طراحی تی 64 به اواخر دهه 1950 بر میگردد زمانی که روسها به دنبال جایگزینی مناسب برای تانک تی 54 می گشت و طراحی تانک جدید به دفتر طراحی در خارکوف اکرایین داده شد. یکی از اهداف طراحی تانک جدید ساخت تانکی با کارایی بهتر از تی 62 بود تا بتواند جلوی تانک های نوین غربی همچون چیفتن را بگیرد
تیم طراحی کی بی 60 ام کار را در خارکیف اکرایین اغاز کرد و در سال 1958 اولین نمونه تانک جدید با کد ابجکت 430 ساخته شد.این ابجکت یک تغییر بزرگ در طراحی تانک های شوروی بود که دارای یک موتور دیزل جمع و جور بود با حجم موتوری نصف موتور تی 54 بود و دارای سامانه خنک کننده ای جدید و سامانه تعلیق کوچک و جمع و جور بود و از چرخ های تو خالی استفاده میکرد.
تانک دارای توپ 120 م م م 54 تی اس برخوردار بود و دارای زرهی با پوشش لاستیکی بود.با وجود این که تانک برتری های بسیاری نسبت به تی 55 داشت ولی به دلیل پاره ای از مشکلات تولید نشد . مدتی روی ابجک 480 یو با یک توپ 122 م م و زره به قدرت 160 م م کار شد که نشان داد تانک دارای قدرت اتش و حفاظتی در حد یک تانک سنگین ولی شاسی یک تانک متوسط است ولی در نهایت این پروژه نیز به جای نرسید تا طرح جدید در دستور کار قرار بگیرد
ابجکت جدید با نام 432 شناخته میشد که دارای یک توپ115 م م 2 ای 21 با سامانه گلوله گذاری خودکار بود که تعداد خدمه برجک را به2 نفر کاهش میداد. این نمونه دارای موتور 700 اسب بخاری بود و از یک زره ترکیبی کامپوزیت بهره می برد که اولین بار بود در تانک های روسی دیده میشود. زره با نام ترکیب کا ترکیبی بود از یک لایه الومینیوم محافظت شده بین دو لایه فولادی بود که از دو لایه لاستیک بین لایه های فولادی تقویت شده بود . تانک جدید کارایی بسیار درخشانی داشت و دارای چالاکی بیشتر نسبت به تمامی تانک های قبلی همچون تی 55 و یا تی 62 داشت. این نمونه وارد خط تولید شد و تی 64 نام گرفت.
در همان زمان که تانک تی 64 با توپ 115 م م در خط تولید بود طراحان در حالی طراحی نسخه ای جدید با توپ 125 م م بودند. این توپ نسخه بزرگتر توپ 115 م م بود . ولی مشکل این بود که با در نظر گرفتن طرح تی 64 و بزرگ بودن مهمات 125 م م این تانک تنها توان حمل 25 گلوله را داشت
روسها به سرعت دست به برداشتن خدمه گلوله گذار کردند و سامانه خودکار بار گذاری را برای این تانک به کار بردند تا تانک جدید دارای 28 گلوله در یک خشاب چرخفلکی در درون بدنه باشد. در سال 1967 بعد از تولید 600 عراده تی 64 با توپ 115 م م خط تولید به تی 64 ای (T-64A) داده شد.
تی 64 ای تانکی بود وبا وزن 42 تن که دارای سه خدمه بود.
راننده در جلوی تانک قرار داشت و توسط سه پیرسکوپ به بیرون دید داشت که پیرسکوپ مرکزی در جلو دارای چشمی دید شبانه TBN-4PA بود.
فرمانده و توپچی در برجک قرار داشتند که فرمانده در سمت راست و توپچی در سمت راست و توپ در میان انها که این مسئله تبدیل به استاندارد برای تمامی تانک های روسی بعد از تی 64 شد . تانک در جلوی برجک دارای یک نور افکن فروسرخ در سمت راست برجک بود .
توپچی دارای یک سایت هدفگیری روزانه TPD-2-49 بود که دارای برد کشف هدف تا 2000 متر بود و توان درگیر در روز به 1300 تا 1500 متر می رسید و همچنین دارای یک سایت اتش شبانه TPN-1-49-23 بود که دارای برد موثر 1300 متر در شب برای دید بود ولی برد درگیری بین 600 تا 800 متر بود . همچنین تانک دارای یک مسافت یاب نوری با برد موثر 1500 متر با دقت مناسبی بود. برای هر کدام از سایت های دید یک چشمی جدا کار گذاشته شده بود
فرمانده دارای یک پیرسکوپ TNP-165A برای دید رو به بیرون بود که توان پوشش جلو دو طرف تانک را داشت و دارای چشمی دید شبانه بود
همچینین تانک در دو طرف برجک در هر سمت سه جعبه مهمات حمل میکرد.
تانک دارای زرهی ترکیبی بود که شامل یک لایه پشم شیشه بین دو لایه فولاد بود که توسط دو لایه لاستیکی برای دفع گلوله های (HESH) بسیار موثر بود و دارای دو زره در دو طرف بدنه برای پوشش سامانه تعلیق بود. محافظت از زره در نسخه های مختلف تی 64 در جدول زیر امده است
نام | تی 64 ای |
مقاومت از روبرو برجک در برابر خرج گود | 330 تا 510 م م در بخش های مختلف |
مقاومت در روبرو بدنه قسمت بالا در برابر خرج گود | 420 م م |
مقاومت در روبروی بدنه بخش زیرین در برابر خرج گود | 200 م م |
مقاومت از روبرو برجک در برابر انرژی جنبشی | 250 تا 450 م م در بخش های مختلف |
مقاومت در روبرو بدنه قسمت بالا در برابر انرژی جنبشی | 335 م م |
مقاومت در روبروی بدنه بخش زیرین در برابر انرژی جنبشی | 200 م م |
تانک دارای توپ 125 م م بدون خان 2 ای 46 بود که دارای سامانه بارگذاری چرخفلکی بود. سامانه با گلوله گذاری خودکار دارای توان لود 10 تا 12 گلوله بر دقیقه بود و میتواند 28 گلوله را حمل کند. این توپ بر روی تی 72، تی 80 و تی 90 نیز نصب شد اگرچه سامانه لودر تی 64 و تی 80 با نسخه تی 72 و تی 90 فرق داشت و سرعت گلوله گذاری در تی 64 و تی 80 بیشتر است که دلیلش نحوه جستجوی سامانه اتش به دنبال مهمات بعدی است . همواره این مشکل وجود داشت به دلیل وجود مهمات دور تا دور بدنه در صورت نفوذ مهمات ضد تانک به داخل بدنه، تانک دچار اتش سوزی و انفجار شدیدی میشد. مهمات های مختلفی توسط این توپ حمل میشد که میتوان به مهمات انفجاری 3UOF-36 و 3UOF-22 و یا مهمان انرژی جنبشی با توان نفوذ در 310 تا 550 م م زره در 2000 متر اشاره کرد . همچنین توان حمل مهمات های خرج گود با توان نفوذ در 700 م م زره را دارد. تی 64 همانند تمامی تانک های روسی که از این توپ استفاده میکنند مهمات و خرج پرتاب از هم جدا هستند.
تانک دارای یک مسلسل 7.62 م م با 1200 گلوله و یک مسلسل 12.7 م م بر روی برجک که توسط فرمانده شلیک میشود با 300 گلوله است. مسلسل 12.7 م م در بالای سر فرمانده جلوی دریچه ان بر روی برجک نصب شده بود .
نسخه مشتق شده با نام تی 64 ای کا (AK)بر اساس این مدل توسعه یافت که دارای سامانه ارتباطی قویتر برای فرمانده هان گردانها زرهی بود که از یک انتن 10 متری بهره می برد و دارای یک سامانه ناوبری اینرسی برای مشخص کرد موقیعت تانک بود
در سال 1976 در خط تولید تی 64 ای تغییراتی به وجود امد که شامل نصب توپ جدید تر 2 ای 46 -1 (دی 81 تی ام) و تثبیت کننده لوله جدید و یک موتور چند سوخته تولید شد. تی 64 ای تا سال 1980در تولید شد و در این سال خط تولید به تی 64 بی داده شد ولی تی 64 ای همچنان از سال 1981 به بعد ارتقا یافت که شامل شش نارنجک انداز دو زا 81 م م (نسخه تولید نارنجک انداز نداشت) و برخی بعدها به زره واکنش دهنده کنتاکت 1 مجهز شده و دارای مسافت یاب لیزری شدند .
تی 64 بی اخرین نسخه تولیدی تی 64 در واقع نسخه با موتور قویتر و زره بیشتر در ناحیه برجک بود. در دهه 1960 شوروی چندین ابجک بر اساس تی 64 توسعه داد که یکی از انها دارای موتور توربین گازی بود که بعدها روی تی 80 نصب شد. این ابجکت دارای مسافت یاب لیزری ، رایانه وتوان شلیک موشک از لوله خود داشت . این نمونه ابجکت 476 نام گرفت ولی در نهایت با نصب موتور دیزل چند سوخته 5TDF با توان 700 اسب بخار نسخه تی 64 بی ساخته شد
این نمونه دارای توپ 2 ای 46-2 بود و دارای تثبیت کننده دومحوره 2E26M بود. این نمونه توان شلیک موشک هدایت رادیویی نیم خودکار ای تی 8 را با برد 4000 متر را داشت و میتوان در600 م م زره نفوذ کند. تی 64 بی میتواند در سامانه لودر خود که ان نیز یافته بود تا 8 موشک را حمل کند. بدینسان تی 64 بی میتواند 36 مهمات شامل 28 گلوله و هشت موشک حمل کند.این موشک ها اجازه درگیر در برد بیش از بردی که سامانه هدفگیری تی 64 برای درگیر با مهمات های معمولی توان داشت را، به تی 64 میداد.
همچنین این نمونه دارای رایانه کنترل اتش 1 ای 33 بود و از رایانه اتش بالستیک 1 وی 517 و سنسور سنجش سرعت باد مجهز بود. همچنین فرمانده دارای سایت PKN-4S با توان دید شبانه است که توان پوشش 360 درجه را دارد . همچنین سامانه دید شبانه ارتقا یافته برای راننده است ولی سایت اتش همچنان مشابه نسخه سری اخر تولیدی تی 64 ای است. همچنین تانک دارای چهار لوله نارنجک انداز در هر سوی برجک بود. بر اساس این مدل یک نسخه فرمانده یا با نام بی کا نیز ساخته شد.
همچنین این مدل دارای زره ارتقا یافته در این مدل بود. در جدول زیر میزان مقاومت تی 64 بی امده است
نام | تی 64 بی |
مقاومت از روبرو برجک در برابر خرج گود | 380 تا 600 م م در بخشهای مختلف |
مقاومت در روبرو بدنه قسمت بالا در برابر خرج گود | 490 م م |
مقاومت در روبروی بدنه بخش زیرین در برابر خرج گود | 260 م م |
مقاومت از روبرو برجک در برابر انرژی جنبشی | 280 تا 480 م م در بخش های مختلف |
مقاومت در روبرو بدنه قسمت بالا در برابر انرژی جنبشی | 200 م م |
مقاومت در روبروی بدنه بخش زیرین در برابر انرژی جنبشی | 230 م م |
در سال 1963 تعدادی از تی 64 بی به موتور 850 اسب بخاری مجهز شدند که که تی 64 بی 1 نام گرفتند.
تا سال 1987 در مجموع 13000 عراده تی 64 ساخته شد
ولی بعد نسخه بی ارتقا نیز یافته. برای نمونه تعدادی زیاید از تی 64 بی در دهه 1980 مجهز به زره کنتاکت 1 شدند که به انها لقب تی 64 بی وی داده شد که تمامی هشت لوله 81 م م نارنجک انداز ان در سمت راست برجک است. به نسخه های از تی 64 بی وی که دارای موتور 850 اسب بخاری بودند تی 64 بی وی -1 گفته شد.در جدول زیر میزان مقاومت نسخه بی وی امده است
نام | تی 64 بی وی |
مقاومت از روبرو برجک در برابر خرج گود | 950 تا 1080 م م در بخش های مختلف |
مقاومت در روبرو بدنه قسمت بالا در برابر خرج گود | 910 م م |
مقاومت در روبروی بدنه بخش زیرین در برابر خرج گود | 420 م م |
مقاومت از روبرو برجک در برابر انرژی جنبشی | 300 تا 480 م م در بخشهای مختلف |
مقاومت در روبرو بدنه قسمت بالا در برابر انرژی جنبشی | 460 م م |
مقاومت در روبروی بدنه بخش زیرین در برابر انرژی جنبشی | 280 م م |
همچنین نسخه ای در اواخر دهه 1980 بر اساس تی 64 بی ارتقا یافت که شامل سامانه اتش جدید و زره کنتاکت 5 بود که مقاومت زرهی ان 25 تا 30% بیشتر از تی 64 بی وی بود
نسخه دیگری که در واقع نسخه ارتقا یافته تی 64 بی بود نسخه بی ام است.
تی 64 بی ام یک نسخه ارتقا یافته در کارخانه موروزوف اکرایین است. این ارتقا تی 64 بی ام را تبدیل به پیشرفته ترین نسخه تی 64 به صورت عملیاتی کرده است
تغییرات این تانک عبارت است از : تعویض سایت اتش توپچی و تبدیل ان به سایت 1G46M و تجهیز ان به سایت دید شبانه TO1-KO1ER دارای سامانه دید حرارتی نسل دوم که به تانک توان کشف هدف از 4000 متری و توان درگیری موثر در برد 2500 متری در روز و 1500 متری در شب را میدهد . همچنین تانک دارای رایانه کنترل اتش بالستیک جدید 1V528-1، و سایت جدید برای مسلسل 12.7 م م از نوع PZU-7 برای کنترل این مسلسل از درون تانک توسط فرمانده . همچنین فرمانده نیز به یک سایت دید حرارتی نسل دوم مجهز شده است .همچنین این مدل دارای سامانه هدایت موشک TAKO-621 مجهز به نشان گذاری لیزری است توان اتش موشک ضد تانک ای تی 11 با هدایت نیم خودکار لیزری را از لوله 125 م م خود دارد که دارای برد 5000 متر و توان نفوذ در 850 م م زره است
همچنین تی 64 بی ام با زره واکنش دهنده Nozh ساخت اکرایین در جلو و دو طرف برجک و بدنه پوشانده شده که ساخت خود اکرایین است
تانک دارای بسته قدرت برای تعویض سریع موتور است و از یک موتور دیزل 5 تی دی اف با قدرت 1000 اسب بخار قدرت میگیرد که با در نظر گرفتن وزن 45 تنی این مدل دارای رانش به وزن 22.2 اسب بخار بر تن است. تانک در زمینه سرعت و چالاکی افزایش کارایی چشم گیری داشته است
میزان حفاظت این نمونه در برابر مهمات خرج گود به 1300 م م ودر برابر مهمات انرژی جنبشی به 700 م م افزایش یافته است.تی 64 بی ام در سال 2005 میلادی تحویل شده و تا سال 2013 حدود 30 عراده از این نسخه تحویل ارتش اکرایین شده است
همچنین اکرایین بر اساس شاسی این تانک (تی 64 بازمانده شوروی) چندین نفربر و خودروی شناسایی مسلح همچون بی ام پی وی 64، بی تی اروی -64 بی ام پی تی 64 را طراحی کرده است
تی 64 رسما در سال 1967 وارد خدمت شد. این تانک از تمامی تانک های شوروی تا ان زمان پیشرفته تر بود .تی 64 تانک گران و پیچیده ای بود در حالی که تی 72 ساده تر و ارزانتر بود از این روی تی 64 در تعداد بسیار کمی ساخته شد و تنها در شوروی به خدمت گرفته شد و در کنار تی 72 مورد استفاده قرار گرفت این در حالی بود که تی 64 تا زمان ورود به خدمت تی 80 در خط مقدم ارتش سرخ بود. هنگامی که شوروی در افغانستان درگیر بود تنها از تانک های قدیمیتر چون تی 55 و تی 62 استفاده شد و تانک های چون تی 72 و تی 80 و تی 64 در اروپای شرقی مستقر باقی ماند.بعد از فروپاشی شوروی دست کم 6000 عراده تی 64 در روسیه در خدمت بود که ان نیز در نبرد چچن استفاده نشد تا چچن شاهد حضور تی 80 و تی 72 باشد. سرانجام در سال 2010 تمامی تی 64 ارتش روسیه از خدمت خارج شد .اکرایین که بعد از فروپاشی شوروی میزابان 3000 تی 64 بود و خود نیز محل تولید تی 64 است و تی 64 را تبدیل به اصلیترین تانک ارتش اکرایین شد.در سال 2014 با افزایش درگیری در داخل اکرایین هر دو طرف درگیری چه جدایی طلبان و چه حکومت مرکزی اکرایین از تی 64 بی وی و بی ام بهره بردند. جدایی طلبان تعداد زیادی از این تانک (تی 64 بی وی)را از روسیه دریافت کردند و اکرایین نیز در در گیری در دونباسک از تی 64 بهره برد.تا کنون دست کم 70 تی 64 در درگیری ها مورد هدف قرار گرفته اند که از این میان 3 عراده تی 64 بی ام بوده اند.
همچنین بعد از فروپاشی شوروی تی 64 در برخی جمهوری های شوروی به خدمت گرفته شد که میتوان از این میان به بولوی،قزاقستان ،مولداوی،ازبکستان و بلاروس اشاره کرد که البته بلاروس انها را از خدمت خارج کرده است. در سال 2014 میلادی دولت اکرایین دست به فروش 50 تی 64 بی وی -1 به کنگو زد که این اولین صادرات تی 64 در طول تاریخ این تانک است
مشخصات تی 64 بی
وزن:42 تن
طول:9.2 متر
ارتفاع:2.1 متر
موتور: یک موتور چند سوخته 5DTF 5 سیلندر 700 اسب بخاری
رانش به وزن:18.4 اسب بخار بر تن
بیشترین سرعت:60 کیلومتر بر ساعت
برد:500 کیلومتر بر ساعت
سلاح: یک توپ125 م م با گلوله گذاری خودکار 2 ای 46 با 28 گلوله
سلاح جانبی: یک مسلسل 7.62 م م هماهنگ با برجک اصلی و یکی مسلسل 12.7 م م
ترجمه:عبدالحمید تارخ