چین در رژه بزرگ نظامی پکن در سال 2025 یک موشک بالستیک هواپرتاب با قابلیت حمل کلاهک هستهای به نام «جیاِلـ۱» (JL-1) را به طور رسمی رونمایی کرد. با نمایش JL-1 در کنار موشکهای بالستیک زیردریاییپرتاب و قارهپیما (SLBM/ICBM)، این رویداد اولین باری بود که هر سه بخش از سهگانه هستهای راهبردی فعلی چین به صورت عمومی کنار هم دیده میشدند.
JL-1 یکی از افشاهای مهم رژه 2025 بود. نکته مهم این است که JL-1 هواپرتاب (Jinglei-1) نباید با موشک زیردریاییپرتاب بازنشسته JL-1 (Julang-1) اشتباه گرفته شود که اولین موشک بالستیک زیر دریایی پرتاب چین بود. «جینگلی» به معنای «رعد ناگهانی» یا «صاعقه» است، در حالی که «جولانگ» به معنای «موج عظیم» ترجمه میشود.
احتمال بسیار زیاد JL-1 همان موشکی است که در غرب با نام CH-AS-X-13 شناخته میشود و دستکم از اواسط دهه ۲۰۱۰ در حال توسعه بوده است. تصاویر کمکیفیتی از موشکی بسیار مشابه در گذشته دیده شده بود که زیر بدنه بمبافکنهای تخصصی H-6N نصب شده بودند، اما مقامات چینی هیچوقت وجود آن را تأیید نکرده بودند. H-6N که قابلیت سوختگیری هوایی نیز دارد، نخستین بار در رژه ۲۰۱۹ پکن بهطور رسمی نمایش داده شد.
گزارشهایی نیز وجود داشته که CH-AS-X-13 با نام KF-21 نیز شناخته میشود، چون گفته شده تا حدی بر پایه خانواده موشکهای زمینپرتاب دو مرحلهای DF-21 ساخته شده است. گرچه این ارتباط رسمی نیست، اما طراحی JL-1 نمایش داده شده در رژه با ساختار DF-21D شباهت دارد؛ یعنی یک مرحله اصلی و یک سرجنگی مانورپذیر جدا شونده (MARV) که در مرحله پایانی از بدنه جدا میشود. JL-1 همچنین دارای سه بالچه انتهایی است که مشخصه موشکهای هواپرتاب است. DF-21D کلاهک متعارف دارد و برای حمله به ناوها طراحی شده است. DF-26 نیز دو مرحلهای و مجهز به MARV است اما ابعاد بزرگتری دارد. MARV میتواند برای اصلاح مسیر در فاز نهایی و دشوارتر کردن رهگیری استفاده شود.
تصاویر گذشته همچنین احتمال وجود یک مدل متفاوت برای H-6N را مطرح کرده بود که در آن سرجنگی به شکل گُوِه و احتمالاً همراه با توان گلاید و پرواز هایپرسونیک بدون موتور (HBGV) دیده میشد.برخی HBGVهای مخروطی هم شبیه MARV هستند.
HBGVها برخلاف MARV مسیر بالستیک معمولی ندارند. پس از رهاسازی، آنها در ارتفاع پایینتر و با قابلیت مانور زیاد به سمت هدف حرکت میکنند. سرعت هایپرسونیک، یعنی بالاتر از ماخ ۵، دفاع را دشوارتر میکند. البته موشکهای بالستیک بزرگ هم در فاز نهایی به سرعت هایپرسونیک میرسند.
وزارت دفاع آمریکا پیش از این گفته بود CH-AS-X-13 میتواند کلاهک هستهای یا متعارف حمل کند؛ مشابه DF-21 و DF-26. ارتباط با DF-21D موجب بحثهایی درباره نقش ضدکشتی H-6N شده بود، خصوصاً علیه ناوهای هواپیمابر آمریکا. با اینکه جزئیات کمی در رژه اعلام شد، JL-1 به طور مشخص «هستهای» توصیف شد، اما این مانع وجود نسخه متعارف برای حمله به اهداف زمینی یا دریایی نیست.
رسانههای دولتی چین گفتند برد JL-1 حدود ۸۰۰۰ کیلومتر است که بسیار بیشتر از برد DF-21D و DF-26 است. معمولاً موشک هواپرتاب به دلیل سرعت و ارتفاع اولیه برد بیشتری نسبت به نوع زمینپرتاب دارد. نمونه مشابه آن، موشک کینژال روسیه است که از اسکندر-ام برد بیشتری دارد.
نمایش JL-1 در رژه، علاوه بر مشخصات فنی، نخستین نمایش رسمی بخش هوایی سهگانه هستهای چین بود. از میان ۹ قدرت هستهای (از جمله اسرائیل)، تنها آمریکا، روسیه، چین و هند سهگانه دارند. دلیل اصلی داشتن سهگانه، انعطاف عملیاتی و تضمین توان واکنش است حتی اگر بخشی از این توان نابود شود.
پنتاگون در ۲۰۱۹ گفته بود نیروی هوایی چین با H-6N دوباره وارد نقش بازدارندگی هستهای میشود. H-6N از 2025عملیاتی شد و به باور پنتاگون، چین یک «سهگانه هستهای نوپا» ایجاد کرده است.
در گزارش ۲۰۲۴ پنتاگون آمده: «H-6N با قابلیت سوختگیری هوایی و طراحی بدنه متفاوت، امکان حمل خارجی یک موشک بالستیک هواپرتاب هستهای را فراهم میکند. این موشک دارای سرجنگی مانورپذیر است و احتمالاً توان انجام حملات هستهای دقیق در منطقه هند و اقیانوس آرام را دارد.»
سهگانه چین که اکنون به طور رسمی شامل JL-1 میشود، بخشی از بزرگترین برنامه افزایش توان هستهای این کشور است که شامل توسعه بخش زمینی و دریایی نیز هست. ساخت سیلوهای گسترده برای ICBMها یکی از بخشهای آشکار این طرح است، که احتمال دارد بخشی از آنها برای ایجاد پیچیدگی در هدفگیری استفاده شوند.
پنتاگون برآورد کرده چین بیش از ۶۰۰ کلاهک عملیاتی تا میانه ۲۰۲۴ دارد و تا ۲۰۳۰ بیش از ۱۰۰۰ کلاهک عملیاتی خواهد داشت. این روند تا ۲۰۳۵ ادامه خواهد داشت.
گزارشهای آمریکا میگویند این توسعه هستهای به دلیل رقابت راهبردی فزاینده با آمریکا و تلاش چین برای کاهش شکافهای توان نظامی است. بر این اساس، چین نیروی هستهای بزرگتر و متنوعتری را برای بازدارندگی در نظر گرفته است، از جمله احتمال اتخاذ دکترین «شلیک در هشدار» که شامل حمله متقابل بلافاصله پس از تشخیص حمله هستهای است.
همچنین بحثهایی درباره تغییر رویکرد چین به سمت اهداف «ارزشمحور» یعنی جمعیت و شهرها مطرح شده است، در مقابل «ضدنیرو» که هدف آن تجهیزات و پایگاههاست.
در مجموع، رونمایی عمومی موشک JL-1 یک تحول بسیار مهم است که اثرات آن بسیار فراتر از خود موشک خواهد بود.
عبدالحمید تارخ
موشک بالستیک هواپرتاب سی ام401
