاب صندلی از هواپیما خارج شود. معمولا این صندلی ها با موتور راکت و نیروی پیشران انفجاری ساخته می شوند و نیروی مورد نیاز برای خروج از هواپیما بدین صورت تامین می شود. ویدیوی زیر، تصاویری از آزمایش اولین صندلی قابل پرتاب صفر-صفر را نشان می دهد. تصویری از صندلی های قابل پرتال صفر-صفر ساخته شده به دست متخصصین داخلی را نشان می دهد که بر روی جنگنده ی کوثر نصب شده است. تکنولوژی ساخت صندلی های قابل پرتاب را فقط کشور های معدودی دارند که کشومان نیز با اقتدار جزو این کشور ها می باشد. متخصصین وزارت دفاع سالها برای بومی سازی و ساخت این صندلی ها پران تلاش کرده اند.
رادار
توضیحات کامل درمورد نوع ومشخصات این رادار داده نشده ولی گمان می رود این رادار یه نوع بومی سازی شده از رادار گریفو باشد که سالهای قبل دریکی ازنمایشگاههای کشور به نمایش درامده بود. . گریفو یک رادار ایتالیای است که معمولا روی جنگندهای قدیمی چون اف7 و یا اف5 های قدیم جهت ارتقا نصب می شود و برای نمونه اف7 و میراز3 پاکستانی دارای این رادار است.این رادار به شکل گسترده ای بر روی برخی جنگنده های چینین نصب شد و یا به عنوان یک ابشن صادراتی معرفی شد .این رادار از نظر استاندارد مشابه برخی رادار های نصب شده روی برخی از جنگنده های نسل چهار امریکا در اوائل دهه 1980 است ولی در قیاس با رادار قدیمی اف5 کارایی چند برابر دارد. این رادار دارای بیشترین برد 93 کیلومتر است و میتواند همزمان با دو هدف نیز درگیر شود و حتی توان کشف اهداف زمینی و دریایی را دارد. دارای دیش صفحه تخت است اگرچه برد ان کم است ولی قابلیت خوبی به اف5 داد.
اینکه چه سلاحی روی کوثر میتوان نصب کرد جای بحث بسیار دارد.تا کنون در ایران تنها چیزی که روی اف5 و صاعقه و اذرخش دیده شده همان سلاح ای اف5 بوده شامل بمب های سقوط ازاد مارک82 و 84 ، راکت انداز 70 م م ، بمب خوشه ای سیمرغ و موشک هوا به های سایدواندر .غیر این تسلیحات روی اف5 تا کوثر جنگنده دیگری دیده نشده. اف5 های ایرانی و همچنین صاعقه تا کنون غیر سایدواندر هیچ سلاح هدایت شونده ای نداشتنه اند و باید دید ایا در اینده روی کوثر هم سلاح هدایت شونده ای جدید خواهیم دید و یا نه
در 12 ابان سال 1397 تصاویری از خط تولید این جنگنده نشان داد شد که دست کم 7 فروند کوثر در خط تولید قرار داشتند. ولی تا دی سال1401 تنها سه فروند از این جنگندها به دلیل مشکلات بودجه تحویل شده که عملا سرعت تحویل کمتر از یک فروند در سال است . این جنگنده یک نسل سوم با الکترونیک نسل4 است. مانند برخی اف5 های ارتقای یافته در مراکش، برزیل و چند کشور دیگر. این جنگنده اصلا در سطح تهدیدات ایران نیست. میتواند نقش یک جنگنده بمب افکن و یا یک جت پشتیبای هوایی را بازی کند ولی حتی اگر مجهز به موشک هوا به هوای رادار فعال درست حسابی هم بشود باز تنها میتواند نقش جنگنده بمب افکن را بازی کند و در خط دوم در در کنار یک جنگنده پیشرفته مثل سوخو30 را بتوان ان را وارد کشور کرد به خدمت گرفت.
مشکل در مرحله اول برای کوثر تسلیحات ان است تا کنون که سلاح هدایت شونده روی اف5 و خانواده بومی ان ندیده ایم ولی سلاح های لازم برای تجهز ان دست کم در بحث هوا به زمین وجود دارد ولی در بخش هوا به هوا فکور را از سرتان بیرون کنید زیرا بسیار برای کوثر بزرگ سنگین است . در واقع موشکی که برای این جنگنده قبل حمل است در بهترین حالت باید به انداز اسپارو و یا موشک روسی ار77 باشد که البته مورد اخری را در ایران نداریم.در نهایت اگر این جنگنده به خوبی از نظر تسلیحاتی در بحث رزم هوا به هوا تجهیز شود و غلاف جنگ الکترونیک مناسبی نیز حمل کند شاید چیزی به اندازه نسخه های ارتقای افته اف16 ای ام دست مارا بگیرد البته به شرط تولید.. البته ممکن است کوثر در نهایت یک گام دیگر برای افزایش توان داخلی برای تولید یک نسل چهار در کشور باید که در اینده رو نمایی شود ولی باید صبر داد و به اینده نگاه کرد
مقالات مشابه
برای خواندن مقاله جنگنده های مشابه کوثر اینجا را کلیک کنید
بخش های از مقاله برگرفته شده از
نوشته شده برای سایت جنگاوران:http://jangaavaran.ir
واقعا کوثر یک پیشرفت محسوب میشه و از اف5بهتره؟ منظورم اینه که داشتن 100 فروند کوثر خوبه یا 100فروند اف5؟
سلام بدون شک کوثر یک نسل3 با الکترونیک نسل4 است و بهتر از اف5
با عرض سلام. در مورد جنگنده شفق و پروژه M-ATF یا جنگنده مرغ عاشورا از شما سوال داشتم. آیا برنامه شفق و پروژه M-ATF یا جنگنده مرغ عاشورا یک طرح هستند یا نه و هرکدام طرح جداگانه ای هستند؟ . واقعا هرچه که در اينترنت گشتم اطلاعات قانع کننده و کافی در این باره وجود نداشت و هرکدام نظرات متفاوتی داشتند. ممنون از سایت شما
سلام والا این طرح هرگز به جای نرسیدند و غیر شفق که در حد همون ماکت ماند بقیه هرکز ماکتشونم نیامد بیرون
لطفا میزان حداکثر مهمات قابل حمل توسط جنگنده صاعقه. آذرخش. کوثررو بگید خیلیخیلیممنون. ?
لام مشابه جنگنده اف5 است این رقم
هرچقد هم ساده و قدیمی باشن بازهم ارزش داره
آمریکا هم از اولش نسل پنج تولید نکرده
همه چی قدم به قدم
یه روزی نسل 6 هم میسازیم مطمعن باشین