سامانه های پدافندی خانواده رعد

سامانه های پدافندی خانواده رعد

نویسندگان

مجتبی حسین زاده

برگرفته شده از صفحه اینستاگرام

https://www.instagram.com/iranian_defensive_power

برای خواندن مقاله ای کامل در مورد موشک های خانواده صیاد اینجا را کلیک کنید

نخستین بار خبر وجود سامانه های پدافندی خانواده رعد، در نشست خبری فرمانده کل سپاه در شهریور 91 بدون انتشار تصویر، اعلام و اطلاعات کمی از جمله برد 50 کیلومتر و ارتفاع عملیاتی 25-27 کیلومتر درباره آن، بیان شد.

چند روز بعد، و در رژه 31 شهریور سال 91، سامانه رعد، در بخش یگانهای محمول نیروی هوافضای سپاه شرکت کرد (تصویر زیر).

در رژه 31 شهریور 91، چهار فروند سامانه رعد شرکت داشتند که دو نکته قابل توجه داشت، اول اینکه تمامی پرتابگرها فاقد رادار (TEL) بودند, از این رو احتمال کامل نبودن پروژه مطرح شد. نکته بعد اینکه، تمامی سامانه ها، روی شاسی چرخدار غیرزرهی مستقر بودند، سامانه بوک فقط در مدل “BUK-M2EK” دارای شاسی چرخدار هست و بقیه مدلها روی شاسی زرهی سوار شده اند. انتخاب خودروی چرخدار برای استفاده در خانواده رعد میتواند دو دلیل احتمالی داشته باشد، یکی مناسب بودن شاسی چرخدار با ماموریتهای محوله، دومی عدم دسترسی به یک حامل شنی دار زرهی مناسب. نکته جالب توجه شباهت زیاد و نه کامل شاسی مورد استفاده در سامانه رعد، با خودروی مورد استفاده در مدل BUK-M2EK ، و TOR-M2 با نام MZKT6922 بود که شائبه وارداتی بودن آن را ایجاد کرد ولی در ادامه تفاوت‌های این دو مورد توضیح داده خواهد شد. نکته قابل توجه درباره شاسی سامانه رعد که مشاهده شد، وجود اختلافات جزیی هست که این اختلافات گرچه اندک هست ولی به نوعی بیانگر نشاندهنده وارداتی نبودن و وجود پروتوتایپ های مختلف برای این شاسی میباشد.

هر کدام از شاسیهای چرخدار و شنی دار زرهی مزایا و معایب خود را دارند، مثلا خودروی چرخدار، سریعتر، سبکتر و ارزان تر هست ولی شاسی های زرهی قابلیت عبور از برخی موانع بهتری داشته و همچنین سرنشینان و اپراتورهای سامانه از حفاظت بیشتری برخوردارند.

یکی از تفاوتهای ظاهری مهم بین بوک و رعد، اینکه، در سامانه بوک، هر خودرو دارای پرتابگر چهارفروندی است، ولی در سامانه های خانواده رعد، هر خودرو دارای پرتابگر سه فروندی است که یا خودروی مورد استفاده در سامانه رعد عرض کمتری دارد یا اینکه هدف از این کار، سبک سازی و تحرک بیشتر سامانه بوده است.

در سال‌های اخیر، خودروهای مشابه با این خودرو، به عنوان حامل موشکهای بالستیک خانواده فاتح و تحت عنوان پرتابگر دوفروندی ذوالفقار استفاده شده که احتمال بومی بودن این خودرو با استفاده از برخی بخش‌های وارداتی ازجمله موتور و شاسی را تقویت میکند، همچنین تصاویری از محل تولید این خودرو منتشر شده است. در ادامه توضیح داده می‌شود که ظاهرا شاسی بکار رفته برای تولید این خودرو از محصولات شرکت ایوکو میباشد.

موضوع بعدی موشکهای مورد استفاده در سامانه رعد با نام طائر-2 هست که باعث ایجاد سوال درباره ماهیت موشک معرفی نشده طائر-1 شد، که در ادامه بررسی میشود.

نکته بعدی درباره شماره سریال بدنه موشکهاست، رجیستر مشاهده شده در تصویر بالا، 33K-9106-012M و رجیستر تصویر پایین، 33K-9106-03M هست. نکات قابل توجه در این رجیسترها عبارت است از: بخش ثابت یعنی 33K احتمالا کد موشک، 9106 تاریخ تولید، یعنی شهریور 91، و در قسمت آخر یعنی XXXM، * شماره تیراژ تولیدی و حرف M, شاید مربوط حرف اول کلمه missile به معنی موشک باشد شاید هم اشاره به مدل موشک داشته باشد. در رژه چهار خودرو یعنی 12 موشک شرکت داشت و رجیسترها نیز، از 01 تا 012 مشاهده شد. در تصویر بالا شماره 03 و 012 دیده میشود. احتمالا با انتخاب این رجیسترهای خاص، قصد انتقال این پیام رو داشتند، که خط تولید موشک فعال، و در یک ماه حداقل دوازده فروند از این موشک ساخته شده است. در ادامه نکات دیگری درباره رجیستر موشکها اشاره میشود.

چند روز بعد از رونمایی سامانه رعد با حضور در رژه 31 شهریور 91، در سوم مهر همان سال نخستین فیلم از تست این سامانه منتشر شد.

در این ویدئو، سامانه رعد با هدف قرار دادن پهپاد جت کرار مورد تست و ارزیابی قرار می‌گیرد.

ويدئوی منتشر شده دو نکته قابل توجه داشت، اول اینکه برخلاف سامانه های حاضر در رژه که 4 پرتابگر تماما از نوع بدون رادار (TEL) بودند، در این ویدئو دو پرتابگر دارای رادار (TELAR) نیز برای اولین مشاهده شدند که در تصویر بالا مشاهده میکنید که رادار در قسمت جلویی پرتابگر نصب شده است.

موضوع بعدی اینکه یکی از سامانه ها مسلح به موشکهای طائر-2 با رنگ آمیزی عملیاتی و سامانه دیگر مسلح به موشکهایی با رنگ آمیزی قرمز رنگ بود، که قاعدتا نشان‌دهنده نمونه مخصوص تستهای اولیه بودن این موشکها میباشد و حتی احتمال دارد موشک طائر-1 که رونمایی نشده است همین موشکها بوده‌اند.

یک سال بعد و در رژه 31 شهریور 92، چهار فروند از سامانه رعد، در مراسم رژه حضور داشتند.

نکته جالب توجه تغییر رجیستری موشکها نسبت به سال قبل بود، برخلاف رژه سال قبل، مشاهده شد که رجیستر موشکها بجای کد 33k با کد 33kh آغاز شده که در تصویر بالا، رجیستر 33Kh-9206-M07 را مشاهده میکنید.

بخش 9206، مربوط به تاریخ تولید، یعنی شهریور 92 و 07 هم احتمالا شماره موشک تولیدی است، ولی بخش جالب، تبدیل K به Kh است. تا آن زمان تنها عضو معرفی شده، خانواده رعد، سامانه رعد بود. ولی یک سال بعد و اردبهشت 93، سایر اعضای این خانواده یعنی سامانه رعد-1، سامانه رعد-2، سامانه طبس، سامانه سوم خرداد و سامانه علم الهدی نیز معرفی شدند که در ادامه معرفی میشوند. پس از معرفی این اعضا، مشاهده شد دیگر خبری از خود سامانه رعد نبود، از طرف دیگر شبیه ترین عضو این خانواده به سامانه رعد، از لحاظ مشخصات ظاهری و علی الخصوص رادار نصب شده بر روی پرتابگر، سامانه سوم خرداد بود. پس این نتیجه حاصل میشد، که سامانه رعد در واقع پیش نمونه ای برای سامانه سوم خرداد بوده است، که با نهایی شدن، پروژه به سوم خرداد تغییر نام داده است و دیگر سامانه ای به نام رعد وجود خارجی ندارد. از طرف دیگر تبدیل رجیستر 33k به 33Kh، در سال 92، احتمالا نشاندهنده همین موضوع میباشد. چون kh احتملا اشاره به حرف اول کلمه “خرداد” داشته است. از طرف دیگر هنگام رونمایی سامانه سوم خرداد، اعلام شد، که کار ساخت این سامانه حدود یک و نیم سال به طول انجامیده است و این زمان با زمان بین معرفی سامانه رعد در شهریور 91 تا معرفی سوم خرداد در اردیبهشت 93 مطابقت دارد.

سامانه رعد-1

همانطور که گفته شد در نمایشگاه هوافضای سپاه در اردیبهشت 93 سیستم‌های پدافندی عضو خانواده رعد معرفی شدند که به ترتیب به معرفی این اعضاء میپردازیم.

در حاشیه تصاویر منتشر شده از این نمایشگاه، یک پرتابگر منصوب بر شاسی کامیونی و مسلح به موشکهایی شبیه به موشک مورد استفاده در سامانه سام-6 یعنی موشک 3M9 بدون انتشار اطلاعات خاصی از آن مشاهده شد. چند ماه بعد و با حضور این سامانه در رژه هفته 31 شهریور، مشخص شد که این سامانه همان سامانه رعد-1 میباشد.

با روشن شدن این موضوع ابهاماتی درباره این سامانه و علی الخصوص موشک‌های آن مطرح شد، مثلا اینکه موشک‌های بکاررفته در این سامانه بومی سازی شده هستند یا خود موشک 3M9 میباشند؟! در ادامه توضیح داده میشود، که بدلیل تفاوتهای جدی در بحث هدایت، بین سامانه رعد-1، و سام-6، این موشکها، نمیتوانند خود موشک سامانه سام-6 باشند، مگر درصورت اعمال تغییرات گسترده که عملا آن را به موشک جدیدی تبدیل کرده باشد. دلیل احتمالی انتخاب پلتفرم موشک سام-6، هم میتواند برنامه ریزی برای از رده خارج کردن تدریجی سامانه سام-6، با جایگزینی رعد-1 و یا بهره مندی از مزیت‌های سامانه رعد-1 در سامانه سام-6 موجود در کشور اشد.

گمانه‌زنی بعد اینکه احتمال دارد موشک معرفی نشده طائر-1، در واقع همین موشکهای استفاده شده در سامانه رعد-1 باشند، این فرضیه تاکنون تایید نشده است.

سامانه رعد-1:
.

در تصویر بالا، حضور پرتابگر و موشکهای سامانه رعد-1 در رژه شهریور 93 را مشاهده میکنید.

فلسفه اصلی طراحی و ساخت سامانه پدافندی #رعد_1، و در ادامه #رعد_2، طراحی یک سامانه پدافندی با تحرک بالا، مبتنی بر کشف و رهگیری اهداف بصورت الکترواپتیک میباشد که با افزودن سیستم کنترل آتش الکترواپتیک حاصل شده‌است. این اقدام، درصورت طراحی صحیح و اصولی، مزیتهایی مانند، مقاومت بیشتر در برابر اقدامات جنگال، ماندگاری دربرابر تسلیحات ضدرادار سرکوبگر پدافند و عملکرد بهتر دربرابر پرنده های با سطح مقطع راداری پایین را می‌تواند حاصل کند.

دو نکته جالب توجه وجود دارد، یکی اینکه، برخلاف سایر اعضای خانواده رعد، در سامانه های رعد1و2 از کشنده های تجاری استفاده شده است. دلایل احتمالی این انتخاب مواردی میتواند باشد که عبارتند از:
.
١-کافی نبودن تیراژ تولید کشنده مورد استفاده در بقیه اعضای خانواده رعد، مثل سامانه طبس، سوم خرداد و علم الهدی.

٢-کاهش قیمت تمام شده محصول

٣-مناسب بودن این انتخاب، با فلسفه طراحی این دو سامانه

به نظر میآید، دلیل سوم محتمل ترین گزینه باشد. چون همانطور که گفته شد، یکی از اهداف طراحی سامانه های رعد1و2، عملکرد مناسب در بدترین سناریوهای عملیاتی میباشد. در این شرایط فرضی، اختفا در جابجایی سامانه و همچنین پشتیبانی فنی راحت تر از سامانه ها، اهمیت بالایی دارند، از این رو استفاده از کامیون تجاری هم به لحاظ اختفای راحت تر و هم به لحاظ آسانی در تعمیر و نگهداری، با شرایط گفته شده، تناسب بیشتری دارد، گرچه موارد اول و دوم را نیز نمیتوان رد کرد.

در سامانه رعد-2 که مدل ارتقاء یافته رعد-1 هست، از موشک طائر-2 استفاده شده است.

در تصویر پایین تصویری از یکی از اولین تستهای سامانه پدافندی رعد-1 نمایش داده شده است، ظاهرا اختلافاتی بین کشنده های موجود در دو تصویر، مشاهده میشود مثلا 3 ردیف چرخ در قسمت انتهایی شاسی مشاهده می‌شود. نکته جالب توجه مربوط به تاریخ انتشار تصاویر مربوط به این تست هست. این تصویر نخستین بار در تیرماه سال 91 و در حاشیه تصاویر منتشر شده از رزمایش پیامبر اعظم-7 منتشر شده است، یعنی زمانی که هنوز هیچ خبری لز وجود پروژه سیستم‌های پدافندی خانواده رعد بصورت رسمی منتشر نشده بود.

سیستم کنترل آتش سامانه رعد-1:

در تصاویر بالا، سیستم کنترل آتش سامانه رعد-1 را مشاهده میکنید که از یک آنتن راداری رفلکتوری دایره ای شکل، به علاوه مجموعه الکترواپتیک تشکیل و بر کانتینر پشت کامیون، سوار شده و همانطور که مشاهده میکنید، داخل کانتینر، محل استقرار اپراتورها هست و نمایشگرها مشخص است.

اولین نکته اینکه، هم در رعد1 و هم در رعد2، نقش اصلی کشف و رهگیری اهداف بر عهده بخش الکترواپتیکی سیستم کنترل آتش بوده، و رادار نقش در شرایط بد آب و هوایی به کمک بخش الکترواپتیک می‌آید.

مجموعه الکترواپتیکی، از دو بخش کلی تشکیل شده است، بخش اول که روی یک پایه چرخان، در بلندترین مکان مستقر هست مربوط به بخش کشف الکترواپتیک اهداف هستند، چون در بحث کشف باید تمام محیط پویش شود، در نتیجه باید دائم در حال چرخش و اسکن محیط باشد. بخش دوم، مربوط به رهگیری الکترواپتیک اهداف هست که همراه با آنتن رادار، روی پایه دوم مستقر شده و نیاز به چرخش دائمی ندارند. پس از کشف هدف، اطلاعات موقعیت آن در اختیار بخش رهگیر قرار گرفته و با توجه به اطلاعات دریافتی، پایه متحرک دوم به سمت هدف تغییر جهت داده تا عمل رهگیری انجام شود.

در بحث کشف و رهگیری به چند نکته باید توجه شود، اول اینکه برخلاف سیستم‌های راداری، برد کشف در سیستم‌های الکترواپتیک معمولا از برد رهگیری کمتر است، چون برای کشف اهداف نیازمند چرخش دائمی برای اسکن محیط است و این چرخش قابلیت تفکیک و پردازش تصویر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مساله بعد اینکه چون برای رهگیری الکترواپتیک اهداف نیازمند به داشتن فاصله هدف هستیم معمولا فاصله با بهای لیزری یکی از اجزای ضروری برای بخش رهگیری الکترواپتیک میباشند.

نحوه هدایت موشک در سامانه رعد-1 و تفاوت آن با سامانه سام-6:

همانطور که گفته شد بدلیل تفاوت‌های چشمگیر بین نحوه هدایت موشک‌ها در سامانه رعد-1 نسبت به سامانه سام-6، می‌توان گفت موشک‌های بکار رفته در سامانه رعد-1 یا باید نوساز بوده یا باید تغییرات مهمی را شامل شوند.

در سامانه سام-6 هدایت از دو فاز تشکیل شده که در فاز اول موشک با توجه به فرامین رادیویی ارسالی از مرکز کنترل آتش، به اصلاح مسیر پرداخته و در فاز دوم هدایت از نوع نیمه فعال راداری هست، یعنی موشک با تعقیب امواج راداری بازتاب شده از هدف توسط جستجوگر داخلی در قسمت دماغه موشک، به تعقیب هدف می‌پردازد. ولی در سامانه رعد-1 اولویت بر عدم استفاده از رادار مگر در شرایط بد آب و هوایی هست، پس درنتیجه هدایت نیمه فعال راداری که در سامانه سام-6 بکار رفته در سامانه رعد-1 نمی‌توان استفاده کرد و موشک تمام مسیر را باید با دریافت فرامین رادیویی به اصلاح مسیر بپردازد. همین اختلاف این نتیجه را حاصل می‌کند که موشک مورد استفاده در سامانه رعد-1 باید تفاوت‌های چشمگیر در بحث هدایت نسبت به موشک سامانه سام-6 داشته باشد.

موضوع جالب توجه اینکه در کشور هند نبز پروژه تقریبا مشابهی با نام “آکاش” در حال اجراست که در آن پروژه نیز موشک‌هایی برمبنای موشک 3M9 ولی با حذف هدایت نیمه فعال تولید شده‌اند. البته در پروژه آکاش برخلاف رعد-1 کشف و رهگیری راداری هست ولی هدایت موشک با فرامین رادیویی انجام میشود.سامانه پدافند هوایی رعد-1 در سال‌های اخیر در رژه نیروهای مسلح در بندرعباس نیز مشاهده شده است که با نام “سامانه پدافندی رمضان” معرفی شده بود.

سامانه پدافندی رعد-2

سامانه پدافند هوایی رعد-2 نیز همانند سامانه رعد-1 در نمایشگاه هوافضای سپاه در اردیبهشت سال 93 بطور رسمی رونمايی شد.

فلسفه وجودی، ساختار کلی و مکانیسم عملکرد این سامانه همانند سامانه رعد-1 هست ولی در بخش سیستم کنترل آتش و موشک‌های مورد استفاده مورد ارتقاء قرار گرفته است.

در این سامانه برخلاف سامانه رعد-1 که از موشکهای شبیه به موشک مورد استفاده در سامانه سام-6 استفاده شده بود، از موشک. طائر-2 مدل آ استفاده شده است. برد این گونه از موشک طائر حدود 50 کیلومتر تخمین زده می‌شود که نسبت به برد 24 کیلومتری سامانه رعد-1، در سامانه رعد-2 افزایش برد 2 برابری انجام شده است.

در تصویر بالا سمت چپ، سیستم کنترل آتش سامانه رعد-2 را مشاهده میکنید. همانطور که مشخص هست تفاوتهایی با سیستم کنترل آتش سامانه رعد-1 مشاهده می‌شود مثلا بخش کشف الکترواپتیک که در بالاترین مکان قرار گرفته، از 4 دوربین ظاهرا یکسان و احتمالا بصورت زاویه دار نسبت به هم بمنظور افزایش میدان دید تشکیل شده است. همچنین آنتن بخش رهگیری راداری در سیستم کنترل آتش سامانه رعد-2 برخلاف سامانه رعد-1، کاملا دایره‌ای شکل نیست. گفته شده که بخش رهگیر راداری و الکترواپتیک در سیستم‌های کنترل آتش رعد-1 و رعد-2 قابلیت تغییر زاویه 5- تا +90 درجه در راستای عمود را دارند. همچنین بنا به گفته برخی منابع نام این سیستم کنترل آتش، “سپهر-14” عنوان شده است.

در تصویر پایین سمت چپ، بخش کشف الکترواپتیک سیستم کنترل آتش سامانه رعد-2 را مشاهده میکنید که بصورت مجزا به عنوان سیستم جستجوگر الکترواپتیک با برد 50 کیلومتر عرضه شده است
در تصویر سمت راست نیز توضیحات ارائه شده درباره سامانه رعد-2 و سیستم کنترل آتش مربوط به این سامانه را مشاهده میکنید.

با دقت در پوستر چنین آمده است: .
.
(( سامانه رعد2 با هدف بهبود و افزایش برد سامانه رعد1، و با هدف ایجاد یک سیستم پدافندی برد نتوسط تعریف شده است، تا قادر به عملکرد در محیط جنگ متقارن، در قالب استفاده از تاکتیک مناسب، به عنوان سلولی مستحکم در زنجیره پدافند هوایی کشور بکارگیری شود. به علت ضرورت ورود به سمت طراحی و ساخت سامانه های پسیو (غیرفعال)، باعث گردید تا در این سامانه از جستجو و ردگیر اپتیکی استفاده شود. همچنین به علت کارایی کامل مجموعه در شرایط آب و هوایی نامناسب، یک سیستم ردیاب رادیویی نیز به عنوان یک ؟؟؟ در نظر گرفته شده است.

برد جستجوگر اپتیکی: 55 کیلومتر
برد ردگیر اپتیکی: 80 کیلومتر
برد فاصله یاب لیزری: 80 کیلومتر
برد (احتمالا ردیاب) رادیویی: 60 کیلومتر)).
.
.
در ادامه هم یک سری توضیحات ارایه شده که بدلیل ناقص بودن تصویر، قابل تشخیص نیست.

همانطور که قبلا گفته شد، و در توضیحات پوستر مشخصات سامانه رعد2، مشاهده میکنید، اولویت اول، ردگیری پسیو، در صورت عدم امکان بدلیل شرایط بد آب و هوایی، ردگیری راداری فعال میشود. البته بدلیل استفاده از #الکترواپتیک چندکاناله، تصویری، حرارتی و دید در شب، سیستم الکترواپتیک در برابر شرایط بد آب و هوایی هم مقاومت مناسبی خواهد داشت.

همچنین اشاره به سلولی بودن پدافند، نشان دهنده این موضوع است که در بدترین شرایط نبرد که ارتباطات مختل شده، هر واحد پدافندی که متشکل از خودروی پرتابگر و خودروی کنترل آتش است، میتواند به عملیات پدافندی بپردازد.

سامانه طبس

سامانه طبس عضو بعدی سیستم‌های پدافندی خانواده رعد هست که در نمایشگاه هوافضای سپاه در اردیبهشت سال 93 رونمایی شد. مشخصه اصلی این سامانه در مقایسه با سامانه رعد (پیش نمونه سوم خرداد) پوشش رادار یا همان رادوم بزرگتر با فضای داخلی بیشتر هست و دلیل آن عدم استفاده از رادار آرایه فازی بمنظور ارزان سازی سامانه طبس هست که در نتیجه بمنظور افزایش میزان پوشش رادار، آنتن آن باید تغییر زاویه بدهد و درنتیجه فضای داخلی بیشتر برای رادم مورد نیاز است.
سامانه طبس در هنگام رونمایی همانند سامانه رعد-2 مسلح به موشک‌های طائر-2 مدل “آ” که پس از مدتی موشک‌های طائر-2 مدل “س” برای آن. بکار گرفته شد.

در مشخصات اعلام شده تاکنون برد بین 50 تا 60 و ارتفاع عملیاتی 25 تا 30 کیلومتر اعلام شده که تفاوت مدل موشک‌های بکاررفته می‌تواند یکی از عوامل این تفاوتها باشد.

در نگاه کلی این سامانه شباهت‌هایی با سامانه بوک ام-1 دارد ولی در کنار این شباهت‌ها تفاوتهای چشمگیری نیز دارد. اول اینکه بجای شاسی زرهی، از شاسی چرخدار استفاده شده است. دوم اینکه بجای 4 موشک، سامانه طبس 3 موشک حمل میکند. مساله بعدی نوع موشک‌های بکار رفته هست که موشکهای خانواده طائر متفاوت از موشکهای مورد استفاده در سامانه‌های بوک هستند تشابهاتی با موشک‌های صیاد-2 دارند. مساله بعدی دیجیتال بودن سامانه طبس برخلاف سامانه بوک ام-1 میباشد. مساله بعدی تفاوت در برد رادار هست، برد رادار بوک ام-1 با نام 9S35 دارای برد حدود 40 کیلومتر هست، گرچه برد رادار طبس اعلام نشده ولی با توجه به برد عملیاتی 50-60 کیلومتری اعلام شده برای آن، برد رادار نیز قاعدتا بیشتر از برد رادار بوک ام-1 خواهد بود.

ویژگی قابل توجه در مدل “س” موشک طائر-2 ، حذف بخش کاهش قطر موشک هست که در موشک طائر-2 مدل “آ” مشاهده میشد. این تغییر می‌تواند احتمالا نشانه ای مبنی بر تغییر در جستجوگر باشد، یا می‌تواند با افزایش حجم داخلی موشک فضای در دسترس برای سوخت را بیشتر کرده و در نتیجه برد افزایش یابد و یا اینکه با سنگین تر شدن سرجنگی قدرت انهدامی موشک بالاتر رود.

به عنوان جمع بندی میتوان گفت که سامانه طبس مکمل ارزان قیمت برای سامانه سوم خرداد هست و دلیل آن عدم استفاده از رادار آرایه فازی هست. رادارهای آرایه فازی علیرغم گران بودن مزیت‌هایی ازجمله زاویه پوشش بالا ، پایداری بالا دربرابر اقدامات جنگال و همچنین توانایی درگیری همزمان با چند هدف را دارند.

سامانه سوم خرداد می‌تواند همزمان با 4 هدف درگیر و 8 موشک را به سمت آنها هدایت کند ولی سامانه طبس توان درگیری با 1 هدف و هدایت دو موشک به سمت آن را دارد، درنتیجه سامانه طبس می‌تواند مکمل ارزان قیمت و پرتعداد برای سامانه سوم خرداد بمنظور پوشش مناطق با اولویت پدافندی کمتر باشد.

سامانه سوم خرداد

سامانه سوم خرداد عضو بعدی سیستم‌های پدافندی خانواده رعد میباشد که در نمایشگاه هوافضای سپاه در اردیبهشت سال 93 بطور رسمی رونمايی شد.
مهمترین مشخصه این سامانه استفاده از رادار آرایه فازی هست. این ویژگی پیش از این در سامانه رعد که درواقع پیش نمونه سامانه سوم خرداد بود، مشاهده شده بود.
در مشخصات اعلام شده برای سامانه سوم خرداد تاکنون برد 50-75 کیلومتر و ارتفاع درگیری 25-30 کیلومتر عنوان شده است.
سامانه سوم خرداد در هنگام رونمایی مسلح به موشکهای طائر-2 مدل “ب” بود که همانند مدل “س” بخش کاهش قطر موشک حذف شده است.
گفته شده است که رادار سامانه سوم خرداد از نوع آرایه فازی هست که 1700 المان تشکیل شده ولی برد و سایر مشخصات ازجمله فعال یا غیرفعال بودن آن تاکنون رسما اعلام نشده است.این سامانه توان درگیر همزمان با چهار هدف را دارد

از نکات قابل توجه در هنگام رونمایی سامانه سوم خرداد، مشاهده شد که رجیستری یکی از سامانه ها بصورت “3kh-LT-93-04” میباشد، جزء قابل توجه این رجیستری 3KH هست. همانطور که در هنگام بررسی سامانه رعد گفته شد، در سامانه رعد نیز رجیستری موشکها از 3K به 3KH تغییر کرده بود که احتمالا مرتبط با نام سوم خرداد میباشد و ازآنجایی که سامانه سامانه سوم خرداد تفاوت خاصی با سامانه رعد ندارد، می‌توان گفت که سامانه رعد درواقع همان پیش نمونه سامانه سوم خرداد بوده است.

در تصویر بالا، ساختار گردان و آتشبار سامانه سوم خرداد را مشاهده میکنید. هر گردان از سامانه سوم خرداد از 4 آتشبار تشکیل شده که این 4 آتشبار با یک مرکز فرماندهی و کنترل مرتبط هستند. همچنین علاوه بر 4 آتشبار، یک رادار بمنظور کشف اهداف و با ماموریت هشدار زودهنگام به واحدهای آتشباری در ساختار گردان در نظر گرفته شده است. این رادار درواقع همان رادار بشیر هست که در ادامه توضیح داده می‌شود.
مرکز کنترل و فرماندهی گردان نیز با مرکز فرماندهی و کنترل (مرفوک) سطح بالاتر مرتبط هست.
هر آتشبار نیز از یک پرتابگر دارای رادار (TELAR) به علاوه تعدادی پرتابگر بدون رادار (TEL) تشکیل شده است.
هر واحد آتشبار سوم خرداد می‌تواند بطور همزمان با 4 هدف درگیر و 8 موشک را به سمت آنها هدایت کند. درنتیجه باتوجه به اینکه روی تلارها و تلها 3 موشک بارگذاری شده، پس اگر ساختار هر آتشبار بصورت 1 تلار + 2 تل باشد، تعداد موشکهای آماده به شلیک 9 فروند شده و از قابلیت در گیری با 4 هدف می‌توان بهره کامل را برد.
به این موضوع باید توجه داشت که باتوجه به اینکه سامانه سوم خرداد بصورت تمام متحرک بوده و تمامی ملزومات مورد نیاز برای عملیات، از جمله رادار، پرتابگر و پست فرماندهی روی یک خودرو تجمیع شده‌اند، هر سامانه به تنهایی می‌تواند به عملیات بپردازد ولی قرار گرفتن سامانه در قالب آتشبار و گردان، باعث افزایش کارایی خواهد شد، مثلا رادار هشدار زودهنگام تاثیر بالایی در ارتقای عملکرد خواهد داشت، چون رادار مستقر در روی سامانه بیشتر نقش رهگیر اهداف را داشته و برای کشف اهداف، چرخش دائمی پایش دائمی محیط مورد نیاز میباشد، یا مثلا اینکه قرارگیری در قالب آتشبار، تعداد موشکهای در دسترس و توان آتش را ارتقاء می‌دهد.

یکی از موضوعات قابل توجه درباره سامانه های سوم خرداد تغییرات اعمال شده در پرتابگر آن هست که با تغیراتی تعداد فن های خنک کننده رادار در این سامانه افزایش یافته است. این احتمال وجود دارد که پس از تولید این سامانه و بکارگیری آن در مناطق گرمسیری کشور نیاز بیشتر به خنک سازی احساس شده است.
این تغییر در سامانه طبس نیز اعمال شده است. با توجه به توان کمتر رادار سامانه طبس ممکن هست، که این تغییر در سامانه طبس بنا به نیاز رادار نبوده و بمنظور همسان سازی هر چه بیشتر زیرسیستم های این دو سامانه مدنظر بوده است. اگر این موضوع صحیح باشد، این کار یعنی بکارگیری سیستم خنک کننده فراتر از حد نیاز در سامانه طبس باز هم اتلاف هزینه نیست، چون در شرایط اضطراری مثلا نقص فنی یکی از سیستمها در میدان نبرد می‌تواند این موضوع مزیت باشد و همچنین احتمال دارد که رادار بصورت ماژولار بوده و بنا بر حسی نیاز رادارها تعویض شوند.

تصویر بالا: سامانه طبس در هنگام رونمایی فاقد سیستم خنک کننده رادار
تصویر پایین: سامانه طبس در رژه 31 شهریور سال گذشته، دارای سیستم خنک کننده 3 تایی مشابه با سوم خرداد

یکی دیگر از موضوعات قابل توجه درباره سامانه سوم خرداد این هست که مدتی پس از رونمایی آن، علاوه بر موشک‌های خانواده طائر-2، موشک صیاد-2 نیز با این. سامانه همگام سازی شده است. تاکنون فقط مدل C صیاد-2 با شناسه SD2C با این سیستم مشاهده شده است. در یکی از تصاویر منتشر شده از تستهای اولیه موشک صیاد-2 سی با سامانه سوم خرداد، موشک با نام “صیاد-2 سوم خرداد” نامگذاری شده که این احتمال را مطرح می‌کند که ندل سلام C موشک صیاد-2 گونه اختصاصی برای سامانه سوم خرداد باشد.

نکته قابل توجه دیگر درباه سامانه های طبس و سوم خرداد اینکه در جدیدترین تصاویر منتشر شده از این سامانه ها که به عنوان مهمان در رژه 29 فروردین امسال حاضر بودند، ظاهرا گونه جدیدی از موشک خانواده طائر-2 بر روی یکی از سامانه های سوم خرداد نصب شده بود، که به نظر می‌آمد که بالک میانی آن، نسبت به بقیه موشکها عقبتر میباشد، تاکنون تصویر تکمیلی از این گونه جدید احتمالی موشک طائر-2 منتشر نشده است.
سامانه های طبس و سوم خرداد تیز همانند سامانه های رعد-1 و رعد-2 تاکنون علاوه بر رژه تهران در رژه بندرعباس نیز حاضر بوده‌اند.

سامانه علم الهدی

پنجمین و آخرین عضو از سیستم‌های پدافندی خانواده رعد ، با نام “سامانه علم‌الهدی” همانند بقیه اعضای این خانواده در اردیبهشت 93 رونمایی شد.

مشخصه بارز این سیستم پدافندی تاکید بر بکارگیری باند فرکانسی VHF برای کشف، رهگیری و کنترل آتش سامانه هست.

استفاده از باند VHF سه مزیت عمده دارد، مزیت اول اینکه در پرنده های رادارگریز تلاش بر کاهش سطح مقطع راداری در باندهای فرکانسی با طول موج پایین همانند باند ایکس هست، چون عموم سیستم‌های پدافندی در این باند کاری به رهگیری و کنترل آتش می‌پردازند. از این رو عموم پرنده‌های رادارگریز که سطح مقطع پایینی در باند ایکس دارند، دربرابر باندهای با طول موج بالا همانند VHF از مزیت کم بودن سطح مقطع راداری بی بهره هستند.

مزیت دوم دشوار بودن اخلال در باند فرکانسی با طول موج بالا هست و عموم اخالگرهای هواپایه در باندهای با طول موج پایین فعال هستند، البته در سال‌های اخیر فعالیت‌هایی در حوزه اخالگرهای هواپایه طول موج بلند در حال اجرا هست.

مزیت بعدی این طول موج، دسترسی مناسبتر برای رسیدن به بردهای بالا در این طول موج میباشد.

در کنار این سه مزیت، ایراد اصلی طول موج باند همانند باند VHF دقت پایین این طول موج هست که باعث میشوده، استفاده اصلی از این طول موج در رادارهای هشدار زودهنگام بمنظور کشف اهداف باشد، نه استفاده در نقش رهگیری و کنترل آتش. اینکه در سامانه علم‌الهدی با چه روشهایی خطای ذاتی باند VHF رفع شده و در نقش رهگیری و کنترل آتش از این باند استفاده شده، دقیقا مشخص نیست ولی احتمال بکارگیری رادارها بصورت شبکه‌ای و یا استفاده ترکیبی با سایر رادار محتمل هست.
سامانه علم‌الهدی از دو جزء اصلی تشکیل شده که عبارت است پرتابگر و رادار.
پرتابگر سامانه متحرک بوده و شاسی آن همانند شاسی سامانه‌های طبس و سوم خرداد میباشد و یک مجموعه الکترواپتیک متشکل از 2 جزء، بر روی خودروی پرتابگر مشاهده می‌شود. در هنگام رونمایی، این سامانه مسلح به موشک طائر-2 مدل “س” بود.
دومین جزء اصلی سامانه رادار آن هست که در تصویر پایین رادار سامانه علم‌الهدی را با نام “رادار علم‌الهدی مشاهده میکنید. همانطور که مشاهده می‌شود رادار علم الهدی به عنوان رادار آرایه فازی باند VHF با قابلیت استفاده در نقش کنترل آتش مخصوص بکارگیری علیه اهداف رادارگریز و پنهانکار معرفی شده‌است. همانطور که مشخص هست، قابلیت تحرک در این رادار نیز مورد توجه بوده و در هنگام جابجایی، آنتن جمع شده و در قسمت پشتی کامیون حمل می‌شود. رادار بصورت متشکل از آرایه‌ای از المانها در ردیفهای عمودی و افقی میباشد و به لحاظ طراحی ظاهری شباهت‌هایی به رادار Nebo-UE دارد.

نکته قابل توجه دیگر درباره تصویر پایین، مشاهده شلیک دو نوع موشک مربوط به سامانه علم‌الهدی هست که به نظر می‌آید که یکی از موشکها ظاهری شبیه به موشکهای بالستیک خانواده فاتح-110 دارد و از پرتابگری شبیه به مدلی از پرتابگرهای مورد استفاده برای پرتاب موشکهای خانواده فاتح-110 در حال شلیک هست. این موضوع زمانی جالب می‌شود که در حاشیه تصاویر منتشر شده از رونمایی سامانه علم‌الهدی ، موشکی با نام سدید-630 مشاهده شد که ظاهرا مطابق با موشکی هست که توضیح داده شد.

در تصویر بالا بخش‌هایی از موشکی مشاهده می‌شود که سدید-630 نام دارد. با توجه به قرارگیری این موشک در کنار اجزای سامانه علم‌الهدی، احتمالا این موشک مرتبط با سامانه علم‌الهدی هست. در یکی از تصاویر، بالکهای موشک نیز قابل مشاهده است. به نظر می‌آید که این موشک نسبت به موشک‌های خانواده طائر-2 بزرگتر میباشد.

تاکنون اطلاعات تکمیلی درباره مشخصات و همچنین وضعیت عملیاتی سامانه علم‌الهدی و موشک سدید-630 منتشر نشده است. همچنین در نمایشگاه هوافضای سپاه اعلام شد که فازهای بعدی توسعه سامانه سوم خرداد دستیابی به بردهای 100 و 200 کیلومتر هست که درباره کم و کیف این نیز اطلاعات تکمیلی تاکنون منتشر نشده است.

در نمایشگاهی که سال گذشته در تهران برگزار شده بود، مشاهده شد که ظاهرا شاسی مورد استفاده در سامانه های طبس، سوم خرداد و علم‌الهدی مرتبط با محصولات شرکت ایوکو میباشد پس می‌توان گفت که شباهت این شاسی به شاسی مورد استفاده در برخی مدلهای سامانه‌های بوک و تور یعنی MZKT-6922 در حد الگوبرداری بوده است. مخصوصا اینکه در سال‌های اخیر علاوه بر این پرتابگر، گونه دیگری از پرتابگر برای حمل و شلیک دو فروند از موشکهای خانواده فاتح با نام پرتابگر دوفروندی ذوالفقار توسعه داده شده که مشخصا با شاسی مورد استفاده در سامانه های خانواده رعد ریشه مشترک دارند.

به شکل اختصاصی نوشته شده برای سایت جنگاران(https://jangaavaran.ir)